Dünyada Mesleksel Kanserler: IARC (International Agency for Research on Cancer) Verileri Okan Tanın 1, Engin Tutkun 2 1. Yozgat Halk Sağlığı Müdürlüğü 2. S.B. Ankara Meslek Hastalıkları Hastanesi Temel Tanım Kanser, hem dünyada, hem ülkemizde, nedeni belirlenebilen ölümler arasında 2. sırada bulunmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) bildirimlerine göre 2012 de 8.2 milyon kanser nedenli ölüm, 14.1 milyon yeni kanser olgusu ve hali hazırda 32.6 milyon da kanser hastası vardır 1. Tüm yaşlarda standardize kanser insidans hızı, erkeklerde kadınlardan % 25 daha fazla olmak üzere, erkeklerde 205 / 100.000 ve kadınlarda 165 / 100.000 dir. Dünyada en sık görülen kanser türleri aşağıdaki tabloda verilmektedir (Tablo 1) 2. Tablo 1. Dünyada En Sık Görülen Kanser Türleri Cilt:1, Sayı:1, Sayfa:14/1
Yine DSÖ bildirimlerine göre kanserden ölümler açısından sıralama ise; akciğer (1.59 milyon), karaciğer (745.000), mide (723.000), kolorektal (694.000), meme (521.000) ve ösofagus kanseri (400.000) şeklindedir. Mesleksel Kanserler Gelişmiş ülkelerde; genel popülasyonda, tüm kanserlere bağlı ölümler arasında, işyerindeki maruziyetlere bağlı oluşan kanser nedenli ölüm oranı tahmini % 4-20 arasında değişmektedir. kanseri, mezotelyoma ve mesane kanseri en sık rastlanan mesleksel kanserlerdir 3. Mesleksel kanserler, çalışan popülasyonda belli bir grupta yoğunlaşırlar ki, bu insanlar için belli bir kanser çeşidinin gelişme riski genel popülasyonun çok üzerindedir. Tablo 2. Belli Kanser Türlerinin Yoğunlaştığı Mesleksel Maruziyetler 3 KANSER Topluma Atfedilen Risk (%) Karsinojenik Mesleksel Maruziyet Örnekleri 6.3 13 4 / 24 5 Asbest, silika, nikel, iç ortam radonu; arsenik, berilyum, kadmiyum, aluminyum ve krom üretimi, uranyum madenciliği, bakır ayrıştırma, demir-çelik döküm, asfalt döküm işleri, boyacılar 7 19 4 / 10.3 5 2-naftilamin, benzidin, 4-aminobifenil, lastik tamiri, kablo tamir ve yapımı, silindir yapımı; auramin, p-kloro-o-toluidin, kromat pigmenti ve boya üretimi Mezotelyoma 85 90 4 / 71.3 5 Asbest Lösemi 0.8 2.8 4 / 10.9 5 İyonize radyasyon, benzen, etilen oksit, plastik ve kauçuk endüstrisi, ayakkabı yapım ve tamiri Larinks 1.5 20 4 Sülfirik asit, asbest, mineral yağlar Cilt 1.5 6 4 Yoğun solar radyasyon, kömür katranı, kaya petrolü, arsenik, mineral yağlar, polisikli aromatik hidrokarbonlar, balıkçılar Sinonazal Nazofaringeal 33 46 4 Sert odun tozu, nikel bileşikleri, hekzaval krom, ayakkabı yapım ve tamiri, kuvvetli asit prosesle isopropanol üretimi, mobilyacılık, döşemecilik, formaldehit Böbrek 0.0 2.3 4 Kömür üretimi Karaciğer 0.4 1.1 (Sadece vinil Vinil klorid, sağlık çalışanları Cilt:1, Sayı:1, Sayfa:14/2
klorid) 4 IARC (International Agency for Research on Cancer) Sınıflaması Dünya Sağlık Örgütü ne bağlı bir kuruluş olup; kanser nedenlerini, karsinojen etki mekanizmalarını inceler ve insana karsinojen etkili olan maddelerin sınıflamasını yapar. 1971 den bu yana; epidemiyolojik ve deneysel verilere dayanarak insanların maruz kaldığı kimyasalların, endüstriyel işlemlerin, kompleks karışımların, fiziksel ve biyolojik ajanların insanda oluşturduğu karsinojenik riski değerlendirerek, elde ettiği sonuçları monograflar halinde yayınlayarak kanserle mücadeleye katkıda bulunmaktadır. Bu değerlendirme ve sınıflamaları yaparken kullandığı sistematik aşağıda özetlenmiştir: Tablo 3. Karsinojenisite kanıtının sınıflandırılması Kanıtın Kategorisi İnsanlarda Hayvanlarda Karsinojenisite için yeterli kanıt Yapılan çalışmalarda etken, maruziyet ve kanser oluşumu arasındaki ilişki net olarak belirlenmiştir. Yapılan deneylerde ajan ya da karışım ve kanser oluşumu ilişkisi noktasında neden-sonuç ilişkisi belirlenmiştir. Karsinojenisite için sınırlı kanıt Yapılan çalışmalarda etken, maruziyet ve kanser oluşumu arasında pozitif ilişki belirlenmiştir; ancak şans, bias ve kafa karıştırıcı faktörler net olarak ekarte edilememiştir. Deneylerde elde edilen veri nedensonuç ilişkisini telkin etmekle birlikte; (a) Veri tek bir deneyle sınırlıdır. (b) Çalışmanın tasarımı, yürütümü ve yorumu konusunda soru işaretleri bulunmaktadır. (c) Ajan ya da karışım sadece benign neoplazmların insidansını artırmaktadır. Karsinojenisite için yetersiz kanıt Yapılan çalışmalar; etken, maruziyet ve kanser oluşumu noktasında yeterli güvenilirlik, tutarlılık ve istatistiksel ilişkiye sahip değildir. Yapılan çalışma; Etken-maruziyet ve kanser oluşumu ilişkisinin varlığını ya da yokluğunu kanıtlayacak nitelik ve nicelikte değildir. Karsinojenisitenin olmadığını destekleyen kanıt Yapılan çalışmalarda, yeterli sayıya rağmen etken, maruziyet ve kanser oluşumu noktasında yeterli pozitif ilişki saptanamamıştır. En az 2 tür üzerinde yapılan deneysel çalışmaya rağmen etken-maruziyet ve kanser oluşumunu destekleyecek veri oluşmamıştır. Cilt:1, Sayı:1, Sayfa:14/3
yapılmaktadır; Karsinojenitenin değerlendirilmesinden sonra aşağıdaki sistematik dahilinde sınıflandırma Tablo 4. Karsinojenisite sınıflamasına bağlı karsinojenik sınıf tanımlaması 6 Grup Grubun Tanımı Epidemiyolojik Kanıt Deneysel Kanıt Diğer Kanıtlar 1 Ajan, karışım ya da Yeterli Var Var maruziyet insana karsinojenik Kısmen yeterli Yeterli Kuvvetle pozitif 2A Ajan, karışım ya da maruziyet kuvvetle olası karsinojenik Sınırlı Yetersiz ya da yok Yeterli Yeterli Olası pozitif Kuvvetle pozitif 2B Ajan, karışım ya da Sınırlı Kısmen yeterli Var maruziyet olası karsinojenik Yetersiz ya da yok Yeterli Olası pozitif Yetersiz ya da yok Sınırlı Kuvvetle pozitif 3 Ajan, karışım ya da Yetersiz ya da yok Sınırlı Olası pozitif maruziyet insana karsinojenik olarak Başka yerde sınıflandırı-lamayan sınıflanamaz. 4 Ajan, karışım ya da Karsinojenisitenin olmadığını Karsinojenisitenin Var maruziyet olasılıkla telkin ediyor olmadığını telkin ediyor karsinojenik değil. Yetersiz ya da yok Karsinojenisitenin Kuvvetle pozitif olmadığını telkin ediyor Oral Kavite, Farinks ve Nazofarinks Kanserleri Formaldehit ve sert odun tozu, IARC tarafından nazofaringeal kanser nedeni olarak tanımlanmıştır. İngiltere de nazofaringeal kanserlerin, erkeklerde yaklaşık % 11 i, kadınlarda ise % 2 si formaldehit ya da sert odun tozuna mesleksel maruziyetlere bağlanmıştır 8. İlişki tam netleşmemiş olmakla birlikte, mobilya ve kontraplak yapımı işçilerinde bu kanser türünden ölümün 2.4 kat arttığını gösteren bilimsel çalışmalar bulunmaktadır 9. Bunun dışında formaldehit maruziyeti ve kanser ilişkisini araştıran 4 çalışmadan 3 ünde rölatif risk 1.0 civarında bulunurken 10,11,12, bir Cilt:1, Sayı:1, Sayfa:14/4
tanesinde daha yüksek bir oran belirlenmiştir (RR 4.4, % güvenilirlik aralığı [%95 CI] 0.6-31.6) 13. Asbestoz ve matbaacılık işi sırasında muhtemelen Polisiklik Aromatik Hidrokarbon (PAH) ve mineral yağlarına maruz kalım nedeniyle IARC, bu sektörleri farinks kanseri için olası riskli sektörler arasında değerlendirmektedir. Bir meta-analizde asbeste maruz popülasyonda oral ve faringeal kanser riskinin % 25 arttığı şeklinde sonuç elde edilmiştir 14. Pankreas Kanseri Net olarak belirlenememiş olmakla birlikte, bazı çalışmalarda kağıt sanayi, boya endüstrisi ve kozmetik sanayide yaygın olarak kullanılan akrilamid ile pankreas kanseri ilişkisine değinen çalışmaların 15 yanında; Amerika da yapılan bir mortalite çalışmasında Amerika Kimya Derneği üyelerinde görülen 3.637 ölüm içerisinde, popülasyonla karşılaştırıldığında (20-64 y. arası) pankreas kanserinden ölümlerin daha yüksek olduğu belirlenmiştir 16. Bunun yanında bazı standardize ölüm hızı (SMR, standardized mortality ratio) çalışmalarında; Hanis ve ark. 17, Band ve ark. 18 ve Wen ve ark. 19, kimya sektörü çalışanlarında pankreas kanserinde risk artışı (sırasıyla SMR= 152, SMR= 233 ve SMR= 167) bildirmekle birlikte bu çalışmaların hiçbirinde sonuçlar istatistiksel olarak yeterince anlamlı bulunamamıştır. Gastrointestinal Sistem Kanserleri (Barsak, Karaciğer ve Safra Yolları) Asbest maruziyeti ile kolorektal kanserler arasında ortaya konan ilişkinin yanısıra İskandinav ülkelerinde yaşayan 15.000.000 vatandaşın kayıtlarından yapılan bir çalışmada, baca temizleyicilerde bu kanser türünün sıklığında artış olduğu sonucuna varılmıştır 22. Baca temizleyicilerde benzer şekilde ösofagus kanseri ile ilişki ortaya koyan çalışmalar bulunmaktadır 23. Petrol ve doğal gaz üretimi, tütün üretimi, tekstil ve deri üretimi, başta demir-çelik sektörü olmak üzere metal sanayi ve kuru temizlemeciler olmak üzere kir, yağ, pas çözücü olarak kullanılan tetrakloroetilen in de ösofagus kanseri ile ilişkilendirildiği çalışmalar sonucunda, IARC, bu endüstriyel çözücüyü, Non-Hodgkin lenfoma ve serviks kanserleri açısından Grup 2A sınıfına almıştır 24. Aynı madde ile ösofagus kanserini ilişkilendiren birçok çalışma bulunmakla birlikte, veriler neden-sonuç ilişkisini net olarak ortaya koyacak derecede kuvvetli değildir 25,26,27. Karaciğer kanserleri için; iyonize radyasyon 28, arsenik 21, vinil klorid monomerleri 29,30, aflatoksin 31 ve poliklorlu bifeniller (PCB) 32 IARC tarafından tanımlanmış karsinojenler içerisinde yer almaktadırlar. Bu maruziyetlerin yaşandığı meslek kolları iyonize radyasyon için nükleer sanayi çalışanları, radyologlar ve radyoloji teknisyenleri, madenciler, uçuş personeli ve askeri personel olarak özetlenebilirken; arsenik maruziyeti ise metal sektörü çalışanları, pestisit üreten ve 20, 21 Cilt:1, Sayı:1, Sayfa:14/5
kullananlar, mobilyacı ve ağaç sektörü çalışanları, deri sanayi çalışanlarında; vinil klorid monomerleri maruziyeti, PVC üreticilerinde; aflatoksin maruziyeti ise, kontamine gıda ile temas eden gıda üreticilerinde görülebilir. PCB ler ise hidrolik sıvılarda, plastiklerde, yüzey kaplamalarda, mürekkep ve yapıştırıcılarda kullanılmış olup günümüzde kullanılmamaktadırlar. Safra yollarının en sık rastlanan kanseri olan kolanjiosarkomu ise neden-sonuç ilişkisi içerisinde herhangi bir meslek grubu ya da maruziyetle net olarak ilişkilendiren bir bilimsel çalışma bulunmamaktadır. Bu yönde yapılan çalışmaların hemen tamamında istatistiksel olarak net bir korelasyon gösterilememiştir. Kanserleri Tablo 5. kanseri etyolojisinde rol oynayan maruziyetler ve riskli iş kolları Etyolojide Rol Oynayan Maruziyetler Riskli Çalışma Kolları * Akrilonitril 33 * Plastik ve kauçuk endüstrisi 48 * Arsenik ve arsenik bileşikleri 34 * Hematit madenciliği (radona maruziyet) 49 * Asbest 35,36 * Kaynakçılık 50 * Berilyum 37 * Odun ve odun ürünleri endüstrisi 51 * Kadmiyum ve kadmiyum bileşikleri 38 * Boyacılık 52 * Klorometil metil eter ve bis(klorometil) eter 39 * Demir-çelik üretimi 53 * Krom (hekzavalan) bileşikleri 40 * Kömür üretimi 54 * Kobalt 41 * Aluminyum üretimi 54 * Kristalize silika 42 * Dizel motor egzos gazı 43 * Formaldehit 44 * Nikel ve nikel tuzları 45 * Polisiklik aromatik hidrokarbonlar 46 * Radon ve yıkılım ürünleri 47 İngiltere HSE Health and Safety Executive- belgelerinden yararlanılmıştır. Mesleki akciğer kanserleri, mesleksel kanserler içerisinde en sık karşılaşılanıdır. NIOSH (National Institute of Occupational Safety and Health) milyonlarca işçinin, işyerinde kanser oluşumunda rol oynadığı kanıtlanmış kimyasallara maruz kaldığını ve tüm kimyasallar düşünüldüğünde, bu etkisi incelenen kimyasal madde oranının, bütünün sadece %2 sini oluşturduğunu bildirmiştir. Bu mesleksel maruziyetler, tüm dünyada akciğer kanseri olgularının % 10.3 ünden sorumludurlar 55. Asbeste maruz kalan işçilerde asbest-mezotelyoma ilişkisi mesleksel kanserler açısından en net neden-sonuç ilişkisidir. En sık madenciler, yalıtım işiyle uğraşan işçiler, çimento fabrikası işçileri, tekstil sanayi çalışanları ve tersane işçilerinde görülmekle birlikte petrol endüstrisinde, sigara filtresi yapımında, inşaat işçilerinde, tünel kazıcılarda, demiryolu yapımında çalışan işçilerde ve daha birçok sektörde asbest maruziyetine bağlı mezotelyoma oluşumu bildirilmiştir 56,57,58. Cilt:1, Sayı:1, Sayfa:14/6
Sinonasal Kanserler Birçok mesleksel maruziyetin sinonasal kanser riskini artırdığı bilinmektedir. IARC monograflarında odun tozu, deri tozu, nikel bileşikleri, radyum-226, izopropilalkol üretiminin sinonazal kanser oluşturduğu bildirilmiştir. Hegzavalan krom ve formaldehit maruziyeti ile de pozitif ilişki belirlenmiş olmakla birlikte insana ait veriler sınırlıdır. Larinks Kanserleri Larinks kanserinin belirlenmiş 2 mesleksel risk faktörü bulunmaktadır; asbestoz ve kuvvetli inorganik asit dumanı. Bazı çalışmalarda; polisiklik aromatik hidrokarbonlar, dizel motor egzos dumanı, organik çözücüler, mineral yağlarına maruziyetle de larinks kanseri oluşumu arasında ilişki belirlenmiş olmakla birlikte bu ilişkiyi netleştirecek veriler hali hazırda sınırlıdır. Meme Kanseri IARC değerlendirmelerinde meme kanseri ile ilişkilendirilmiş karsinojenlerin (alkol tüketimi, dietilstilbesterol, kombine östrojen-progesteron oral kontraseptifleri) hiçbiri meslekle ilişkili değildir. Ancak bazı çalışmalarda etilen oksit 59, sirkadien ritmi bozan gece çalışması 60, iyonize radyasyon 61, ilaç sektöründe çalışanlarda hormonlar ve anti-neoplastik ilaç maruziyeti 62, pestisit 63 ve PCB 64 maruziyeti gibi mesleksel etkilenmelerle meme kanseri ilişkisi gösterilmiş olmakla birlikte, neden-sonuç ilişkisini kesin olarak gösterecek nitelikte bilimsel kanıt bulunmamaktadır. Böbrek Kanseri Kuru temizlemeci 65, motor tamir-bakım işçileri 66 gibi bazı sektörlerde yapılan bilimsel çalışmalarda böbrek kanseri riskinde artış olduğu yönünde elde edilen sonuçlar bu kanser türü ile endüstriyel çözücü maruziyeti arasında neden-sonuç ilişkisi olduğunu düşündürse de, bu konuda net bilimsel kanıtlar elde edilememiştir. Boyacı 67, petrol sanayi çalışanları 68, matbaacılık sektörü çalışanları 69 ve kurşun döküm işçilerinde 70 yapılan çalışmalarda artmış böbrek kanseri riski ve hayvan deneylerinde ratlarda, yüksek doz kurşunun böbrek tümörü oluşturması 71 kurşun maruziyeti-böbrek kanseri ilişkisine dikkat çekse de, bu konudaki epidemiyolojik çalışmalarda kesin sonuçlar elde edilememiştir. Bu sektörlerde başka toksik maruziyetlerin de yaşanıyor olması net sonuca ulaşılamamasında önemli bir faktördür. Diğer metallere (kadmiyum, krom, nikel, arsenik gibi) ve PAH lara olan mesleksel maruziyetlerde de benzer sonuçlar elde edilse de ilişkiyi net ortaya koyacak bilimsel veri henüz bulunmamaktadır. Kanseri Cilt:1, Sayı:1, Sayfa:14/7
Birçok sektörde yaşanan maruziyetlerin mesane kanseri ile ilişkisi, epidemiyolojik çalışmalar ile belirlenmiş ve IARC tarafından bu ilişkiler değişik monograflarda açıklanmıştır. Bu ilişkilerden en öne çıkanı boya üreticilerinde yaşanan aromatik amin maruziyeti dir. Birçok çalışmada β-naftilamin, benzidin, 4-aminobifenil ve 4-kloro-o-toluidin maruziyeti ile mesane kanseri ilişkisini ortaya koyan sonuçlara ulaşılmıştır 72, 73, 74, 75. Bunun dışında IARC, dizel motor egzos gazı akciğer kanseri için kesin karsinojen grubunda sınıflamakla birlikte mesane kanseri riskinde de artış oluşturduğuna vurgu yapmıştır. Bunun dışında boyacılarda, kuaförlerde, kuru temizlemecilerde, matbaacılarda, tekstil endüstrisi çalışanlarında, deri işçileri ve metal işçilerinde yapılan bilimsel çalışmalarda da mesane kanseri ilişkisi vurgulanmıştır 76, 77, 78. Tablo 6. Etken ve Hedef Organ İlişkisi7. Mesleksel Kanser Yükü Kimyasal Madde da Karışım ya Endüstriyel Kullanım Alanları IARC Kanıt Gücü IARC Tarafından Belirtilen Hedef Organ Akrilamid Kimya endüstrisi, su ve atık su arıtımı, 2A Pankreas tekstil sektörü, demir-çelik sanayi, petrol refinesi, şeker üretimi Aflatoksinler Gıda üretimi, silo işçileri, pirinç ve tahıl 1 Karaciğer yetiştiricileri Aromatik Amin Boya ve pigment üretimi, tekstil sanayi 1 Boyaları (4- aminobifenil, benzidin, 2-naftilamin) Arsenik ve Arsenik Bileşikleri Metal sanayi; pestisit üretme, paketleme ve kullanım, cam endüstrisi 1 Karaciğer Cilt (Nonmelanoma) Asbest Madencilik, asbestli çimento üretimi, izolasyon malzemesi üretimi, tersane işçileri 1 Mezotelyoma Larinks Gastrointestinal Sis. Mide Benzen Kimya sanayi, ilaç sanayi, plastik ve kauçuk 1 Lösemi endüstrisi, ayakkabı ve bot yapımı, petrol endüstrisi Berilyum Uzay sanayi, cam sanayi 1 1,3-butadien Kimya ve kauçuk endüstrisi 1 Lösemi Dizel Motor Egzos Gazı Tren yolu işçileri, ağır vasıta kullanıcıları, forklift sürücüleri, depo çalışanları 1 Dioksinler / TCDD Klorofenol ve klorofenoksi herbisit üretimi ve kullanımı, çöp arıtımı, PCB üretimi, kağıt 1 Lenfoma ağartma işlemi Epiklorohidrin Reçine, gliserin ve propilen bazlı kauçuk üretimi (solvent olarak) 2A Santral Sinir Sis. Cilt:1, Sayı:1, Sayfa:14/8
Etilen oksit Kimya endüstrisi, sağlık kuruluşlarında 1 Lösemi sterilizasyon ünitelerinde Formaldehid Anatomi ve patoloji laboratuvarları, plastik sektörü, sunta yapımı, tekstil sanayi 1 Lösemi Nazofarinks Sinonazal İyonize radyasyon Radyologlar ve radyoloji teknisyenleri, nükleer sanayi çalışanları, yeraltı madenciliği, havayolu uçuş personeli 1 Kemik Lösemi Karaciğer Tiroid Tungsten karbid-kobalt Sert metal endüstrisi, metal tesfiye 2A Kadmiyum Boya-pigment üretimi, metal kaplama 1 Krom Kromat üretimi, boya-pigment üretimi, metal kaplama, kaynak işleri, odun koruyucularda, 1 Sinonazal deri tabaklama, su arıtımı, Kurşun / Inorganik Kurşun Akü işçileri, geri dönüşüm işçileri, metal döküm ve işlemeciler, boyacılar 2A Beyin Mide Mineral Yağları, işlenmemiş ya da hafif işlenmiş Metal sektörü, matbaacılık, mürekkep üretimi, kozmetik üretimi, kimya sanayi 1 Cilt Sinonazal Nikel Metalürji, metal alaşım 1 Sinonazal Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar Yanma ürünlerine maruziyet, döküm işçisi, itfaiyeciler, oto tamir-bakım işçisi, kömür madenciliği 1 Cilt Poliklorlu bifenil Elektrik aparat ve trafo malzemesi üretimi 2A Karaciğer Radon Yeraltı madenciliği 1 Silika Sanayide kumlama işlemleri, taş kesmebileme, 1 madencilik, cam sanayi, kağıt endüstrisi Sülfirik asit içeren güçlü inorganik asit Petrokimya endüstrisi, fosfatlı gübre üretimi, demir-çelik endüstrisi, metal işleme 1 Larinks dumanı Solar radyasyon Tarım işçisi, balıkçı, inşaat işçisi gibi güneşe yoğun maruziyet 1 Malign melanom Cilt kanseri (melanom dışı) Tetrakloroetilen Kuru temizleme, metal işleme 2A Serviks Ösofagus Trikloroetilen Kuru temizleme, metal işleme 2A Böbrek Karaciğer Ultraviyole radyasyon Kaynak işleri, sterilizasyon-dezenfeksiyon, 2A Melanom fototerapi, laboratuvar çalışanları, gıda endüstrisi Vinil klorid PVC ve polimerlerinin üretimi 1 Karaciğer Odun tozu Odun ve kereste kesim-işleme-üretim 1 Nazofarinks Sinonazal Cilt:1, Sayı:1, Sayfa:14/9
SEKTÖREL ÖN PLANA ÇIKAN MARUZİYETLER Aluminyum Üretimi Aromatik aminler 1 Auramin Uretimi 2-naftilamin, auramin, diğer kimyasallar 1 Ayakkabı-Bot Uretim ve Tamiri Odun tozu, benzen ve diğer endüstriyel çözücüler 1 Lösemi Sinonazal Kömür üretimi Kömür katranı 1 Böbrek Cilt Berberler ve Kuaförler Boyalar (aromatik aminler, aminofenoller gibi), çözücüler, ağartıcılar ve aerosoller 2A Lenfoma Over İzopropanol Uretimi Diizopropil sülfat, izopropil yağları, sülfirik asit 1 Larinks Paranasal sinüs Petrol Rafinasyon PAH 2A Beyin Lösemi Plastik ve Kauçuk Endüstrisi Aromatik aminler, endüstriyel çözücüler 1 Larinks Lösemi Mide Demir-Çelik Döküm Çoklu metal maruziyeti 1 Kaynak İşleri Çoklu metal ve toksik gaz maruzyeti 2B Anttila S., Boffetta P. Eds. Occupational Cancers. Springer-Verlag London, 2014 den yararlanılmıştır. SONUÇ Kanser oluşumu çok aşamalı bir süreç olup, maruziyetle klinik hastalığın ortaya çıkışı arasında geçen süre çoğunlukla çok uzundur. Günümüzde mesleksel kansere neden olduğu bilinen ya da şüphelenilen kimyasal ya da sektörlerin hemen hemen tamamı, toksikolojik ya da epidemiyolojik yöntemlerle değil, bölgesel olarak kanser olgularının yoğunlaşmasıyla fark edilmiştir. Ancak bunun ötesinde, bir maddenin ya da sektörün karsinojen risk taşıdığının kabulü ve primer önleme kültürünün geliştirilmesi için bilimsel verilere (epidemiyolojik ya da deneysel) ve istatistiksel sayılara gereksinim vardır. Sistematik kanser risk belirlemesi, ulusal ya da uluslararası kuruluşlarca gerçekleştirilir. IARC, bu kuruluşlardan en önemlisi olup Dünya Sağlık Örgütü nün bir alt kuruluşu olarak görev yapmaktadır. Karsinojen etki gücünün değerlendirilebilmesi için pazar öncesi toksisite Cilt:1, Sayı:1, Sayfa:14/10
değerlendirmesi gereklidir. REACH (Registration, Evaluation, Authorization and Restriction of Chemicals) programı, Avrupa Birliği tarafından 2006 da hayata geçirilmiş olup kimyasalların pazar öncesi toksisite değerlendirmesine sistematik bir yaklaşım getirmeyi hedeflemektedir. Kanser riskinin belirlenmesi ve derecelendirilmesi için epidemiyolojik, toksikolojik ve iş hijyenine ait verilerin tümü gereklidir. Hayvanlarda yapılan deneysel çalışmalar türler arasındaki duyarlılık farklılıklarından dolayı geçersiz bir risk değerlendirmesi tehlikesi taşımaktadır. Epidemiyolojik veriler, sadece madde-maruziyet-karsinojenik etki ilişkisini ortaya koymakla kalmaz, aynı zamanda maruz popülasyonda doz-yanıt ilişkisi, maruziyetin ve hastalığın prevalansı, popülasyondaki maruziyet dereceleri gibi bilgileri de sunar. Bu şekilde elde edilen veriler; riskin azaltılması, ortadan kaldırılması, önleme faaliyetleri için stratejilerin belirlenmesi ve bunların ulusal ya da uluslararası düzeyde mevzuatla düzenlenmesi gibi amaçlarda yol gösterici rol oynar. REFERANSLAR: 1. Globan 2012; Estimated Cancer Incidence, Mortality and Prevalance Worldwide in 2012; International Agency for Research on Cancer (websource: http://globocan.iarc.fr/pages/fact_sheets_cancer.aspx) 2. T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu 2013-2018 Kanser Kontrol Planı, 2013 / Ankara 3. Ivanov, I.D, Straif, K. (2006). Prevention of Occupational Cancers. The Global Occupational Health Network. GOHNET Newsletter. World Health Organisation, Issue: 11. 4. Steenland, K., Burnett, C., Lalich, N., Ward, E., Hurrell, J (2003). Dying for work: The magnitude US mortality from selected causes of death associated with occupation. Am J Ind Med; 43(5): 461-82. 5. Nurminen, M., Karjalainen, A. (2001). Epidemiologic estimate of the proportion of fatalities related to occupational factors in Finland. Scand J Work Environ Health; 27(3): 161-213. 6. Siemiatcki, J., Richardson, L., Bofetta, P. Occupation. In: Schottenfeld, D., Fraumeni, Jr.J.F., editors. (2006) Cancer Epidemiology and prevention. 3rd ed. Oxford: Oxford University Press; 322-54. 7. Anttila S., Boffetta P. Eds. Occupational Cancers. Springer-Verlag London, 2014. 8. Slack, R., Young, C., Rushton, L., Occupational Cancer Study Group, (2012). Occupational cancer in Great Britain. Nasopharnyx and sinonasal cancers. Br J Cancer, 107(1); 49-55. 9. Siew, S.S., Kauppinen, T., Kyyrönen, P et al., (2012) Occupational exposure to wood dust and formaldehyde and risk of nasal, nasopharyngeal and lung cancer among Finnish men. Cancer Manag Res; 4: 223-32. 10. Vaughan, T.L., Strader, C., Davis, S., Daling, J.R. (1986). Formaldehyde and cancers of the pharynx, sinüs and nasal cavity: Occupations and exposures. Int J Cancer; 38: 677-83. 11. Merletti, F., Bofetta, P., Ferro, G., Pisani, P., Terracini, B. (1991). Occupation and cancer of the oral cavity or oropharynx in Turin, Italy. Scand J Work Environ Health; 17: 248-54. 12. Gudtavsson, P., Jakobsson, R., Johansson, H., Lewin, F., Norell, S., Rutkvist, L.E. (1998). Occupational exposures and squamous cell carcinoma of the oral cavity, pharynx, larynx and oesophagus: a case control study in Sweden. Occup Environ Med; 55: 393-400. 13. Vlajinac, H.D., Marinkovic, J.M., Sipetic, S.B., Andrejic, D.M., Adanja, B.J., Stosic-Diviak, S.L. (2066). Case-control study of oropharyngeal cancer. Cancer Detect Prev; 30: 152-7. 14. Paget-Bailly, S., Cyr, D., Luce, D. (2012). Occupational exposures to asbestos, polycyclic aromatic hydrocarbons and solvents and cancers of the oral cavity and pharynx: a quantitative literatüre review. Int Arch Occup Environ Health; 85(4): 341-51. 15. Bevan, R., Young, C., Holmes, P., et al. (2012). Occupational cancers in Britain. Gastrointestinal cancers; liver, oesophagus, pancreas and stomach. Br J Cancer; 107 (1): 33-40. Cilt:1, Sayı:1, Sayfa:14/11
16. Li, F.P., Fraumeni Jr., J.F., Mantel, N., Miller, R.W. (1969). Cancer mortality among chemists. J Natl Cancer Inst.; 43(5): 1159-64. 17. Hanis, N.M., Holmes, T.M., Shallenberger, G., Jones, K.E. (1982). Epidemiologic study of refinery and chemical plant workers. J Occup Med.; 24(3): 203-12. 18. Bond, G.G., Reeve, G.R., Ott, M.G., Waxweiler, R.J. (1985). Mortality among a sample of chemical company employess. Am J Ind Med., 7(2): 109-21. 19. Wen, C.P., Tsai, S.P., Weiss, N.S., Gibson, R.L., Wong, O., McClellan, W.A. (1985). Long-term mortality study of oil refinery workers. IV. Exposure to lubricating-dewaxing process. J Natl Cancer Inst.; 74(1): 11-18. 20. Selikoff, I.J., Churg, J., Hammond, E.C. (1964). Asbestos exposure and neoplasia. JAMA; 188: 22-6. 21. International Agency for Research on Cancer. Asbestos. In: IARC monographs on the evaluation of carcinogenic risks to humans. A review of human carcinogens, part C: arsenic, metals, fibres and dusts, vol. 100, Lyon: International Agency for Research on Cancer (2012): 219-310. 22. Pukkala, E., Martinsen, J.I., Lynge, E., et al. (2009). Occupation and cancer-follow-up of 15 million people in five Nordic countries. Acta Oncol.; 48: 646-790. 23. Gustavsson, P., Evanoff, B., Hogsted, C. (1993). Increased risk of esophageal cancer among workers exposed to combustion products. Arch Environ Health; 48(4): 243-245. 24. Siemiatycki, J., Richardson, L., Straif, K., Latreille, B., Lakhani, R., Campbell, S., Rousseau, M., Bofetta, P. (2004). Listing occupational carcinogens. Environ Health Perspect.; 112: 1447-1459. 25. Ruder, A.M., Ward, E.M., Brown, D.P. (2001). Mortality in drycleaning workers: an update. Am J Ind Med.; 39(2): 121-132. 26. Blair, A., Petralia, S.A., Stewart, P.A. (2003). Extended mortality follow-up of a cohort of dry cleaners. Ann Epidemiol.; 13(1): 50-56 27. Vaughan, T.L., Stewart, P.A., Davis, S., Thomas, D.B. (1997). Work in dry cleaning and the incidence of cancer of the oral cavity, larynx and oesophagus. Occup Environ Med.; 54(9): 692-695. 28. International Agency for Research on Cancer. Ionizing Radiation, Part 2: Some Internally Deposited Radionulides, vol 78, Lyon: International Agency for Research on Cancer (2001). 29. Fedeli, U., Mastrangelo, G. (2011). Vinyl chloride industry in the courtroom and corporate influences on the scientific literature. Am J Ind Med.; 54(6): 470-73. 30. Wong, R.H., Chen, P.C., Du, C.L., Wang, J.D., Cheng, T.J. (2002). An increased standardised mortality ratio for liver cancer among polyvinyl chloride workers in Taiwan. Occup Environ Med; 59: 405-409. 31. Palliyaguru, D.R., Wu, F. (2013). Global geographical overlap of aflatoxin and hepatitis C: controlling the risk factors for liver cancer worldwide. Food Additives and Contaminants: Part:A; 30: 534-540. 32. Zani, C., Gelatti, U., Donato, F., Capelli, M., Portolani, N., Bergonzi, R., Apostoli, P. (2013). Polychlorinated biphenyls in serum, liver and adipose tissue of subjects with hepatocellular carcinoma living in a high polluted area. Chemosphere; 91(2): 194-199. 33. Scelo, G., Constantinescu, V., Csiki, I., Zaridze, D., Szeszenia- Dabrowska, N., Rudnai, P., Lissowska, J., Fabianova, E., Cassidy, A., Slamova, A., Foretova, L., Janout, V., Fevotte, J., Fletcher, T., Mannetje, A., Brennan, P., Bofetta, P (2004). Occupational exposure to vinyl chloride, acrylonitrile and styrene and cancer risk (europe). Cancer Causes Control; 15(5): 445-52 34. Enterline, P.E., Day, R., Marsh, G.M. (1995). Cancers related to exposure to arsenic at a copper smelter. Occup Environ Med.; 52: 28-32. 35. Goodman, M., Morgan, R.W., Ray, R.M., Malloy, C.D., Zhao, K. (1999). Cancer in asbestos-exposed occupational cohorts: a metaanalysis. Cancer Causes and Control; 10: 453-465. 36. Nielsen, L.S., Baelum, J., Rasmussen, J., Dahl, S., Olsen, K.E., Albin, M., Hansen, N.C., Sherson, D. (2014). Occupational asbestos exposure and lung cancer-a systematic review of literature. Arch Environ Occup Health; 69(4): 191-206. 37. Sanderson, W.T., Ward, E.M., Steenland, K., Petersen, M.R. (2001). Lung cancer case-control study of beryllium workers. Am J Ind Med.; 39(2): 133-44 38. Verougstraete, V., Lison, D., Hotz, P (2003). Cadmium, lung and prostate cancer: a systematic review of recent epidemiological data. J Toxicol Environ Health B Crit Rev.; 6(3): 227-55 39. McCallum, R.I., Woolley, V., Petrie, A. (1983). Lung cancer assocated with chloromethyl methyl ether manufacture: an investidation at two factories in the United Kingdom. Br J Ind Med.; 40: 384-389. 40. International Agency for Research on Cancer. Monographs on the Evaluation of Carcinogenic Risks to Humans: Chromium, Nickel and Welding. Vol. 49, International Agency for Research on Cancer, Lyon (1990). 41. Wild, P., Perdrix, A., Romazini, S., Moulin, J.J., Pellet, F. (2000). Lung cancer mortality in a site producing hard metals. Occup Environ Health; 57: 568-573. 42. Steenland, K., Stayner, L. (1997). Silica, asbestos, man-made mineral fibers and cancer. Cancer Causes and Control; 8: 491-503. Cilt:1, Sayı:1, Sayfa:14/12
43. Vermeulen, R., Silverman, D., Garshick, E., Vlaanderen, J., Portengen, L., Steenland, K. (2014). Exposure-response estimates for diesel engine exhaust and lung cancer mortality based on data from three occupational cohorts. Occup Environ Med; 71Suppş1: A47. 44. Blair, A., Patricia, A., Stewart, M.S., Hoover, R.N. (1990). Mortality from lung cancer among workers employed in formaldehyde industries. Am J Ind Med.; 17(6): 683-699 45. Grimsrud, T.K., Berge, S.R., Martinsen, J.I., Andersen, A. (2003). Lung cancer incidence among Norwegian nickel-refinery workers. J Environ Monit.; 55: 1953-2000. 46. Bosetti, C., Bofetta, P., La Vecchia, C. (2007). Occupational exposures to polycyclic aromatic hydrocarbons and respiratory and urinary tract cancers: a quantitative review. Annals Oncol.; 18: 431-446. 47. Hodgson, J.T., Jones, R.D. (1991). Mortality of UK tin miners 1941 to 1986. Radiat Prot Dosim.; 36: 327-329. 48. Sathiakumar, N., Graff, J., Macaluso, M., Maldaonado, G., Matthews, R., Delzell, E. (2005). An updated study of mortality among North American sybthetic rubber industry workers. Occup Environ Med.; 62: 822-29. 49. Kinlen L.J., Willows, A.N. (1988). Decline in the lung cancer hazard: a prospective study of the mortality of iron ore miners in Cumbria. Br J Ind Med.; 45: 219-224. 50. Ambroise, D., Wild, P., Moulin, J.J. (2006). Update of a metaanalysis on lung cancer and welding. Scand J Work Environ Health; 32(1): 22-31. 51. Brüske-Hohlfeld, I., Möhner, M., Pohlabeln, H., Ahrens, W., Bolm-Audorff, U., Kreienbrock, L., Kreuzer, M., Jahn, I., Wichmann, H.E., Jöckel, K.H. (2000). Occupational lung cancer risk for men in Germany: results from a pooled case-control study. Am J Epidemiol.; 151(4): 384-95. 52. Steenland, K., Palu, S. (1999). Cohort mortality study of 57000 painters and other union members: a 15 year update. Occup Environ Med.; 56: 315-321. 53. Sorahan, T., Faux, A.M., Cooke, M.A. (1994). Mortality among a cohort of United Kingdom steel foundry workers with special reference to cancers of the stomach and lung. Occup Environ Epideiol.; 51: 316-322. 54. Armstrong, B., Hutchinson, E., Unwin, J., Fletcher, T. (2004). Lung cancer risk after exposure to polycyclic aromatic hydrocarbons: a review and meta-analysis. Environ Health Perspect.; 112(9): 970-8. 55. World Health Organization. World Health Report 2002. Environmental Risks Section. Available at http://www.who.int/whr/2002/en/. Accessed on January 25, 2008. 56. Ohlson, C.G., Klaesson, B., Hogstedt, C. (1984). Mortality among asbestos-exposed workers in a railroad workshop. Scand J Work Environ Health; 10: 283-91. 57. Paci, E., Dini, S., Buiatti, E., Seniori, C.A., Lenzi, S., Zappa, M. (1987). Malignant mesothelioma in non-asbestos textile workers in Florence. Am J Ind Med.; 11: 249-54. 58. Talcott, J.A., Thurber, W.A., Kantor, A.F., Gaensler, E.A., Danaby, J.F., Antman, K.H., et al. (1989). Asbestos-associated disease in a cohort of cigarette-filter workers. N Eng J Med.; 321:1220-3. 59. Steenland, K., Whelan, E., Deddens, J., Stayner, L., Ward, E. (2003). Ethylene oxide and breast cancer incidence in a cohort study of 7576 women (United States). Cancer Causes Control; 14: 531-9. 60. Stevens, R.G. (2009). Light-at-night, circadian disruption and breast cancer: assessment of existing evidence. Int J Epidemiol.; 38: 963-70. 61. International Agency for Research on Cancer. Monographs on the evaluation of carcinogenic risk to humans: Ionizing radiation. Part 1: X and gamma (γ) radiation and neutrons, vol. 75. Lyon: International Agency for Research on Cancer; 2000. 62. Heron, R.J., Pickering, F.C. (2003). Health effects of exposure to Active Pharmaceutical Ingredients (APIs). Occup Med.; 53: 357-62. 63. Engel, L.S., Hill, D.A., Hoppin, J.A. et al. (2005). Pesticide use and breast cancer risk among farmers wives in the agricultural health study. Am J Epidemiol.; 161: 121-35. 64. Rusiecki, J.A., Holford, T.R., Zahm, S.H., Zheng, T. (2004). Polychlorinated biphenyls and breast cancer risk by combined estrogen and progesteron receptor status. Eur J. Epidemiol.; 19: 793-801. 65. Parent M.E., Hua, Y., Siemiatycki J. (2000). Occupational risk factors for renal cell carcinoma in Montreal. Am J Ind Med.; 38: 609-18. 66. Zhang, Y., Cantor, K.P., Lynch, C.F., Zheng, T. (2004). A population-based case-control study of occupation and renal cell carcinoma risk in Iowa. J Occup Environ Med.; 46(3): 235-40. 67.. Pesch, B., Hearting, J., Ranft, U., Klimpel, A., Oelschlagel, B., Schill, W. (2000). Occupational risk factors for renal cell carcinoma: agent-spesific results from a case-control study in Germany. MURC Study Group. Multicenter urothelial and renal cancer study. Int J Epidemiol.; 29(6): 1014-24. 68. Hu, J., Mao, Y., White, K. (2002). Renal cell carcinoma and occupational exposure to chemicals in Canada. Occup Med.; 52(3): 157-64. Cilt:1, Sayı:1, Sayfa:14/13
69. Mellemgaard, A., Engholm, G., McLaughlin, J.K., Olsen, J.H. (1994). Occupational risk factors for renal-cell carcinoma in Denmark. Scand J Work Environ Health; 20: 160-5. 70. Selevan, S.G., Landrigan, P.J., Stern, F.B., Jones, J.H. (1985). Mortality of lead smelter workers. Am J Epidemiol.; 122(4): 673-83. 71. Waalkes, M.P., Diwan, B.A., Ward, J.M., Devor, D.E., Gover, R.A. (1995). Renal tubular tumors and atypical hyperplasias in B6C3F1 mice exposed to lead acetate during gestation and lactation occur with minimal chronic nephropathy. Cancer Res.; 55(22): 5265-71. 72. Kiriuk K.J., Prasad S.M., Patel, A.R., Steinberg, G.D., Smith, N.D. (2012). Bladder cancer risk from occupational and environmental exposures. Urol Oncology; 30(2): 199-211. 73. Pira, E., Piolatto, G., Negri, E., Romano, C., Bofetta, P., Lipworth, L., McLaughlin, J.K., La Vecchia, C. Bladder cancer mortality of workers exposed to aromatic amines: A 58-year follow up. J Natl Cancer Inst.; 102(14): 1096-1099. 75. Golka, K., Kopps, S., Prager, H.M., Mende, S.V., Thiel, R., Jungmann, O, Zumbe, J., Hermann, M.B., Blaszkewicz, M., Hengstler, J.G., Selinski, S. (2012). J Toxicol Environ Health; 75: 566-571. 76. International Agency for Research on Cancer. Dry cleaning, some chlorinated solvents and other industrial chemicals. Monographs on the evaluation of carcinogenic risks to humans. Vol. 63. Lyon: IARC Working Group on the Evaluation of Carcinogenic Risks to Humans; 1995. 77. International Agency for Research on Cancer. Printing processes and printing inks, carbon black and some nitro compounds. Monographs on the evaluation of carcinogenic risks to humans. Vol. 65. Lyon: International Agency for Research on Cancer; 1996. 78. International Agency for Research on Cancer. IARC working group on the evaluation of carcinogenic risks to humans. Some flame retardants and textile chemicals and exposure in the textile manufactoring industry. Vol. 48. Lyon: International Agency for Research on Cancer; 1990. 74. Brown, S.C., Alberts, J.D., Schoenberg, M. (2011). Cancer incidence and mortality among workers exposed to benzidine. Am J Ind Med.; 54(4): 300-306. Cilt:1, Sayı:1, Sayfa:14/14