RADYOTERAPİYE BAĞLI KANSERLER

Transkript

1 RADYOTERAPİYE BAĞLI KANSERLER Dr. Ahmet Dirier Gaziantep Üniversitesi Tıp Fakültesi Gaziantep Onkoloji Hastanesi Radyasyon Onkolojisi AD TOD-;14 Haziran 2008

2 RADYASYONUN GEÇ ETKİLERİ Toplumda kanser oranının fazla olması nedeniyle radyasyona bağlı kanser oluşma olasılığını belirlemek çok zordur. Radyojenik kanser riski olan organlar; meme, akciğer, tiroid ve sindirim sistemidir. Üreme dönemindeki hastalar incelenirken, sonraki nesillerde olabilecek mutasyon riskini en aza indirmek için, gonadların ışınlanmasından mümkün olduğunca kaçınılmalıdır. Gonadların aldığı her bir mgy (0,1 rad) için bir sonraki nesilde genetik etki görülme olasılığı (nominal risk) 1/ dir. TOD-;14 Haziran 2008

3 TOD-;14 Haziran 2008

4 Mekanizma Supresör genlerdeki değişiklikler, oncogenlerin ekspresyonuna yol açabilir. Sublethal hasar ile normal genler oncogenlere dönüşebilir. İmmun sistemin baskılanması kanser oluşumuna katkıda bulunabilir TOD-;14 Haziran 2008

5 Radyasyona Bağlı Kanser Doz Tedavi alanı büyüklüğü Dokunun duyarlılığı RT yaşı Genetik yatkınlık TOD-;14 Haziran 2008

6 TOD-;14 Haziran 2008

7 Radyasyona Bağlı Kanser Lösemi, lenfoma Solid Kanserler TOD-;14 Haziran 2008

8 Radyasyona Bağlı Lösemi ALL AML KML TOD-;14 Haziran 2008

9 Radyasyona Bağlı Lösemi Geniş hacimlerde kemik iliği ışınlaması sonucunda RT den genellikle 5-9 yıl sonra gelişir. KT ya bağlı lösemiden 2 kat daha az görülür. NHL da düşük doz tüm vücud ışınlaması TOD-;14 Haziran 2008

10 Radyasyona Bağlı Lösemi 1900 lü yılların başlarında radyoloji çalışanlarında lösemi insidansının oldukça yüksek olduğu görülmüştür. Bu dönemde, çalışanların, radyasyondan korunmadıkları için tahmini olarak ortalama 100 rad/yıl kadar doz aldıkları hesaplanmıştır yılları arasındaki bir araştırmada radyoloji çalışanlarında lösemi görülme oranı, normal nüfusun 10 katı fazla bulunmuş, arasında yapılan başka bir araştırmada ise 4 kat fazla olarak belirlenmiştir. TOD-;14 Haziran 2008

11 Radyasyona Bağlı Lösemi yılları arasında 3 ayrı yayında radyasyonla ortaya çıkmış 198 kanser vakası ve 54 kanserden ölüm bildirilmiştir. TOD-;14 Haziran 2008

12 Radyasyona Bağlı Lösemi Atom bombası atıldıktan sonra Hiroşima ve Nagazaki de kurtulan kişiler üzerinde yapılan çalışmada, radyasyona maruz kalanlarda löseminin görülme sıklığının normal nüfusa oranla belirgin olarak fazla olduğu (10 katı kadar) gözlenmiştir. Bu artış ilk birkaç yıl olmaya başlamış ve 7-12 yıl sonra en yüksek seviyeye ulaşmıştır. 20 yıl sonra ise normale dönmüştür. TOD-;14 Haziran 2008

13 Radyasyona Bağlı Lösemi İlk kanserden 1 yada daha uzun süre ortaya çıkan lösemi Primer kanser Yaş, cinsiyet, primer kanserden sonraki sağ kalım 166 KLL, 232 diğer lösemi KLL için RR=0.7 Diğer lösemiler için RR= ;meme 2.4;ekstremite 10.3;uterus Boivin JF, Am J Ep, 1986 TOD-;14 Haziran 2008

14 Radyasyona Bağlı Lösemi 30 merkez, serviks kanserli hasta, 10 yıllık takip ( ) WY RT almış. ( WY) RT alan grupta;13 lösemi RT almayan grupta;2 lösemi Boice JD, JNCI, 1980 TOD-;14 Haziran 2008

15 Radyasyona Bağlı Solid Kanserler Mide kanseri HH sebebiyle 35 Gy RT verilen hastalarda midenin aldığı radyasyon dozu Mantle; 4,2 Gy Ters Y; 13 Gy Bu da mide kanseri riskini 2-11 kat artırmıştır. RT verilen HH hastalarında mide kanserinin yanı sıra pankreas, özefagus ve diğer GIS tümörleri de rapor edilmiştir. TOD-;14 Haziran 2008 Dores GM, JCO, 2002

16 Radyasyona Bağlı Solid Kanserler Meme koruyucu cerrahi sonrası RT almış 1884 hasta Meme dozu >60 Gy (63), %57 hasta supraklavikuler bölgeye RT almış (45Gy) 147 (%8) hasta meme dışı malignensi Surveillance Epidemiology and End-Results Program (SEER) sonuçları ile karşılaştırıldığında %1 lik bir artış var. Ortalama 10.9 yıl ( ) Relativ risk artışı %15 (p=0.05) Akciğer, sarkom, over 50 yaşından önce meme kanseri teşhisi almış hastalarda anlamlı fark var. 40&28 (p=0.02) İlk 5 yıl fark yok. 5 yıldan sonra 100&80.8 (p=0.02) TOD-;14 Haziran 2008 Galper S, IJROBP, 2002

17 Radyasyona Bağlı Solid Kanserler yılları arasındaki RT alan den fazla testis tümörlü hasta incelenmiş sekonder kanser Oranlar seminom ve non-seminomatöz tümörlerde benzer olup, risk yaklaşık 1.5 olarak hesaplanmıştır. Yıllar geçtikçe risk artmakta. Kümülatif risk 25 yıl için %15.7, 30 yıl için%22.6 Travis LB, JNCI, 1997 TOD-;14 Haziran 2008

18 Radyasyona Bağlı Solid Kanserler n: (8.9 yıl) RT, RT yok. 449 sekonder kanser (tahmin edilen; 313) Mesane, böbrek, rektum, uterus, over, NHL RT almayan grupta artış olmamış. RT verildiği yaş ile ilgisi bulunmamış. Lösemi, HL, meme ve kolon kanseri ile RT arasında ilişki bulunmamış. Kleinerman RA, JNCI, 1982 TOD-;14 Haziran 2008

19 Radyasyona Bağlı Solid Kanserler 15 merkez, serviks kanserli hasta Toplam sekonder kanser (tahmin edilen; 4.736) artış:% RT, RT yok. RT aslında sekonder kanseri dramatik olarak artırmamış sekonder kanserin 162 si RT ile ilgili bulunmuş. RT nin artışa katkısı %5 Mesane, rektum, uterus, over, ince bağırsak, kemik, yumuşak doku, multible myeloma. (RR=1.1) ANLL deki artış (RR=1.3) pelvis dışı kemiklerin aldığı düşük doz radyasyon. RT verilme yaşı <30, >50 ise anlamlı. Boice JD Jr, JNCI, 1985 TOD-;14 Haziran 2008

20 Radyasyona Bağlı Meme Kanseri 30 yaşından önce HH sebebiyle RT almış hastalarda meme kanseri riski 6-7 kat daha fazladır. 16 yaşından önce RT almış hastalarda meme kanseri riski kat daha fazla. Bu hastalarda meme kanserinin ortalama görülme yaşı 31,5. TOD-;14 Haziran 2008

21 TOD-;14 Haziran 2008

22 Radyasyona Bağlı Meme Kanseri , <30, 3817 HH 4 Gy ve daha yüksek doz alanlarda meme kanseri riski 3.2 kat daha fazla 40 Gy alanlarda risk 8 katına çıkıyor. Overlere 5 Gy ve daha fazla doz alanlarda meme kanseri riski düşük. Risk, RT verilme yaşı ve reproduktivite ile ilgili bulunmamış. Tek başına alkilleyici ajan alanlarda risk düşük. Travis LB, JAMA, 2003 JNCI, 2005 TOD-;14 Haziran 2008

23 Radyasyona Bağlı Akciğer Kanseri yılları arasında RT verilmiş HH. 5 Gy doz alan hastalarda akciğer kanseri riski 6 kat daha fazla 40 Gy ve daha fazla doz almışsa risk artmakta. (p<0.001) Travis LB, JNCI, 2002 TOD-;14 Haziran 2008

24 Radyasyona Bağlı Akciğer Kanseri yılları arasında RT verilmiş 8976 meme kanserli hasta. 10 Gy doz alan ve 10 yıldan daha uzun yaşayan hastalarda akciğer kanseri riski 9/ Inskip PD, JNCI, 1994 TOD-;14 Haziran 2008

25 Radyasyona Bağlı Sarkom , n:1604 Retinoblastom Gy ve Gy in üzerindeki dozlarda sarkom riski artmış. >60 Gy anlamlı (p<0.05) Wong FL, JAMA, 1997 TOD-;14 Haziran 2008

26 Radyasyona Bağlı Sarkom , 963, Retinoblastom, RT almış hastalarda RT den 50 yıl sonra kümülatif risk %13.1 Kleinerman RA, JNCI, 2007 TOD-;14 Haziran 2008

27 Radyasyona Bağlı Sarkom n: herhangi bir kanser tanısı almış çocuk hasta 108 tane sarkom, populasyondan 9 kat fazla. Ortalama görülme zamanı ilk tanıdan 11 yıl sonra Çok değişkenli analizlerde RT alanlarda RR:3.1 Henderson TO, JNCI, 2007 TOD-;14 Haziran 2008

28 Radyasyona Bağlı Tyroid Kanseri Çernobilden sonra tiroid kanserli hasta, retrospektif Papiler tipte artış (p<0.01) Zengi A, Endocr J, 2008 TOD-;14 Haziran 2008

29 Radyasyona Bağlı Tyroid Kanseri Tinea capitis, tonsil büyümesi ve timus büyümesi değişik dozlara maruz kalmış çocuk Tyroid kanseri açısından kız çocuklarında risk daha fazla RT ye bağlı tiroid kanserleri 5 yıldan sonra ortaya çıkmış 20 yaşından sonra RT ye maruz kalanlarda risk daha düşük. 1.1 Gy lik radyasyona maruz kalma kanserle ilişkili bulunmuş Ron E, Radiat Res,1995 TOD-;14 Haziran 2008

30 IMRT ve sekonder kanser 121 IMRT, 124 konvansiyonel RT meme kanserli hasta Median meme dozu 50 Gy Her iki grupta da sekonder kanser arasında fark yok. McDonald MW, IJROBP, 2008 TOD-;14 Haziran 2008

31 Radiation induced Angiosarcoma TOD-;14 Haziran 2008

32 Sonuç Kanser indüksiyonu stokastik bir etkidir. Bu nedenle absolut indüksiyon birey için önceden belirlenemez, sadece ışınlanmış populasyonda artmış kanser sayısı olarak belirtilebilir. Bireysel seviyede sadece artan doz ile artmış risk söz konusudur. Doğal olarak oluşan kanserler populasyonda yüksek insidansdadır. Radyojenik kanserlerin ise insidansı düşüktür. Bu nedenle ölçülebilir bir artışı gösterebilmek için ışınlanmış bireylerin geniş populasyonuna gerek vardır. Radyasyon etkisinde oluşan kanserleri doğal oluşan kanserlerden ayırd ettirici bir özellik olmadığından, herhangi bir bireyde oluşmuş kanserin kesin neden-etki ilişkisini göstermek mümkün değildir. Göreceli olarak diğer karsinojenler ile karşılaştırıldığında radyasyon zayıf karsinojendir. TOD-;14 Haziran 2008

33 Radyasyona Bağlı Kanserler Sekonder kanserler her zaman tedaviye bağlı değildir. Tütün ve alkol Diet İmmunite Hormonal durum Çevresel faktörler Genetik TOD-;14 Haziran 2008

34 Gelecek RT ile radyosensitatior ajanların ve diğer KT ajanlarının kombine kullanımı ve bunlara bağlı solid kanserler Yeni RT yöntemleri (3D, IMRT) sonucu ortaya çıkacak sekonder kanserler. TOD-;14 Haziran 2008