ÜLKEMİZDE ALABALIK YETİŞTİRİCİLİĞİNİN MEVCUT DURUMU VE GELECEĞİNE BİR BAKIŞ ELAZIĞ - 2016 ÖZERDEM MALTAŞ 1
Su ürünleri sektörü; Halkın hayvansal besin ihtiyacının karşılanmasında ve gıda güvenliğinin temininde, İstihdam oluşturmada, Makro ve mikro düzeyde ülke ekonomisine önemli katkı sağlamaktadır. 2
MİSYON - VİZYON Misyonumuz Su ürünlerini ve yaşam alanlarını korumak, Koruma ve kullanma dengesini gözeterek işletmek, Etkin bir denetim sistemi oluşturarak sürdürülebilirliği sağlamaktır. Vizyonumuz Su ürünlerinde arz güvenliğini sağlamak, Balıkçının gelir ve refahını arttırmak, Sorumluluk bilinciyle sektöre yön veren yetkin bir kurum olmak. 3
SU ÜRÜNLERİ POTANSİYELİ Kaynak Sayı Alan (ha) Deniz 4 24 607 200 Doğal Göl 200 906 118 Baraj Gölü 293 460 441 Gölet 1 000 28 000 TOPLAM 26 001 759 Kıyı uzunluğu; 8 333 km 33 nehir 177 714 km 4
SU ÜRÜNLERİ YETİŞTİRİCİLİK TESİSLERİ Tesis Sayısı ve Kurulu Kapasite Su Ürünleri Yetiştiricilik Tesislerinin Kapasitelerine Göre Dağılımı (2015) Tesis Tipi Tesis Sayısı Kapasite (ton/yıl) İçsu 1.945 248.455 Deniz 420 233.673 TOPLAM 2.365 477.128 5
SU ÜRÜNLERİ YETİŞTİRİCİLİK İŞLETMELERİNİN KAPASİTELERİNE GÖRE DAĞILIMLARI (2014) İşletmelerin Üretim Kapasite Aralığı (ton) Deniz İşletmeleri İşletme Sayısı Oranı (%) İşletmelerin Toplam Proje Kapasitesi (ton/yıl) Oranı (%) 0-50 171 40,7 4.036 1,8 51-100 20 4,8 1.700 0,8 101-250 18 4,3 3.385 1,5 251-500 74 17,6 25.098 11,2 501-1000 71 16,9 59.784 26,7 1001> 66 15,7 129.670 58,0 TOPLAM 420 100,0 233.673 100,0 İçsu İşletmeleri 0-50 1.397 71,8 22.431 9,0 51-100 110 5,7 9.710 3,9 101-250 172 8,8 34.050 13,7 251-500 126 6,5 55.003 22,1 501-1000 137 7,0 119.861 48,2 1001> 3 0,2 7.400 3,0 TOPLAM 1.945 100,0 248.455 100,0 Deniz+İçsu İşletmeleri 0-50 1.568 66,3 26.467 5,6 51-100 130 5,5 11.410 2,4 101-250 190 8,0 37.435 7,9 251-500 200 8,5 80.101 17,0 501-1000 208 8,8 179.645 38,1 1001> 69 2,9 137.070 29,0 TOPLAM 2.365 100,0 472.128 100,0 6
TÜRKİYE NİN SU ÜRÜNLERİ ÜRETİMİ ve TÜKETİMİ Yıllar Avcılık (ton) Yetiştiricilik (ton) TOPLAM ÜRETİM Deniz İç su Deniz İçsu (ton) Tüketim (ton) Kişi Başına Tüketim (kg) 2002 522.744 43.938 26.868 34.297 627.847 466.289 6,7 2003 463.074 44.698 39.726 40.217 587.715 470.131 6,7 2004 504.897 45.585 49.895 44.115 644.492 555.859 7,8 2005 380.381 46.115 69.673 48.604 544.773 520.985 7,2 2006 488.966 44.082 72.249 56.694 662.103 597.738 8,1 2007 589.129 43.321 80.840 59.033 772.323 604.695 8,6 2008 453.113 41.011 85.629 66.557 646.310 555.275 7,8 2009 425.275 39.187 82.481 76.248 623.191 545.597 7,6 2010 445.680 40.259 88.573 78.568 653.080 505.059 6,9 2011 477.658 37.097 88.344 100.446 703.545 468.041 6,3 2012 396.322 36.120 100.853 111.557 644.852 532.347 7,1 2013 339.046 35.074 123.018 110.375 607.513 479.708 6,3 2014 266.078 36.134 126.894 108.239 537.354 420.361 5,5 7
SU ÜRÜNLERİ ÜRETİMİ Toplam Avcılık %56 2014 yılı; Avcılık : 302 212 ton Yetiştiricilik: 235 133 ton Toplam : 537 345 ton %44 Yetiştiricilik AVCILIK YETİŞTİRİCİLİK Deniz İçsu Toplam Deniz İçsu Toplam TOPLAM 2010 445.680 40.259 485.939 88.573 78.568 167.141 653.080 2011 477.658 37.097 514.755 88.344 100.446 188.790 703.545 2012 396.322 36.120 432.442 100.853 111.557 212.410 644.852 2013 339.047 35.074 374.121 110.375 123.019 233.394 607.515 2014 266.078 36.134 302.212 126.894 108.239 235.133 537.345 8
ÜRETİM SİSTEMİNE GÖRE İÇ SU ÜRÜNLERİ YETİŞTİRİCİLİĞİ TESİS SAYISI VE KAPASİTESİ (TON/YIL)(29 Mart 2016) Üretim şekli Tesis sayısı Kapasite (ton/yıl) Ağ kafeslerde 632 190.901 Beton havuzlarda 1.256 47.842,6 Gölet 25 321 Toprak havuzlarda 27 557 Toplam 1.940 239.621,6 9
Tür İÇ SU ÜRÜNLERİ YETİŞTİRİCİLİK TESİSLERİNİN TÜR BAZINDA SAYISI VE KAPASİTELERİ (TON/YIL)(31.12.2014) İşletme sayısı (adet) Proje Kapasitesi (ton/yıl) Yavru kapasitesi (adet/yıl) Alabalık 1.815 235.462,6 1.473.363.046 Alabalık-Sazan 18 1.561 1.000.000 Alabalık-Sazan-Kerevit 1 29 0 Alabalık-Mersin balığı 2 80 6.500.000 Alabalık-Sazan-Yayın 1 300 0 Alabalık-Somon 3 534 6.080.000 Alabalık-Spirulina 1 3 0 Mersin balığı 3 84 100.000 Karabalık 1 10 0 Karabalık-Tilapya 1 147 2.000.000 Kurbağa 7 254 1.656.000 Sazan 52 817 2.000.000 Sazan-Yayın 12 113 0 Su yosunu 4 5 0 Tıbbi sülük 2 2 200.000 Tilapya 1 200 0 Yayın 1 20 1.000.000 Toplam 1940 Balıkçılık 239621,6 ve Su Ürünleri Genel Müdürlüğü 1504822046 10
BÖLGELERE GÖRE SU ÜRÜNLERİ YETİŞTİRİCİLİK ÜRETİM MİKTARI VE PAYI (2014) İç Anadolu 12.648 5% Güneydoğu Anadolu 8.504 4% Doğu Anadolu 25.272 11% Karadeniz 22.694 10% Akdeniz 19.675 8% Marmara 3.021 1% Ege 143.319 61% 11
SU ÜRÜNLERİ YETİŞTİRİCİLİK ÜRETİMİNİN COĞRAFİK DAĞILIMI (2014)
SU ÜRÜNLERİ YETİŞTİRİCİLİĞİ ÜRETİMİ (2014) Grup Balık türü Miktar (ton) Değer (milyon ) Deniz İçsu Alabalık (Gökkuşağı) 4.812 43,2 Alabalık (Salmo sp.) 798 8,0 Çipura 41.873 462,3 Levrek 74.653 900,3 Fangri 106 2,0 Minekop (Kötek) 39 1,2 Grenyüz (Sarıağız) 3.281 50,0 Sinagrit 113 2,6 Sivri Burun Karagöz 8 0,1 Trança 75 2,6 Orkinos 1.136 50,6 Deniz Toplam 126.894 1.522,9 Alabalık (Gökkuşağı) 107.533 630,1 Alabalık (Salmo sp.) 450 5,1 Aynalı Sazan 157 1,0 Mersin Balığı 17 0,4 Tilapya 32 0,3 Kurbağa 50 0,3 İçsu Toplam 108.239 637,2 TOPLAM 235.133 2.160,1
SU ÜRÜNLERİ YETİŞTİRİCİLİĞİ ÜRETİMİ (2014) Çipura 17,8% Alabalık (deniz) 2,4% Levrek 31,7% Diğer* 2,1% Alabalık (içsu) 45,9% Sazan 0,1% Miktar Tür (ton) Alabalık 113.593 Levrek 74.653 Çipura 41.873 Diğer 5.014 Toplam 235.133 14
İÇSU YETİŞTİRİCİLİK TÜRLERİ Levrek (Sudak-Tatlısu levreği) Sander lucioperca Pike-perch 15
İÇSU YETİŞTİRİCİLİK TÜRLERİ 16
İÇSU YETİŞTİRİCİLİK TÜRLERİ Kurbağa Rana ridibunda European green frog Spirulina Spirulina spp. Spirulina nei Sülük Tıbbi Hirudo medicinalis European medicinal leech 17
TÜRKİYE DE ALABALIK YETİŞTİRİCİLİĞİ ÜRETİM MİKTARLARI (ton) İçsu TOPLAM ÜRETİM Yıllar (ton) İçsu Deniz 2002 33.707 846 34.553 2003 39.674 1.194 40.868 2004 43.432 1.650 45.082 2005 48.033 1.249 49.282 2006 56.026 1.633 57.659 2007 58.433 2.740 61.173 2008 65.928 2.721 68.649 2009 75.657 5.229 80.886 2010 78.165 7.079 85.244 2011 100.239 7.697 107.936 2012 111.335 3.234 114.569 2013 122.873 5.186 128.059 2014 107.983 5.610 113.593 18
ELAZIĞ İLİNDE SU ÜRÜNLERİ YETİŞTİRİCİLİĞİ(2014) Yetiştiricilik Kapasitesi Üretim miktarı : 32.510 ton/yıl : 13.359 ton/yıl Toplam yetiştiricilik üretiminde Türkiye 3. sü Alabalık yetiştiriciliğinde Türkiye 1. si Türkiye barajlarında kullanılabilir potansiyelin % 26 sı Potansiyel yetiştiricilik miktarı 187.935 ton/yıl 19
Bölgelere Göre İç Sularda Kiralanan Bir Dekar Su Yüzey Alanının Fiyatı (2011) KİRALAMALAR Bölgelere Göre İç Sularda Kiralanan Bir Litre Suyun Fiyatı (2011) 2010 yılı Türkiye Ortalaması : 13,5 2011 yılı Türkiye Ortalaması : 7,2 Bölgelere Göre Kiralanan Bir Dekar Deniz Yüzey Alanının Fiyatı (2011)
2003-2013 YILLARI ARASINDA SU ÜRÜNLERİ YETİŞTİRİCİLİK SEKTÖRÜNE VERİLEN DESTEK Girdi maliyetlerini düşürmek, Sektörün kayıt altına alınması, Pazar rekabet gücünü artırmak, su ürünleri yetiştiriciliği 2003 yılından itibaren destekleme kapsamına alınmış olup, 2014 yılı sonuna kadar su ürünleri yetiştiricilik sektörüne toplamda 1 milyarın üzerinde kaynak aktarılmıştır. 21
YETİŞTİRİCİLİK DESTEKLEMELERİ (2003-2014) TÜRLER Desteklenen Ürün Miktarı (Kg) Desteklenen Ürün Tutarı (TL) Desteklenen Yavru Miktarı (Adet) Desteklenen Yavru Tutarı (TL) Toplam Destek Tutarı (TL) Alabalık 580.013.973 357.547.367 1.849.739.158 98.013.191 455.560.559 Çipura 185.804.459 143.567.474 357.330.726 19.038.762 162.606.235 Levrek 241.530.375 188.892.329 512.411.372 26.584.366 215.476.696 Yeni Türler 8.107.836 6.777.016 8.395.407 402.093 7.179.110 Midye 177.427 16.444 0 0 16.444 Diğer 229.417.773 159.336.799 791.916.000 39.595.800 198.932.599 TOPLAM 1.245.051.844 856.137.430 3.519.792.662 183.634.212 1.039.771.643 22
2003-2013 YILLARI TOPLAM DESTEKLEME MİKTARI İÇERİSİNDEKİ SU ÜRÜNLERİ DESTEKLEME ORANI (1.000) 23
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 YILLARA GÖRE SU ÜRÜNLERİ İHRACAT VE İTHALATI İhracat İthalat 800 700 Değer (milyon dolar) İhracat İthalat 600 500 400 300 200 100 0 2014 Yılında; İhracat; 115 bin ton, 676 milyon dolar İthalat; 78 bin ton, 198 milyon dolar Başta AB ülkeleri olmak üzere 80 ülkeye su ürünleri ihracatı yapılmaktadır. 24
YETİŞTİRİCİLİĞİ YAPILAN ÖNEMLİ BALIK TÜRLERİNİN 2013 VE 2014 YILLARI İHRACAT MİKTARI VE DEĞERLERİ Tür Miktar (ton) 2013 2014* Değişim (%) Değer ($) Miktar (ton) Değer ($) Miktar (ton) Değer ($) Alabalık 20.995 104.327.311 21.762 110.966.037 3,7 6,4 Levrek 18.157 98.879.204 23.080 137.827.557 27,1 39,4 Çipura 22.069 104.127.674 27.590 153.785.555 25,0 47,7 TOPLAM 61.221 307.334.189 72.432 402.579.149 18,3 31,0 25
TOPLAM ÜRETİM Üretimindeki Gelişmeler 61 bin ton ARTIŞ 233 bin ton % 282 34 bin ton ARTIŞ 128 bin ton % 276 2002 61 bin ton ARTIŞ } 2014 235 bin ton 285% ALABALIK (İçsu+ Deniz) 2002 34 bin ton ARTIŞ } 2014 114 bin ton 235% LEVREK 14 bin ton ARTIŞ 68 bin ton % 386 2002 14 bin ton ARTIŞ } 2014 75 bin ton 436% ÇİPURA 12 bin ton ARTIŞ 36 bin ton % 200 2002 12 bin ton ARTIŞ } 2014 42 bin ton 250% 26
2002-2014 YILLARINDA SEKTÖRÜN GELİŞİM DURUMU 2002 2014 % Balık Çiftlikleri Sayısı (adet) 1.245 90 2.365 Üretim Kapasiteleri (ton) 50.000 472.000 844 Üretim (ton) 61.165 235.133 284 İhracat Miktar (ton) 26.860 115.682 331 Değer (milyon $) 96.728 676.092 599 Toplam Destekleme (milyon TL) - 1.040 27
TÜRKİYE NİN DÜNYA VE AB SU ÜRÜNLERİ ÜRETİMİNDEKİ YERİ Türkiye nin Dünya Su Ürünleri Üretimindeki Yeri Deniz Avcılığında İçsu Avcılığında Yetiştiricilikte Toplam Üretimde 2010 28. sırada 30. sırada 24. sırada 31. sırada 2011 29. sırada 32. sırada 23. sırada 32. sırada 2012 36. Sırada 35. sırada 22. sırada 31. sırada 2013 38. sırada 35. sırada 21. sırada 34. sırada Türkiye nin Avrupa Birliği Ülkeleri (28 Ülke) Su Ürünleri Üretimindeki Yeri Deniz Avcılığında İçsu Avcılığında Yetiştiricilikte Toplam Üretim 2010 4. sırada 1. sırada 4. sırada 5. sırada 2011 4. sırada 1. sırada 3. sırada 4. sırada 2012 5. sırada 1. sırada 2. sırada 3. sırada 2013 5. sırada 1. sırada 1. sırada 5. sırada 28
ULUSLARARASI İLİŞKİLER Organizasyonla r Üyelik Tarihi FAO 1948 GFCM 1954 OECD 1960 BSEC 1992 CITES 1996 ICCAT 2003 EUROFISH 2004 CACFish 2011 Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü Karadeniz Ekonomik İşbirliği Avrupa Balıkçılık Teşkilatı Ülkemizin Üyesi Olduğu Uluslararası Organizasyonlar Akdeniz Genel Balıkçılık Komisyonu Nesli Tehlike Altında Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme İktisadi İşbirliği ve Gelişme Teşkilatı Atlantik Ton Balıklarını Koruma Uluslararası Komisyonu Orta Asya ve Kafkaslar Bölgesel Balıkçılık ve Su 29 Ürünleri Yetiştiriciliği Komisyonu
SEKTÖRÜN GÜÇLÜ YÖNLERİ VE FIRSATLAR Su ürünleri yetiştiriciliği, kontrolü ve yönetiminde yasal alt yapı Ülkenin tamamında yaygın Bakanlık teşkilatlanması, Balıkçılık araştırma enstitü ve kuruluşlarının var olması, Su ürünleri bilgi sistemleri, Yaygın sivil toplum kuruluşları ve sektörün örgütlü olması, Yetiştiriciliğe uygun deniz ve içsu kaynakları, Yetiştiricilik için gerekli olan eğitim altyapısı ve kalifiye eleman, Teknolojik altyapıya sahip olunması, Bilgi ve deneyim, Girişimcilik, İşleme, nakliye ve depolama altyapısı, Yetiştirilen ürünlerde kalite ve gıda güvenilirliği, Pazar avantajı, 30
SEKTÖRÜN ZAYIF YÖNLERİ VE KISITLAR Su kaynaklarına ilişkin sektörel rekabet, İçsu kaynaklarının sınırlı olması, Tüketim azlığı, Yem hammadde kaynaklarındaki sınırlılık, Kirlilik ve iklim değişikliği, Yetiştiricilik işletmelerinin kurulmasındaki engeller, Arz ve fiyat istikrarsızlığı, 31
ALABALIK Alabalık İLE Yetiştiriciliğinde İLGİLİ GENEL DEĞERLENDİRME Yaşanan Sorunlar Küresel ısınma ve yetersiz su kaynaklarının olması, Karada beton havuzlarda faaliyet gösteren bazı alabalık tesislerinin küçük aile işletmeleri şeklinde olması nedeniyle pazarlama imkanlarının yetersiz olması ve rekabet şansımızın azalması, Baraj göllerinde alabalık hasadının ısınma nedeniyle zorunlu olarak belirli aylarda sıkışması nedeniyle piyasada fiyatların düşmesi, İşlenmiş alabalık ürünlerinin iç pazarda tüketilmemesi, İhracat yapılan ülkelerin çoğunlukla AB ülkeleri olması, Sadece balık hastalıkları ile ilgili olarak merkezi bir araştırma enstitüsünün bulunmaması. 32
HEDEFLERİMİZ Yeni Su Ürünleri Kanunu tasarısının yasalaşması, Sürdürülebilir üretim arzının sağlanması, Yetiştiricilikte yeni türlerin üretime kazandırılması ve üretimlerinin artırılması, Yetiştiricilikte kapalı devre sistemlerinin yaygınlaştırılması, Su ürünleri yetiştiricilik üretiminde 2023 yılına kadar yıllık 500 bin ton üretim miktarına ulaşılması, Üreticilerin gelir ve refahının arttırılması. 33
SONUÇ Su ürünleri yetiştiriciliği yeni ve dinamik bir sektör olmasına rağmen çok önemli gelişmeler kaydedilmiştir: 2002-2014 yılları arasında miktar olarak % 284 artmıştır. Aynı dönemde alabalık üretiminde artış oranı % 229 olmuştur. Son yıllarda Türkiye de en hızlı büyüyen sektörler arasında su ürünleri yetiştiriciliği yer almaktadır. Türkiye Dünya nın su ürünleri yetiştiriciliği en hızlı büyüyen ülkeleri arasındadır. Türkiye, Avrupa da alabalık yetiştiriciliğinde birinci sıraya yükselmiştir. Su ürünleri yetiştiricilik sektörü yaklaşık 25.000 kişiye istihdam sağlamaktadır. Tüm bu olumlu gelişmeler sayesinde; Ülkemiz, gerek Avrupa ve gerek Akdeniz ülkeleri arasında önemli bir güç haline gelmiş, bilgi ve teknoloji transfer eden ülke konumuna yükselmiştir.
KARADA ALABALIK İŞLETMESİ
BARAJ GÖLÜNDE ALABALIK KAFES İŞLETMESİ
İŞLEME
TEŞEKKÜR EDERİZ 38