Magneten Kunstige magneter blir laget av stål. Stål er jern som er blandet med karbon. Magneter kan ha ulike former f eks være lange og rette, de kalles stavmagneter. De kan ha form som en hestesko eller være runde. Magneter kan også være spisse nåler som brukes i kompass. De kalles magnetnåler. En rett magnet kaller vi en stavmagnet En bøyd magnet kaller vi en hesteskomagnet Spiss nål i kompass Magneter trekker til seg: Nikkel Stål Jern 10
Mıknatıs Günlük yaşamda kullanılan yapay mıknatıslar çelikten yapılmaktadır. Çelik, karbonla karıştırılmış bir demirdir. Çeşitli mıknatıslar fabrikalarda yapay olarak üretilir. Mıknatıslar uzun ve düz olabilir ve bunlara manyet çubuğu adı verilir. Ayrıca nal veya yuvarlak şekilde olanlarıda vardır. Mıknatısın ince uçlu iğne şeklinde olanları vardır ve bunlar pusulada kullanılmaktadır. Bu ince uçlu iğneye pusula iğnesi denir. Mıknatıslar demir, çelik ve nikel gibi madenleri çekerler. Norveççe Magnet Jern Stål Kunstig Nikkel Stavmagnet Kompass Magnetnål Hesteskomagnet Türkçe M knat s Demir Çelik Yapay- do al olmayan Nikel Çubuk m knat s Pusula Pusula i nesi At nal eklinde m knat s 11
Magnetisme Det er en kraft som trekker ting til magneten. Denne kraften kalles magnetisme. Vi kan se virkningen av den magnetiske kraften når to magneter trekkes mot, eller skyves bort fra hverandre. Vi ser den også når en magnet trekker til seg spikre eller binderser, eller når en fi gur med magnet sitter fast på kjøleskapet. Kraft er noe som kan få ting til å fl ytte på seg. Når vi løfter en bok, så bruker hånden vår en kraft på boka. Det samme gjelder når vi kaster en ball, eller skyver bort en tallerken på bordet. Tyngdekraften er også en kraft, den gjør at ting trekkes mot bakken. Når vi slipper en gjenstand, så faller den nedover på grunn av tyngdekraften. Statisk elektrisitet Så lenge universet har eksistert, har det eksistert elektriske ladninger. Til og med da det ikke fantes liv på jorden for mer 4000 millioner år siden, lyste store lynglimt opp himmelen. Lynet er en stor gnist som 12
Manyetizma Mıknatıs, güç (enerji) oluşturarak bazı şeyleri kendine doğru çeker. Bu güce manyetizme adı verilir. Manyetik gücün varlığını iki mıknatısın birbirini çekmesi veya birbirini itmesiyle görebiliriz. Ayrıca bu gücü mıknatısın çivileri veya ataşları kendine doğru çekerken veya arkasında mıknatıs olan bir fi gür/resmin buzdolabında takılı durmasından anlarız. İnsan vücudunu kullanarak da bu gücün nasıl oluştuğunu anlıyabiliriz. Güç (enerji) bazı şeylerin hareket etmesini sağlar. Bu güç bazen bir topu atarken veya masadan tabağı kaldırırkende oluşur. Yerçekimi de bir çeşit güçtür, elimizden bir şey bıraktığımız zaman bu güç sayesinde cisimler (tabak, bardak,kalem,silgi v.s.) yere doğru çekilirler, yani yere düşerler. Mıknatısın çekimide böyle bir güçtür. Mıknatıs bu güç sayesinde, kendisi gibi manyetik olan cisimleri çeker. Statik elektirik Evren (Kainat) var olduğundan beri elektrikte hep var olmuştur. Daha dünyada yaşam hiç olmadığı zamanlarda bile, 4000 milyon yıl evvel de şiddetli şimşekler gökyüzünü aydınlatırdı. Şimşekler büyük bir kıvılcımdır ve kilometrelerce uzunlukta olabilirler. 13
kan bli fl ere kilometer lang. Lynet oppstår fordi tykke regnskyer (tordenskyer) består av fl ere luftlag med ulik ladning. Noen av lagene er positivt ladd og andre negative. Da oppstår det sterke krefter mellom lagene, og en gnist slår over for å jevne ut ladningsforskjellene. Når lynet slår ned til jord, er det utladninger mellom skyer og intenst spor av lys, varme og lyd (torden). Det kan ødelegge bygninger, drepe mennesker og sette fyr på trær. Lyn er et eksempel på det som kalles statisk elektrisitet. Da oppstår det krefter mellom positive og negative ladninger. Det er noe annet enn magnetisme. Vi kan vise statisk elektrisitet ved å gni en kam mot ullstoff. Så holder vi kammen nær en vannstråle, og da kan vi se at strålen bøyer seg. Ulike ladninger i kammen og vannstrålen tiltrekker hverandre og får vannstrålen til å bøye av mot kammen. 14
Şimşekler doğanın en dramatik enerji şeklinin ortaya çıkışıdır, göstergesidir. İşte buna statik elektrik adı veririz. Şimşek statik elektrik sayesinde ortaya çıkar. Bu elektriklenme positiv ve negatif elektrik yükleri olarak büyük bulutların içinde depolanır. Bulutlar dolduğu zaman bir kıvılcım başka bir bulut veya yere doğru sıçrar. Şimşekler, bir bulut kitlesi içindeki elektrik yükünün boşalması sonucu oluşurlar. Bu boşalmanın enerjisi o kadar büyüktür ki, ışık, sıcaklık ve yıldırm sesinden oluşan derin bir iz oluşur. Bu da binaların yıkılmasına, insanların ölmesine ve ağaçların yanmasına neden olabilir. Şimşek statik elektrik olayına bir örnektir. Şimşekler bulutların içindeki pozitif () ve negatif (-) elektrik yüklerinden oluşur. Bu sayede pozitif ve negatif kutuplar arasında bir güç (enerji) oluşur. Bu manyetizmadan farklı bir olaydir. Bir tarağı yün parçasına sürdükden sonra muslukdan akan bir suya doğru tutarsak suyun yana doğru eğildiği görürüz. Tarak mınatıs görevi görür ve suyu kendine doğru çeker. Tarakta ve sudaki değişik kutuplardaki elektrik yükleri birbirini çeker ve akan su tarağa doğru eğilir. 15