TEKDÜZEN MUHASEBE PERSPEKTİFİ İLE AZERBAYCAN MUHASEBE UYGULAMALARININ DEĞERLENDİRİLMESİ

TEKDÜZEN MUHASEBE PERSPEKTİFİ İLE AZERBAYCAN MUHASEBE UYGULAMALARININ DEĞERLENDİRİLMESİ Yrd.Doç.Dr. Ali ALAGÖZ 1 Arş.Gör.Baki YILMAZ 2 aalagoz@selcuk.edu.tr byilmaz@selcuk.edu.tr Özet Her ülkenin kendi ekonomik düzenine göre gelişme gösteren muhasebe uygulamaları Azerbaycan Cumhuriyeti nde de Sovyetler Birliği nden ayrılma sonrasında oluşan yeni siyasal ve ekonomik sistemin etkisiyle önemli bir değişim sürecine girmiştir. Azerbaycan Cumhuriyeti nde, Sovyetler Birliği nden ayrılma öncesinde başlayan muhasebe uygulamalarını dünyaya uyumlu hale getirme çabaları ülkede özellikle son beş yıllık dönemde önemli ilerlemelerle devam etmektedir. Çalışmada, Azerbaycan Cumhuriyeti Muhasebe uygulamaları, sistemi biçimlendiren yasal düzenlemeler ve uygulamalar irdelenmekte ve Türkiye uygulamaları ile bir karşılaştırmasının yapılması amaçlanmaktadır. Anahtar Kelimeler: Muhasebe Uygulamaları, Tekdüzen Muhasebe Sistemi, Azerbaycan Muhasebe Sistemi EVALUATION OF AZERBAIJAN ACCOUNTING APPLICATIONS BY UNIFORM ACCOUNTING PERSPECTIVE Abstract The accounting applications experiencing developments in term of each countries economic s structure joining important changing phase in Azerbaijan Republic due to the new political and economical system created after its seperation of these accounting application which is performed before S.S.C.B separation has continued to develope for five years. In this essay, the accounting application of Azerbaijan Republic and legal regularities has been examined and then one comperation with Turkey application has tried to obtain. Key Words: Accounting Application, Uniform Accounting System, Azerbaijan Accounting System 1 Selçuk Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Selçuklu/KONYA 2 Selçuk Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Selçuklu/KONYA

GİRİŞ Günümüzde küreselleşme olgusu, muhasebenin etki alanını ulusal boyutlardan uluslararası boyutlara ulaştırmıştır. Gelişen teknoloji, bilgisayarlar ve iletişim araçları bu etkinin hızlı bir şekilde yayılmasını ve gelişmesini sağlamıştır. Ekonomik ve siyasal sistemlerin yönü de ülkelerin muhasebe sistemlerini büyük ölçüde etkileyerek birbirlerini etkileme sürecini başlatmıştır. Ülkemizde 1994 tarihinden itibaren uygulamaya konulan Tekdüzen Muhasebe Sistemi, uluslararası standartlar da göz önünde tutularak diğer ülkelerle muhasebe sistemlerinin yakınlaşmasını sağlamıştır. Bu yakınlaşma özellikle ekonomik işbirliğimizin arttığı ülkelerle olan birlikteliğimizi belirli bir noktaya getirmiştir. Son yıllarda ekonomik işbirliğimizin arttığı Azerbaycan ın, Sovyetler Birliği nin dağılmasından sonra ekonomik sisteminde meydana gelen değişiklikler muhasebe uygulamalarının da değişimini gerektirmiştir. Azerbaycan da serbest piyasa ekonomisine geçiş süreciyle birlikte muhasebe uygulamalarında da önemli reform hareketleri ortaya çıkmıştır. Muhasebe uygulamalarındaki reform çalışmalarının çoğu, Birleşmiş Milletler, Avrupa Birliği, Dünya Bankası ve altı büyük uluslararası muhasebe firmasının uzmanlarının yardımıyla, Maliye Bakanlığı tarafından yapılmıştır. (Pekdemir ve Akün, 1999) Bu çalışmada Azerbaycan muhasebe uygulamaları, tekdüzen muhasebe perspektifi ile ele alınmış, uygulamalar Türkiye tekdüzen muhasebe sistemi ile karşılaştırılarak incelenmiştir. TÜRKİYE DE MUHASEBE SİSTEMİ ve UYGULAMALARI Muhasebe, işletmede meydana gelen finansal nitelikli olay ve işlemleri gözleyen, para birimi cinsinden sistemli bir şekilde tespit eden ve bunlara ilşkin bilgi ve belgeleri toplayan, kaydeden, sınıflandıran ve anlamlı olarak özetleyen, raporlayan ve sonuçları yorumlayarak ilgili kişi ve kuruluşlara sunan, bilim, sanat ve tatbikattır. (Atabey ve Diğ., 2003) Tekdüzen muhasebe sistemi; muhasebe uygulamalarının genel kabul görmüş ilkelere göre muhasebeleştirilerek güvenilir bilgi üretilmesini ve bu bilgilerin tutarlı mali tablolarla rapor edilmesini amaçlamaktadır. (Akdoğan ve Sevilengül, 1999)

Bu sistem ülkemizde 1994 tarihinden itibaren yürürlüğe girmiştir. Bu sistem aşağıdaki bölümlerden oluşmaktadır. Muhasebenin temel kavramları Muhasebe politikalarının açıklanması Finansal tablo ilkeleri Finansal tabloların düzenlenmesi ve sunulması Tekdüzen hesap çerçevesi, hesap planı ve işleyişi Ülkemizde muhasebe sisteminin düzenlenmesinin amacı; Bilanço usulünde defter tutan gerçek ve tüzel kişilere ait teşebbüs ve işletmelerin faaliyet ve sonuçlarının sağlıklı ve güvenilir bir biçimde muhasebeleştirilmesi, finansal tablolar aracılığı ile ilgililere sunulan bilgilerin tutarlılık ve mukayese edilebilirlik niteliklerini koruyarak gerçek durumu yansıtmasının sağlanması ve işletmelerde denetimi kolaylaştırması (Resmi Gazete, 1992) biçiminde tanımlanmıştır. Tekdüzen muhasebe sistemi ile ülkemizde muhasebe uygulamalarında tekdüzenin sağlanması hedeflenmiş ve tüm uygulayıcılar için tek bir muhasebe dilinin uygulamaya geçirilmesi amaçlanmıştır. Muhasebe uygulamalarının değerlendirilmesinde, bilgilerin üretilmesinde kullanılan kaynaklar: Muhasebenin temel kavramları Genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri Muhasebe standartları Bilimsel görüşler olarak sıralanabilir. Türk muhasebe sisteminde kullanılan belge düzeni aşağıdaki gibi gruplandırılmıştır: (Altuğ, 1999) Genel Anlamlı Belgeler: Sözleşmeler, mahkeme ilamları, vergi makbuzları, beyannameler ve ticari mektuplar. Alışlara İlişkin Belgeler: Alış faturası, gider pusulası, müstahsil makbuzu. Satışlara İlişkin Belgeler: Satış faturaları, perakende satış belgeleri Giderlere İlişkin Belgeler: Gider faturaları, gider pusulaları. İşletmelerin yaptığı mali, ekonomik ve hukuki nitelikteki işlemlerin muhasebe

kayıtlarına alınabilmesi için yukarıda sayılan belge ve bilgilerin derlenmesi gerekir. İşletmelerin muhasebe organizasyonuna bağlı olarak gerçekleştirdiği belge ve bilgilerin derlenmesi muhasebe sisteminde kayıt sürecini oluşturmaktadır. Türk muhasebe sisteminde kayıt süreci yevmiye defterine kayıt, defter-i kebire kayıt ve envanter defterine kayıt şeklinde ortaya çıkmaktadır. Belge düzeni ve kayıt düzeni aşağıdaki şekilde özetlenmiştir. Belge ve Bilgiler Envanter Çalışması Yevmiye Defterine Kayıt Defter-i Kebire Kayıt Envanter Çalışması Şekil 1: Belge ve Kayıt Düzeni Belge ve kayıt düzeni içerisinde oluşturulan bir başka önemli süreç ise finansal tabloların düzenlenmesidir. Finansal tablolar, muhasebe sistemi içinde kaydedilen ve toplanan bilgilerin, belirli zaman aralıklarıyla bu bilgileri kullanacak olanlara iletilmesini sağlayan araçlardır. (Akdoğan ve Tenker, 1998) Muhasebe sistemi uygulama genel tebliğinde finansal tabloların amaçları aşağıdaki gibidir: (Akdoğan ve Sevilengül, 1999)

Yatırımcılar, kredi verenler ve diğer ilgililer için karar almada yararlı bilgiler sağlamak. Gelecekteki nakit akımlarını ve bunlardaki değişiklik ile işletme faaliyetlerinin sonuçları hakkında bilgi sağlamak. Yine muhasebe sistemi uygulamaları genel tebliğinde finansal tablolar; temel mali tablolar (bilanço, gelir tablosu) ve ek finansal tablolar (fon akım tablosu, nakit akım tablosu, kar dağıtım tablosu, özkaynak değişim tablosu) şeklinde bir ayrıma tabi tutulmuştur. Tekdüzen hesap çerçevesi ve hesap planı da tekdüzen muhasebe sisteminin bir parçasıdır. Tebliğe göre; tekdüzen hesap planında yer alan hesap sınıfları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Tablo 1: Türk Muhasebe Sistemi Hesap Sınıfları HESAP SINIFLARI 1 DÖNEN VARLIKLAR 2 DURAN VARLIKLAR 3 KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR 4 UZUN VADELİ YABANCI KAYNAKLAR 5 ÖZKAYNAKLAR 6 GELİR TABLOSU HESAPLARI 7 MALİYET HESAPLARI 8 BOŞ 9 NAZIM HESAPLAR AZERBAYCAN DA MUHASEBE SİSTEMİ ve UYGULAMALARI Azerbaycan ekonomisinin son yıllarda yaşadığı köklü değişiklikler, muhasebe bilgilerinin elde edilmesi ve kullanılmasında da etkisini göstermiştir. Muhasebe sistemindeki değişiklikleri Azerbaycan da, Sovyetler Birliği öncesi, Sovyetler Birliği düzeninde ve Sovyetler Birliği sonrası muhasebe uygulamaları olarak dönemlere ayırabiliriz. (Pekdemir ve Akün; 1999) Çalışmamızda hareket noktamızı Sovyetler Birliği nde sonraki geçiş dönemi oluşturacaktır. Sovyetler Birliği nin dağılmasından sonra serbest piyasa ekonomisine geçiş süreci muhasebedeki ilk reform hareketlerinin başlangıcı olmuştur. Azerbaycan da uygulanmakta olan muhasebe sisteminin günümüz gereksinimi olan ekonomik süreçleri yansıtmakta yeterli olmadığı görüşü ve Azerbaycan ın diğer ülkelerle olan ekonomik

işbirliğinin artması sonucu muhasebe sisteminin uluslararası standartlara uygun hale getirilmesi ihtiyacını ortaya çıkarmıştır.(angelfire.com) 1995 yılından beri Azerbaycan da muhasebe sistemin gelişimini etkileyen üç önemli karar kabul edilmiştir: (angelfire.com) Muhasebe kayıt belgeleri ve ticari defterlerle ilgili yeni düzenlemeler, Düzenlenecek mali tabloların belirlenmesi, Yeni hesap planının benimsenmesi Yapılan bu çalışmalarla muhasebe sisteminin uluslar arası standardizasyonu amaçlanmıştır. İşletmelerde meydana gelen finansal nitelikli olay ve işlemlerin meydana getirdiği kıymet hareketlerinin muhasebe kayıtlarına geçmesini sağlayacak olan bir belge düzeninin oluşturulması temel koşuldur. Mali nitelikteki işlemler muhasebede belli bir düzen ve sistematikle kayıt altına alınmaktadır. Azerbaycan da muhasebe belge düzeni Azerbaycan Cumhuriyeti Maliye Bakanlığı kararı ile kabul edilen talimatla belgelerin düzenlenme şekillerini belirlemektedir. Azerbaycan da muhasebe kayıtlarının süreci; yevmiye defterine kayıt, defteri-i kebire kayıt ve envanter defterine kayıt şeklinde karşımıza çıkmaktadır. (Babayev, 1998) Azerbaycan muhasebe sistemi, kaynakların oluşumu, kaynakların kullanılma biçimini muhasebe belge ve kayıt düzeni içerisinde ilgili kişi ve kuruluşlara ileten bilgi sistemi yapısını başarılı bir şekilde oluşturmuştur. Ayrıca muhasebenin temel kavramları, muhasebe ilkeleri ve muhasebe standartları konusunda reformlar yapılmış, muhasebe bilgilerinin üretim sürecinde veri toplama işleminden, bilginin üretilmesi hatta kullanılması aşamasına kadar pek çok kriter ve ölçüler belirlenmiştir. (Turhan, 1992) Uluslararası muhasebe standartları ile Azerbaycan muhasebe sisteminin standardizasyon çalışmalarına ağırlık verilmiş ve bunun sonucunda 1996 yılında Azerbaycan Cumhuriyeti Maliye Bakanlığı nca Hesap Planı yürürlüğe girmiştir. Azerbaycan Cumhuriyeti Maliye Bakanlığınca yürürlüğe sokulan hesap sınıfları aşağıda gösterilmiştir.

Tablo 2: Azerbaycan Muhasebe Sistemi Hesap Sınıfları HESAP SINIFLARI 01-09 DURAN VARLIKLAR 10-19 ÜRETİM MALZEMELERİ 20-39 ÜRETİM GİDERLERİ 40-49 STOKLAR 50-59 HAZIR DEĞERLER 60-79 CARİ HESAPLAR 80-84 MALİ SONUÇ ve KĀRIN KULLANIMI 85-89 SERMAYE ve YEDEKLER 90-99 KREDİLER 001-015 NAZIM HESAPLAR Kaynak: Muhasibat Uçotu: Kanun, Kaideler, Talimat, 2003. Azerbaycan Cumhuriyeti Hesap Planı; muhasebe bilgilerinin karar alma durumunda bulunan ilgililere yeterli ve doğru olarak ulaştırılmasında, farklı işletmeler ile aynı işletmelerin farklı dönemlerinin karşılaştırılmasına, muhasebe terim ve birliğinin anlaşılmasına ve işletmelerle ilgililer arasında güven unsurunun sağlanmasına olanak verecek şekilde oluşturulmuştur. Hesap sınıfları ile ilgili olarak aşağıdaki açıklamalar yapılmıştır. (Muhasibat Uçotu, 2003) 01-09 Duran Varlıklar : Bu bölüm, işletmedeki maddi duran varlıklar sınıfına ait unsurların, maddi olmayan duran varlıkların ve uzun vadeli eklentiler ile uzun vade karakteri taşıyan diğer duran varlıklara ait hareketleri izlemek ve bilgi elde etmek için oluşturulmuştur. 10-19 Üretim Malzemeleri : Bu bölüm, işletmede üretim faaliyetlerinde kullanılan ilk maddeler ile diğer faaliyetlerinin yürütülebilmesi için gerekli malzeme stok hareketlerinin kanunla belirlenmiş kurallar doğrultusunda izlenmesi amacıyla oluşturulmuştur. 20-39 Üretim Maliyetleri : Bu bölüm, işletmenin esas faaliyet alanının yanı sıra çalışanlarına sunduğu sosyal hizmetlerle ilgili giderler hakkındaki bilgilerin izlenmesi amacıyla oluşturulmuştur. Giderlerin oluşma yerleri, türlerine göre izlenmesi ve maliyetlerin hesaplanma yöntem ve teknikleri işletmelerce oluşturulacak maliyet sistemlerine göre şekillendirilir. 40-49 Stoklar ve Satışlar : Bu bölüm,üretilen mamuller ve satılmak üzere edinilen ticari mallara ilişkin hareketler ile bunların yanı sıra işletmenin diğer varlıklarının satış süreci hakkında bilgileri izlemek için oluşturulmuştur.

50-59 Hazır Değerler : Bu bölüm, işletmenin kasasında ve banka hesaplarında muhafaza edilen ulusal ve yabancı para birimi cinsinden nakit varlıklar ile farklı hesaplarda izlenen nakit ve nakit benzeri varlıklara (menkul kıymetler, alacaklar vb.) ait hareketleri izlemek amacıyla oluşturulmuştur. 60-79 Cari Hesaplar : Bu bölüm, işletmenin farklı gerçek ve tüzel kişilere olan kısa vadeli yükümlülüklerini izlemek amacıyla oluşturulmuştur. 80-84 Mali Sonuç ve Kârın Kullanımı : Bu bölüm, işletmenin hesap döneminde elde ettiği faaliyet sonucunun belirlenmesi ve karın kullanımı hakkındaki bilgileri sunulması amacıyla oluşturulmuştur. 85-89 Sermaye ve Yedekler : Bu bölümde, işletmenin ortakları tarafından işletmeye sağlanan kaynaklar ve işletmenin faaliyetleri sonucu elde ettiği kardan işletmede bırakılan yedeklerle ilgili bilgiler izlenir. 90-99 Krediler: Bu bölümde ; işletmenin faaliyetlerini sürdürebilmek için banka ve finans kurumları ile borç verenlerden almış olduğu kredilere ilişkin bilgiler izlenir. 001-015 Bilanço Dışı Hesaplar : Bu hesaplar, işletmeye ait olmayan ancak geçici süre ile işletmenin kullanımdan olan ( kiralanan maddi duran varlıklar, koruma altında olan malzemeler vs.) varlıklar ile diğer varlık işlemlerinin hareketleri hakkında bilgi sağlar. Azerbaycan Cumhuriyeti Maliye Bakanlığı 1995 tarihinde ticari işletmelerin aşağıdaki finansal tabloları düzenlemelerini zorunlu kılmıştır: (www.angelfire.com) İşletme Bilançosu Gelir Tablosu ve Kar Dağıtım Tablosu İşletme Bilançosuna İlave Ayrıca yukarıdaki temel mali tablolara ek olarak ; Borç Değişim Tablosu, Gayri Maddi Aktifler Değişim Tablosu, Dönen Varlıklar Değişim Tablosu, Nazım Hesaplar Değişim Tablosu (Kerimov, 2001) Azerbaycan Cumhuriyetinde muhasebe kaydının oluşturulması ile ilgili olarak kanunda belirtilen maddeler aşağıdaki gibi özetlenmiştir: (Muhasibat Uçotu, 2003) Muhasebe Kaydının Oluşturulması İşletmelerin duran varlıklarının ve tüm üretim faaliyetlerinin muhasebe kayıtları bu kanun esasında hazırlanmış olan muhasebe kayıt standartlarına, hesap planına ve diğer muhasebe belgelerine uygun olarak kaydedilmektedir.

Bankalar, vergi daireleri, satıcılar, alıcılar, kredi verenler ve diğer özel ve tüzel kişiler tarafından takdim edilecek muhasebe hesabının düzenlenmesinin yanısıra işletmelerin üretim süreçleri ve sermaye ve üretim faaliyetlerine ait olan bilgileri tam ve düzgün bir şekilde belirlemek. İşletmede muhasebe kaydının oluşturulmasında işletme üst yöneticisi sorumludur. Yönetici, tüm bölümlerin personeli tarafından hazırlanan kayıt belge ve bilgilerini zamanında ve düzgün bir şekilde elde edilmesini sağlar ve kayıtla ilgili muhasebe belgelerinin düzenine özen gösterir. Muhasebe bölümünün yöneticisi ve işletme yöneticisi işletme faaliyetlerini birlikte belgeleyerek onaylamaları gerekmektedir. Muhasebe Kaydının Belgeleştirilmesi ve Denetimi Üretim faaliyetlerinin oluşumunda kullanılan ilk kayıt belgeleri muhasebe kaydı kontrollerinde asıl belge olarak dikkate alınır. İlk kayıt belgelerinde aşağıdaki unsurlar belirtilmelidir; belgenin adı, numarası, oluşturulma yeri ve tarihi, işletmenin adı, üretim faaliyetlerinin çeşitleri ve ölçüleri. İlk kayıt belgelerinde belirtilmiş olan bilgilerin muhasebe kayıtlarında da belirtilebilmesi için muhasebe belgelerinde toplanıp sistemleştirilmesi gerekir. Muhasebe kayıtlarının doğruluğunun belgelenmesinde muhasebe kayıtları ilk doğruluk olarak kabul edilir. Bu durum işletme faaliyetlerinde iştirak eden tarafların karşılıklı anlaşmaya varamadıkları veya mahkeme tarafından sonuca varılamadığı durumlar için geçerlidir. TÜRKİYE MUHASEBE UYGULAMALARI ile AZERBAYCAN MUHASEBE UYGULAMALARININ KARŞILAŞTIRILMASI Muhasebe bilimi de diğer bilimlerde olduğu gibi bulunduğu çevreden etkilenmekte ve bu etkilenme sürecinin bir sonucu olarak ekonomik yönden benzerlik arz eden ülkeler birbirlerine benzer muhasebe sistemine sahip olmaktadırlar. (Mueller ve Diğ., 1997) Azerbaycan ve Türkiye muhasebe uygulamaları muhasebe belge ve kayıt düzeni açısından baktığımızda benzerlik göstermektedir. Kullanılan belgeler, kayıt düzenleri, tutulması zorunlu defterler benzerlik göstermekle birlikte belgelerin düzenlenme şartları Türk muhasebe sisteminde Vergi Usul Kanunun (V.U.K) nun ve Türk Ticaret Kanunu (T.T.K) nun ilgili hükümleri ile açıklanırken, Azerbaycan muhasebe sisteminde Azerbaycan Cumhuriyeti Maliye Bakanlığı nın talimatı ile düzenlenmektedir. Ayrıca

Türk muhasebe uygulamalarında defter tutma bakımından tacirler I.sınıf ve II.sınıf tacirler olarak ayrıma tabi tutulurken, Azerbaycan muhasebe uygulamalarında kayıt düzeninde işletmeler defter tutma açısından ayrıma tabi tutulmamaktadır. Türkiye de muhasebe bilgilerinin üretim sürecinde kullanılan muhasebenin temel kavramları, muhasebe politikalarının açıklanması ve finansal tablo ilkeleri, defter tutma yükümlülüğü bakımından da ayrıma tabi olmaktadır. İşletme esasına göre defter tutan işletmeler sadece muhasebenin temel kavramlarına uymakla yükümlü iken, bilanço esasına göre defter tutan ancak banka ve sigorta şirketleri, özel finans kurumları, finansal kiralama şirketleri, menkul kıymet yatırım fonları ve aracı kurumlar muhasebenin temel kavramları, muhasebe politikalarının açıklanması ve finansal tablo ilkelerine uymak zorunda iken tekdüzen hesap planına uyma zorunlulukları yoktur.(atabey ve Diğ., 2003) Azerbaycan da ise muhasebe hesap planına bankalar ve devlet bütçesinden finanse edilen kuruluşlar dışında tüm işletmeler kullanmak zorundadır. (Babayev, 1998) Türk muhasebe uygulamalarında tekdüzen hesap planı hesap sınıfları tek rakamlı kodlama yöntemiyle 1 den 9 a kadar sıralandırılmışken, Azerbaycan Cumhuriyeti Maliye Bakanlığı muhasebe hesap planının oluşturulmasında iki rakamlı kodlama yöntemini benimsemiştir ve 01 de 99 a kadar sıralandırmıştır. (www.angelfire.com)her iki uygulama için kullanılan hesap planları 9 ana hesap grubundan oluşmakla beraber, Türk muhasebe uygulamalarında tekdüzen sağlanmışken, Azerbaycan muhasebe uygulamalarında tekdüzen sağlanamamıştır. SONUÇ Sovyetler Birliği rejiminin yıkılmasından sonra Azerbaycan da yeniden yapılanma ihtiyacı ortaya çıkmıştır.azerbaycan da mevcut muhasebe uygulamaları tamamen değiştirilmeyerek ihtiyaçlara cevap verebilecek düzenlemeler yapılmıştır. Azerbaycan Cumhuriyeti nde, Sovyetler Birliği nden ayrılma öncesinde başlayan muhasebe uygulamalarını dünyaya uyumlu hale getirme çabaları ülkede özellikle son beş yıllık dönemde önemli ilerlemelerle devam etmektedir. Gerçekleştirilen bu ilerlemeler sonucunda muhasebenin performans değerleme ve finansal durum hakkında gerek yönetsel kademelere gerekse ilgili üçüncü kişilere tam, güvenilir ve güncel bilgi sağlama işlevi ön plana çıkarılmaya çalışılmaktadır.

Azerbaycan da muhasebe uygulamalarında meydana gelen gelişmelerin tümünü bir bildiriye sığdırmak elbette mümkün değildir. Azerbaycan muhasebe uygulamaları ile Türkiye muhasebe uygulamalarının birçok alanda birbirine benzer olduğu farklılıkların daha çok hesap planının oluşturulmasında ortaya çıktığı görülmektedir. Azerbaycan da tekdüzen hesap planına geçilmemiş olması bu ülkeye yatırım yapan mali tablo kullanıcılarını zorlamaktadır. Azerbaycan da tekdüzen muhasebe uygulamalarına tekdüzen hesap planına da geçilmiş olacağından uluslararası standardizasyon sağlanmış olacaktır. EK 1: Azerbaycan Hesap Planı Kaynak: Muhasibat Uçotu: Kanun, Kaideler, Talimat, 2003. VARLIK(AKTİF) HESAPLARI I- DURAN VARLIKLAR 01 Maddi Duran Varlıklar 02 Maddi Duran Varlıkların Amortismanı (-) 03 Uzun Vadeli Kiralanmış Duran Varlıklar 04 Gayri-Maddi Aktifler 05 Gayri Maddi Aktifleri Amortismanı ( - ) 06 Mali Duran Varlıklar 07 Montaj Edilecek Tesis Makine Ve Cihazlar 08 Yatırımlar 09 Maddi Duran Varlık Kira Geliri Tahakkukları II- ÜRETİM MALZEMELERİ 10 Malzemeler 11 Ufak Hayvanlar 12 Değeri Az Olan Ve Çabuk Eskiyen Mallar 13 Değeri Az Olan Ve Çabuk Eskiyen Malların Amortismanı (-) 14 Varlıkların Yeniden Değerlendirilmesi (-+) 15 Malzeme Tedarik Giderleri 16 Malzeme Değerinde Oluşan Fraklılıklar (-+) 19 İndirilecek KDV

III- ÜRETİM GİDERLERİ 20 Esas Üretim 21 Yarı Mamuller 23 Yardımcı Üretim 25 Genel Üretim Giderleri 26 Genel Yönetim Giderleri 28 Defolu Üretim 29 Diğer Üretim 30 Geçici İşler 31 Gelecek Dönem Giderleri 36 Yıllara Yaygın İşlerin Maliyetleri 37 Mamuller Ve Hizmet Maliyeti IV- STOKLAR 40- Mamuller 41 Ticari Mallar 42 Mal Alış Iskontosu 43 Satış, Pazarlama Ve Dağıtım Giderleri 44 Tedarik Ve Taşıma Giderleri 45 Yüklenmiş Mallar 46 Yurt İçin Satışlar (-+) 47 Maddi Duran Varlık Satışı (-+) 48 Diğer Aktiflerin Satışı (-+) V- HAZIR DEĞERLER 50 Kasa 51 Bankalar - Yerli Para Hesabı 52 Bankalar - Döviz Hesabı 53 Bankalardaki Özel Hesaplar 56 Senetler 57 Yoldaki Paralar 58 Kısa vadeli Finansal Varlıklar

KAYNAK(PASİF) HESAPLARI VI- CARİ HESAPLAR 60 Satıcılar 61 Verilen Avanslar (-) 62 Alıcılar (-) 63 Borç İtirazları (-) 64 Alınan Avanslar 65 Emlak Ve Bireysel Sigorta (- +) 67 Bütçe dışı Fonlara Ödemeler 68 Ödenecek Vergi Ve Fonlar 69 Ödenecek Sosyal Güvenlik Kesintileri 70 Ödenecek Ücret Ve Maaşlar 71 İş Avansları (+) 73 Personel Avansları (-+) 75 Ortaklara Borçlar (-+) 76 Diğer Alıcı Ve Satıcılar (-+) 78 Bağlı Kuruluşlara Ve İştiraklere Borçlar (-+) 79 Şubeler arası Hesaplaşmalar VII- MALİ SONUÇ VE KARIN KULLANIMI 80 Dönem Kar Veya Zararı (+-) 81 Karın Kullanımı (-+) 82 Karşılık Giderleri 83 Gelecek Yıllara Ait Gelirler 84 Varlıkların Eksik Geri Gelmesi Ve Bozulmasından Kaynaklanan Kayıplar (-) VIII- SERMAYE VE YEDEKLER 85 Sermaye 86 Kar Yedekleri 87 Sermaye Yedekleri 88 Dağıtılmamış Kar (Karşılanmamış Zarar) 89 Borç Ve Gider Karşılıkları

IX KREDİLER 90 Kısa vadeli Banka Kredileri 92 Uzun vadeli Banka Kredileri 93 Personel İçin Alınan Banka Kredileri 94 Diğer Kısa Vadeli Mali Borçlar 95 Diğer Uzun Vadeli Mali Borçlar 96 Belirli Giderlere Tahsilatlar 97 Kiradan Doğan Borçlar KAYNAKÇA AKDOĞAN Nalan ve TENKER Nejat, Finansal Tablolar ve Mali Analiz Teknikleri, Gazi Kitabevi, Ankara 1998. AKDOĞAN Nalan, SEVİLENGÜL Orhan.Tekdüzen Muhasebe Sistemi Uygulaması, Gazi Kitabevi, Ankara 1999. ALTUĞ Osman, Muhasebe & Hukuk İlişkileri, Türkmen Kitabevi, İstanbul 1999. ATABEY Ata ve Diğerleri. Genel Muhasebe, Dizgi Ofset, Konya 2003. AYDIN Kerimov, Muhasibat Uçotu, İşadamının Stolüstü Kitabı, Elm ve Heyat Neşriyyatı, Bakü 2001. BABAYEV Emin ve Diğerleri, Muhasibat İşi, Elm ve Heyat Neşriyyatı, Bakü 1998. DURMUŞ A.Hayri ve ARAT M.Emin, İşletmelerde Mali Tablolar Tahlili, İlkeler ve Uygulamalar, Nihad Sayar Eğitim Vakfı, İstanbul 2000. PEKDEMİR Recep ve AKÜN F.Lerzan Kavut, Rusya Federasyonu nda Muhasebe Uygulamaları İle Muhasebe-Denetim Mesleğinin Gelişimi Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, Cilt:1, Sayı:3, Eylül 1998

PEKDEMİR Recep ve AKÜN F.Lerzan Kavut, Sosyalist Blokun Çöküşü İle Ortaya Çıkan İhtiyacın, Kapitalist Düzenin Muhasebe Sistemi İle Giderilmesi IV. Muhasebe Denetimi Sempozyumu, İstanbul 05-09 Mayıs 1999. TURHAN Serdar, A Study of The Azerbaijan Accounting System: An Application, Yüksek Lisans Tezi, Bilkent Üniversitesi, Ankara 1992. EFENDİYEV Eldar, Muhasibat Uçotu: Kanun, Kaideler, Talimat, Hukuk Edebiyatı Neşriyyatı, Bakü 2003. Resmi Gazete, 1 Sayılı Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği, 26.12.1992 Tarih ve 21447 Sayılı Mükerrer Sayısı. http://www.angelfire.com/dragon/asif/muhasebe.htm, 07.05.2005.