UYGARLIKLAR TARİHİ-I AYDAN DEMİRKUŞ. 1. Tüm öğrencilere Çalışma Kâğıdı dağıtılır.

ETKİNLİK 1 SESSİZ SİNEMAYLA TARİHÖNCESİ ANADOLU ETKİNLİK ADIMLARI 1. Tüm öğrencilere Çalışma Kâğıdı dağıtılır. 2. Etkinliğe başlamadan önce hazırlık olarak Çalışma Kâğıdı nın birinci maddesinde yer alan kavramlara yönelik tekrar düşünülür ve karşılıkları yazılır. UYGARLIKLAR TARİHİ-I AYDAN DEMİRKUŞ 3. Etkinlik aşamasında sınıftaki öğrenciler iki gruba ayrılır. Her gruptan, 5 anlatıcı öğrenci seçmeleri istenir. 4. Kaynak 1 de yer alan açıklamalar öğretmen tarafından kesilerek anlatıcı öğrencilere dağıtılır. Anlatıcı öğrenciler öncelikle ellerindeki açıklamaları okurlar. 5. Anlatıcı öğrenciler açıklamalarda yer alan yerleşim alanının günümüz Türkiye sinin neresinde olduğunu ve hangi dönem ya da dönemlere ait olduğunu konuşmadan çizerek ya da canlandırarak 3 dakika içinde kendi grubuna anlatır. 6. Öğrenciler doğru yanıt verdikçe Çalışma Kâğıdı ndaki tabloda ilgili yere çarpı işareti konur. Gruptaki öğrenciler doğru tahminleri yaptıktan sonra anlattıkları yerleşim alanının ismini (örneğin, Alişar) söylerler. İsmi söylenen yer Çalışma Kâğıdı ndaki harita üzerine yerleştirilir. 7. Çalışma, açıklamalar bitene kadar tekrar edilir. 8. Çalışmanın sonunda tabloda doğru bilinen kutucuklar sayılarak kazanan grup belirlenir. 9. Çalışmanın sonunda öğrenciler anlattıkları yerlerle ilgili açıklamaları arkadaşlarıyla paylaşabilirler. 158 DKIH I-uygarliklar tarihi.indd 158 03.11.2014 12:02:04

KAYNAK 1: Bilgi Kartları I. Grup için açıklamalar Yarımburgaz Mağarası İstanbul da Küçükçekmece Gölü nün kuzey ucundaki Yarımburgaz Mağarası nda Homo türü bir insan dişi fosili, çok ilkel çakmaktaşı ve kuvarsit yonga aletlerin yanında ayıgiller, köpekgiller, domuzgiller, sırtlangiller, atgiller, geyikgiller ve boynuzlugiller gibi memeli hayvanlara ait kemikler bu erken tabakaların buluntuları arasındadır. Günümüzden 400 bin yıl kadar eskiye giden bu dönemde mağarada 10-12 kişilik bir topluluğun yaşadığı sanılır. Anlatılacak sözcükler: İstanbul, Paleolitik Aşıklı Höyük Melendiz Irmağı nın suladığı bir alanda, Kapadokya bölgesinin sınırlarında, Aksaray ın 25 km güneydoğusunda, Ihlara Vadisi ne bakan bir yamaçta yer almaktadır. Henüz üretim yapılmadığı halde yerleşik düzene planlı bir şekilde geçilmiştir. Bu durum buraya yerleşenlerin daha önce başka bir yerleşim kurduklarını göstermektedir. Ayrıca yapı malzemesi olarak çevrenin özgün malzemesi olan taş yerine, yapay olarak elde edilen kerpicin kullanılması da bu düşünceyi desteklemektedir. Aşıklı Höyük te evler gruplar halinde tek, iki veya üç gözlü olarak inşa edilmiş olup aralarında sokaklara rastlanmıştır. Yakınlarında bulunan Melendiz Dağı kaynaklı Çiftlik yöresi obsidyenini işlemişler ve önemli ölçüde ticaretini yapmışlardır. Ticaretten elde ettikleri gelir ve çevrelerinde bulunan av hayvanlarının bolluğu nedeniyle üretimle uğraşmadıkları düşünülmektedir. Anlatılacak sözcükler: Kapadokya, Paleolitik, Mezolitik, Neolitik Beycesultan Denizli nin Çivril ilçesine 5 km uzaklıkta yer alan Beycesultan da bir çömlek içinde ele geçmiş olan gümüş yüzük, bakır aletler, hançer parçası ve üç iğne, maden aletler bakımından önemli bir grubu oluşturur. Anlatılacak sözcükler: Denizli, Kalkolitik ANADOLU UYGARLIKLARI: HİTİT, LİDYA, FRİGYA, İYON, URARTU, TRUVA 159 DKIH I-uygarliklar tarihi.indd 159 03.11.2014 12:02:05

UYGARLIKLAR TARİHİ-I AYDAN DEMİRKUŞ 160 DKIH I-uygarliklar tarihi.indd 160 03.11.2014 12:02:05

Çatalhöyük Günümüzde Konya nın 52 km güneydoğusunda, Konya Ovası na hakim buğdaylık arazide bulunmaktadır. 8 binin üzerinde insanın yaşadığı kabul edilmektedir. Çatalhöyük ün diğer yerleşimlerden temel farkı, bir köy yerleşmesini aşıp kentleşme evresini yaşamakta olmasıdır. Dünyanın en eski yerleşimlerinden biri olan bu yerleşimin sakinleri, ilk tarımcı topluluklardan da biridir. İnsanlar, tarih boyunca yaşadığı doğal çevreyi gereksinimleri doğrultusunda düzenlemiş ve değiştirmiştir. Yerleşik hayata geçilmesiyle ilk mimari faaliyetler de görülmeye başlanmıştır. İlk yerleşme ve ev mimarisini ortaya koyan yerlerden biri olan Çatalhöyük ün mimari yapısı incelendiği zaman, yapıların bal peteği şeklinde birbirine yapışık ve dışa kapalı bir şekilde inşa edildiği görülmektedir. Çatalhöyük yerleşiminde yaklaşık olarak evlerin tümünde, yaşayan halkın büyülü dünyasını ortaya koyan duvar resimleri bulunmaktadır. Anlatılacak sözcükler: Konya, Neolitik, Tunç Alacahöyük Çorum iline bağlı Alaca ilçesinin 15 km kuzeybatısındaki Hüyük Köyü nde bulunan bir höyüktür. Höyükte dört kültür çağı ve on dört yapı katı tespit edilmiştir. Birinci Kültür Dönemi denilen dönemde kerpiç, kamış ve ince ağaç dallarından yapılmış evlerin kalıntıları ile mezar ve çanak çömlek buluntularına rastlanmıştır. İkinci Kültür Dönemi ne ait yapıların bir yangın sonucunda ortadan kalktığına dair kanıtlar elde edilmiştir. Burada sadece on dört kral mezarı bulunabilmiştir. Tek bölmeli ve dikdörtgen planlı bu mezarlarda çok sayıda altın ve gümüşten yapılmış ölü armağanları ele geçirilmiştir. Altın ve gümüş gibi değerli madenlerden yapılmış eserler yanında bakır ve demirden yapılmış eserler de vardır. Gün ışığına çıkartılan bu çok zengin mezar buluntuları arasında geyik, boğa boynuzu ve güneş simgelerinden oluşmuş standartlar (güneş kursları) büyük bir öneme ve üne sahiptirler. Son derece değerli olan bu kült eşyalarının dışında, kemer, gerdanlık, bilezik, iğne, gibi süs eşyalarıyla altından yapılmış kap kacak, ileri bir maden işçilik tekniği, üstün bir sanat ve estetik anlayışının en belirgin ve göz kamaştırıcı kanıtlarıdır. Üçüncü Kültür Dönemi olan evre, MÖ 2000-1200 yıllarına rastlamakta olup Hititlere aittir. Dördüncü Kültür Dönemi yani son kültür çağında Alacahöyük, Frigler ile Osmanlılar ve onların arasındaki uygarlıklara sahne olmuştur. ¼...¼¼¼¼¼¼ Anlatılacak sözcükler: Çorum, Neolitik, Kalkolitik, Demir ANADOLU UYGARLIKLARI: HİTİT, LİDYA, FRİGYA, İYON, URARTU, TRUVA 161 DKIH I-uygarliklar tarihi.indd 161 03.11.2014 12:02:05

II. Grup için açıklamalar Karain Mağarası Antalya nın 30 km kadar kuzeybatısındaki Karain de, üst üste üç büyük boşluktan oluşan mağara 50 m derinliğindedir. Burada bulunan Homo neanderthalensis türünde insana ait bir çocuğun süt azıdişi, Homo sapiens sapiens türünde bir insan kafatası ile antik fil, su aygırı, mağara arslanı, öküz, at, geyik, mağara sırtlanı, ayı gibi hayvanlara ilişkin kemikler ve çakmaktaşı aletler bu erken dönemin insan, hayvan ve aletleri hakkında bilgi sağlar. Anlatılacak sözcükler: Antalya, Paleolitik Öküzini ve Belbaşı mağaraları (Antalya), Baradiz (Burdur), Tekkeköy (Samsun) Bu dönemde mikrolit adı verilen küçük taş aletler, çakmaktaşı ve obsidiyenden yapılmış minik saplı kazıyıcılar ile delicilere sıkça rastlanmıştır. Bunların yanı sıra çakmaktaşı ve obsidiyen mikrolitlerin ahşap bir sapa oyulmuş yuvaya yerleştirilmesiyle oluşturulmuş oraklar bu dönemin buluntularındandır ve bu, üretimde biçme işleminin ortaya çıktığını kanıtlamaktadır. Bu dönemin önemli gelişmelerden biri de hâlâ avcı ve toplayıcı olan bu insanların avda yardımcı olması için köpeği evcilleştirmeleri olmuştur. Bu dönemde görülen önemli bir yenilik de beslenmenin çeşitlenmesidir. Önceleri protein ağırlıklı bir beslenme türü hakimken bu dönemde çeşitli bitki ve köklerin beslenme alışkanlığının bir parçası olduğunu görmekteyiz. Bunun yanı sıra, ortamın uygun olduğu bazı bölgelerde balıkçılık önem kazanmıştır. Anadolu da bu döneme ilişkin buluntu veren merkezler Antalya yakınlarında Öküzini ve Belbaşı mağaraları ile Burdur yakınlarındaki Baradiz ve Samsun daki Tekkeköy dür. Not: Öğrenci birini anlatır, arkadaşları bulduktan sonra tüm yerlerin isimleri ile nerede olduklarını arkadaşlarına açıklar. Anlatılacak sözcükler: Anlatıcı tarafından seçilecek il ismi, Paleolitik, Mezolitik Tilkitepe Höyüğü Van il merkezinin 7 km güneybatısında yer alan bir höyüktür. Günümüzde Van Havaalanı sınırları içinde olup kısmen havaalanı olarak kullanılmaktadır. Yapılan kazı çalışmalarında en üst katmandaki eserler zarar gördüğü için hangi döneme ait oldukları tespit edilememiştir. Yerleşmede II. katmanda ele geçen çanak çömlek ise Tilkitepe ye özgüdür ve Tilkitepe malı olarak tanımlanmıştır. Bu bulgulara dayanılarak Erken Tunç Çağı na geçiş evresi olarak tarihlendirilmektedir. Süphan Dağı na yakınlığı dolayısıyla Tilkitepe sakinlerinin rahat ulaşabildiği obsidiyen, alet ve silah yapımında en çok kullanılan malzeme olmuştur. ANADOLU UYGARLIKLARI: HİTİT, LİDYA, FRİGYA, İYON, URARTU, TRUVA 163 Anlatılacak sözcükler: Van, Kalkolitik, Tunç DKIH I-uygarliklar tarihi.indd 163 03.11.2014 12:02:06

Çayönü: Diyarbakır ın Ergani ilçesine bağlı Sesverenpınar (Hilar) yakınlarında bulunan, tarih öncesinden kalma bir höyüktür. İlk kez MÖ 8300 dolaylarında yerleşim görmüş olan Çayönü 130 m boyunda, 28 m genişliğinde bir höyüktür. En erken yerleşimlerinden birisi, dere taşlarından ızgara zeminli yapılmış 8 m uzunluğundaki yapıdır. Daha geç dönem tabakalarında rastlanan hücre planlı yapılar ise birbirinden ayrı olarak bir meydan etrafına inşa edilmişlerdir. İçinde dikilitaşların bulunduğu böyle bir meydana ilk kez Çayönü nde rastlanmıştır. Meydanı çevreleyen binalardan ilk sıradakiler diğerlerinden daha büyüktür ve büyük olasılıkla özel olarak törensel amaçlarla inşa edilmiştir. Çayönü nde ilk olarak buğdayın tarımda kullanıldığı ve köpeğin evcilleştirildiği bilinmektedir. Avcılık da üretimin yanında yer almıştır. Aletlerini yapmakta obsidyen ve çakmaktaşının yanı sıra kemikten de yararlanmışlardır. Ayrıca çevrelerinde buldukları bakırı da basit yöntemlerle işleyip kullanmışlardır. Anlatılacak sözcükler: Malatya, Neolitik, Kalkolitik Alişar Höyüğü Yozgat ın 45 km güneydoğusunda, Alişar Köyü nün kuzeyinde bulunan Alişar Höyüğü nde beş kültür tabakasına rastlanmıştır. En altta dikdörtgen planlı, kerpiç duvarlı ve düz damlı ev kalıntıları saptanmıştır. Evlerdeki odaların taban döşemeleri altındaki basit çukur ve küp (pithos) mezarlara ölülerin gömüldüğü, ayrıca insanların tarım yaptıkları ve hayvan besledikleri anlaşılmıştır. Taş ve kemik aletler, geometrik desenli mühürler ile çeşitli formlarda çanak çömlekler ele geçirilmiştir. İkinci kültür katında Bakır Çağı na ait buluntular açığa çıkarılmıştır. Bu tabakada surlarla çevrilmiş bir iç ve dış kale vardır. İki ve üç odalı ev kalıntılarının duvar temelleri taştan, üst bölümleri ise kerpiçten yapılmıştır. Evlerin taban döşemeleri altındaki çukur ve küp mezarlara ölülerin armağanlarla birlikte gömüldükleri saptanmıştır. Tarım ve hayvancılık gelişmiştir. Bakırdan yapılmış çeşitli eşya, yayvan çanaklar, küpler ve çaydanlık biçiminde çeşitli türde çanak çömlek ele geçirilmiştir. Üçüncü tabaka bir önceki kültür katının bir devamı niteliğindedir. Kültepe deki eserlerle yakın benzerlik gösteren ve çağın karakteristiği olan geometrik bezemeli boyalı çanak çömlek dışında, tunçtan yapılmış aletlere rastlanmıştır. Dördüncü ve beşinci tabakalarda İlkçağ Anadolu halklarına dair bulgulara ulaşılmıştır. Anlatılacak sözcükler: Yozgat, Neolitik, Kalkolitik, Tunç ANADOLU UYGARLIKLARI: HİTİT, LİDYA, FRİGYA, İYON, URARTU, TRUVA 165 DKIH I-uygarliklar tarihi.indd 165 03.11.2014 12:02:06

ÇALIŞMA SORULARI 1. Aşağıdaki kavramların tanımını araştırarak yazınız. Paleolitik Çağ:... Mezolitik Çağ:... Neolitik Çağ:... Kalkolitik Çağ:... Tunç Çağı:... Demir Çağı:... 2. Aşağıdaki tabloya Anadolu daki Tarihöncesi yerleşim yerlerinin isimlerini yazıp ait olduğunu düşündüğünüz bölüme çarpı işareti koyarak eşleştiriniz. Yerleşim ismi Paleolitik Çağ Mezolitik Çağ Neolitik Çağ Kalkolitik Çağ Tunç Çağı Demir Çağı ANADOLU UYGARLIKLARI: HİTİT, LİDYA, FRİGYA, İYON, URARTU, TRUVA 167 DKIH I-uygarliklar tarihi.indd 167 03.11.2014 12:02:07

3. Tarihöncesi dönemlere ait yerleşim alanlarını, aşağıdaki haritada yerlerini bularak yerleştiriniz. UYGARLIKLAR TARİHİ-I AYDAN DEMİRKUŞ 168 DKIH I-uygarliklar tarihi.indd 168 03.11.2014 12:02:08