Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 6 (Özel Sayı 2): 141-146, 2015 Derleme Makale Akdeniz Meyvesineği, Ceratitis capitata Wied. (Diptera: Tephritidae) ile Mücadelede Ekolojik Çözüm: Biyoteknik Mücadele Naime Zülâl ELEKCİOĞLU* * Çukurova Üniversitesi, Karaisalı Meslek Yüksekokulu, 01770, Karaisalı, Adana, Türkiye * nelekcioglu@cu.edu.tr Özet: Akdeniz meyvesineği, Ceratitis capitata Wied. (Diptera: Tephritidae), bir karantina zararlısı olup Türkiye de turunçgilin önemli zararlıları arasında yer almaktadır. Üründe bu zararlı ile bulaşık tek bir meyvenin bulunması dahi ihracatın durmasına neden olmaktadır. Son yıllarda zararlılara karşı uygulanan kimyasal mücadelenin insan sağlığı ve çevreye olumsuz etkileri nedeniyle biyoteknik mücadele yöntemi önem kazanmıştır. Akdeniz meyvesineği mücadelesinde de biyoteknik mücadele içerisinde yer alan kitle halinde tuzakla yakalama yönteminden başarılı sonuçlar elde edilmektedir. Bu yöntem sayesinde insektisit kullanımı engellenmekte veya yöntem entegre mücadele programı çerçevesinde diğer mücadele yöntemleriyle kombine edilerek ilaçlama sayısı en aza indirilmektedir. Ayrıca, biyoteknik mücadele insektisit kullanımının azaltılması ve daha da yaygınlaştırılması amacıyla devlet tarafından desteklenmektedir. Anahtar Kelimeler: Turunçgil, Akdeniz meyvesineği, Turunçgil, Biyoteknik mücadele, Kitle halinde tuzakla yakalama yöntemi Ecological Solution in the Control of Mediterranean Fruitfly, Ceratitis capitata Wied. (Diptera: Tephritidae): Biotechnical Control Abstract: Mediterranean Fruitfly, Ceratitis capitata Wied. (Diptera: Tephritidae), is a quarantine pest which is among the important pests of citrus in Turkey. The exportation of the crop is stopped even a single fruit is found to be infected by the pest. In recent years, biotechnical methods have gained importance due to the negative effects of chemical control applied against the pests on the human health and environment. Successful results have been achieved from the mass trapping technique, one of the biotechnical control methods, in the control of Mediterranean fruitfly. By this method insecticide usage is prevented or combined with other control methods as part of integrated pest management program and so treatment number is decreased. Also, biotechnical control is supported by the government to reduce the usage of insecticides and more disseminate the method. Keywords: Citrus, Mediterranean fruitfly, Citrus, Biotechnical control, Mass trapping technique Giriş İnsektisitlerin bilinçsiz şekilde sık aralıklarla ve bazen de yüksek dozda kullanımı insan ve çevre sağlığı ile doğal denge üzerinde olumsuz etkiler yaratmakta, zararlılarda direnç sorununu ortaya çıkartmakta ve üründe kalıntıya neden olmaktadır. Bu olumsuzluklarla birlikte son yıllarda kimyasal mücadeleye alternatif mücadele yöntemlerinin araştırılması ve kullanımı önem kazanmıştır. Alternatif mücadele programları içerisinde biyoteknik mücadele yöntemlerinin ayrı bir yeri vardır. Biyoteknik mücadele, hedeflenen zararlı türlerinin biyolojileri, fizyolojileri ve davranışlarını bozarak etkili olan yöntemlerdir. Bu yöntemin uygulanmasında, cezbediciler, feromonlar, paraferomonlar, jüvenil hormonlar, uzaklaştırıcılar (repellentler), kısırlaştırıcılar, beslenme ve yumurtlama engelleyiciler gibi bazı doğal ve sentetik bileşiklerden yararlanılmakta ve bu sayede zararlı böcek popülasyonları izlenmekte veya mücadelesinde kullanılmaktadır (Layık ve Kısmalı, 1994; Kaplan ve ark., 2013). Biyoteknik mücadele yönteminin uygulandığı zararlılardan birisi de Akdeniz meyvesineği, Ceratitis capitata Wied. (Diptera: Tephritidae) dır (Şekil 1). Akdeniz meyvesineği, önemli bir dış karantina zararlısı olup ihracatta bu zararlı ile bulaşık bir tek enfekteli meyvenin bulunması dahi tarımsal ürünlerin ihracatını engellemektedir. Meyvelerin etli kısmında beslenen zararlının larvaları bu kısımlarda yumuşama ve çöküntü meydana getirmektedir. Zararlı ile enfekteli meyveler genellikle vaktinden önce olgunlaşmakta ve dökülmektedir. Zarara uğrayan meyveler içinde ikincil fungus ve bakteri türleri gibi mikroorganizmalar gelişerek 141
meyvelerin çürümesine neden olmaktadır. Akdeniz meyvesineği dünyada 350 den fazla meyve, süs bitkisi ve sebze türlerinde zarar yapmaktadır (Liquido ve ark., 1991). Konukçu türleri ülkeden ülkeye ve bölgeden bölgeye değişmektedir. Akdeniz meyvesineğinin Türkiye de en çok zarar yaptığı konukçuları turunçgil, trabzon hurması, nar, şeftali, nektarin, kayısı, yenidünya, erik, ayva, armut ve incirdir (Anonim, 2011). Bu zararlı ile mücadelede ülkemizde genellikle kimyasal mücadele yöntemi uygulanmaktadır. Her yıl yaklaşık olarak 14 milyon ağaçta kimyasal mücadele yapılmaktadır (Anonim, 2010). Zararlının hızlı çoğalma yeteneğine sahip olması, konukçu dizisinin geniş olması, ilaçlı mücadelesinin özellikle hasada yakın zamanda yapılması, ilaçlamaların üründe kalıntı sorunlarına neden olması, ilaçlamaların her ne kadar kısmi yem dal şeklinde yapılsa da yararlı organizmaların azalmasına sebep olması zararlının mücadelesinde son yıllarda biyoteknik mücadele yöntemlerini ön plana çıkartmaktadır (Başpınar ve ark., 2011; Elekcioğlu ve ark., 2011; Akyol ve Demirel, 2014; Başpınar ve ark., 2014). Akdeniz meyvesineğinin kontrolünde biyoteknik mücadele uygulamaları arasında yer alan Kitle Halinde Tuzakla Yakalama Yöntemi nden başarılı sonuçlar elde edilmektedir (Elekcioğlu, 2012). Bu çalışmada, önemli bir meyve zararlısı olan Akdeniz meyvesineği nin biyoteknik mücadelesi üzerine ülkemizde yapılan çalışmalara yer verilmiştir. Biyoteknik mücadele Şekil 1. Akdeniz meyvesineği ergini. Zararlıların üzerinde etkili olan bazı yapay veya doğal maddeler kullanılarak onların biyolojileri, fizyolojileri ve davranışlarını bozmak suretiyle uygulanan yöntemlere Biyoteknik Yöntemler adı verilmektedir. Akdeniz meyvesineğine karşı biyoteknik mücadele çalışmalarına ülkemizde ilk olarak 1973 yılında Bornova Zirai Mücadele Araştırma İstasyonu'nda başlanmış ve zararlıya karşı Kısır Böcek Salma Tekniği ni uygulayarak gerekli temel çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Bu çalışma ile gamma radyasyonunun doğal ve yapay ortamlardan elde edilen Akdeniz meyvesineğinin pupalarına uygulanma imkanları araştırılmıştır. Akdeniz meyvesineğinin ekonomik ve kitle üretimi, kısırlaştırma için en uygun biyolojik dönemi, radyasyon dozu ile en etkili kısır böcek salma metotları incelenmiştir. Laboratuvar koşullarında üretilen Akdeniz meyvesineği popülasyonlarındaki bazı kalite parametreleri üzerinde araştırmalar yapılmış, radyoaktif fosfor ile işaretlenmiş bireyler kullanılarak ergin uçuş ve dağılış mesafeleri belirlenmiştir (Tezcan ve Zümreoğlu, 1986). Cobalt 60 ışınlama tekniği ile pupalarda en yüksek derecede kısırlık meydana getiren dozlar saptanmıştır. İzmir-Çeşme de yarı izole olan 32 dekarlık turunçgil alanına 3.2 milyon kısır birey salınmış ve ilaçlı mücadele yapılmadan %80 başarı sağlanmıştır. Bu alanda 5 km mesafeye kadar karantina tedbirleri de uygulanmıştır. Ayrıca Akdeniz meyvesineğinin laboratuvar ortamında suni besinlerle kitle üretimi araştırılarak, uygun ekonomik üretim modeli geliştirilmiştir (Zümreoğlu, 1979; Karsavuran ve ark., 1988). Kısır Böcek Salma Tekniğ için doğaya salınan erkeklerle yabani dişilerin çiftleşme oranını saptamak, erkek ve dişi sinekleri çeken tuzak-cezbedici kombinasyonlarını geliştirerek kitle halinde tuzakla yakalama yöntemini uygulamak amacıyla zararlının dişi bireylerini çeken tuzak sistemleri denenmiş ve görsel-besi-feromon tuzak kombinasyonu geliştirilmiştir (Zümreoğlu, 1984; Zümreoğlu ve ark., 1987; Zümreoğlu, 1990). 142
Kitle halinde tuzakla yakalama yöntemi Akdeniz meyve sineğine karşı kitle halinde tuzakla yakalama yönteminin amacı insektisit kullanımını engellemek yada yöntemi entegre mücadele programı çerçevesinde diğer mücadele yöntemleriyle kombine ederek ilaçlama sayısını en aza indirmektir. Bahçelere belirli aralıklarla asılan eşey cezbedici feromon tuzaklarla Akdeniz meyvesineği popülasyonunda hedeflenen eşeye ait bireyler cezbedilerek eşeysel oran bozulmaktadır. Çiftleşme şansı azalacağı için doğada yumurta bırakılamamakta ve zararlı popülasyonu giderek azalmaktadır. Zararlının kitle halinde yakalanmasını amaçlayan tuzaklar mutlaka etiketinde belirtildiği şekilde kullanılmalı ve tuzağın asılma yüksekliğine, yönüne, ağaç üzerindeki asılma yerine, asılma zamanına, dekara asılacak miktarına, cezbedicilerinin yenilenme aralığına uyulmalıdır. Zararlı yoğunluğu, arazi şekli, çevresel faktörler, bitki çeşidi vb. etkenler dekara asılacak tuzak sayısını etkilemektedir. Gerekli durumlarda tuzak sayısı artırılabilir veya bu yöntem kimyasal mücadele ile kombine edilebilir. Bu şekilde ilaçlama sayısı azaltılır. Bu yöntemin düzenli olarak uygulandığı bahçelerde yıllar itibariyle Akdeniz meyvesineği popülasyonu düşmektedir. Feromon veya çeşitli cezbedicilerle gerçekleştirilen kitle halinde tuzakla yakalama yönteminin uygulanmasında genellikle feromon ve besi tuzakları kullanılmaktadır. Bunlar içerisinde en yaygın kullanılanı ise feromon tuzaklarıdır (Zümreoğlu ve ark., 1987). Doğadan mümkün olduğunca en uzun sürede ve en fazla sayıda birey çekebilmesi için zaman zaman iki ya da üç farklı cezbedici aynı tuzağa yerleştirilerek kullanılabilir (Şekil 2). Ülkemizde turunçgil bahçelerinde Akdeniz meyve sineğinin doğrudan kitle halinde yakalanmasına yönelik geliştirilen tuzaklar 2000 li yıllarda ruhsat almaya başlamıştır. Elekcioğlu (2012) na göre 30 ar dekarlık Washington navel çeşidinden kurulu iki bahçede 2009-2011 yıllarında gerçekleştirilen çalışmada, kitle halinde tuzakla yakalama yöntemi ile kimyasal mücadele yöntemi karşılaştırılmıştır. Akdeniz meyve sineğinin meyvelerdeki bulaşıklık durumu değerlendirilmiş ve her iki yöntem arasında önemli bir farkın olmadığı bunun yanında kimyasal mücadele uygulanan bahçede farklı yıllarda 6-9 kez ilaçlama yapıldığı bildirilmiştir. Akyol ve Demirel (2014) e göre, kitle halinde tuzakla yakalama yönteminin uygulandığı 7 dekarlık satsuma mandalina bahçesinde 2011 ve 2012 yıllarında sırasıyla %10.91 ve %8.56 zarar oranı belirlenmiştir. Şekil 2. Akdeniz meyvesineği mücadelesinde kullanılan Tephri tuzak ve içerisine yerleştirilmiş besin ve eşey cezbedici kapsüller. Feromon tuzakları Akdeniz meyve sineğine karşı kitle halinde tuzakla yakalama yönteminin uygulanmasında en yaygın olarak feromon tuzakları kullanılmaktadır. Feromonların biyoteknik yöntemler içerisinde önemli bir yeri bulunmaktadır. Bu tuzaklar türe özgü olan ve bireylerin çiftleşme çağrısı olarak karşı eşeyi cezbetmek için salgıladığı feromon maddesinin doğrudan böcekten ekstarkte edilmesi ya da sentetik olarak geliştirilmesiyle hazırlanmıştır. Türe özgü feromon, kapsüllere belirli bir miktarda emdirilmektedir. Türü en çok cezbeden renk ve biçimde hazırlanan tuzaklara feromon kapsüller yerleştirilmektedir. Feromonlar, oldukça uzak mesafelerden hava hareketleri ile taşınmakta ve erkek böceklerin antenleri aracılığıyla algılanmaktadır Tuzaklarda cezbedici ile birlikte, yakalanan erginlerin ölmesini sağlayan insektisit de bulunmaktadır. Akdeniz meyvesineği ne karşı doğrudan popülasyon yoğunluğunu saptamada veya dolaylı olarak ilaçlamaya karar vermede yararlanılmaktadır. Zararlının kitle halinde yakalanmasını sağlamak amacıyla ülkemizde ruhsatlandırılmış ve 143
kullanılmakta olan farklı tuzaklar bulunmaktadır (Anonim, 2015). Bu tuzakların hepsinin amacı aynı olup içerdikleri farklı cezbedicilerden dolayı böcekleri çekme yolları birbirinden farklıdır. Bu tuzakların şekilleri izleme amacıyla kullanılan tuzaklarla aynı olup böcek çekme kapasiteleri daha fazladır. Şekil 3 te Akdeniz meyve sineğine karşı kullanılan tuzaklar verilmiştir. a b Şekil 3. Akdeniz meyvesineği mücadelesinde kullanilan Jackson tuzak (a) ve Delta tuzak (b). Besin cezbedicileri Besin cezbedicilerden protein ve hidrolize protein, pekmez, kepek, melas, karbonhidratlar, vanilya vb. maddeler zararlılarla savaşa başlama zamanının belirlenmesinde ve mücadelede yararlanılmaktadır. Akdeniz meyve sineğinin uygun beslenme maddelerine doğru yönelmesini sağlayan bazı besinler bitkilerin bünyesinde doğal olarak bulunabildikleri gibi sentetik olarak da elde edilmekte ve tarımsal savaşta etkili bir biyoteknik yöntem olarak kullanılmaktadır. Bu maddeler de feromonlar gibi rüzgarın etkisiyle etrafa yayılıp zararlının davranışını yönlendirmektedir. Akdeniz meyvesineği mücadelesinde Zehirli Yem Kısmi Dal İlaçlama Yöntemi nin uygulanması amacıyla ilk yerli cezbedici madde Ankara Zirai Mücadele Merkez Araştırma Enstitüsü tarafından geliştirilerek doğa koşullarında denenmiş ve Ziray (120 g/l hidrolize protein) ticari ismi ile satışa sunulmuştur (Büyükurvay ve ark., 1998). Bu cezbedici, insektisitle karıştırılmakta ve Akdeniz meyvesineği ile geniş alanlarda ucuz ve başarılı bir şekilde mücadele edilmektedir. Bununla birlikte yine Ankara Zirai Mücadele Merkez Araştırma Enstitüsü tarafından, Akdeniz meyvesineği ne karşı zehirli yem kısmi dal ilaçlamasında kullanılmak üzere melas bazlı Ziray a alternatif bir hazır yem formülasyonu geliştirilmiştir (Kahyaoğlu ve Gürkan, 2010). Başpınar ve ark. (2014) na göre besin çekici amonyum asetatın tuzaklarda kitle halinde yakalanması amacıyla kullanılma olanaklarını araştırdıkları çalışmalarında en etkili konsantrasyonunun %10 luk hazırlanan formülasyon olduğunu tespit etmişler, ancak maliyetler dikkate alındığında %5 lik konsantrasyonun da zararlı mücadelesinde kullanılabileceğini belirlemişlerdir. Kemosterilantlarla birlikte kullanma Bu metotta Akdeniz meyve sineğinin dişi ve erkek bireyleri için geliştirilen cezbediciler ile karışım halinde kullanılan ve böceği kısırlaştıran insektisit bulunduran tuzaklar, zararlının kendi yaşam alanlarında uygulanarak zararlının kısırlaştırılmasını ve populasyonunun azaltılmasını sağlamaktadır (Köseoğlu ve ark., 2009) (Şekil 4). Akdeniz meyvesineği tuzağa besin cezbedici protein ile çekilmekte ve tuzak içine giren ya da besinle temasta bulunan böcek kısırlaştırıcı ilacı da almış olmaktadır. Bu temas nedeniyle kısırlaşma meydana gelerek zararlının yumurta bırakması engellenmektedir. Tuzakların Akdeniz meyve sineğine karşı kullanılmasında, zararlının topraktaki kışlama alanından çıkış ve çiftleşme zamanları önemlidir. Yeni çıkış yapmış dişiler yumurta gelişiminin iyi olabilmesi için çiftleşmeden önce beslenmektedirler. Bu dönemde besin kaynağı olarak protein almak zorundadırlar. Bu nedenle tuzaklarda hidrolize protein besin kaynakları daha yaygın kullanılmaktadır. Dişi ve erkekler nadir durumlar dışında ömürleri boyunca yalnızca bir kez çiftleşmektedirler. Erkek bireylerin, çiftleştikten sonra herhangi bir dişi kokusuna veya kapsüldeki feromona yönelmemesinden dolayı tuzak asma zamanına dikkat edilmelidir. Bu durumda böcek çıkış yapmadan tuzakların asılması sağlanmalıdır. 144
Şekil 4. İçerisinde kısırlaştırıcı bulunan tuzak. Ülkemizde bitkisel üretimde biyoteknik mücadelenin geniş alanlarda uygulanmasının teşvik edilmesi ve yaygınlaştırılması ile kimyasal ilaç kullanımının azaltılması amacıyla kullanılan tuzak ve feromon kapsüller 2010-2011 üretim sezonunda ilk olarak örtüaltı üretimde devlet tarafından destekleme kapsamına alınmıştır. 2011-2012 üretim sezonundan itibarende turunçgil üreticileri bu desteklemeden faydalanmaya başlamıştır. Desteklenen ürün çeşitliliği 2013 yılında arttırılmış, Akdeniz meyve sineğinin konukçularından nar ve kayısı da destekleme kapsamına alınmıştır (Anonim, 2014). Biyoteknik Mücadele uygulama oranının yıllar itibariyle artırılması planlanmaktadır. Böylece üretimde çevre dostu mücadele tekniklerinin yaygınlaştırılması, özellikle taze meyvede kalıntı oluşmaması ve neticede fauna ve floranın korunması ile daha temiz, yaşanabilir sağlıklı bir çevre tesis edilmiş olacaktır. Akdeniz meyvesineği de biyoteknik mücadelenin uygulandığı zararlılardan birisi olduğundan bu tuzakların bahçelerde ve geniş alanlarda doğrudan zararlının mücadelesine yönelik kullanılmasında sürdürülebilir olması çok önemlidir (Elekcioğlu, 2009). Dünya nüfusunun artısına paralel olarak, tarımda istenilen üretim artısını gerçekleştirmek için sürdürülebilir yöntemlerin ve kalıcı çözümlerin uygulanması zorunludur. Bu da ancak, çevrenin ve doğal tarım kaynaklarının korunmasını, bozulan ekolojik dengenin yeniden tesisini, biyolojik çesitliliğin devamını, kimyasal kirlilik ile zehirli kalıntıların sonlandırılmasını, olumsuz çevre koşullarını azaltıcı sistem ve uygulamaları içermektedir. Zararlılar ile mücadelede kullanılan Biyoteknik mücadele yöntemleri bu uygulamalardan bir tanesidir. Sonuç Kitlesel yakalama amaçlı kullanılan feromon tuzakları ile Akdeniz meyve sineği popülasyonu önemli ölçüde azaltılabilmektedir. Özellikle yöntemin düzenli olarak uygulandığı bahçelerde yıllar itibariyle Akdeniz meyvesineği popülasyonu düşmektedir. Kitlesel tuzaklama, zararlının ve sonraki nesillerinin sebep olacağı zararın azaltılmasında uygun olmaktadır. Bu tuzakların sezonda bir kere yerleştirmesi ve kullanılan cezbedici ile insektisitin uzun süre etkili olması nedeniyle işgücü kaybının azalması, meyvede kalıntı problemleriyle karşılaşılmaması gibi etkilerinden dolayı kimyasal mücadeleye göre avantajları bulunmaktadır. Ayrıca turunçgil ekosisteminde bulunan yararlı organizmalara zarar vermemesi ve entegre mücadele yöntemleriyle uyumlu olması nedeniyle de çevre kirliliğinin önlenmesine, temiz ve kaliteli ürün eldesine olanak sağlamaktadır. Çevre dostu bir mücadele yöntemi olan biyoteknik mücadele uygulamaları, günümüzde bilinçsiz ilaç kullanımından kaynaklanan doğal dengenin bozulması gibi sorunların çözümüne ve kimyasal ilaçların kullanımını azaltarak, insan ve çevre sağlığına olumsuz etkilerden korunulmasına yardım edecektir. Kaynaklar Akyol, E., Demirel, N. 2014. Hatay İli Turunçgil Bahçesinde Kitlesel Tuzaklama Yöntemi ile Akdeniz Meyvesineği, Ceratitis capitata (Wiedemann) (Diptera: Tephritidae) nin Kontrolü ve Zarar Oranının Belirlenmesi. Türkiye V. Bitki Koruma Kongresi Bildirileri (s. 51). Antalya, Türkiye. Anonim, 2010. 2010 Yılı Bitki Koruma Programı ve Uygulama Prensipleri. Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü. Ankara. Anonim, 2011. Turunçgil Entegre Mücadele Teknik Talimatı. Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü Yayınları. Ankara. Anonim, 2014. Bitkisel Üretimde Biyolojik ve/veya Biyoteknik Mücadele Destekleme Ödemesi Uygulama Tebliği (No: 2014/23)). Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü, http://www.tarim.gov.tr/konu/918/biyolojik-biyoteknik-mucadele-desteklemeleri, (Erişim Tarihi: 29.06.2015). Anonim, 2015. Ruhsatlı feromon ve tuzak listesi. Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü, http://www.tarim.gov.tr/konu/931/ruhsatli-feromon- 145
ve-tuzak-listesi, (Erişim Tarihi: 29.06.2015). Başpınar, H., Karsavuran, Y., Başpınar, N., Kaya Apak, F. 2011. Akdeniz Meyve Sineği, Ceratitis capitata (Wiedemann) (Diptera: Tephritidae) ile Mücadelede Bazı Cezbedicilerin Kitlesel Tuzaklamada Etkileri. Türkiye IV. Bitki Koruma Kongresi Bildirileri (s. 7). Kahramanmaraş, Türkiye. Başpınar, H., Karsavuran, Y., Başpınar, N., Kaya Apak, F., Güneyi, P. 2014. Aydın ve İzmir İlleri Meyve Bahçelerinde Ceratitis capitata (Wiedemann) (Diptera: Tephritidae) nın Savaşımında Besin Çekici Tuzakların Kullanılma Olanaklarının Araştırılması. Türkiye V. Bitki Koruma Kongresi Bildirileri (s. 19). Antalya, Türkiye. Büyükurvay, S., Aydınoğlu, H., Durgun, M. 1998. Akdeniz meyvesineği (Ceratitis capitata) ve Zeytin Sineği (Bactrocera oleae) Mücadelesinde Kullanılacak Yerli Üretim Cezbedicileri Geliştirme ve Uygulama Olanakları Üzerinde Araştırmalar (Yayınlanmamış proje sonuç raporu). Elekcioğlu, N.Z. 2009. Akdeniz Meyvesineği. Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi. 2(1): 61-65. Elekcioğlu, N.Z., Güneş, A., Yıldız, A. 2011. Adana da Akdeniz Meyvesineği, Ceratitis capitata Wied. (Diptera: Tephritidae) nın Popülasyon Takibi ve Kitle Yakalama Çalışmaları. Türkiye IV. Bitki Koruma Kongresi Bildirileri (s. 244). Kahramanmaraş, Türkiye. Elekcioğlu, N.Z. 2012. Field Evaluation of Ceratitis capitata Wied. (Diptera: Tephritidae) Mass Trapping Technique on a Washington Navel Grove in Turkey. In Proceedings of the 2 nd International Symposium of TEAM (p. 99). Kolymbari-Crete, Greece. Kahyaoğlu, M., Gürkan, O. 2010. Akdeniz Meyvesineği [Ceratitis capitata Wiedemann, 1824 (Diptera: Tephritidae)] İçin Yeni Hazır Yem Formülasyonlarının Geliştirilmesi. Türkiye Entomoloji Dergisi. 35(3): 485-494. Kaplan, C., Turanlı, T., Tolga, F., Altındişli, Ö., Özsemerci, F., Kılıç, T., Işık, F. 2013. Türkiye de Biyoteknik Yöntemlerin Gelişimi ve Kullanımı. N. Birişik (Ed.). Teoriden Pratiğe Biyoteknik Mücadele, (ss. 83-113). Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü, Bitki Sağlığı ve Karantina Daire Başkanlığı. Ankara. Karsavuran, Y., Karsavuran, H., Zümreoğlu, A. 1988. Yapay Besi Ortamının Değişik ph Değerlerinin (Ceratitis capitata Wied.) (Diptera: Tephritidae) Bazı Biyolojik Özelliklerine Etkileri Üzerine Araştırmalar. Türkiye Entomoloji Dergisi. 12( 3): 161-170. Köseoğlu,C., Öngen, K.N., Çetin, V., Antmen, M. 2009. Akdeniz Meyve Sineği Mücadelesinde Adress Kısırlaştırıcı Tuzaklarının Kullanım Olanakları. Türkiye III. Bitki Koruma Kongresi Bildirileri (s. 107). Van, Türkiye. Layık, F.Ö., Kısmalı, Ş. 1994. Zararlılara Karşı Biyoteknik Yöntemlerle Savaşta Kitle Halinde Tuzakla Yakalama (Mass-trapping) Yönteminin Kullanılması. Türkiye Entomoloji Dergisi. 18(4): 245-259. Liquido, N.J., Shinoda, L.A., Cunningham, R.T. 1991. Host Plants of the Mediterranean Fruit Fly, Ceratitis capitata (Wiedemann) (Diptera: Tephritidae): An Annotated World Review. Entomological Society of America. 77: 1-52. Tezcan, H., Zümreoğlu, A. 1986. Laboratuvar Koşullarında Üretilen Akdeniz Meyvesineği Ceratitis capitata (Wied.) (Diptera: Tephritidae) Populasyonlarındaki Kalite Parametreleri Üzerinde Araştırmalar. Türkiye Bitki Koruma Dergisi. 10(4): 237-243. Zümreoğlu, A. 1979. Sterile-Male Tekniğini Mücadelede Uygulamak Gayesiyle Suni Ortamlarda Akdeniz Meyvesineği, Ceratitis capitata Wied. (Diptera: Trypetidae)'yı Yetiştirme Metotları Üzerinde Araştırmalar. Zirai Mücadele ve Zirai Karantina Genel Müdürlüğü Araştırma Eserleri, Seri No: 34. Zümreoğlu, A. 1984. Ege Bölgesi nde Akdeniz Meyvesineği (Ceratitis capitata Wied.) ne karşı Genetik Mücadele Metodlarının Uygulanabilme Olanakları Üzerinde Araştırmalar. Zirai Mücadele Araştırma Yıllığı (ss. 37-38). Ankara, Türkiye. Zümreoğlu, A., Güvener, A., Çakıcı, M., Ercan, H. 1987. Akdeniz Meyve Sineği (Ceratitis capitata ve Zeytin Sineği (Dacus oleae Gmel.) Mücadelesinde Kullanılacak Yerli üretim Cezbedicileri Geliştirme ve Uygulama Olanakları Üzerinde Araştırmalar. Doğa Dergisi. (16): 607-620. Zümreoğlu, A. 1990. Standardization of Medfly (Ceratitis capitata Wied.) Trapping for use in Sterile Insect Tecnique Programmes: Two year Investigations on the Efficiency of Various Medfly Trapping Systems in Western Part of Turkey. Türkiye Entomoloji Dergisi. 14(3): 155-166. 146