Türkiye nin İş Sağlığı ve Güvenliği Profili ve Sudan la Yürütülen İş Sağlığı Ve Güvenliği İşbirlikleri Yusuf Ziya BOLAT, Ankara, TÜRKİYE Hasan Deniz YILMAZ, Ankara, TÜRKİYE Fatih EREL, Ankara, TÜRKİYE ÖZET İş kazaları ve meslek hastalıkları dünya üzerindeki tüm ülkelerin en büyük sorunlarından biridir. Bu sorunla baş edebilmek için, ülkeler uluslararası girişim ve projelere daha çok katkıda bulunmalı ve birlikte hareket etmelidir. Türkiye gelişmekte olan ülkeler için gelecek vadeden trendde yükselen bir iş sağlığı ve güvenliği profiline sahiptir. Türkiye uluslararası alanda İslam İşbirliği Teşkilatı İş Sağlığı ve Güvenliği Ağı (OIC-OSHNET) projesinde aktif bir rol oynamaktadır. Sudan ile OIC-OSHNET projesinde ikili ilişkiler, eğitimler, toplantılar ve uzman değişimi projesiyle daha da güçlenmektedir. Yakın gelecekte, Sudan da Türkiye nin organizasyonu ve SESRIC in katkılarıyla kapsamlı bir İSG projesi yapılması planlanmaktadır. ABSTRACT Occupational accidents and occupational diseases are one of the biggest problems of all countries in the world. To cope with these problems, countries should contribute to international efforts and act together. According to current data s, Turkey has a rising occupational health and safety profile. Turkey takes an active role in Organization of Islamic Countries - Occupational Safety and Health Network (OIC-OSHNET) Project at the international field. Bilateral relations with Sudan at the OIC-OSHNET Project, get stronger with trainings, meetings and expert exchange project. Anahtar kelimeler: iş sağlığı ve güvenliği, oic-oshnet, güvenlik kültürü.
GİRİŞ Çalışma hayatı; iş sağlığı ve güvenliğinin de yer aldığı pek çok disiplini içinde barındıran çok geniş bir alandır ve toplumun büyük bir kesimini kapsamaktadır. İlgi alanı itibariyle insan odaklı olan iş sağlığı ve güvenliği, tüm ülkelerin sorumluluk alanında yer alan ve önemle üzerinde durulması gereken konulardan biridir. Nitekim iş kazaları ve meslek hastalıklarının neden olduğu maddi ve manevi kayıpların gelişmiş gelişmekte olan ülkelerin kalkınma hamlelerinin önünde önemli bir engel olmaya devam etmesi, yoğun çabalara ve yüksek standartlara rağmen beklenilen başarının sağlanamaması gibi nedenler, iş sağlığı ve güvenliği konusunun gelişmiş ülkelerin de öncelikleri arasında yer almasına neden olmuştur. İş sağlığı ve güvenliği konusunun sadece işyeri ve çalışan düzeyinde değil toplumun genelini doğrudan ilgilendiren ve aynı zamanda ulusal ve uluslararası düzeyde ele alınması gereken bir önceliktir. Türkiye ve Dünyada Genel İş Sağlığı ve Güvenliği Şartları Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) kaynaklarına göre her gün 6300 çalışan, yılda ise 2 milyonu meslek hastalıkları 350.000 i iş kazaları nedeniyle olmak üzere 2,3 milyondan fazla çalışan iş kazası ya da meslek hastalıkları nedeniyle hayatını kaybetmektedir. Dünyada her gün 1 Milyon, yılda ise yaklaşık 313 milyon iş kazası olmakta ve bunların birçoğu uzun süreli iş göremezlikle sonuçlanmaktadır. Türkiye de ise Sosyal Güvenlik Kurumu verilerine göre 2013 yılında 1.611.292 işyeri faaliyet göstermiş ve bu işyerlerinde 12.484.113 işçi istihdam edilmiştir. Ayrıca bu işyerlerinde 191.389 sigortalı iş kazası geçirmiş, 371 meslek hastalığı vakası meydana gelmiş, toplam 1360 kişi iş kazaları sonucu hayatını kaybetmiştir. İş kazaları ve meslek hastalıkları sonucu kaybedilen iş günü sayısı ise 2.358.195, sürekli iş göremez sayısı ise 1.694 dür. Bu rakamlara göre, Türkiye de günde; yaklaşık 524 iş kazası olmakta, 3,7 kişi iş kazası sonucu hayatını kaybetmekte ve 4,6 kişi iş kazası sonucu iş göremez hale gelmektedir. Ayrıca iş kazalarının toplam olarak %63 ü KOBİ lerde meydana gelmektedir. Bu tablo sonucu oluşan insani kayıpların çok büyük olmasının yanı sıra; yetersiz iş sağlığı ve güvenliği uygulamalarından kaynaklanan ekonomik yükün miktarının ülkelerin yıllık gayri safi yurtiçi hasılasının %1 i ile %4 ünü oluşturduğu tahmin edilmektedir. Bu yaklaşıma göre 2014 yılında iş kazaları ve meslek hastalıkları yönünden dünyadaki toplam yıllık maddi kaybın asgari 780 milyar USD, azami 3 trilyon USD olduğu hesaplanmaktadır.
Türkiye de iş kazaları ve meslek hastalıklarının toplam maliyetinin ILO nun bu yaklaşımına göre yaklaşık yılda 70 milyar TL olacağı tahmin edilebilir. Ancak bu rakam sadece bir yaklaşım yani tahmin olup Sosyal Güvenlik Kurumu ve Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre yapılan hesaplamalar ışığında iş kazası ve meslek hastalıklarının 2013 yılı için ülkemize hesaplanabilir toplam maliyeti yaklaşık 10 Milyar TL olarak bulunmuştur. Verilen bu sayılar, meslek hastalığı ve iş kazalarının neden olduğu maddi kayıplar için söz konusudur. İş kazaları ve meslek hastalıkları sonucu yitirilen insan yaşamlarının değerini ölçmek ve hiç bir maddi değerle karşılaştırmak mümkün değildir. Sayıların da doğruladığı ve önemini vurguladığı gibi iş sağlığı ve güvenliği konusu; ilgili bütün tarafların ortak çabası ile çağdaş nitelikte önleyici ve koruyucu hizmetlerin esas alındığı bir sistem yaklaşımı olarak ele alınmalıdır. Bu yüzden ülkemizde 2000 li yılların başında Avrupa Birliği nin iş sağlığı ve güvenliği konusundaki mevzuatının uyumlaştırılması ile hız kazanan bu yaklaşımın sonucu olarak 2012 yılında 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun yayımlanması, mevzuat alt yapısının tamamlanması ve buna paralel olarak ülkemizin iş sağlığı ve güvenliği konusunda çağdaş ülkeler düzeyine gelmesi açısından önemli bir adım, bir dönüm noktası olmuştur. Türkiye, iş sağlığı ve güvenliği mevzuatının çağdaş ve uluslararası normlara uyumlu hale getirilmesini sağlayan İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamında alt düzenleme çalışmaları tamamlanmış ve toplam 36 Yönetmelik 7 Tebliğ yayınlanmıştır. Türkiye, aynı zamanda iş sağlığı ve güvenliği alanında uluslararası yükümlülüklerini de özenle takip etmekte ve yerine getirmekte olup bugüne kadar Uluslararası Çalışma Örgütünün çalışma hayatına dair 57 Sözleşmesini imzalamıştır. Dünya Çalışma Örgütünün iş sağlığı ve güvenliği alanında temel sözleşmelerinden olan 155 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği ve Çalışma Ortamına İlişkin Sözleşme ile 161 sayılı Sağlık Hizmetlerine İlişkin Sözleşmeler ile 187 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliğini Geliştirme Çerçeve Sözleşmesi imzalanarak iç hukukumuza aktarılmıştır. Madenlerde Sağlık ve Güvenlik hakkındaki 176 sayılı ILO Sözleşmesi ile İnşaatlarda Sağlık ve Güvenlik hakkındaki 167 sayılı ILO Sözleşmesi ise 2014 yılında imzalanarak kabul edilmiştir.
İslam İşbirliği Teşkilatı İş Sağlığı Ve Güvenliği Ağı (OIC-OSHNET) Uluslararası iş sağlığı ve güvenliği çalışmaları ile ilgili yürütülen ve sekretaryası Türkiye tarafından yapılan en önemli projelerden birisi de İslam İşbirliği Teşkilatı İş Sağlığı ve Güvenliği Ağı (OIC-OSHNET) projesidir. İslam İşbirliği Teşkilatı İş Sağlığı ve Güvenliği Ağı (OIC-OSHNET), İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) üye ülkelerinin iş sağlığı ve güvenliği alanında ilgili kurumların ortak çalışmaları, bilgi paylaşımı ve değişimi, tecrübe ve iyi uygulama örneklerinin paylaşımı amacıyla kurulmuş bir platformdur. OIC-OSHNET Projesinin hedefleri İİT üye ülkelerinde iş sağlığı ve güvenliği (İSG) alanında bütün taraflar arasında; Bilgi, deneyim ve yeni teknoloji paylaşımı için yakın ilişkiler kurmak, Ortak eğitim programları düzenlemek ve projeler yapmak, İyi uygulama örneklerini paylaşmak, Yeni girişimler, projeler ve programlar organize etmektir. Projenin misyonu; İİT üye ülkelerinde İSG konusunda kamu bilinci oluşturmak, bu alanda hizmet kalitesini arttırmak, profesyoneller arasında İSG konularında bilgi ve deneyimlerin sistematik paylaşımı için uluslararası bir ağ kurmaktır. Projenin vizyonu; sivil toplum ve özel sektör mensupları da dâhil olmak üzere ilgili tüm paydaşlarda İSG konusunda farkındalık oluşturmak, ilgili alanlardaki bilgilerini geliştirmek, ulusal ve uluslararası düzeyde mevcut durumu daha iyi anlamalarını sağlamaktır. OIC-OSHNET projesinin ana amaçları: 57 İİT üye ülkesinde İSG alanında bir birliktelik oluşturarak bu alanda işbirlikleri ve ortak çalışmalar gerçekleştirilmesi, Üye ülkelerde İSG alanında farkındalık oluşturarak iş kazası ve meslek hastalıklarını en aza indirmek, Üye ülkeler arasında İSG ile ilgili bir bilgi platformu oluşturmak ve iyi uygulama örneklerinin paylaşımını sağlamak, Yenilikçilik transferi ile üye ülkelerin ortak İSG projeleri gerçekleştirilmesini sağlamak, Kurulan ortak platform sayesinde eksiklikler tespit edilerek uzman değişimi programıyla ülkelerde İSG alanında faaliyet gösteren kurumların kapasitelerini artırmaktır.
İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) üye ülkelerinde iş sağlığı ve güvenliği kurumlarının ihtiyaç ve kapasitelerini belirlemek ve kısa süreli teknik eğitim, çalışma ziyareti vb. faaliyetlerin düzenlenmesi amacıyla 2010 yılında İslam Ülkeleri İstatistik Ekonomik Sosyal Araştırma ve Eğitim Merkezi (SESRIC) tarafından İş Sağlığı ve Güvenliği Kapasite Geliştirme Programı (OSHCaB) başlatılmıştır. İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM) ile SESRIC in birlikte yürüttüğü OIC- OSHNET projesi faaliyetleri içinde yer alan OSHCaB çerçevesinde Uzman Değişim Programı ile Türkiye 5 farklı İİT üyesi ülkede (Surinam, Sudan, Arnavutluk, Umman, Malezya) eğitimler düzenlenmiştir. İİT üye ülkelerine iş sağlığı ve güvenliği anlamında rehberlik sunacak bir İş Sağlığı ve Güvenliği rehberi çalışması da yine üye ülkelerin bir araya gelerek yaptıkları çalıştayla ortaya çıkmıştır. Türkiye ve Sudan Arasındaki İş Sağlığı Ve Güvenliği İlişkileri Sudan, OIC-OSHNET projesi kapsamında Ulusal Odak Noktası bulunan ve proje kapsamında yürütülen faaliyetlere bilfiil destek veren bir ülkedir. 4 Mayıs 2014 te İstanbul da düzenlenen 7. Uluslararası İş Sağlığı ve Güvenliği Konferansı nda gerçekleştirilen OIC-OSHNET oturumunda İslam İşbirliği Teşkilatı İş Sağlığı ve Güvenliği Düzenlemeleri ve Standartları Çalıştayı nda 13 İslam İşbirliği Teşkilatı üyesi ülke içerisinde Sudan temsilcileri de bulunmuş ve standart çalışmalarına katkı vermişlerdir.
23-25 Eylül 2014 tarihlerinde Sudan ın başkenti Hartum da Sudan İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi ve Çalışma Bakanlığında 23-25 Eylül Tarihleri arasında İş Hijyeni ve Risk Değerlendirmesi Eğitim Programı düzenlenmiştir. Sudan İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi ve Çalışma Bakanlığı bünyesindeki DPIC in (Sudan Kalkınma ve Geliştirme Eğitim Merkezi) organize ettiği eğitime farklı bakanlık ve kuruluşlardan 25 katılımcı iştirak etmiştir.
Türkiye den İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanı Nihat EĞRİ ve İSGÜM Kocaeli Laboratuvar Şefi Sayın Hüseyin SEZEK tarafından verilen 3 günlük uygulamalı eğitim programı kapsamında; Türkiye tanıtımı ve İSG kanunu İş Hijyenine Giriş Mesleki Gürültüye ait temel bilgiler Mesleki Gürültü Ölçümleri (İSO 9612:2009 Akustik- Mesleki Gürültü Maruziyetinin tanımı) Mesleki Gürültünün Değerlendirilmesi ve Raporlanması (İSO 9612:2009 Akustik- Mesleki Gürültü Maruziyetinin tanımı) El-Kol Titreşimleri ( İSO 5349 Mekanik Titreşim ve Şok- Çalışan Maruziyetinin Ölçümü ve Değerlendirilmesi) Tüm Vücut Titreşimi (İSO 2631- Mekanik Titreşim ve Şok- Çalışan Maruziyetinin Ölçümü ve Değerlendirilmesi) Termal Konfor Ölçümü ve Raporlanması, İş Yerlerinde Fiziksel Maruziyet ve Fiziksel Risklerin Değerlendirilmesi Metotları Saha Ölçümleri hakkında ön bilgilendirme ve tartışma Örnek ölçüm ve uygulama Risk Değerlendirmesine giriş (Ölçme ve Değerlendirme-Raporlama) Türk mevzuatında risk değerlendirmesi Risk Değerlendirmesinin temelleri ve Metodoloji İnteraktif Risk Değerlendirmesi Uygulaması konu başlıklarında teorik ve pratik çalışmalar yapılmış, pratik uygulamalar kapsamında yerel bir mobilya işletmesine iş yeri, ziyareti düzenlenmiştir. OIC-OSHNET projesi kapsamında yapılan bir diğer faaliyette Sudan a ülkemiz İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü nden 2 eğitimci tarafından ilgili çalışanlara eğitim verilmek üzere bir ziyaret gerçekleştirilmiştir. OIC-OSHNET projesi ile ülkeler arası işbirlikleri, teknik altyapı destekleri, teorik ve pratik bilgi aktarımı ve paylaşımı konularında daha ileriye götürülerek somut çalışmalar haline getirilebilir. Projenin sekretaryasını yürütmekte olan Türkiye, iş sağlığı ve güvenliği anlamında üyesi bulunduğu İslam İşbirliği Teşkilatı üye ülkelerine her zaman destek ve öncü olmaya hazırdır.
Referanslar Eğri N., Yılmaz H.D., Bolat Y.Z., Erel F., OIC-OSHNET, T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Ankara, 2014. Özgeçmiş Yusuf Ziya BOLAT, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü İnönü Bulvarı No:42 Emek/Ankara/Türkiye, yusuf.bolat@csgb.gov.tr, +90-312-2571690 / 2413 Endüstri Mühendisliği bölümünden mezun olmuştur. Yaklaşık 4 senedir İş Sağlığı ve Güvenliği Uzman Yardımcısı olarak T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenliği Bakanlığında çalışmaktadır. İslam İşbirliği Teşkilatı İş Sağlığı ve Güvenliği Ağının (OIC-OSHNET) faaliyetlerinde aktif görev almaktadır. Acil durumlar ve acil durum planları, risk değerlendirmesi ve ergonomi özel çalışma alanlarıdır. Hasan Deniz YILMAZ, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü İnönü Bulvarı No:42 Emek/Ankara/Türkiye, hdyilmaz@csgb.gov.tr, +90-312-2571690 / 2413 Bilgisayar Mühendisliği bölümünden mezun olmuştur. 2012 yılından bu yana T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı nda İş Sağlığı ve Güvenliği Uzman Yardımcısı olarak çalışmaktadır. İslam İşbirliği Teşkilatı İş Sağlığı ve Güvenliği Ağının (OIC-OSHNET) çalışmalarında aktif görev almaktadır. Risk değerlendirmesi, iş sağlığı ve güvenliği alanında hesaplamalı akışkanlar dinamiği (HAD) uygulamaları, havalandırma sistemleri konularında çalışmaktadır. Fatih EREL, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü İnönü Bulvarı No:42 Emek/Ankara/Türkiye, fatih.erel@csgb.gov.tr, +90-312-2571690 / 2413 Ortadoğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) Makine Mühendisliği Bölümünden mezun olup hâlihazırda ODTÜ İş Sağlığı ve Güvenliği bölümünde yüksek lisans yapmaktadır. T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğünde yaklaşık 4 senedir İş Sağlığı ve Güvenliği Uzman Yardımcısı olarak görev yapmaktadır. İslam İşbirliği Teşkilatı İş Sağlığı ve Güvenliği Ağının (OIC-OSHNET) kurulumu ve yürütümü sürecinde aktif rol almaktadır. İş Ekipmanlarında İş Sağlığı ve Güvenliği ve Kurumsal Sosyal Sorumluluk çalışma alanlarındandır.