KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi, 10(2), 2007 138 KSU Journal of Science and Engineering, 10(2), 2007 Laktasyon Boyunca Farklı Kaba Yemlerin Toros Alaca Keçilerinde Yem Tüketimi, Süt Verimi ve Sütün Kompozisyonu Üzerine Etkileri Pınar KARABAY (ÖCAL), Durmuş ÖZTÜRK Kahramanmaraş Sütçü Đmam Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü, Kahramanmaraş Geliş Tarihi: 13.12.2005 Kabul Tarihi: 20.10.2007 ÖZET: Bu çalışmada laktasyon boyunca farklı kaba yemlerin 3. laktasyon dönemindeki Toros Alaca (Alman Alaca Asil Keçi X Kıl Keçi) keçilerinde yem tüketimi, süt verimi ve sütün kompozisyonu üzerine etkisi araştırılmıştır. 3x3 faktöriyel olarak planlanan araştırmada toplam 12 baş keçi, 75 gün, 3 farklı rasyon grubu (Rasyon 1: Yonca Kuru otu + Kesif yem, Rasyon 2: Yonca Silajı + Kesif yem, Rasyon 3: Buğday Samanı + Kesif yem) ile bireysel bölmelerde beslenmişlerdir. Kaba yem sınırsız (ad-libitum), kesif yem ise dönemlere göre 1. dönem (laktasyon başı) 400 g, 2. dönem (laktasyon ortası) 500 g, 3. dönem (laktasyon sonu) 300 g olarak verilmiştir. Araştırmada dönem, rasyon ve dönem-rasyon interaksiyonunun yem tüketimi, süt verimi ve sütün kompozisyonu üzerine etkileri incelenmiştir. Araştırma sonuçlarına göre her üç dönemde de en yüksek kaba yem tüketimi yonca kuru otunu tüketen grupta gözlenmiştir (P<0.05). Dönem-rasyon ilişkisine göre en yüksek kaba yem tüketimi 3. dönemde Rasyon 1 i tüketen gruptan elde edilmiştir (P<0.01). 1. dönemde elde edilen süt miktarı diğer dönemlerden daha yüksektir (P<0.01). Dönem-rasyon ilişkisine göre en yüksek süt verimi 3. dönemde Rasyon 1 i tüketen gruptan elde edilmiştir (P<0.05). 1. dönemde sütün kuru maddesi diğer dönemlerden yüksek bulunmuştur (P<0.01). Sütün ph sı, proteini ve özgül ağırlığı üzerine her üç faktörün de etkisi önemsiz bulunmuştur (P>0.05). Laktasyon döneminin sütün yağ oranına etkisi çok önemli bulunmuş ve en yüksek değer 1. dönemde elde edilmiştir (P<0.01). Sütte kül oranı ise Dönem 1 ve Dönem 2 de Rasyon 1 ve Rasyon 2 yi tüketen gruplarda daha yüksek bulunmuştur (P<0.05). Anahtar Kelimeler: Keçi, Kaba Yem, Süt Verimi, Süt Kompozisyonu The Effects of Different Forages on Feed Consumption, Milk Yield and Milk Composition of Toros Alaca Goats During Lactation ABSTRACT: In this research the effects of different forages on the feed consumption, milk yield and milk composition of Toros Alaca goats during lactation were investigated. In the experiment designed by 3x3 randomized blocks, 12 Toros Alaca goats were fed with three different rations for 75 days (Ration 1: Alfalfa hay+concentrate, Ration 2: Alfalfa silage+concentrate, Ration 3: Wheat straw+concentrate). The forages were fed ad-libitum. Concentrate feeds were given in each period as follows; Period 1: 400 g, Period 2: 500 g, Period 3: 300 g. In the experiment, the effect of period, ration and period-ration interaction on the feed consumption, milk yield and milk composition were investigated. According to the results; the highest forage intake in all periods was found in the group of consuming alfalfa hay (Ration I) (P<0.05). According to period-ration interaction; the highest forage intake was observed for the group of Ration 1 in the third period (P<0.01). The milk yield in the first period was significiantly higher than the other (P<0.01). According to period-ration interaction; the highest milk yield was obtained for the group Ration I in the third period (P<0.05). The dry matter of the milk in the first period was higher than the other periods (P<0.01). The ph, protein and density were not effected by the three factors (P>0.05). Lactation period was significiantly effected the milk fat content and the highest milk fat was found in the first period (P<0.01). The ash content of milk of the goats fed Ration 1and Ration 2 in the periods of 1 and 2, was higher than Ration 3 (P<0.05). Key words: Goat, Forage, Milk Yield, Milk Composition GĐRĐŞ Ruminant (geviş getiren) hayvanların beslenmesinde doğrudan insan gıdası olarak tüketilmeyen YKO (Yonca kuru otu), YS (Yonca silajı) ve BS (Buğday samanı) gibi besinlere ağırlık verilmesi, hızla artan dünya nüfusunun beslenmesi açısından daha önemli bir hale gelmektedir. Bu nedenle Türkiye ve Kahramanmaraş koşullarında da hayvan beslemede doğrudan insan gıdası olmayan ve düşük maliyetli yem kaynaklarını kullanmak ülke ekonomisi açısından büyük önem taşımaktadır. Bilindiği gibi keçiler, yetersiz bakım-besleme koşullarına dayanıklı, düşük maliyetli kaba yemleri, bahçe, mutfak artıklarını iyi değerlendirebilen ve küçük aile işletmeciliğine yatkın hayvanlardır. Türkiye tarımında keçi yetiştiriciliği değişik ekolojik ve sosyoekonomik koşullara bağlı olarak farklı sistemler halinde şekillenmiştir. Ülkemizde keçicilik konusunda çalışan bilim adamları, 7 milyon baş olan keçi populasyonunu (Anonim, 2004) Kıl keçisi, Tiftik keçisi (Ankara keçisi) ve Süt keçisi olarak üç ana grupta toplamaktadır. Son yıllarda geliştirilen ancak sayıları çok fazla olmayan kültür ırkları ile bunların melezleri de sütçü keçiler grubu içinde yer almaktadır. Eti ve sütü önemli hayvansal protein kaynağı olan keçiler, yaşama payı ihtiyacının düşük olması ve küçük aile işletmeciliğine yatkın hayvanlar olması nedeniyle süt üretimi için sığırlara göre ideal hayvan tipidir (Van der Nest, 1997).
KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi, 10(2), 2007 139 KSU Journal of Science and Engineering, 10(2), 2007 Günümüzde değerlendirilen süt hayvanları içinde ilk evcilleştirilen keçidir ve keçi sütünün besinsel ve tedavi edici özellikleri olduğu bilinmektedir. Keçi sütü üretimi özellikle gelişmekte olan ülkelerde ve Akdeniz bölgesi ülkelerinin süt endüstrisinde önemli bir yere sahiptir (Laçin, 2005). Önemli bir protein kaynağı olan keçi sütünde kazein oranının inek sütüne göre düşük olması daha kolay sindirilmesini sağlar. Keçi sütünde ortalama % yağ, inek ve kadın sütüne göre biraz daha yüksektir. Yağ yüzdesi sırası ile keçi, inek ve kadın sütlerinde %3.8, %3.7 ve %3.6 dır. Ayrıca kısa zincirli yağ asitleri bakımından da zengin bir içerik gösterir. Bu özellikleri keçi sütüne hoş bir tat ve sindirim kolaylığı sağlar (Güney ve Kaymakçı, 1997). Türkiye de keçilerin beslenmesinde yaygın olarak kullanılan kaba yem kaynakları; çayır-meralar, bitkisel ürün artıkları, özellikle hububat samanı (buğday-arpa) ve çok az da olsa kültüre alınmış yem bitkileridir. Türkiye de, tüm hayvancılık sektöründe olduğu gibi, kaba yem yetersizliği, keçilerden sağlanan üretimi sınırlayan esas faktörlerden birisidir. Kaba yem sıkıntısının yaşandığı kış dönemlerinde hayvanların besin madde ihtiyaçlarını karşılamak üzere silaj adı verilen kaba yemler kullanılmaya başlanmıştır. Kahramanmaraş ilinde de tüm Türkiye de olduğu gibi, silajlar daha çok büyükbaş hayvanların beslenmesinde kullanılmakta, ancak son yıllarda küçükbaş hayvanların rasyonlarında kullanımına da yer verilmektedir (Öztürk, 2000). Türkiye de en yaygın olarak yetiştiriciliği yapılan Kıl keçileri tüm bölgelere yayılmış olmakla birlikte, daha çok denize yakın ormanlık, çalılık bölgelerde yoğun olarak bulunmaktadır. Kıl Keçileri, yetersiz bakım- besleme ile her türlü iklim koşullarına çok iyi uyabilen, dayanıklı bir ırktır. Döl verimleri çok yüksek değildir. Bir doğumda genellikle tek oğlak elde edilmektedir. Süt verimleri de çok yüksek olmamakla birlikte birçok bölgede önemli gelir kaynağıdır. Laktasyon süreleri 180-235 gün, laktasyon süt verimleri 100-130 kg, sütteki yağ oranı ise %5-5.5 arasındadır. Toros Alaca keçilerin melezlenmesinde kullanılan Alman Alaca Asil keçilerinin laktasyon boyunca süt verimleri 900-1200 kg iken, sütlerindeki yağ oranı ise %3.6-4.2 arasındadır (Özder, 1997). Laktasyonu izleyen günlerde keçilerin yem alımı artmakta daha sonraki dönemlerde verim payı gereksinimlerinin düşmesi sonucu, yem alımı yavaş yavaş azalmakta olup, laktasyonun ileri dönemlerinde, enerji dengesi pozitif hale geldiğinden yoğun yem miktarı tedricen düşürülmelidir. Laktasyonun sonunda verilecek kesif yem miktarı, yemin kalitesine ve süt üretimine bağlı olarak, 1 kg süt üretimi için 150-400 g arasında değişmektedir (Güney ve Kaymakçı, 1997). Türkiye de keçilerden elde edilen ürünlerdeki (etsüt-kıl) verim düşüklüğünün nedeni ve sonuçları incelendiğinde (Şekil 1); verim düşüklüğü nedeni olarak üç temel faktör dikkati çekmektedir. Bunlar; keçilerin düşük verimli ırklardan oluşması, yetersiz bakım ve besleme, yetersiz sağlık hizmetleridir. Şüphesiz keçilerden elde edilen verimleri artırmak için bu faktörlerin hepsinin iyileştirilmesi gerekir. Ancak bu mümkün olmayabilir, bu durumda en azından birinin iyileştirilmesi durumunda bile verimde artış gözlenebilecektir. Verimdeki artış; çiftçinin gelirinin artmasını sağlayacak, bu da onun yaşam koşullarını iyileştirerek şehre göç ihtiyacını azaltacaktır (Öztürk, 2002). Sütçü keçilerin beslenmesinde silaja yer verilmesi ile keçilerin orman ve mera üzerindeki baskısı hafifletilecek, sonuç olarak erozyonun azaltılması konusunda olumlu etki sağlanabilecektir. Şekil 1. Türkiye de keçi yetiştiriciliğindeki verim düşüklüğünün neden ve sonuçları (Öztürk, 2002). Silaj, kuru ot, saman gibi çeşitli kaba yemlerin keçilerde süt verimi ve sütün kompozisyonuna olan etkisinin araştırıldığı bu çalışmanın amacı; süt keçilerinin beslenmesinde kullanılan farklı kaba yemlerden daha fazla ve kaliteli keçi sütü üretimini sağlayan yemin belirlenmesidir. Bu amaçla, Kahramanmaraş Sütçü Đmam Üniversitesi Ziraat Fakültesi Araştırma ve Uygulama Çiftliğinde yürütülen bu çalışmada, laktasyon boyunca farklı kaba yemlerin Toros Alaca keçilerde süt verimi ve sütün kompozisyonuna olan etkileri araştırılmıştır. MATERYAL ve METOT Materyal Hayvan Materyali Araştırmanın hayvan materyalini; Kahramanmaraş Sütçü Đmam Üniversitesi Ziraat Fakültesi Araştırma ve Uygulama Çiftliğinde bulunan sürüden seçilen 3. laktasyon dönemindeki ortalama 40-45 kg canlı ağırlığa sahip, tekiz doğum yapmış, 12 baş Toros Alaca (Alman Alaca Asil Keçi X Kıl Keçi) ırkı sütçü keçiler oluşturmuştur. Yem Materyali Denemede yem materyali olarak bir özel yem fabrikasından alınan kesif yem ve Kahramanmaraş Sütçü Đmam Üniversitesi Ziraat Fakültesi Araştırma ve Uygulama Çiftliğinde elde edilen kaba yemler kullanılmıştır.
KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi, 10(2), 2007 140 KSU Journal of Science and Engineering, 10(2), 2007 Araştırmada kullanılan kaba yemler şunlardır: Yonca kuru otu (YKO) Yonca silajı (YS) Buğday samanı (BS) Denemede kullanılan kaba ve kesif yemlerin kimyasal analizleri KSÜ Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Yemler ve Hayvan Besleme Laboratuarında yapılmış, analiz sonuçları Tablo 1. ve Tablo 2. de verilmiştir. Tablo 1. Kaba yemlerin kimyasal bileşimi (%) KABA YEMLER YS Kimyasal Bileşimi YKO Doğal Halde Kuru Madde BS Kuru Madde 92.90 20.00 100.00 94.20 Org. Madde 85.00 17.20 85.80 86.80 Ham Protein 15.20 2.30 11.40 2.50 Ham Yağ 2.50 0.80 3.80 1.20 Ham Selüloz 46.60 11.90 59.40 58.40 N siz Öz M. 20.70 2.20 11.20 24.70 Ham Kül 7.90 2.80 14.20 7.40 Tablo 2. Kesif yem karmasının kimyasal bileşimi (%) Kimyasal Bileşimi Oran Kuru Madde 91.90 Organik Madde 85.65 Ham Protein 18.11 Ham Yağ 2.80 Ham Selüloz 17.65 N siz Öz Madde 47.09 Ham Kül 6.25 Buna göre araştırmada kullanılan rasyonlar şu şekilde oluşturulmuştur; Rasyon 1: Yonca Kuru otu + Kesif yem Rasyon 2: Yonca Silajı + Kesif yem Rasyon 3: Buğday Samanı + Kesif yem Rasyonlardaki kaba yemler keçilere herhangi bir sınırlama olmaksızın (ad-libitum) verilmiştir. Diğer Materyaller Deneme Bölmeleri Yemlikler ve Suluklar Alet-Ekipmanlar Metot Araştırma, tesadüf parselleri deneme desenine göre 3x3 faktöriyel olarak düzenlenmiştir, (faktörler olarak; 3 farklı rasyon (R1, R2, R3) ve 3 farklı dönem (D1, D2, D3) alınmıştır) (Tablo 3.). Her grupta 4 er olmak üzere toplam 12 baş sağmal keçi bireysel bölmelerde barındırılmıştır. Deneme 75 gün sürmüş, deneme öncesi 15 günlük yeme ve bölmelere alıştırma dönemi uygulanmıştır. Hayvanların yeme alıştırma dönemindeki süt verimleri, deneme boyunca verilecek kesif yem miktarını belirleme açısından dikkate alınmıştır. Deneme başlangıcında hayvanların süt verimleri birbirine yakın bulunduğundan keçilere dönemlere göre değişmekle beraber eşit miktarda kesif yem verilmiştir (1. Dönem: 400 g/gün, 2. Dönem: 500 g/gün, 3. Dönem: 300 g/gün). Deneme sırasında keçiler sabah ve akşam olmak üzere günde iki defa makine ile sağılmıştır. Süt örnekleri ise sabah sağımlarında alınmıştır. Tablo 3. Deneme deseni Laktasyon Dönemi Rasyon Keçiler R1 1 2 3 4 D1 R2 5 6 7 8 R3 9 10 11 12 R1 1 2 3 4 D2 R2 5 6 7 8 R3 9 10 11 12 R1 1 2 3 4 D3 R2 5 6 7 8 R3 9 10 11 12 Araştırmada dönemler şu şekilde oluşturulmuştur; Dönem 1: 0-25 gün arası laktasyon başı Dönem 2: 26-50 gün arası laktasyon ortası Dönem 3: 51-75 gün arası laktasyon sonu Araştırmada keçilerin günlük kaba yem tüketimleri, laktasyon boyunca canlı ağırlık değişimleri, süt verimi, sütte özgül ağırlık, ph, kuru madde, protein, yağ ve kül değerleri saptanmış, sonuçlar varyans analizi ile test edilmiş ve ortalamalar Duncan testi ile karşılaştırılmıştır (Efe ve ark., 2000). Denemenin Đstatistiksel Modeli; Y ijk = µ + α i + β j + (αβ) ij + e ijk Y ijk = i. dönemdeki j. rasyona ait gözlem değeri µ = Populasyon ortalaması α i = i. dönemin etkisi β j = j. rasyonun etkisi (αβ) ij = i. dönem j. rasyonun ortak etkisi e ijk = Tesadüfî hata Araştırmada kullanılan kaba ve kesif yemlerin ham besin madde analizlerinde Weende Analiz Yöntemi kullanılmıştır. Yağ analizinde Gerber metodu uygulanmıştır (Akyıldız, 1984). BULGULAR ve TARTIŞMA Yem Tüketimi Denemede kaba yemler ad-libitum olarak verilmiş ve günlük ortalama kaba yem tüketimleri (YT) Tablo 4. de verilmiştir. Buna göre, en yüksek kaba yem tüketimi her üç dönemde de yonca kuru otunda saptanmış, yonca silajı ve samana ait ortalamalar istatistikî olarak aynı, yonca kuru otu ise en yüksek ortalama ile farklı bulunmuştur (P<0.05). Silaj
KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi, 10(2), 2007 141 KSU Journal of Science and Engineering, 10(2), 2007 tüketiminin düşük olması yonca silajının kalitesinin istenen düzeyde olmamasındandır. Genellikle keçiler canlı ağırlığının %3 ü kadar kuru maddeye ihtiyaç duyarken, yüksek verimli keçilerde bu oran %5 e kadar yükselmektedir (Haenlein, 1996). Çeşitli araştırmacılar silaj ile yapılan beslemede en önemli problemlerden birisinin, silajla kuru madde tüketiminin aynı yemin yeşil veya kuru otuna göre her zaman daha az olması olarak belirtmektedirler. Yapılan çalışmalarda, silajın yapıldığı yem bitkisine bağlı olmaksızın, silaj yapmanın kuru madde tüketimini ortalama %30 (%1-60) azalttığı bildirilmektedir (Karabulut, 1995; Pond ve ark., 1995; Thomas, 1996). Tablo 4. Dönem ve rasyonlara göre kaba yem tüketimi, canlı ağırlık, süt verimi, süt özgül ağırlığı, süt ph sı, süt kuru maddesi, süt proteini, süt yağı ve süt külü Dönemler 1 (0-25 gün) 2 (26-50 gün) 3 (51-75 gün) Rasyon 1 2 3 1 2 3 1 2 3 Kaba YT 1.12± 0.38± 0.24± 1.19± 0.40± 0.34± 1.75± 0.48± 0.48± (kg-km/gün) 0.019 a 0.019 b 0.019 b 0.014 a 0.014 b 0.014 b 0.007 a 0.007 b 0.007 b Canlı ağırlık (kg) 38.23± 3.42 a 47.70± 3.42 a 47.07± 3.42 a 38.23± 2.64 a 44.60± 2.64 a 46.85± 2.64 a 39.85± 2.78 a 45.83± 2.78 a 45.90± 2.78 a Süt verimi (kg/gün) 1.43± 0.11 a 1.42± 0.11 a 1.42± 0.11 a 1.30± 0.07 a 1.07± 0.07 a 1.10± 0.07 a 1.16± 0.08 a 0.75± 0.08 b 0.78± 0.08 b Süt özgül ağırlığı (15 C-g/cm 3 ) 1.030± 0.001 a 1.030± 0.001 a 1.031± 0.001 a 1.030± 0.001 a 1.032± 0.001 a Süt ph sı 6.67± 6.65± 6.65± 6.71± 6.56± 6.54± 6.61± 6.61± 6.57± 0.03 a 0.03 a 0.03 a 0.06 a 0.06 a 0.06 a 0.02 a 0.02 a 0.02 a Süt KM (%) 15.63± 15.63± 18.38± 11.11± 10.61± 10.58± 11.01± 12.53± 12.49± 1.17 a 1.17 a 1.17 a 0.40 a 0.40 a 0.40 a 0.63 a 0.63 a 0.63 a Süt proteini (%) 3.42± 3.35± 3.22± 3.25± 3.50± 3.31± 3.95± 3.53± 4.29± 0.15 a 0.15 a 0.15 a 0.17 a 0.17 a 0.17 a 0.46 a 0.46 a 0.46 a Süt yağı (%) 4.87± 5.50± 5.32± 2.55± 2.55± 2.20± 2.90± 4.27± 3.90± 0.59 a 0.59 a 0.59 a 0.22 a 0.22 a 0.22 a 0.37 a 0.37 a 0.37 a Süt külü (%) 0.87± 0.89± 0.81± 0.87± 0.88± 0.81± 0.87± 0.86± 0.83± 0.016 a 0.016 a 0.016 b 0.017 a 0.017 a 0.017 b 0.020 a 0.020 a 0.020 a Dönem-rasyon interaksiyonun kaba yem tüketimi üzerine etkisi çok önemli bulunmuş (P<0.01) ve aşağıdaki gibi gruplar oluşmuştur (Tablo 5). Tablo 5. Dönem-rasyon interaksiyonuna göre kaba yem tüketimleri Kaba Yem Tüketim Ortalamaları (kg-km /gün) Dönem-Rasyon Đnteraksiyonu Ortalama Değerler D1R1 1.20±0.17 b D1R2 0.38±0.17 cd D1R3 0.24±0.17 d D2R1 1.21±0.17 b D2R2 0.40±0.17 cd D2R3 0.31±0.17 cd D3R1 1.75±0.17 a D3R2 0.47±0.17 c D3R3 0.48±0.17 c Duncan Sonuçları Tablo 5 de de görüldüğü gibi dönem-rasyon interaksiyonuna göre kaba yem tüketim ortalamalarını karşılaştırmak amacıyla Duncan çoklu karşılaştırma testi uygulanmış, dört farklı ortalama grubu oluşmuştur. Buna göre, D3R1 (üçüncü dönemde yonca kuru otu) en yüksek ortalamaya sahip olurken, D1R1 ve D2R1 ikinci yüksek ortalama ile diğer grupta, D1R2, D2R2 ve D2R3 ise hem üçüncü hem de dördüncü ortalama grubunda yer almıştır. Canlı Ağırlık Tablo 4 den görüldüğü gibi laktasyonun her üç döneminde de farklı rasyonları tüketen keçilerin canlı ağırlık ortalamaları arasında bir farklılık bulunmamıştır (P>0.05). Laktasyon boyunca gruplar arasında canlı ağırlık bakımından bir farklılık gözlenmemesi, Badamana (1992) ın Saanen ırkı keçilerde 3 rasyon grubu ile yürüttüğü çalışma ile benzerlik göstermektedir. Yem tüketimi ve canlı ağırlık için elde edilen sonuçların incelenmesinden de görüleceği gibi en fazla yonca kuru otu tüketilmesine rağmen en düşük canlı ağırlık yine bu grupta elde edilmiştir. Bu durum denemenin başlangıcında keçiler gruplandırılırken süt verimleri dikkate alınıp buna göre gruplandırma yapılmasından kaynaklanmıştır. Yani canlı ağırlıklar denemenin başlangıcında da farklıdır. Bu farklılık deneme süresince istatistikî olarak önemli ölçüde değişmemiştir. Süt Verimi Dönem 1 ve Dönem 2 de farklı rasyonları tüketen keçilerin günlük süt verimleri arasında farklılık bulunmamıştır (P>0.05) (Tablo 4.). Dönem 3 de ise
KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi, 10(2), 2007 142 KSU Journal of Science and Engineering, 10(2), 2007 rasyonların süt verimine etkisi önemli olup (P<0.05), Rasyon 1 (Yonca kuru otu+kesif yem) i tüketen keçilerin süt verim ortalaması en yüksek bulunmuştur. Rasyon 2 (Yonca silajı+kesif yem) ve Rasyon 3 (Saman+Kesif yem) ü tüketen keçilerin süt verim ortalamaları arasında ise farklılık bulunmamıştır. Badamana (1992) da yaptığı benzer bir çalışmada Saanen ırkı keçilere kesif yeme ilaveten sınırsız olarak saman, silaj ve saman-silaj karışımı kaba yemler vermiştir. Çalışmanın sonunda süt verimlerini sırasıyla; 2.70, 2.99 ve 3.18 olarak bulmuştur. Süt verimine dönemin etkisi incelendiğinde ise, çok önemli bulunmuş (P<0.01), dönemlere göre süt verim ortalamalarını karşılaştırmak amacıyla Duncan testi uygulanmıştır (Tablo 6). Duncan testi sonucunda üç farklı grup oluşmuştur. En yüksek süt verim ortalaması 1. dönemde elde edilmiş olup, bunu 2. dönem izlemektedir. En düşük süt verim ortalaması ise 3. dönemde elde edilmiştir. Prasad ve ark. (2004) da yaptıkları çalışmada en yüksek süt verimini laktasyonun ilk döneminde elde etmişlerdir. Keçilerde süt verimi doğumdan sonra ilk 4 hafta boyunca düzenli bir şekilde artar ve laktasyonun ilerlemesiyle aynı şeklide azalır (Haenlein, 1996; Zeng et al., 1997). Tablo 6. Laktasyon dönemlerine ait süt verimleri Laktasyon Dönemleri Süt Verim Ortalamaları (kg/gün) D1 (0-25 gün) 1.44 ± 0.56 a D2 (26-50 gün) D3 (51-75 gün) 1.15 ± 0.56 b 0.87 ± 0.56 c Özgül Ağırlık Farklı rasyonları tüketen keçilerin sütlerinde saptanan özgül ağırlık değerleri Tablo 4 de verilmiştir. Her üç dönemde de farklı rasyonları tüketen keçilerin sütlerinin özgül ağırlık değerleri arasında bir farklılık bulunmamıştır (P>0.05). Rasyon 1 i tüketen keçilerin dönemlere göre sütlerinin özgül ağırlık değerlerinin laktasyon başında ve laktasyon sonunda aynı olması Adam (1972) ın bildirdiği sonuçla benzerlik göstermektedir. Adam (1972) yaptığı çalışmada keçi sütünün özgül ağırlığını laktasyon başında 1.032 g/cm 3 laktasyon sonunda 1.030 g/cm 3 olarak bulmuştur. Sütün ph sı Tablo 4 de görüldüğü gibi her üç dönemde de farklı rasyonları tüketen keçilerin sütlerindeki ortalama ph değerleri arasında bir farklılık bulunmamıştır (P>0.05). Sütlerin ph sı laktasyon sonunda laktasyon başına göre düşmektedir. Bu durum Voutsinas ve ark. (1990) nın elde ettiği sonuçla benzerlik göstermektedir. Sütte Kuru Madde Her üç dönemde de farklı rasyonları tüketen keçilerin sütlerinin kuru madde miktarları arasında bir farklılık bulunmamıştır (P>0.05) (Tablo 4.). Elde edilen bu sonuç Badamana (1992), Meiju ve ark. (1995) nın yaptıkları çalışmada elde ettikleri sonuçla benzerlik göstermektedir. Sütteki kuru madde miktarına dönemin etkisi ise çok önemli bulunmuştur (P<0.01). Dönemlere göre sütteki kuru madde miktarı ortalamalarını karşılaştırmak amacıyla yapılan Duncan testi (Tablo 7) sonucuna göre Dönem 1 de sütte kuru madde miktarı en yüksek bulunmuş, Dönem 2 ve Dönem 3 de sütteki kuru madde miktarları ise en düşük ortalama ile aynı grupta yer almıştır. Tablo 7. Laktasyon dönemlerine ait sütte kuru madde miktarları Sütteki Kuru Madde Miktarı Laktasyon Dönemleri Ortalamaları (%) D1 (0-25 gün) D2 (26-50 gün) D3 (51-75 gün) 16.94 ± 0.49 a 10.74 ± 0.49 b 12.06 ± 0.49 b Sütte Protein Deneme süresince farklı rasyonları tüketen keçilerin rasyonlara göre sütte protein miktarı Tablo 4 de verilmiştir. Her üç dönemde de farklı rasyonları tüketen gruplar arasında bir farklılık bulunmamıştır (P>0.05). Rasyon 2 ve Rasyon 3 ü tüketen keçilerin sütlerinin, laktasyonun ilerlemesiyle protein miktarının rakamsal olarak artması Voutsinas ve ark. (1990) nın Alpin keçilerinde laktasyon boyunca ölçülen süt protein değerleri ile benzerlik göstermektedir. Sütte Yağ Tablo 4 de de görüldüğü gibi her üç dönemde de Rasyon 1, Rasyon 2 ve Rasyon 3 ü tüketen gruplar arasında istatistikî açıdan önem arz eden bir farklılık bulunmamıştır (P>0.05). Çalışmamızda farklı rasyonları tüketen gruplar arasında farklılık olmaması Meiju ve ark. (1995), Sanz Sampelayo ve ark. (1998) nın elde ettiği sonuçlarla benzerlik göstermektedir. Dönemin sütteki yağ miktarına etkisi ise çok önemli bulunmuştur (P<0.01). Dönemlere göre sütteki yağ miktarı ortalamalarını karşılaştırmak amacıyla Duncan çoklu karşılaştırma testi yapılmıştır (Tablo 8). Duncan testi sonucuna göre 3 farklı grup oluşmuştur. Buna göre Dönem 1 de sütteki yağ miktarı en yüksek ortalamaya sahip olurken, ikinci yüksek ortalama Dönem 3 de elde edilmiştir. Dönem 2 ise sütteki yağ miktarı bakımından en düşük ortalamaya sahiptir. Bu durum Voutsinas ve ark. (1990) ın elde ettiği sonuçla benzerlik göstermektedir. Tablo 8. Laktasyon dönemlerine göre sütte yağ miktarı Sütteki Yağ Miktarı Laktasyon Dönemleri Ortalamaları (%) D1 (0-25 gün) D2 (26-50 gün) D3 (51-75 gün) 5.46 ± 0.27 a 2.43 ± 0.27 c 3.71 ± 0.27 b
KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi, 10(2), 2007 143 KSU Journal of Science and Engineering, 10(2), 2007 Sütte Kül Farklı rasyonları tüketen keçilerin rasyonlara göre sütte kül miktarları Tablo 4 de verilmiştir. Dönem 1 ve Dönem 2 de R1 ve R2 yi tüketen keçilerin sütlerindeki kül miktarı R3 ü tüketen keçilerin sütlerindeki kül miktarından farklı ve daha yüksek çıkmıştır (P<0.05). Bu dönemlerde R1 ve R2 yi tüketen keçilerin sütlerindeki kül içeriği istatistikî olarak aynı grupta yer almıştır. Dönem 3 de ise her üç rasyonu tüketen keçilerin sütlerindeki kül miktarları arasında farklılık bulunmamıştır (P>0.05). Keçi sütlerinin kül içeriği, mineral madde bakımından zengin olan yonca kuru otu ve yonca silajının tüketilmesinden pozitif yönde ve önemli düzeyde etkilenmiştir. SONUÇ Araştırma sonuçları değerlendirildiğinde; araştırma konusu kaba yemlerin tüketimlerinde yonca kuru otu birinci sırayı almaktadır. Saman ve silaj tüketimi ise daha düşük olmuştur. Bilindiği üzere yemlerin kalitesi yem tüketimini etkileyen önemli bir faktördür. Küçükbaş hayvanların beslenmesinde yaygın olarak kullanılmaya başlanan silajın kalitesi, tüketimi oldukça etkilemektedir. Đşletmedeki süt sığırları için yapılan yonca silajının kalitesinin yeterli olmamasının nedeni, yapım sırasında silaj oluşumunu olumlu etkileyen faktörlerden olan laktik asit üretimini yeterince sağlayacak düzeyde enerjice zengin diğer yem bitkilerinin katılmamasıdır. Bu nedenle silaj özenle ve iyi kalitede yapıldığı zaman hayvanlar tarafından sevilerek tüketilip, süt veriminde bir düşmeye sebep olmayacağı söylenebilir. Yem tüketiminin düşük olması süt verimini de düşürmektedir. Her üç rasyonunda sütün kompozisyonuna istatistikî olarak önemli bir etkisi saptanmamıştır. Bu üç kaba yem de süt keçilerinin beslenmesinde herhangi bir sorunla karşılaşılmadan kullanılabilir ancak Rasyon 1 i tüketen grupta süt verimi en yüksek olduğundan, Rasyon 1 diğerlerine göre ekonomik olduğu sürece tavsiye edilebilir. KAYNAKLAR Adam, R. C. 1972. Keçi Sütü. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, No:179, Đzmir. 86 s. Akyıldız, A. R. 1984. Yemler Bilgisi Laboratuar Kılavuzu. Yayın No:358, Uygulama Kılavuzu No:22. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi. Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara. 214 s. Badamana, M. S. 1992. Forage Utilization by Dairy Goats. Bulletin of Animal Health & Production in Africa. 40:4, 259-266. Anonim, 2004. Türkiye Đstatistik Yıllığı. Yayın No: ISSN 0082-691X. Ankara, Türkiye. 374 s. Efe, E., Bek, Y., Şahin, M. 2000. SPSS te Çözümleri ile Đstatistik Yöntemler. K.S.Ü. Ders Kitapları Yayın No:9, Kahramanmaraş. 164 s. Güney, O., Kaymakçı, M. 1997. Keçilerde Süt Üretimi (Prof. Dr. M. Kaymakçı, Prof. Dr. Yücel Aşkın editörler). Keçi Yetiştiriciliği. Bornova, Đzmir. s. 115-128 Haenlein, G. F. W. 1996. Status and Prospects of the Dairy Goat Industry in the U.S. J. Animal Sci. 74:1173-1181. Karabulut, A. 1995. Yemler Bilgisi ve Yem Teknolojisi. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi. Yayın No: 67. s. 258. Laçin, A. 2005. Kahramanmaraş Bölgesindeki Keçi Sütünde Eser Element Analizi. Kahramanmaraş Sütçü Đmam Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Yüksek Lisan tezi. s. 35. Meiju, L., Sen Yuan, H., Ali, H., Fushsing, H., Chungkiang, C. 1995. Effect of Feeding Napiergrass and Pangolagrass on Milk Production and Milk Composition of the Dairy Goat. Journal of Taiwan Livestock Research. 1995. 28:3, 199-206. Özder, M. 1997. Keçi Irkları (Prof. Dr. M. Kaymakçı, Prof. Dr. Yücel Aşkın editörler). Keçi Yetiştiriciliği.. Bornova, Đzmir. s. 34-55. Öztürk, D. 2000. The Charactersitics of Goat Farming Systems in Kahramanmaraş in the North Eastern Mediterranean Region of Turkey. 7. International Conference on Goats. France, 15-21 May. p. 360-361. Öztürk, D. 2002. Kahramanmaraş Yöresinde Keçi Yetiştirme Sisteminin Geliştirilmesi Araştırma Projesi Sonuç Raporu. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı. Kahramanmaraş Sütçü Đmam Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü, Kahramanmaraş. 9 s. Pond, W. G., Church, D. C. and Pond, K. R. 1995. Basic Animal Nutrition and Feeding. John Wiley and Sons, Newyork. p. 615. Prasad, H., Tewari, H.A., Sengar, O.P.S. 2004. Milk Yield and Composition of the Betaal Breed and their Crosses with Jamunapari, Barbari and Black Bengal Breeds of Goat. Small Ruminant Research (Article in Press). Sanz Sampelayo, M. R., Perez, L., Boza, J., Amigo, L. 1998. Forage of Different Physical Forms in The Diets of Lactating Granadina Goats: Nutrient Digestibility and Milk Production on Composition. Journal of Dairy Science. 81(2): 492-498. Thomas, C., 1996. Animal Response from Forages Conserved as Silages. Silages and Hay Production and Use, Animal Industries Workshop. Lincoln University. May-June 1996, Newd as Silages. New Zealand. Van der Nest, M., 1997. Accelerated Breeding Techniques in Boer and Indigenous Goats. M.Sc. Dissertation. University of the Orange Free State, Bloemfontein, South Africa. p 45. Voutsinas, L., Pappas, C., Katsiari, M., 1990. The Composition of Alpine Goats Milk During Lactation in Greece. Journal Dairy Res. 57:41-51. Zeng, S. S., Escobar, E. N., Popham, T., 1997. Daily Variations in Somatic Cell Count, Composition and Production of Alpine Goat Milk. Small Ruminant Research. 26:253-260.