TÜRK EDEBİYATI 9. SINIF DERS KİTABI YAZARLAR KOMİSYON DEVLET KİTAPLARI ÜÇÜNCÜ BASKI..., 2013
MÝLLÎ EÐÝTÝM BAKANLIÐI YAYINLARI..................................... : 5008 DERS KÝTAPLARI DÝZÝSÝ.............................................. : 1500 13.?.Y.0002.4133 Her hakký saklýdýr ve Millî Eðitim Bakanlýðýna aittir. Kitabýn metin, soru ve þekilleri kýsmen de olsa hiçbir surette alýnýp yayýmlanamaz. EDÝTÖR Dr. Sakin ÖNER PROGRAM GELÝÞTÝRME UZMANI Barýþ ÜLGEN ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME UZMANI Mehmet Akif KARAKUŞ REHBERLÝK VE PSÝKOLOJÝK DANIÞMA UZMANI Fatih ORDU GÖRSEL TASARIM Sevda ERMAN Ruhsar KESENLÝ ISBN 978-975- 11-3529- 2 Millî Eðitim Bakanlýðý, Talim ve Terbiye Kurulunun 17.12.2010 gün ve 231 sayýlý kararý ile ders kitabý olarak kabul edilmiþ, Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğünün 03.04.2013 gün ve 439650 sayýlý yazýsý ile üçüncü defa 239.000 adet basýlmýþtýr.
İÇİNDEKİLER I. ÜNİTE: GÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT... 1 1. Güzel Sanatlarda Edebiyatýn Yeri... 2 2. Edebiyatýn Bilimlerle Ýliþkisi... 7 3. Dilin Ýnsan ve Toplum Hayatýndaki Yeri ve Önemi... 10 4. Metin... 13 5. Edebî Metin... 16 II. ÜNİTE: COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR)... 26 1. Þiir Ýnceleme Yöntemi... 27 Zihniyet... 27 Yapı... 30 Tema... 38 Þiir Dili... 40 Ahenk (Ses ve Ritim)... 44 Gerçeklik ve Anlam... 47 Þiir ve Gelenek... 49 Yorum... 52 Metin ve Þair... 54 2. Şiir Okuma... 62 3. Manzume ve Þiir... 69 III. ÜNİTE: OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER... 77 1. Olay Çevresinde Oluþan Edebî Metinleri Tanýma ve Gruplandýrma (Masal ve Destandan, Hikâye ve Romana; Karagöz ve Seyirlik Oyunlardan Modern Tiyatro Metinlerine)... 78 2. Anlatmaya Baðlý Edebî Metinleri Ýnceleme Yöntemi... 83 Metin ve Zihniyet... 83 Yapý (Olay Örgüsü, Kiþiler, Mekân, Zaman)... 85 Tema... 90 Dil ve Anlatým... 93 Metin ve Gelenek... 96 Anlama ve Yorumlama... 99 Metin ve Yazar... 103 3. Anlatma Esasına Baðlý Metinleri Okuma... 108 4. Göstermeye Baðlý Edebî Metinler (Karagöz ve Seyirlik Oyunlardan Modern Tiyatro Metinlerine)... 143 Göstermeye Baðlý Edebî Metinleri Tanýma (Tiyatro)... 143 IV. ÜNİTE: ÖĞRETİCİ METİNLER... 160 1. Öðretici Metinleri Ýnceleme Yöntemi... 161 Metin ve Zihniyet... 161 Yapý (Plan)... 163 Ana Düþünce... 167 Dil ve Anlatým... 170 Metin ve Gelenek... 174 Anlam - Yorum... 176 Metin ve Yazar... 181 2. Öðretici Metinleri Okuma... 189 Proje Çalýþmasý... 203 Edebiyat Terimleri Sözlüðü... 204 Kaynakça... 206 Türkiye Haritasý... 207 Türk Dünyasý Haritasý... 208
1. Güzel Sanatlarda Edebiyatýn Yeri 2. Edebiyatýn Bilimlerle Ýliþkisi 3. Dilin Ýnsan ve Toplum Hayatýndaki Yeri ve Önemi 4. Metin 5. Edebî Metin
1. Güzel Sanatlarda Edebiyatın Yeri 1. Güzel, doðru, iyi ve faydalý kavramlarýyla insan etkinliklerinin ve bilgi alanlarýnýn hangileri arasýnda iliþki kurabilirsiniz? Tartýþýnýz. Ulaþtýðýnýz sonuçlarý defterinize yazýnýz. 2. Ýnsanlarýn çevrelerini, eþyalarýný ve kendilerini güzelleþtirmeye neden ihtiyaç duyduklarýný sözlü olarak ifade ediniz. 3. Çanakkale Türküsü, Çanakkale Þehitlerine þiiri ve Çanakkale Þehitleri Anýtý nda ayný konu iþlenmesine raðmen farklý teknikler kullanýlmýþtýr. Siz de konusu ve temasý ayný olan bir anýt resmi, bir türkü ve bir þiir bulup sýnýfa getiriniz. Getirilen malzemeleri konuyu iþleme teknikleri bakýmýndan birbirleriyle karþýlaþtýrýnýz. Ulaþtýðýnýz sonuçlarý sözlü olarak ifade ediniz. 4. Atatürk'ün sanatla ilgili özdeyiþlerini bularak sýnýf panosuna asýnýz. Sýnýf iki gruba ayrýlýr. Grup sözcüleri seçilir. Birinci grup, bir yerin (deniz kýyýsý, dað, orman vb.) resmi ile doðal görünüþünü karþýlaþtýrýr ve aralarýndaki farklýlýklarý belirler. Ýkinci grup doðadaki seslerle þarký ve türkülerdeki sesleri karþýlaþtýrýr ve farklýlýklarý belirler. Grup sözcüleri belirlenen farklýlýklarý sýnýfa sunarlar. Öðrenciler bu farklýlýklarýn sebeplerini tartýþýrlar. Grup sözcüleri ulaþýlan sonuçlarý tahtaya yazarlar. 1. Metin KAR Kardýr yaðan üstümüze geceden, Yaðmurlu, karanlýk bir düþünceden, Ormanýn uðultusuyla birlikte Ve dörtnala, dümdüz bir mavilikte Kar yaðýyor üstümüze, inceden. Sesin nerde kaldý, her günkü sesin, Unutulmuþ güzel þarkýlar için Bu kar gecesinde uzaktan, yoldan, Rüzgâr gibi ta eski Anadol'dan Sesin nerde kaldý? Kar içindesin! Ne sabahtýr bu mavilik, ne akþam! Uyandýrmayýn beni, uyanamam. Kaybolmuþ sevdiklerimiz aþkýna, Allah aþkýna, gök, deniz aþkýna Yaðsýn kar üstümüze buram buram Buðulandýkça yüzü her aynanýn Beyaz dokusunda bu saf rüyanýn Göðe uzanýr -tek, tenha- bir kamýþ Sýrf unutmak için, unutmak ey kýþ! Büyük yalnýzlýðýný dünyanýn. Ahmet Muhip DIRANAS Yuliy KLEVER (1850-1924) 2
Aristo nun hareket denklemi, K bir sabit ve V de hýz olmak üzere F = KV þeklindedir. Bu yasaya göre kuvvet uygulanmayan bir cisim zorunlu olarak hareketsiz kalacaktýr. 1. Kar þiiri ile yukarýdaki metni, yazýlýþ amacý ve dil bakýmýndan karþýlaþtýrýnýz. Ýki metin arasýndaki farklýlýklarý sebepleriyle birlikte maddeler hâlinde tahtaya yazýnýz. 2. Çanakkale Þehitleri Anýtý nýn, Kar þiirinin ve yanýndaki resmin size neler düþündürdüðünü sözlü olarak ifade ediniz. 3. Kar þiirini, þiirin yanýndaki resmi ve seyrettiðiniz bir sinema filmini, seçtikleri anlatým yollarý bakýmýndan deðerlendiriniz. Aþaðýdaki þemayý da dikkate alarak güzel sanatlarýn hangi ölçütlere göre sýnýflandýrýldýðýný belirleyiniz. SANAT İŞİTSEL (FONETİK) SANATLAR MÜZÝK... EDEBÝYAT... GÖRSEL (PLASTİK) SANATLAR MÝMARÝ... HEYKEL. RESÝM... HAT DRAMATİK (RİTMİK) SANATLAR TÝYATRO... DANS... SÝNEMA.... BALE 1. ÞEMA Sanatlarý Sýnýflandýrma Þemasý OPERA 4. Sanatlarý Sýnýflandýrma Þemasý na göre Kar þiiri hangi sanat dalýna örnek olabilir? Siz de þemada boþ býrakýlan noktalý yerlere ilgili sanat dallarýna ait örnekler yazýnýz. Sýnýf üç gruba ayrýlýr. Grup sözcüleri seçilir. Gruplar müziðin, resmin, þiirin olmamasý hâlinde hayatýmýzda ne gibi eksiklikler meydana geleceðini tartýþýrlar. Grup sözcüleri ulaþýlan sonuçlarý tahtaya yazarlar. 5. Sizce hayal etmeden yaþamak mümkün müdür? Yahya Kemal Beyatlý nýn Ýnsan âlemde hayal ettiði müddetçe yaþar. dizesinden yola çýkarak hayalin insan için önemini ve insanýn eseri olan güzel sanatlara etkisini tartýþýnýz. Ulaþtýðýnýz sonuçlarý defterinize yazýnýz. 6. Ýlmî eserlerde hayallere yer verilebilir mi? Tartýþýnýz. Ulaþtýðýnýz sonuçlarý, bilimlerin ve güzel sanatlarýn özellikleri çerçevesinde deðerlendiriniz. 3
3. Metin ATATÜRK, SANAT VE EDEBİYAT 2. Metin KAR MÛSİKÎLERİ Bin yýldan uzun bir gecenin bestesidir bu. Bin yýl sürecek zannedilen kar sesidir bu. Bir kuytu manastýrda duâlar gibi gamlý, Yüzlerce aðýzdan koro hâlinde devamlý, Bir erganun âhengi yayýlmakta derinden Duydumsa da zevk almadým Ýslâv kederinden. Zihnim bu þehirden, bu devirden çok uzakta, Tanbûri Cemil Bey çalýyor eski plâkta. Birdenbire mes ûdum iþitmek hevesiyle, Gönlüm dolu Ýstanbul un en özlü sesiyle. Sandým ki uzaklaþtý yaðan kar ve karanlýk, Uykumda bütün bir gece Körfez deyim artýk! Yahya Kemal BEYATLI... Yeryüzüne kar yaðmasý için, alt katmanlarýn sýcaklýðýnýn 0 C un altýnda olmasý yeterlidir. Bu, karýn yere düþmeden önce erimesini önler. Kuvvetli kar yaðýþlarý, aþýrý erime hâlinin yükseltide birdenbire durmasý þeklinde açýklanýr (donma çekirdekleri etkisi). Böylece karý iki temel koþul belirler: 1. Aþýrý erimenin sürmemesi için oldukça fazla sayýda çekirdeðin bulunmasý ve yükseltide sýcaklýklarýn oldukça düþük olmasý 2. Karýn yaðmura dönüþmemesi için yerdeki sýcaklýðýn 0 C un altýnda olmasý. Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi 7. Yukarýdaki paragrafla Kar ve Kar Mûsikîleri isimli þiirleri yazýlýþ amaçlarý bakýmýndan karþýlaþtýrýnýz. Ulaþtýðýnýz sonuçlarý maddeler hâlinde tahtaya yazýnýz. 8. Kar ve Kar Mûsikîleri þiirlerinin birbirinden farklý olmasý sanat ve sanatçý iliþkisi bakýmýndan size neler düþündürüyor? Sözlü olarak ifade ediniz. 9. Þiirdeki Unutulmuþ güzel þarkýlar için, Beyaz dokusunda bu saf rüyanýn, Bin yýl sürecek zannedilen kar sesidir bu, Gönlüm dolu Ýstanbul un en özlü sesiyle. ifadelerinin müzik, resim ve heykel sanatlarý ile anlatýlýp anlatýlamayacaðýný tartýþýnýz. Ulaþtýðýnýz sonuçlarý tahtaya yazýnýz. Dünya tarihine baktýðýmýzda, uluslarýn geleceðini yönlendiren bütün büyük liderlerin sanat ve edebiyata karþý yakýn ilgilerine hatta bu alandaki uðraþýlarýna tanýk oluruz. Ama þurasý bir gerçek ki sanatýn gerekliliðine inanan ve bu bilinçte olan tüm önderlerin düþünce yapýlarýnda demokrat ve ilerici nitelikler taþýdýðýný görürüz. Sanatýn temelinde var olan insan sevgisine (insancýllýða), hoþgörüye, yaratma özgürlüðüne büyük önem veren bu önderler; sanatýn gerekliliðine inanýrlarken sanatçýnýn da toplum içindeki saygýnlýðýný ve önemini özdeyiþ (vecize) niteliðindeki sözlerle yeri geldiðinde her zaman vurgulamýþlardýr. Bir toplumun manevi yapýsýnýn mimarý olan sanatçýlar için dünya tarihinde belki de en güzel, en gönendirici sözleri Atatürk söylemiþtir: Efendiler! Hayatta her þey olabilirsiniz; mebus, bakan, hatta cumhurbaþkaný... Ama sanatçý olamazsýnýz. Sanatçýnýn deðeri, saygýnlýðý, önemi ancak bu kadar anlatýlabilirdi... 4
Ne var ki Atatürk; sanatý, edebiyatý bireyci zevklerin, ilgilerin bir aracý olarak hiçbir zaman düþünmemiþtir; onu, hayatla baðdaþtýrmýþ ve toplum için yararlý olan bir sanatýn önemi üzerinde durmuþtur. Bir ulus sanattan ve sanatçýdan yoksunsa tam bir hayata sahip olamaz. sözlerinde sanatýn, sanatçýnýn hayat ve toplum için var olduðunu vurgular. Atatürk, bu yargýlar doðrultusunda Namýk Kemal ve Tevfik Fikret gibi toplum sorunlarýný iþleyen sanatçýlara sevgi duymuþ, onlarý hayranlýkla, ilgiyle okumuþtur. Sadi Borak, Atatürk ve Edebiyat adlý yapýtýnda; Mustafa Kemal, Fikret in 'Sis', 'Ferda', hatta 'Zangoç' adlý þiirlerini okutup dinlerken her kez, doymak bilmez bir tat ve haz duyuyordu. diye yazar. Kuþkusuz, Atatürk sadece edebiyata deðil; (Cumhuriyet i kurduktan sonra) güzel sanatlarýn her türlüsüne önem vermiþ, ulus ve toplum için bunlarýn gerekliliðini her konuþmasýnda dile getirmiþtir. En büyük özelliði de konuþmalarýný sözde býrakmamýþ, kurduðu halkevlerini birer sanat ve kültür merkezi hâline getirmiþti.... Mehmet Yaşar BİLEN Sonra Yazı Vardı 10. Atatürk, Sanat ve Edebiyat isimli metinden hareketle Atatürk ün edebiyata yaklaþýmýný tespit ederek defterinize yazýnýz. 11. Yukarýdaki metinde Atatürk'ün güzel sanatlara verdiði önemi gösteren ifadeleri bulunuz. Bu ifadeleri Atatürkçü düþünceden hareketle açýklayýnýz. 12. Shakespeare dendiðinde Ýngiltere; Goethe ve Bach dendiðinde Almanya; Dante, Da Vinci ve Michelangelo dendiðinde Ýtalya; Puþkin, Dostoyevski ve Çaykovski dendiðinde Rusya; Sadi ve Hâfýz dendiðinde Ýran; Cervantes ve Picasso dendiðinde Ýspanya; Chopin dendiðinde ise Polonya akla gelir. Bu durum milletlerin tanýnmasýnda hangi etmenlerin ön plana çýktýðýný gösterir? Niçin? Sözlü olarak ifade ediniz............. 1. Yukarýdaki resimler hangi sanat dallarý ile ilgilidir? Bu sanat dallarýnýn kullandýklarý malzemeleri resimlerin altýndaki noktalý yerlere yazýnýz. Edebiyat hangi malzemeleri kullanýr? Sözlü olarak ifade ediniz. 2. Ýlginizi çeken bir sanat dalý var mý? Bu sanat dalýnýn ilginizi çekme sebebini sözlü olarak ifade ediniz. 3. Mermerden mutfak tezgâhý yapan usta ile mermeri heykele dönüþtüren heykeltýraþýn yaptýklarý arasýnda ne fark vardýr? Sözlü olarak ifade ediniz. 4. Bir ressam sokaðýn baþýnda durmuþ, oranýn resmini çiziyormuþ. Mahalledeki çocuklar çizilen resme bakýp Meðer bizim sokaðýmýz ne güzelmiþ! demiþler. Çocuklarýn bu sözlerini nasýl deðerlendiriyorsunuz? Sözlü olarak ifade ediniz. 5. Yüksek uygarlýðýn merdiveni sanattýr. Atatürk'ün bu sözüyle ilgili düþüncelerinizi defterinize yazýnýz. 5
1. Aşağıdaki cümlelerin karşısına yargılar doğru ise D, yanlış ise Y yazınız. Sanat eseri öncelikle doðruluk ve fayda deðil güzellik amacý güder. ( ) Sanat eserleri bilimsel eserler gibi bilgilendirici ve nesnel olmalýdýr. ( ) İnsanın var olduðu her yer ve zamanda sanat etkinliði de vardır. ( ) 2. Aşağıdaki cümlede boş bırakılan yere uygun kelimeyi yazınız. Resmin malzemesi fýrça, boya, tuval; edebiyatýn malzemesi ise... 3. Aşağıdaki sanat dallarından hangisi edebiyatla ilişkilidir? A) Pandomim B) Bale C) Heykel D) Mimari E) Tiyatro 4. Aşağıdakilerden hangisi edebî metin olabilir? A) Yemek tarifi metni B) Anne sevgisini konu alan bir metin C) Toriçelli'nin basýnç deneyini anlatan bir metin D) Trafik kazasýný anlatan bir haber metni E) Karadeniz'in nüfus yapýsýný anlatan metin 5. Ýhtiyar uyanmýþ gibi: Evet dostum, dedi, böyle bir yaratmaya varmak için insanýn inanmasý, sanata inanmasý, eseri ile uzun zaman baþ baþa yaþamasý gerekir. Bu gölgelerden bazýlarý da bana o kadar emeðe mal oldu ki!.. Mesela þurada, yanakta, gözlerin altýnda hafif bir gölge var; buna tabiatta bakarsýnýz, sanatýn ifade edemeyeceðini sanýrsýnýz... Porbus, ihtiyarýn omuzuna vurdu, sonra Poussin e dönüp: Biliyor musunuz ki pek büyük bir ressam karþýsýndayýz, dedi. Poussin aðýr, ciddi bir eda ile: Ressam olmaktan çok bir þair, dedi. Porbus resme dokunarak: Ýþte bizim sanatýmýz yeryüzünde, burada biter, dedi. Sonra da gidip göklerde kaybolur. Porbus: Ama bu bez parçasý üzerinde ne hazlar var, dedi. Honoré de BALZAC (Onore dö BALZAK) Bilinmeyen Þaheser adlı romandan alınmış olan yukarıdaki parçada sanatın hangi yönlerine vurgu yapılmıştır? Defterinize yazınız. 6. Sanatçý, toplumda uzun çalýþmalardan, çabalardan sonra alnýnda ýþýðý ilk duyan insandýr. Atatürk ün yukarıdaki özdeyişi ile ilgili düşüncelerinizi aşağıya yazınız............................... 6
2. Edebiyatın Bilimlerle İlişkisi 1. Tarih, sosyoloji, matematik, fizik, kimya, biyoloji, týp ve psikoloji gibi bilim ve bilgi dallarýnýn hangi konularý kapsadýðýný belirleyerek defterinize yazýnýz. 2. Derslerde konuyla ilgili birden fazla aracýn kullanýlmasý ve dersin iþleniþinde farklý yöntemlere baþvurulmasý ele alýnan konunun kavranma sürecini nasýl etkiler? Tartýþýnýz. Ulaþtýðýnýz sonuçlarý tahtaya yazýnýz. VADİDEKİ ZAMBAK... Dostum, daðýnýk hayat deneylerimi size iletmek için bir araya toplamaya çalýþmak, ustaca hareket etmeniz gereken bir çevredeki tehlikeler karþýsýnda sizi silahlandýrmak, bilseniz ne büyük bir mutluluk benim için! Her þeyden önce, bir bütün olarak ele aldýðým toplum hakkýndaki fikrimin üstünde durun. Ben bu noktaya bir deðinip geçtim ama zaten size bir þeyi kýsacýk anlatmak da yeter. Toplumlarýn kaynaðý tanrýsal bir nitelik mi göstermiþtir, yoksa bunlar insanlar tarafýndan mý Pieter Bruegel (1525-1569) yaratýlmýþtýr, bilmiyorum; hangi yönde geliþme gösterdiler deseniz onu da bilmiyorum ama bence, bu konuda muhakkak olan bir þey varsa o da toplum denen þeyin var olduðudur. Bir kenarda kalýp yaþamak yerine, toplumlarýn içine girmeyi kabul ettiðiniz andan itibaren, onu yaratan kurallarýn da iyi olduðunu kabul etmek zorundasýnýz. Ýþte, yarýn, bu toplumlarla sizin aranýzda da bir anlaþma imzalanacak. Bugünün toplumu insana faydalar saðlamaktan çok onu sömüren bir toplum mudur acaba? Öyledir bence, ne var ki insanýn orada kazançtan çok birtakým sorumluluklar ve yükümlerle karþýlaþmasý ya da kiþiye saðladýðý faydalarý fazlasýyla pahalý satýn almasý konusuna gelince, bunlar bireyi deðil yasa koyucuyu ilgilendirir daha çok. Böyle olunca, ben o kanýdayým ki ister sizin için faydalý ister zararlý olsun, asýl olan toplumda belirmiþ genel kurallara uymaktýr. Ýlk bakýþta basit gibi görünür bu ilke, oysa uygulanmasý oldukça güç bir þeydir; gerçekten bu ilke, bir aðacý canlandýrmak, yeþilliði korumak, çiçekleri açtýrmak, meyvelerini herkesin hayranlýðýný toplayabilecek þekilde olgunlaþtýrmak için en ince, kýlcal damarlara sýzan öz su gibidir. Aziz Félix, yasalarýn hepsi kitaplarda yazýlý deðildir, törelerin yarattýðý yasalar da vardýr, bunlarýn en önemlileri ise en az bilinenleri olmaktadýr; hareketlerinizi, konuþmalarýnýzý, dýþ hayatýnýzý, toplum önüne çýkma, servete yaklaþma gibi durumlarýnýzý yöneten bu yasalarýn öðretmeni de, kitabý da, okulu da yoktur. Bu toplum yasalarýna uymamak demek, toplumsal dünyaya hâkim olacak yerde, o dünyanýn köleliðini kabul etmek demektir... Toplumu, kurnaz davranýp herkesin zararýna olarak kendi mutluluðunu yaratma kuramýyla açýklamaya çalýþmak yýkýcý bir tavýrdýr; çünkü bu açýklama tarzýnýn aðýr sonuçlarý, yasalarý, toplumu ya da insanlarý atlatarak, harcayarak elde edilen þeyin haklý ve uygun olduðuna inanmaya zorlar Toplumu böyle gören bir kimse için, elde edilmesi istenen bir servetin ortaya çýkardýðý tek mesele, sonu bir milyon lira ya da kürek; yüksek bir mevki ya da þerefsizlik olan bir kumardan öteye geçmeyecektir, dostum... Honoré de BALZAC Vadideki Zambak çev.: Cemal SÜREYA 7
1. Toplumlarýn kaynaðý tanrýsal bir nitelik mi göstermiþtir, yoksa bunlar insanlar tarafýndan mý yaratýlmýþtýr, bilmiyorum; hangi yönde geliþme gösterdiler deseniz onu da bilmiyorum; ama bence, bu konuda muhakkak olan bir þey varsa o da toplum denen þeyin var olduðudur. Aziz Félix, yasalarýn hepsi kitaplarda yazýlý deðildir, törelerin yarattýðý yasalar da vardýr, bunlarýn en önemlileri ise en az bilinenleri olmaktadýr; hareketlerinizi, konuþmalarýnýzý, dýþ hayatýnýzý, toplum önüne çýkma, servete yaklaþma gibi durumlarýnýzý yöneten bu yasalarýn öðretmeni de kitabý da okulu da yoktur. Toplumu böyle gören bir kimse için, elde edilmesi istenen bir servetin ortaya çýkardýðý tek mesele, sonu bir milyon lira ya da kürek; yüksek bir mevki ya da þerefsizlik olan bir kumardan öteye geçmeyecektir, dostum. Yukarýda Vadideki Zambak adlý romana ait olan metinden üç parça verilmiþtir. Bu parçalarýn hangi bilim ya da bilgi dallarýyla ilgili olduðunu belirleyerek sebepleriyle birlikte defterinize yazýnýz. 2. Bir kenarda kalýp yaþamak yerine, toplumlarýn içine girmeyi kabul ettiðiniz andan itibaren, onu yaratan kurallarýn da iyi olduðunu kabul etmek zorundasýnýz. Yukarýdaki cümlenin bilimsel bir deðeri olup olmadýðýný belirleyerek Vadideki Zambak metninde ifade edilen düþüncelerin bilimsel açýdan bir deðer taþýyýp taþýmadýðýný tartýþýnýz. Ulaþtýðýnýz sonuçlarý sebepleriyle birlikte tahtaya yazýnýz. 3. Vadideki Zambak adlý metnin yazýlýþ amacýný ve temasýný belirleyiniz. Bu temanýn baþka bilim dallarýnda da ele alýnýp alýnamayacaðýný tartýþýnýz. Ulaþtýðýnýz sonucu, edebî eserler ile bilimsel eserlerin yazýlýþ amaçlarý çerçevesinde deðerlendirerek defterinize yazýnýz. 1. Bir edebî eserin deðiþik bilim dallarýndan faydalanmasý edebî esere bilimsel bir eser niteliði kazandýrýr mý? Tartýþýnýz. Ulaþtýðýnýz sonuçlarý defterinize yazýnýz. MATEMATİK Bir sýnýfta tam kýrk çocuk dizili; Bir kara tahta, üstünde bir üçgen; Bir koca daire, saðýr, çekingen; Merkezi güm güm eder davul gibi. Dilsiz, vatansýz harfler küme küme, Bekleþir dururlar, azap içinde. Bir yamuðun yan kenarý tamtakýr, Bir ses yükselir yükselir, alçalýr. Azgýn bir problem tutar yolunu, Döner döner ýsýrýr kuyruðunu. Bir açýnýn çeneleri gerilir; Kurt mudur, köpek mi, neyin nesidir? Ne kadar rakam varsa yeryüzünde Üþüþmüþ, karýnca gibi, tahtaya; Koþarlar bir yuvadan bir yuvaya, Fal taþýna dönmüþ gözler önünde. Jules SUPERVIELLE (Jül SÜPERVİYEL) çev.: Sabahattin EYUBOĞLU 8
2. Matematik þiirini edebiyat-bilim iliþkisi açýsýndan inceleyiniz. Ulaþtýðýnýz sonuçlarý sözlü olarak ifade ediniz. 3. Jules Verne in 19. yy. da yazdýðý bilim-kurgu türündeki romanlarýnda Ay a yolculuk gibi bilimsel geliþmeleri ve bazý icatlarý önceden hayal etmesi, edebiyat-bilim iliþkisi hakkýnda size neler düþündürür? Deðiþik bilim dallarýný da göz önünde tutarak tartýþýnýz. Ulaþtýðýnýz sonuçlarý defterinize yazýnýz. 1. Aşağıdaki cümlelerin karşısına yargılar doğru ise D, yanlış ise Y yazınız. Birinci Dünya Savaþý ný anlatan bir edebî metin, fizik biliminden yararlanýr. ( ) Ýnsanýn ruhsal durumunu anlatan bir edebî metin, psikoloji biliminden yararlanýr. ( ) Edebiyatın başka bilim dallarından ayırıcı özelliðini güzel sanata özgü bakış tarzında ve deðerlendirme biçiminde aramak gerekir. ( ) 2. Hasta çocuklar, yanlarýnda ailelerinden birer büyük insan -ki hastalardan daha endiþeli görünüyorlar- ve bir anne, pelerinini iliklemek bahanesiyle omuzu sarýlý çocuðunun sýrtýný okþuyor; onu biraz sonra çekeceði acýya hazýrlamak için. Sýralarda hiç düz oturan yok. Hastalar sarýlý bir kol veya bacaðýn bozduðu muvazene ile hep umutlarý kýrýlmýþ, yamru yumru duruyorlar ve büyükler küçüklere doðru eðilmiþler. Peyami SAFA Yukarıdaki paragraftan hareketle aşağıdaki cümlede boş bırakılan yere uygun kelimeyi yazınız. Bu edebî metin incelenirken... biliminden yararlanýlýr. 3. Aşağıdakilerden hangisi edebiyat-sosyoloji ilişkisiyle ilgili ulaşılabilecek sonuçlardan biri değildir? A) Edebî metinlerin sosyal bir çevrede ortaya çýkmasý B) Edebiyat ve sosyolojinin birbirini etkilemesi C) Edebî eserlerin bir dönemin toplumsal hayatýna ýþýk tutmasý D) Yazarýn toplumsal olaylarý tarafsýz bir þekilde iþlemek zorunda olmasý E) Edebiyatla sosyolojinin amaçlarý bakýmýndan birbirinden ayrýlmasý 4. Bir edebî eser meydana getirilirken neden başka bilimlere ihtiyaç duyulur? Aşağıya yazınız...................... Bu bölümden önce Edebiyatýn Bilimlerle Ýliþkisi hakkında ÖZ ELEŞTİRİ TABLOSU Bu bölümde Edebiyatýn Bilimlerle Ýliþkisi ile ilgili neler biliyordum? neler öğrendim? neleri kavrayamadım? kavrayamadıklarımı nasıl öğrenebilirim? 9
3. Dilin İnsan ve Toplum Hayatındaki Yeri ve Önemi Oyun için gönüllü bir öðrenci seçilir. Bu öðrenci, günlük hayatýmýzda karþýlaþtýðýmýz bir sorunu sessiz sinema oyununda olduðu gibi sýnýfta anlatmaya çalýþýr. Etkinliði deðerlendirmek için sýnýf üç gruba ayrýlýr. Grup sözcüleri seçilir. Gruplar dilin olmadýðý bir dünyada toplumsal hayatýn nasýl olacaðýný tartýþýr ve grup sözcüleri sonuçlarý tahtaya yazarlar. 1. Arýlar ve kuþlar çaðlar boyu hep ayný biçimde yaþadýðý hâlde, insan her çaðda kendini geliþtirebilmiþtir. Bu geliþimi saðlayan araçlar neler olabilir? Tartýþýnýz. Ulaþtýðýnýz sonuçlarý defterinize yazýnýz. 2. Bin yýl önce yazýlmýþ bir kitabý okuyarak o dönem insanlarýnýn hayatý ve düþünceleriyle ilgili bilgi edinmemiz bize dilin hangi iþlevini gösterir? Sözlü olarak ifade ediniz. DİL VE KÜLTÜR Ziya Gökalp, dili kültürün temel unsuru sayar. O, bu görüþünde haklýdýr. Zira dil, duygu ve düþüncenin âdeta kabýdýr. Bir milletin bütün duygu ve düþünce hazinesi, dil kabýna veya kalýbýna dökülür ve bu dil kabý ile yerden yere, nesilden nesile aktarýlýr. Yazý, dilin sesini kaydeden bir vasýta olarak dilin bir parçasýdýr. Fakat kültür, söz ile de bir millet arasýna yayýlýr. Dil kültürün temeli olduðuna göre bir milletin dil ile ifade ettiði sözlü, yazýlý her þey kültür kavramýna girer. Sabahtan akþama kadar evde, sokakta, çarþýda, iþ yerinde konuþan halk, farkýnda olmadan dil tarlasýný eker, biçer. Dilin duygu ve düþünce ile dolmasýnýn sebebi, günlük hayata çok yakýn olmasýdýr. Her millet, dilini ve kültürünü yüzyýllar boyunca yoðurur. Bu esnada o, akan bir nehir gibi içinden geçtiði her topraktan bazý unsurlarý alýr. Her medeni milletin konuþma ve yazý dili, karþýlaþtýðý medeniyetlerden alýnma kelime ve deyimlerle doludur. Bu bakýmdan her milletin dili, o milletin çaðlar boyunca yaþadýðý ta-rihin âdeta özetidir. Dile bu gözle bakýlýrsa mana kazanýr. Dil ile tarih ve kültür arasýndaki münasebeti bilen bir kimse, dili tek baþýna almaz. Zira dilde her kelimenin yazýlýþ, ses, þekil ve manasýný tayin eden, tarih ve kültürdür. Yunus Emre'nin þiirlerinin dilini, yazýldýðý devir ve çevreden ayrý ele alamazsýnýz. Zira o aðacýn kökleri gelenek ile beraber, yetiþtiði topraklara sýmsýký baðlýdýr. Bu da gösterir ki filolog sadece dilci deðil geniþ kültürlü, kafasý dil gibi hayatýn bütün imkânlarýna açýk bir insan olmalýdýr. 10
Kültür eserleri, dilin belli bir yer ve anda donmuþ þekilleridir. Bu bakýmdan onlarýn abidelerden farklarý yoktur. Kütüphaneler dil abidelerini toplayan müzelerdir. Dil, bir kap olduðuna göre onlara "duygu, düþünce, hayal müzeleri" demek gerekir. Biz eskiden yaþamýþ insanlarýn hayat tecrübelerini, inanç ve deðerlerini bu eserlerden öðreniriz. Aslýnda dili hem þekil hem muhtevasýyla inceleyen filolojinin gayesi, insan kültürünü tanýmaktýr. Fakat bu görüþe ancak dil ile kültür arasýndaki baðlantýyý görenler ulaþabilirler. Mehmet KAPLAN Kültür ve Dil Sýnýf iki gruba ayrýlýr. Grup sözcüleri seçilir. Gruplar, Kültür eserleri, dilin belli bir yer ve anda donmuþ þekilleridir." cümlesiyle ne anlatýlmak istendiðini tartýþýrlar. Ulaþýlan ortak sonuçlar grup sözcüleri tarafýndan renkli kartonlara yazýlarak sýnýf panosuna asýlýr. 1. Bir milletin bütün duygu ve düþünce hazinesi, dil kabýna ve kalýbýna dökülür ve bu dil kabý ile yerden yere, nesilden nesile aktarýlýr. ifadesinden hareketle ayný dili konuþan insan topluluklarý ile ilgili hangi sonuca ulaþýrsınýz? Sözlü olarak ifade ediniz. 2. her milletin dili, o milletin çaðlar boyunca yaþadýðý tarihin âdeta özetidir. cümlesinde anlatýlmak istenen nedir? Sözlü olarak ifade ediniz. 3. Yüzyýllar boyunca dilimize baþka dillerden kelimeler girmiþtir. Dil ve Kültür metninde bu durum nasýl ifade edilmiþtir? Buradan hareketle bu durumun dilin hangi yönünü gösterdiðini tartýþýnýz. Sonuçları belirtiniz. 1. Metin DEDİKODU Zaman bir böcek gibi sinsi kenarda Koltuklarýn didikler durur kadifesini, Hain bir kedi gözü parýldar lambalarda. Þom aðýzlar buz gibi üflerken nefesini, Bir beddua hâlinde uzatarak sesini Saat hýrýltýlarla can çekiþir duvarda. Halit Fahri OZANSOY 2. Metin Alyuvarlarýnda ayný antijene sahip kiþiler dört grup altýnda toplanmýþlardýr. Bunlar; A, B, AB ve 0 gruplarýdýr. Genellikle farklý gruplardaki kanlar karýþtýrýldýklarýnda alyuvarlardaki antijenlerle plazmadaki antikorlar arasýnda ortaya çýkan tepkimeler yüzünden topaklanmalar oluþur. Ayrýca kan aktarýmýnda göz önüne alýnmasý gereken bir etmen de -Rh- deðerinin (+) ya da (-) olmasýdýr. Ömer KULELİ-Osman GÜREL Kimya Güzeldir 3. Metin Estetik duyu veya zevk, hem zekâdan hem iradeden ayrýlýr; o ne teorik karakteri ne pratik karakteri olan, sui generis (kendine özgü) bir olgudur fakat esas itibarýyla subjektif bir temel üzerinde iþ görmesi bakýmýndan akla ve iradeye benzer. Doðruyu meydana getiren akýl, iyiyi meydana getiren irade olduðu gibi güzeli meydana getiren de zevktir. Güzellik eþyanýn içinde deðildir, estetik duygudan ayrý olarak var deðildir, nasýl zaman ve mekân teorik duyarlýðýn ürünü ise o da bu duyunun ürünüdür. Güzel, hoþa giden (nitelik), herkesin hoþuna giden (nicelik), her ilgi ve kavramdan ayrý olarak hoþa giden (baðlantý), zorunlu olarak hoþa giden (modalite) þeydir. Alfred WEBER / Felsefe Tarihi çev.: H. Vehbi ERALP 4. Metin Olumsuz bir durumla karþýlaþtýðýmýzda, söz gelimi paranýzý kaybettiðinizde, bu durumu yetkililere ve yakýnlarýnýza nasýl ifade edersiniz? Kýsaca yazýnýz. Ailenize:...... Polise:...... Öðretmeninize:...... Arkadaþýnýza:...... 11
4. Verilen metinleri kullanýlan dil bakýmýndan karþýlaþtýrarak bunlarýn benzer ve farklý özelliklerini belirleyiniz. Ulaþtýðýnýz sonuçlarý defterinize yazýnýz. 5. Verilen metinlerde dilin kullaným farklýlýklarýnýn sebeplerini tartýþýnýz. Ulaþtýðýnýz sonuçlarý defterinize yazýnýz. Birkaç öðrenci seçilir. Öðrencilerin her birinden dördüncü metindeki olaylarý canlandýrmalarý istenir. Canlandýrma sonucunda ifadelerde meydana gelen farklýlýklarýn sebepleri sýnýfça tartýþýlýr. Ulaþýlan sonuçlar deftere yazýlýr. 1. Farklý dilleri konuþan insanlarýn farklý kültürel deðerlere ve düþünce tarzlarýna sahip olmasýný, dil-kültür-birey iliþkisi açýsýndan tartýþýnýz. Sonuçlarý defterinize yazýnýz. 2. Milletler, kendi tarihlerini gelecek kuþaklara aktarmak için dillerini kullanmýþlardýr. Ayný zamanda toplumlarýn yaþadýðý olaylar onlarýn dillerini þekillendirerek deðiþime uðratmýþtýr. Buna göre tarih ile dil arasýnda karþýlýklý bir etkileþimin varlýðýndan söz edilebilir mi? Örnekler vererek defterinize yazýnýz. 3. Eskimo dilinde kar ve Arapçada deve ile ilgili çok sayýda kelime bulunmasý dilin hangi özelliðini gösterir? Sözlü olarak ifade ediniz. 1. Aşağıdaki cümlelerin karşısına yargılar doğru ise D, yanlış ise Y yazınız. Dil, sadece iletiþim aracý olarak kullanýlýr. ( ) Ayný dili konuþan insanlar ortak kültür deðerlerini paylaþýrlar. ( ) Bilim, sanat ve felsefe dili gündelik hayatta kullandıðımız konuşma dilinden farklıdır. ( ) 2. Aşağıdaki cümlede boş bırakılan yere uygun kelimeyi yazınız. Dil, düþünceyi ve iletiþimi düzenleyen ve her parçasý bu amaca hizmet etmek üzere birbiriyle iliþki içinde olan bir.. 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir terim, kavram ya da imge kullanılmamıştır? A) Bir üçgenin iç açýlarýnýn toplamý 180 derecedir. B) Damat, þeker gibi çocuktu. C) Her sanat eseri gerçeði temsil eden bir kurmacadýr. D) Bütün gece çalýþmýþ ve uykusuz kalmýþtým. E) Çocuk gibi sevinmiþtim bu haberi alýnca. 4. Dilin, bireyin kültürel kimliğini meydana getirmesindeki önemi nedir? Defterinize yazınız. ÖZ ELEŞTİRİ TABLOSU Bu bölümden önce Dilin Ýnsan ve Toplum Hayatýndaki Yeri ve Önemi hakkında Bu bölümde Dilin Ýnsan ve Toplum Hayatýndaki Yeri ve Önemi ile ilgili neler biliyordum? neler öğrendim? neleri kavrayamadım? kavrayamadıklarımı nasıl öğrenebilirim? 12
4. Metin 1. Bir kazaðýn nasýl örüldüðünü araþtýrýnýz. Örgünün malzemeleri ve nasýl örüldüðü konusunda edindiðiniz bilgileri sýnýfta arkadaþlarýnýzla paylaþýnýz. Buradan hareketle bir örgünün oluþturulmasýyla bir metnin oluþturulmasýný nasýl iliþkilendirebilirsiniz? Defterinize yazýnýz. 2. Sýnýfa bir gazete yazýsý ve bir öykü getiriniz. Bunlarý yazýlýþ amaçlarý bakýmýndan karþýlaþtýrýnýz. Bu iki türün farklýlýklarýný sözlü olarak ifade ediniz. 3. Balýk, gemi, duvar, bulut sözcüklerinin hangisiyle tutmak sözcüðü arasýnda mantýksal bir bað kurulabilir? 4. Karþý daðlarda tutuþmuþ gibi gül bahçeleri Koyu bir kýrmýzýlýk gökten ayýrmakta yeri Yahya Kemal BEYATLI Yukarýdaki dizelerde doðrudan anlatýlmayan bir durumun olup olmadýðýný sözlü olarak ifade ediniz. 1. Metin KOLTUK DEĞNEKLERİ Bana telaþla, Sen otur. dedi. Bilet ve pasaport iþini yapýp hemen geleceðim. Terminal tenhaydý. Alaný iyice görebilecek bir koltuk seçtim. Karþýmda bir çift, ayakta duruyordu. Adam uzun boylu ve çok zayýftý. Ýçine fazlaca Fransýzca sokuþturulmuþ bir Yahudiceyle bazý þeyler anlatýyordu. Kadýn yarý ilgisi onda, çevresini inceliyor, sonra dürtülmüþ gibi dönüyor, ayný ses tonlu bir kelime dizisi gürültüyle baþlýyor ve son buluyordu. Bir ara gözleri bana takýldý. Bakýþlarý; yüzümde, koltuk deðneklerimde ve dizlerimde ayrý ayrý durarak bir üçgen çizdi. Yaðlý bir kremle parlýyordu yüzü. Dudak boyasý aðzýnýn çevresine taþýrýlarak sürülmüþtü. Siyah, yýrtýk ve edepsiz gözleri vardý. Dirseðiyle dürttü erkeði, çenesiyle beni gösterdi ve ilgisiz bir acýmayla esnermiþ gibi Malade dedi. Çevreyi tarayan gözleri daha sonra bana tekrar takýldýysa da artýk ilgilenmedi. Bir kýsa süre için bile olsa Gitmesine üzülüyor muyum? diye düþündüm. Kesin bir cevap veremedim bu soruya. Yirmi yedi yýldýr hareket etmeyen ayaklarýmýn verdiði acýyla hissim doymuþtu. Olanla yetinmesini biliyordum. Ayrýlmak zordu ama ben bu uzun süre zarfýnda ümit etmemeyi de öðrenmiþtim. Bu, ancak romanlarda bulunabilecek renkli iliþki bile bana ümit etmemek gerektiðini unutturamamýþtý. Zaman zaman incecik ve derinden bir his, bir iðne acýsýyla kendini hissettiriyordu ama düþüncem bu deliþmen isteði daha yeþermeden yakalýyor, yaþamasýna, geliþmesine fýrsat vermeden boðuyordu. Dalmýþým, bir elin omzuma deðmesiyle sýçradým. Üniformalý, tanýmadýðým bir adam Avni Bey? diye sordu. Tereddütle Evet diye cevap verdim. Ýnci Haným gönderdi beni. dedi. Gümrük kontrolünü hemen yaptýrmasý gerektiði için buraya gelemiyor. Lütfen, siz gideceksiniz. Koltuktan aðýrca doðruldum, sonra durdum birden. Peki ama diye düþündüm, bu kadar insan arasýnda, böylesine kesinlikle nasýl buldu bu adam 13