TÜRKİYE'DE KÜÇÜK ve ORTA ÖLÇEKLİ İŞLETMELERİN YÖNETİM SORUNLARI ve ÇÖZÜMLERİ

İSTANBUL TİCARET ODASI YAYIN NO: 1997-47 TÜRKİYE'DE KÜÇÜK ve ORTA ÖLÇEKLİ İŞLETMELERİN YÖNETİM SORUNLARI ve ÇÖZÜMLERİ Hazırlayan Prof.Dr. İ.Doğan KARGÜL istanbul 1997

PRIVE LTD. 0212.527 33 24

ÖNSÖZ Bilindiği gibi genel bir tannıı içerisinde 0-50 kişi arası eleman istihdam eden firmalar küçük, 50-100 kişi arası eleman istihdam eden işletmeler ise orta ölçekli olarak ifade edilmektedir. Bu açıdan bakıldığında TürkiyeMeki işletmelerin büyük çoğunluğunun KOBİ tanımı içerisine girdiği ve dolayısıyla TürkiyeMe ekonomik kalkınma modellerinin temelinin KOBFlere dayandırılması gereği açıkça ortaya çıkmaktadır. Türkiye'nin sosyo-ekonomik gelişimini amaç edinmiş Odamız KOBfler konusunda yıllardır sürdürdüğü çalışmalara bir yenisini ekleyerek KOBFlerin yönetim sorunlarını ve çözüm önerilerini bilimsel olarak araştıran bir çalışmayı kamuoyu ve ilgililerin dikkatine sunmuştur. KOBrierin kumlusundan, işletme düzenlerinin organizasyonuna, yönetim şekillerinden, personel politikası ile eleman seçiminin nasıl yapılacağına, mali planlamalarına, envanter akışına, pazarlama, fıyatlama konuları yanında İSO-9000 kalite standardının, kalite kontrol çemberlerinin nasıl sağlanabileceğine kadar KOBİ'lere yönelik çok çeşitli somnlara açıklamalar getiren yayınımızın faydalı olmasını diler bu çalışmayı hazırlayan Prof Dr. I. Doğan Kargüfe teşekkürlerimi sunarım. Prof Dr.İsmail Özaslan Genel Sekreter

verileri değerlendiren kuruluşlar ve Devlet İstatistik Enstitüsünün ilgili birimleridir. Bu araştırmalar yerel tüketici talep kesiti hakkıda önemli istihbarat sağlarlar. d) Hareket Planını Bu Hazırlığa Göre Uygulamak: Eğer analizler, kurulması düünülen iş türünün cazip olduğunu açıklıyorsa iş sahibi daha ileri gidip işlevlere başlayabilir. Hatırda bulunması gereken husus planın mükemmel şekilde işlenebileceğidir. Bazı değişiklikler gerekh olabilir. Bu yüzden iş sahibi planlama konusunda esnek olabilmelidir. Eğer bazı şeyler çahşmazsa olası yedek planlar mevcut bulunmalıdır. 1.8. Hareket Planı Analizin tamamlanmasından sonra iş sahibi adımlarmı ileri doğru atmaya artık hazırdır. Bir hareket plam olmalıdır. Ne yapılacaktır, nasıl yapılacaktır? Bu plan üç alanı kapsamalıdır. 1- Kişi olarak işin sahibi 2- Malî tablo 3- Diğer unsurlar 1- Kişi Olarak İşin Sahibi: Bir işe girerken nihaî kararı oluşturmadan önce işin sahibi, çok sayıda kişisel soruları sormak durumundadır. Bu sorulardan en temel alanları aşağı da sıralanmaktadır. 1- Kendi başınıza göre mi hareket edersiniz? Başkalarmdan yardım almadan işe koyulurum Birileri beni harekete geçirirse bunu kabullenirim İşleri kolaydan alırım ancak mecbur oluncaya kadar hareket etmem 2- Başkaları hakkında neler duyarsınız? Herhangi birisi ile yalnız kalabilirim Herhangi birine ihtiyaç duymam İnsanlar beni sinirlendirirler

3- İnsanları yönetebilir misiniz? Bir işe başlarken insanlardan uzak kalu-ım Birisi ne yapılması gerektiğini söylediğinde emirler verebilirim Başka birinin işleri görmesine izin veririm istersem yalnız kalırım 4- Sorumluluk alabilir misiniz? Sorumluluk alır ve herşeyi bu açıdan değerlendiririm Gerektiğinde yönetimi devralabilirim fakat başka birine de sorumluluk verebilirim Sorumluluğu almak isteyen çevremde birisi varsa görevi onlara bırakabilirim 5- Bir teşkilatçı mısınız? İşe başlamadan önce bir plana sahip olmayı isterim İşleri tamam yaparım ancak bazı şeyler karıştığmda terkederim Ne zaman işleri bitirecek olsam daima bazı şeyler, planı alt üst eder, ben de işleri olduğu gibi kabul ederim. 6- Çalışkan biri misiniz? Gerektiği sürece işleri kovalarım Bir süre çok çalışırım sonra tavsatırım Anlamıyorum sıkı iş size her yerde yakalıyor 7- Kararlar alabilir misiniz? Karar alabilirim ve bu kararlar çok iyi sonuçlanırlai' Bol vaktim varsa kararlar alabilirim fakat hızlı karar almam bana yanlışlar yaptırır Birtakım şeyler hakkmda karar vermek durumunda almayı sevmiyorum 8- İnsanlar sözünüze güvenebilirler mi? Sözümde durmayacağım şeyleri söylemem İnsanlarla eşit olmayı denerim fakat bazen de en kolaymı söylerim Bazı şeyler neden sıkıcıdır çünkü diğer kişi farkı farketmez.

Bir şey yapmaya karar verdiğim zaman hiçbirşey beni durduramaz Genellikle başladığım işi bitiririm Eğer bazı şeyler ters giderse çoğunlukla işi terkederim 10- Sağlığınız ne kadar iyidir? Mükemmel Oldukça iyi Daha iyi olacak. İşaretlenen birinci yanıtları üç sayısı ile çarpmız. Sonra ikinci soruları iki ile çarpmız. Üçüncü sorularm sayısını toplaymız. Bunlarm toplamı 25 veya üzerinde ise başarılı bir KOBİ Sahibi ve yöneticisi olacaksmız demektir. Bu toplam 25 altında kalmışsa durumunuz başarısızda. 1.9. Malî Tablo Hareketleri Küçük işletme sahibinin değerlendireceği bir diğer konu finansal durumdur. Birinci yıl için işletmenin oluşturacağı maliyet nedir? Bu zaman zarfmda firma ne kadar gelir yaratacaktır? Eğer. nakit çıkışları, nakit girişlerinden daha büyükse işin kendisini kurtarması ne kadar zaman alacaktır? Bu soruları yanıtlarken iki tür giderler gözönünde bulundurulmalıdır. Bunlardan birincisi firmanın kuruluş veya açılış giderleri diğeri ise aylık giderlerdir. Açılış Giderleri Tablosu V Gerekli tadilat ve teçhizat harcamalan V Dekor ve döşeme giderleri V Sabit teçhizatın kumlusu giderleri V İşe başlamak için gerekli envanter giderleri V Su, elektrik ve doğalgaz gibi kamu kolaylıklarının depozitolan V Hukuki ve diğer meslek odaları için ödenen ücretler V Lisans ve izinler için ödenen ücretler V Reklam ve tutundurma giderleri V Kasada (gerekli ve olağandışı hallerde) kullanılmak üzere tutulan nakit para V Diğer giderler. İşe başlamak için ihtiyaç duyulan toplam nakit tutarı

Aylık giderler tablosu V îş sahibinin aylık ücreti V Diğer aylıklar ve ücretler V Kira V Reklam harcamalan V Dağıtım giderleri A/ Erzak ve gereç giderleri V Haberleşme giderleri V Sigorta giderleri V Faiz giderleri V Onanm ve bakım giderleri V Elektrik, su ve gaz giderleri V Vergiler ve sosyal güvenlik giderleri V Hukuken gerekli ve diğer meslek oda giderleri V Muhtelif giderler Diğer Unsurlar: Nihayet KOBİ Sahipleri kuruluş yeri binalarından, ürünün veya malzemenin makûl fiyatlarla tedarik edilmesine yine malî kayıtların düzgün şekilde tutulmasmdan ve sigorta işlemlerinin yerine getirilmesine ve nihayet pazarlama tanıtım ve personel eğitimi gibi konulara tek tek girmeleri gerekecektir. 1.10. Sermaye Tedariki KOBİ kurucularmm ilk karşılaştıklan sorunlardan birisi işi harekete geçirecek para kaynağmm nereden elde edileceğidir. Herşeyden önce üç aydan daha kısa bir sürede hiçbir fon girişi olmadan ayakta durabilecek kapitale sahip olmak gereklidir. Hatta bazı uzmanlar, yeni bir girişimin altı ay fon gelişi olmasa bile çalışabilir ohnasmı önermektedirler. 1.10.1. Sermaye Türleri Her girişim de işi başlatmak ve çahştırmak için sermayeye ihtiyaç vardır. Dört tür kapital vardır. 1 - Kısa dönemli borçlar 2- Orta vadeli borçlar

3- Uzun vadeli borçlar 4- Hisse senedi kapitali 1.10.2. Kısa Dönemli Borç, bir yıl içinde geri ödemesi programlanmış bir borçtur. Kısa dönemli borçlar çoğu zaman ticaret kredisi olarak alınan borçlardır. 1.10.3. Orta Vadeli Borçlar, bii' yıldan yedi yıla kadar tedarik edilen borçlardır. Bu borçlar bazen iki yıl ödemesiz ana para payı taşırken çoğu kez her yıl ana para faizi ile ödenmektedir. Bu tür borçlar makina teçhizatı ve bazı duran varlıkların satm alınması için talep edilirler. 1.10.4. Uzun Dönemli Borçlar: Bu borçlar on yıl ve daha fazla süreli borçlardır. Bu tür borçlar genelde büyük ölçekli ve istikrar içinde olan şirketler tarafmdan kullanılırlar. Ancak ipotek teminatının bankalara garanti edilmesi halinde KOBÎ'lerde bu borçlardan kullanabilirler. Borçların ödenmemesi halinde ipotekli gayrimenkuller banka tarafından satılarak nakde dönüştürülmektedir. 1.10.5. Hisse Senedi Kapitali bir borç değildir. Bu tür sermaye, iş aleminde bir yatırımdır. Bu sermayenin geri ödenmesi konusunda fiima tarafmdna verilmiş bir söz yoktur. Bu yatmm, menkul kıymetler borsasında hisse senetlerinin satılması ile yapılır. Bu halde de firmanm sermaye yapısmm devamlı bir parçası durumuna gelir. Bu yapı iş dünyasma kâr ödenmesi şeklinde genişletildiği gibi portföy yatırımcılarma yeni hisse senetleri satılarak da arttırılabilmektedir. lal. İş Kurulan Yerin Seçimi ve Yerleşim KOBİ'ler için önemli konulardan biri de yer seçimi ve yerleşim sorunudur. Bu yerleşim dört tür KOBİ için amaçlanır. a) perakendeci, b) toptancı, c) hizmet firması ve d) imalatçıdır. KOBÎ'lerde İş Yeri Seçiminde Esas İlkeler Yukarıda açıklanan KOB İlerin türüne bakmadan çalışma yeri üzerinde etkili olan unsurların başlıcalarım şöylece sıralamak mümkündür: a) kişisel unsurlar d) coğrafik mülahazalar b) iktisat ilkeleri e) MahalH yasalar ve tüzükler c) Rekabet a) Kişisel Unsurlar: KOBİ'lerde iş yeri seçiminde önemh faktörlerden biri.

iş yeri sahibinin kişisel değerleridir. İş sahibi işini nerede kurmak istemektedir? Bir mega kentte mi? bir küçük banliyö veya şehirde mi? sıcak veya soğuk geçen bölgelerde mi? çevresine yakm veya uzak diyarlarda mı? yerleşim durumu tamamlanmış veya kuruluş ya da gelişme bölgesi içinde olan bir yerde mi? Bu sorulara iş sahibi karar vermektedir. b/c) İktisat İlkeleri ve Rekabet Durumu: Mahalli bölgenin ekonomik yapısı önemli bir faktördür. Bunu toplumun satm alma gücü belirlemektedir. Bu da halkm mal ve hizmetleri satm alma yeteneğine dayanmaktadır. Bir yerleşik toplumda satm alma gücünü yansıtan göstergeler vardn. Bunlar da istihdam olunan insan sayısı, ailelerin gelirleri, banka hesapları, kişi başına perakende satışlar ile bölgedeki evlerin değerleri ve sayıları ile anlaşılmaktadn. Bu istatistikler ya refah ve gelişmeyi ya da durumun idare edildiğini ifade edeceklerdir. Elbetteki işin sahibi, KOBİ merkezini satm alma gücü miktarmm büyüdüğü bölgede kuracaktır. Rekabet iyi veya kötü olabilir. Rekabet koşuuarmm iyi işlediği ortamda iş gelişirken kötü işlediği ortamlarda işler bozulmaktadır. Örneğin alış veriş merkezlerinin yoğunlaşmış bulunduğu yörelerde perakendeci mağazalar çok iyi işler yapmaktadırlar. Çünkü halk oralara malları kıyaslayarak almak için gitmektedir. Bu yüzden de bu tür ortamlarda yoğun bir trafik yaşanmaktadır. Perakendeciler bu iş ortamlarında makûl bir paya razı olmaktadırlar. Perakendeciler, imalattan halka mal satan merkezler, toptancılar ve imalatçılar mahaui piyasadan bağımsız değildirler. Ancak rekabet çevrimi içindeki işletmeler iyi iş yaparlar. Bu yüzden bu serpilmenin dışında bulunan küçük bakkal dükkânları veya onlarm toptancıları bu keskin rekabetten zarar görmektedirler. d) Coğrafik Mülahazalar: Bazen işin kurulmasmda coğrafik unsur büyük pay taşımaktadır. Örneğin kayak malzemesi satan dükkanlar, kayak merkezlerinin yakmmda konuşlandırılmalıdır. Diğer yandan tekne tamir atölyeleri nehir veya deniz yataklarmm yanında kurulmah, lastik tamircileri otoban veya trafik merkezleri civarında olmalıdır. Ağır mallar pazara yakm olmahdu*. Çünkü bu tür malları ihtiyaç duyulan uzak yörelere taşımanm maliyeti yüksektir. e) Mahalli Yasalar ve Tüzükler: Küçük orta boy işletmeler kurulurken insan sağlığı ve can güvenliği ortammm sağlanmasmda asgari müşterek koşuuarm yerine gerilmesi gerekmektedir. İşlerin türlerme göre gerek ticaret yasalarımız, gerekse mahaui yönetimin tüzüklerine göre koşulları oluşturduktan soma

işyerlerini açmak icabeder. Bu işler için uzman avukatlara ve malî müşavirlere danışarak yasa ve tüzüklerin aradığı koşulları tamamlamak her şeyden önde gelmektedir. 1.12. KOBİ'ler İçin İş Mahalli Seçiminde Özel Faktörler Mahal seçiminde esas ilkeleri açıkladıktan soma perakende, toptan, hizmetler ve imalat iş alanları için tek tek özel faktörleri irdeleyebiliriz. 1.12.1. Perakende İşler İçin Kuruluş Mahalleri Küçük perakende satışlı işler için küçük şehirler uygundur. Çünkü buralarda dev satış mağaza zincirleri yoktur. Küçük şehirlerde KOBİ'ler, iki üç yıl içinde kendilerini kamu oyuna çok iyi tanıtabilmektedirler. Bu demek değildir ki küçük işletmeler büyük şehirlerde barmamazlar. Özellik taşıyan dükkanlar, ürün özelliği taşıyıp çok sayıda müşteriye hizmet veren mağazalar büyük şehirlerde iyi işler yapabilmektedirler. Optik mağazaları, içki ve sigara satan bayiler, güzellik müstahzarı satan ve cilt bakımı yapan klinikler, spesiyal yiyecek maddeleri yapan fırınlar bunlar için örnek teşkil ederler. Bunlar için de bir aymm yapmak mümkündür. Yüksek kiralı bölgeler ve düşük kiralı bölgeler olarak şehir içinde bir kademelendirme yapılabilir. Konforlu ve iyi lokantalar kadm ve erkekler için giysiler satan mağazalar, modem kafe ve pastaheneler yüksek rantlı yerlerde kurulurken, mobilya mağazaları, gıda maddeleri satan dükkanlar diğer hizmet veren atölyeler düşük rantlı bölgelere yerleşebilmektedirler. Bunlardan başka erkek ve kadm giysileri ve aksesuarları satan butikler büyük mağazaların ve eğlence merkezlerinin civarlarmda yer alabilirler. 1.12.2. Toptancılar İçin Kuruluş Mahalleri Büyük metropollerde ve şehirlerde toptancı çarşı ve pazar yerleri inşa edilmiştir. Bu toptancı mahalleri kent merkezinden biraz uzak mesafededirler. Buna nedende, toptancılara gerekli olan depo yerlerinin kira maliyetidir. Depolama özelliklerine göre inşa edilen toptancı mahalleri dolduğu zaman yeni toptancı iş yerleri şehrin varoşlarında kendilerine başka bir mekan yapabilirler. Buradan, gerek şehrin merkezinde gerekse banliyölerde yerleşik olan perakendecilere servis kamponlarıyla mal taşıyabilmektedirler.

1.12.3. Hizmet Sunucu Küçük İşyerleri İçin Kuruluş Mahalleri Hizmet arz eden küçük işletmelerde mahal seçimi, perakendeci firmalarm yerleşim düzenlerine benzemektedoir. Burada bazı özellikler bulunabilir. Hizmetin türüne göre işletmeler yerleşim düzenlerini belirlemelidirler. 1.12.4. İmalatçı Küçük İşletmelerin Kuruluş Mahalleri İmalatçı işletmeler binalarmı inşa edip makinalarım bu mekana monte ettikten sonra bunları başka bir yere taşımaları gerektiğinde, maliyet caydırıcı nitelik taşımaktadır. Bu yüzden önce binayı inşa etmek yerine kiralamak daha anlamlıdır. Bunu belirledikten sonra işletme sahibi, üretim ve dağıtım maliyetini en küçük yapacak bir yerleşim mahalli seçmek durumundadır. İşte bu seçimi etkileyen unsurları şu şekilde sıralamak mümkündür: a) Piyasalara yakmiık b) Nakliye hizmetleri ve maliyetler uygunluğu c) Hammadde ve yarı mamul arz edenlere yakmiık d) Enerji arzı maliyeti ve tatbik uygunluğu e) Emek arzı maliyeti ve tedarik kolaylığı f) Genel yasalar ve yerel idarenin tüzük şartları Küçük imalat işletmelerinin sahipleri şehir içi yerine kırsal kesimi tercih etmektedirler. Buna sebepte daha az trafik yoğunluğu, park yeri sorunlarmm olmayışı, düşük arsa maliyetleri ve mahalli idare birimleriyle daha az sayıda problemlerle karşılaşmalarıdır. Yine kırsal yörede, mal almak ve ürün yüklemede ihtiyaç duyulacak genişletmeler için daha az sorunla karşüaşıhnaktadır. Küçük ve orta boy işletmelerin kuruluş mahallerinde dikkat etmeleri gereken noktaları biraraya getirirsek şunları toparlamak mümkündür: 1- Seçilen bölgeyi çok dikkatle araştırmak ve değerlendirmek, 2- Park yeri olanaklarını ve kapasiteyi tesbit etmek, 3- Trafik kesafeti yoğun bölgelerden uzak durmak, 4- Yerleşim yerinin, kolayca ulaşılabilir ve kolay görünür özelliklere sahip bulunmasına dikkat etmek, 5- Uygun ve tutarlı iş merkezlerinin yakmmda olmasmı tercih etmek, 6- Başvurulan boş arazinin imar durumunu incelemek.

7- Başvurulan arazinin olumlu ve olumsuz yönlerini ve çevresinde oluşan iş yoğunluğunu değerlendirmek, 8- İş günlerinde, hafta sonlarmda ve trafiğin yoğun saatlerinde faaliyetin hacmini belirlemek, yerleşim için düşünülen yeri buna göre de değerlendirmek, 9- Bölgede nüfus kesafetinin durumunu incelemek, 10- GeUşme temposu büyük bulunan yeni yerleşme bölgelerini incelemek ve değerlendirmek. Yukarıda belirtilen on kriteri bir tabloya kaydederek bunları kredilendirmek ve bu kıymetlendirme üzerinden kararlar almakta mümkündür. 1.13. Küçük ve Orta Boy İşletmelerde Finansal Kiralama ya da Satm Alma Bilindiği gibi kurulacak küçük işletmeler hertürlü kuruluş teçhizatlarını doğrudan satın alabildikleri gibi finansal kiralamaya da başvurabilmektedirler. 1.13.1. Finansal Kiralamanın Üstünlükleri Finansal kiralama halinde; küçük işletme sahibi, elindeki işletme sermayesinin büyük çapta serbest kalmasma fırsat yaratmaktadır. Finansal kiralama avantajı ile her zaman yeni teknolojilerin yarattığı üretim ayrıcalıklarından yararlanmak mümkündür. Makina ve teçhizatın bir kere satm alınması halinde bu yükten kolay kolay kurtulmak kabil değildir. Batı ülkelerinde özellikle Amerika Birleşik Devletlerinde istatistiklerin gösterdiği ifadeye bakılırsa bu ülkede kurulan KOBİ'lerin yarısmdan fazlası kuruluş dönemlerinde finansal kiralama olanaklarından yararlanmaktadırlar. Bu oran kıta Avrupası ülkelerde % 30 geçmiştir. Ülkemizde finansal kiralama kanunu, 28.6.1985 tarihinde 3226 sayılı yasa ile yürürlüğe girmiş, bankalar ve diğer finansal aracı kurumların sistemi çalıştırmaya başlamaları ile giderek yaygmlaşmıştn. Ancak henüz % 5-% 10 arasında bh aktivite içinde bulunmaktadır. 1.13.2. Doğrudan Satm Almanm Üstünlükleri Doğrudan satm alma halinde, amortisman paylarınm gayri safi gelirden düşülmek suretiyle vergi matrahını küçültmek teknik olarak mümkündür. Böylece ister hızlandırılmış amortisman isterse sabit oranlı amortisman kullanılsın yıllar itibariyle bir vergi avantajı yakalanmış olmaktadır.

Satın alma halinde peşin ödemeler söz konusu ise birtakım ciddi indirim olanaklarmdan ayrıca yararlanmakta söz konusudur. 1.14. Küçük ve Orta Boy İşletmelerde Yerleşim Düzeni Bir işletmenin yerleşim düzeninde, raflar dolaplar, tezgahlar, bankolar, soğutucu dolaplar, teşhir sıraları ve masaları diğer sabit teçhizatlar, gözetleme kameraları, prova kabinleri, tartı ve paket düzenleri, ihtiyaç duyulan her türlü makina ve teçhizat bulunmaktadır. 1.14.1. Perakende Yerleşim Düzenleri Izgara tarzmda, serbest şekilde, butik yerleşim tarzmda, ürünlerin katlara göre sıralanışı ile, bazı gıda marketlerinde ürünlerin talep yoğunluğuna göre koridor açılması, satış yoğunluğu 3/4/5/6/7/8 şekillerinde yerleşim düzenleri gösterilmektedir. Tablo 3 Tezgahlar Kasalar (^Paketleme giriş çıkış Izgara türü yerleşim

Giriş Kontrol Çıkış Satış yoğunluğuna göre malların yerleşimi Tablo 5: Serbest şekilde yerleşim ) I) I 1 Soyunma kabinleri Erkek giysileri Diğer ürünler Aksesuarlar O O O O Soyunma kabinleri (I î Vitrin Giriş Vitrin

Vitrin Muhtelif giysiler / Çocuklar için giysiler Kadınlar için giysiler Muhtelif aksesuarlar Giriş Kırtasiye ve kitaplar Mutfak eşyaları Tablo 7: Bazı mağazalarda ürünlerin katlara göre sıralanışları (yüzdeler mal yoğunluğunu ifade etmektedir) 3 cü kat % 12 2 ci kat %27 Asma kat % 16 Giriş katı %45

giriş Malların talep yoğunluğuna göre koridor düzenleri içinde yerleşim (taralı alanlar koridorları göstermektedir) 1.14.2. Toptan Satış Mağazalarında Yerleşim Düzenleri Toptan satış mağazalarmdaki yerleşim perakendeci düzenden farklıdır. Çünkü iş farklıdır. Perakendecinin asıl hedefi müşterisini tatmin etmektir. Oysa toptancmm işi siparişleri acil olarak ve zamanmda talep edilen yerlere ulaştırmaktır. Bir toptancmm maliyet işlemlerinin % 65'ini maaş ve ücretler teşkil etmektedir. Çünkü toptancmm mümkün olduğu kadar çok çahşabilen elemanlara ihtiyacı vardır. Burada elemanlar sipariş edilen malları en kısa sürede tamamlayıp sevk etmek durumundadırlar. Bu yüzden de yerleşim bu süreci kolaylaştıracak şekilde yapılmıştır. Bundan dolayı toptancılar hızlı çalışan kalemleri bir bölgede daha yavaş çalışan kalemleri daha ötede bir yerde kurmuşlardır. Birinci hızlı bölgede çalışan elemanlardan biri hep sağdaki raflardan sipariş malları toplarken diğer eleman hep soldaki raflardan ilgih siparişleri toplamaktadır. Soma da sağ ve sol raflardan siparişleri toplamış olan elemanlar yükleme ve sipariş alma merkezinde buluşurlar.

Aşağıdaki Tablo 9'da bu durum açıklanmaktadır. Tablo 9 sipariş alma ve yükleme yeri sol 4f sağ Hızlı çalışan raflar (sipariş devri yüksek mallar) Yavaş çalışan raflar (sipriş devri yavaş mallar) Yukarıda verilen tablo bir ecza deposu çalışmasma iyi bir örnek teşkil edebilir. 1.14.3. İmalatçı İşletmelerde Yerleşim İmalatçı işletmelerde yerleşim düzeni, imal edilen ürünün türüne, üretim sürecindeki şekle ve ekonomik değerlendirmelere göre değişmektedir. Buna göre üretim yönetimi kurallarma göre üretim süreçleri hep ileriye doğrudur. Üretim işleminde süreci kısa da olsa geriye çevirmek masraf yüklemektedir. O halde geriye dönüş hiç olmamalıdır. Bütün mesele üretim alanım en kullanışlı şekilde planlamak ve düzenlemektir. Üretim hattmda boş alan bırakmamız demek ihtiyacımızdan daha fazla yere boşuboşuna para ödememiz demektir. En çok kullanılan üretim bandlarmı Tablo lo'da şöyle göstermek mümkündür.

M <- t i U- Şekli S- Şekli L- Şekilleri 1.15. İmalatçı İşletmelerde Üretim Hattmda Dikkat Edilen Hususlar 1- Hammaddeler ve yarı işlenmiş ürünler üretim bandmda en kısa ve en hızlı yolu izlemelidir. 2- Band boyunca en az fiziki müdahale esastır. Birçok işlemler ara istasyonlarda yapılmalıdır. 3- İmalat sürecinde üretimi yavaşlatan darlık noktalarını önceden belirleyerek, kademelerin tıkanmadan aşıhnası sağlanmalıdır. 4- Yararlanılmayan makina ve teçhizat kullanılmayan yerde israf yaratn. 5- İmalatta her geriye dönüş ve işlerin çatışması ya da işlerin üst üste gelmesi mahyetleri arttıran unsurlardır. Bu yüzden işleri akıcı şekilde kademelendirip bölümlere ayırmak gerekmektedir. 6- Düz giden temiz tutulan koridorlar. 7- Bağlantıh işlemler birbirlerine yakm olmalıdn. 8- Değişen şartlara uyum kolayca sağlanmalıdır. 9- Kullanılan malzemeler arasmda en az bir mesafe olmalıdır. 10- Gereksiz malzemeler çalışılan alandan derhal kaldırılmalıdır.

1 ci üretim bandı Nihai işlem - paket Hammadde girişleri 2 ci üretim bandı Nihai işlem - paket Ürün Çıkışı 3 ncü üretim bandı Nihai işlem - paket 1.16. Küçük ve Orta Boy Firmalarda Yapılanma Planlama ve organizasyon (yapılanma) yönetimin unsurlarıdır. Yönetim veya sevk ve idare, insanlar vasıtasıyla birtakım işlerin ortaya konmasıdır. Diğer bir ifade ile başkalarma dayanarak iş yapmaktır. İşin sahipleri çok yönlü çalıştıklarmdan aşırı iş yükü nedeniyle dikkatü olamayabilirler. Bu durumu ortadan kaldırmak için iş sahipleri en uygun buldukları elemanları bazı görevleri yerine getirmeleri için görevlendirebilirler. Yönetim faaliyetlerini iki sımfa ayırmak mümkündür. Bunlarda düşünme eylemleri ve yapma eylemleridir. Yapma eylemleri, çoğu kez telefona cevap verme, gelen postayı açma rafları düzeltme gibi meşgul edici işlerdir. Düşünme eylemleri ise, problemlerin çözümünü dikkatle halletmek için zaman alıcı görevlerdir. Araştırmalar göstermektedir ki yöneticiler işlerin görüknesinde çok fazla zaman harcamaktadırlar. Gerek düşünme eylemi, gerekse yapma eylemi ile birlikte insanlar aracılığı ile işlerin yapılması beş temel yönetim unsuru üzerinde etkili olabilmektedir. Bunlarda; a) Planlama b) Yapılanma (teşkilatlanma) c) Kurmaylık d) Yönlendirme e) İş taraması

1.16.1. Planlama Planlama, hedefleri ortaya koyup, bu hedeflere ulaşmak için hangi aşamaları tırmanacağımızı belirlemektir. Bir planlama sürecinde başhc asekiz saflıa bulunmaktadır. Bu aşamaları sıralarsak; 1- Fırsatlardan haberdar olmak 2- Hedefleri belirlemek 3- Çevrenin geleceğini önceden kestirmek 4- Almaşıklı hareket yönlerini tayin etmek 5- Almaşıklı hareket yönlerini değerlendirmek 6- Bu yönlerden birini seçip uygulamak 7- Destek planlar yapmak 8- Bütçe planını haznlamaktır 1.16.2. Yapılanma (Teşkilatlanma) Yapılanma, görev ve sorumlulukların belirlenmesi ve hedefe ulaşmak için en büyük etkinliği sağlayacak insan kaynakları arasmdaki eşgüdümü sağlayan süreçtir. Bu yüzden planlama yani stratejiyi belirleme teşkilatlanmadan önce gelmektedir. Tablo 12 Planlama Süreci Teşkilatlanma Süreci Diğer bir ifade ile iş hedeflerini belirlemeden yapılanmaya gitmek yanlış 3İmaktadır. Genel de küçük iş yönetiminde hangi hedefler belirlenmelidir? Bu durumu >öylece sıralamamız kabildir: 1- Malî hedefler 2- Personel için hedefler 3- Müşteri ve halkla ilişkiler için hedefler 4- Reklam ve tanıtım için hedefler 5- Muhasebe ve hesap sistemlerimiz için hedefler 6- Üretim için hedefler 7- Kredi için hedefler 8- Satm alma ve envanter denetimleri için hedefler 9- Satış hedeflerimiz

10- Kâr hedeflerimiz 11- Yasal hedeflerimiz 12- Yapılamnamız için sosyal güvenlik hedefleri. Yukarıda tek tek sayıldığı gibi yeniden yapılanmadan önce küçük iş sahibi veya yöneticisi bu hedefler için tek tek birer sayfa açmak durumundadır. İşi için bankaya gidip kredi talep eden küçük iş sahibine bankacılar her şeyden önce plan ve hedeflerini sormaktadırlar. İşi için hedefleri ve planı almayan bir kimsenin iyi ve sağlıklı bir yapılanmayı gerçekleştirmesi mümkün görünmemektedir. 1.163. İş Tanımlarının Yapılması ve Sorumlulukların Verilmesi Küçük işletmelerde de iş bölümü prensibi hakimdir. İş sahibi iş yerinde çalışanların ayrı ayrı görev ve sorumluluklarmı belirler. İş tanımları çok iyi yapılmalıdır. Görevlerin tanımı yazılı yapılmayabilir. Fakat görevliye veya işçiye verilen işler temelde bir veya iki işi geçemez. 1.16.4. İşlerin Özelliklerine Göre Bölümlere Ayrılması Küçük ve orta ölçekli işletmelerin yapılanmalarmda en yaygm yöntemlerden biri de işlerin özelliklerine göre yapılandırılmalarıdır. Bu ayırımda işletme de çalışan herkes yaptıklara işlere göre yerleştirilmektedir. Firma küçük ölçekli ise Tablo 13'e göre bir ayırım yapılabilir veya aşağıda Tablo 14'e göre de bir bölünme düzenlenebilir. Tablo 13 KOBİ sahibi veya yönetici Satış Bölümü Sekreterya ve muhasebe Hizmet Bölümü 6 kişi 3 kişi Skisi

KOBI sahibi veya yönetici Üretim Mali işler Genel Pazarlama Üretim Satmalma Tanıtım ve Halkla İlişkiler Satış Elemanları Bilgi işlem ve Muhasebe 1.16.5. Küçük İşletmelerde Ürün Türüne Göre İşlerin Ayrımı Teşkilatlanmada ayırım bu defa işe göre değil ürün çeşidine göre yapılmaktadır. Bu sıralama daha çok perakendeci küçük işletmeler için söz konusudur. Ürüne göre yapılanmada en büyük avantaj kâr akışlarmm belirlenebilmesidir. Ürüne göre yapılanmada her ürün için gelir ve giderler kendi bandmda değerlendirilmektedir. Ürüne göre yapılanma için Tablo 13 bir mağazada perakende olarak ayırımı gösterirken Tablo 15 ise bir imalat işletmesindeki ürüne göre teşkilatlanmayı yansıtmış olmaktadır. Tablo 16 da aşağıda bir imalat işletmesinin ürüne göre yapılanmasına örnek teşkil etmektedir.

KOBİ sahibi veya Yönetici Sabun ve Parfüm İç çamaşır ve Spor giysileri Yiyecek ve içecekler Erkek ve Çocuk Giysileri Kadın Giysileri Kravat ve Çoraplar Mutfak gereçleri Tablo 16 KOBİ Sahibi A Ürünü B Ürünü C Ürünü D Ürünü E Ürünü S en O 1.16.6. Denetim Aralığı Yönünden Yapılanma Eğer küçük işletmeler, denetimlerini birkaç kişi ile yapabiliyorlarsa tek patron hakimiyeti ile verilen görevler yerine getiriliyor demektir. Bu denetim aralıkları dar ve geniş tutulabilmektedir. Denetim aralıklarmm dar tutulması halinde Aşağıda 17 no.lu tablo ile bir firma sahibi onaltı kişiyi emir ve kumanda zinciri ile kontrol edebilmektedir.

KOBİ SAHİBİ D Diğer taraftan denetim aralığı geniş tutulduğu zaman, kişilere yetki dağıtma ve onların yeteneklerinden yararlanma yolunda başarısız olma şansı artmaktadır. Bütün bu nedenlerle iyi bir küçük işletme sahibi denetim aralığında en büyük etkinliği kaç kişi ile sağlayabileceğini kestirebilmelidir. Aksi halde işler kendi kontrolünden rahatlıkla çıkabilmektedir. Asimda burada can alıcı husus, patronun yetkileri dağıtırken kontrolü elmde tutabilmesidir. Tablo 18 ile geniş anlamda denetim aralığı anlatılmak istenmektedir. Görüldüğü gibi aralık büyüdükçe patronun harcaması gereken enerjisi ile ayırması gereken zaman artmaktadır. Tablo 18: Geniş alanh denetim şekli Bir şekil şartına bağlı olmayıp firmanm yapı özelhğinden kaynaklanan koşullardan dolayı da teşkilatlanmalar olabilir. Bu tiplere informal yani bir gruba dahil edilmeyen yapılanma denilmektedir. Yine aşağıda Tablo 19'da buna ait tipik bir örnek verilmektedir.

Firma Sahibi Sigorta Avukat Yeminli Bankacı Uzmanı Mali Müşavir Üretim Satış Bilgi-İşlem Müdürü Müdürü Müdürü 1. 3. A B Sistem Operatör Program Band Band Bölgesi Bölgesi Analisti Yapıcı Küçük iş yönetiminde iş sahiplerinin ya da yöneticilerin daha az yapmalarmı beirleyecek bazı kriterleri öne çıkarmak gerekmektedir. hata Örneğin aşağıda verilen sorularm yanıtlanması halinde küçük iş yönetiminde işletme için verimli, kâr katkılı ve doğru yönetim de mesafe kat edildiği görülmektedir. 1 ci soru: İşletme de kullanılan bu faaliyet kaldırılabilir mi veya başkasma aktarılır mı? 2 ci soru: İşletme de kullanılan faaliyetlerden hangilerini birleştirmek mümkündür? 3 cü soru: İşletme de yapılan işlere ayrılan zamanları kısaltmak olası mıdır? 4 cü soru: Birbiri ardmca gelen faaliyetleri değiştirmek ne derece mümkündür?

1.17. KOBİ'lerin Teşkilatlanmasmdaki Başlıca İlkeler Yönetimde Denetim Aralığı İlkesi Belli sayıda insanları etkin şekilde denetlemek ve yönetebilmek mümkündür. Yönetici bunu iyi belirlemelidir. Hiyerarşi İlkesi Yukarı yani tepeden başlayıp teşkilatın en alt kademesine kadar inen bir yetki düzeni açıkça ortaya konmalıdır. Emrin Yeknesaklığı İlkesi Herkes tek ve yalnız tek bir patrona bağlı olduğunu bilmelidir. Bu durumda kimin kime hesap vereceği konusunda şüphe kalmayacaktır. Yetki Düzeni İlkesi Kararlar yetkili kimseler taramdan almır, gerekli olmadığı sürece de bu yetki devredilemez. Bu durumda iş sahibi, sonuncu karar alıcı olmayacaktır. Yetkilerin Devri İlkesi Yetkiler gerektiği ölçülerde aşağı basamaklara devredilmelidir. Böylece herkes kendine ait sorumlulukları kurabilecektir. İşin Tanımlanması İlkesi Herkesin iş tanımı yapılmalıdır. Böylece her birey işletmede neleri yapıp neleri yapamayacağını çok iyi bilecektir. Bu şekilde iş tayinin de bir boşluk ve belirsizlik olmayacaktır. Yetki ve Sorumluluğun Eşitlik İlkesi Küçük ve orta ölçekli işletmelerde yetki ve sorumluluk elden ele gitmelidir. Eğer bir kimsenin belirli bir iş için sorumluluğu varsa o kimsenin o işi yapması için yetkisinin de bulunması gerekmektedir. 1.18. Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerde İnsan Kaynakları ve Personel Politikaları Herkes bilir ki iyi elemanlar bir işletmenin en kıymetli varlıklarıdır. Yine biliriz ki bir firma da çahşanlar, müşterilere karşı saygısız olduklarında, becerisiz kaldıklarmda ya da kötü intibalar verdiklerinde işletme bu müşterilerini bir daha