ENDOKRİN (HORMONAL) SİSTEM
HORMONLARIN GENEL ÖZELLİKLERİ Her canlının kendisi tarafından oluşturulur. Ancak dışarıdan alındığında da etkilidirler. Çok az miktarlarda dahi etkilidirler. (Bu özellikleri ile vitaminlere benzerler.) Hormonların etkiledikleri hücre doku organ veya sisteme hedef yapı denir. Hormonların salgılanması sinir sistemi ve hipofizin denetimi altında gerçekleşir. Sinir hücreleri tarafından oluşturulan hormonlara nörohormonlar denir. Hormonal etki sinirsel etkiye göre oldukça yavaş gerçekleşir ancak etkisi uzun sürer. SADECE KAN İLE TAŞINIRLAR.
HİPOFİZ BEZİ Hipotalamus tarafından salgılanan RF salgısı ile kontrol edilir.
STH TSH ACTH FSH LH LTH (prolaktin) MSH Oksitosin ADH (Vazopressin)
ÖN LOP HORMONLARI STH (Somatotropin H.= Büyüme H.) Organizmada büyüme üzerine etkilidir. Uzun kemik ve kasların büyümesinde etkilidir. Hücrelerde büyüme ve bölünmeyi uyarır. Hücrelerde protein sentezini artırır ve aminoasitlerin diğer bileşiklere dönüştürülmesini ve oksidasyonunu önler. (Protein torpilcisi) NOT: Büyüme döneminde çok salgılanırsa DEVLİK az salgılanırsa cücelik oluşur. Büyüme döneminden sonra çok salgılanırsa akromegali oluşur. TSH (Tiroid uyarıcı H.) Tiroid bezinin çalışması ve hormonlarının salgılanmasını kontrol eder.
ACTH Adrenal bezin kortex kısmının çalışmasını ve bu bölgeden kortikoidlerin salgılanmasını kontrol eder. FSH (Folikül Uyarıcı Hormon) Dişilerde: Ovaryumda folikül gelişmesi Yumurtanın olgunlaşması Folikülden Ostrojen salgılanmasını uyarır. Erkekte: Testislerde sperm oluşumunu uyarır.
LH (Lüteinleştirici Hormon) Dişilerde: Folikülün yırtılıp ovulasyonun gerçekleşmesi Yırtılan folikülün korpus luteum haline gelmesi Korpus luteumdan progesteron salgılanmasını uyarır. Erkekte: Testislerden testosteron hormonunun salgılanmasını uyarır. LTH: ( Prolaktin) Hamileliğin bitiminde süt bezlerinin gelişmesinde etkilidir. Süt salgısının oluşmasında rol alır. Analık içgüdüsünün oluşumunda rol alır. Not: LTH memeliler hariç diğer canlılarda (Kuş ve Sürüngenlerde) analık içgüdüsünün oluşumunda rol alır. Not: LTH sadece dişilerde etkilidir.
Ara lop (MSH) Melanosit uyarıcı hormon Özellikle Kurbağalar, Sürüngen ve Kuşlarde etkili olan bir hormondur. Deride epidermiste yer alan melanositler üzerine etki ederek deri renginin oluşumu ve değişiminde rol oynar.
ARKA LOP Antidiüretik hormon (Vazopressin) Böbrek tübüllerinde suyun geri emilimini sağlar. Yetersizliği: Böbreklerde aşırı su kaybı olur. Seyreltik idrar oluşur Kan basıncı azalır Kan hacmi azalır Kanın osmotik basıncı artar Şekersiz diyabet görülür Oksitosin Doğum esnasında düz kasları uyararak doğumun gerçekleşmesini sağlar. Süt bezlerinin ve kanalların etrafındaki kassal epitel hücrelerin kasılmalarını sağlayarak süt akışını kontrol eder.
TİROİD BEZİ Hipofizden salgılanan TSH ile kontrol edilir.
TİROKSİN HORMONU Bazal metabolizmayı düzenler. Hücrelerde mitokondrilerin oksijen kullanımını kontrol eder. Çok salgılanması Metabolizma hızlanır Sinirlilik hali görülür Vücut ısısı artar Solunum ve dolaşım hızlıdır Terleme artar Kilo kayıbı görülür Eksikliğinde görülenler Metabolizma yavaşlar. Doku sıvılarında sodyum ve su oranı artar. Kanda kolesterol yükselir. Vücutta yağ depolanmasında artış Alınan besinler tüketilmediği için kilo artışı Hücrelerin oksijen kullanımı ve enerji üretimi azalır. Çocuklarda az salgılanması Ahmaklık(Kretenizm) Zeka geriliği Cücelik (Gelişme geriliği) Eşey bezlerinin gelişmemesi(kısırlık) Erginlerde az salgılanması miksodem Vücut ısısı düşer Deri kurur İştahsızlık Halsizlik ve uyku hali Vücutta yağ birikir ve şişmanlık İş verimi düşer Kılları dökülür
Kalsitonin Kandaki kalsiyumun kemiklere geçişini sağlar. İdrarla dışarı atılan kalsiyum miktarını azaltır. Kan kalsiyum seviyesini düşürür. Eksikliğinde; Kemiklerde yumuşama Kas kalsiyumunda azalma
PARATİROİT BEZİ Bağımsız çalışır. (başka bir bezin kontrolünde değildir.) Balıklar hariç diğer omurgalılarda görülür
PARATHOTMON (PTH) Kan Ca miktarını artırmak. Kemiklerden kana Ca geçişini uyarmak. Böbreklerden kana Ca emilimini uyarmak. İncebarsaklardan kana Ca emilimini uyarmak. Az salgılanması Kandaki Ca oranı azalır. Hücre metabolizması ve enzimsel faaliyetler engellenir. Fazla salgılanması Kemiklerde yıkım artar. Kemikler zayıflar,kırılganlıkları artar. Böbreklerden fazla Ca atılır. Aşırı durumlarda zehirlenme ve ölüm görülür Sinir sistemi refleks faaliyetleri zayıflar. Kaslar tembelleşir. Böbreklerden atılan fazla Ca havuzcukta fosfatlarla bileşerek böbrek taşlarını oluşturur.
BÖBREK ÜSTÜ BEZİ (ADRENAL BEZ) Hipofizden salgılanan ACTH ile kontrol edilir. Kabuk (korteks) ve öz (medulla) olmak üzere ikiye ayrılır.
KORTEKS (KABUK) KORTİZON (Glikokortikoid) Kan şekerini artırır. Yağ ve proteinlerden karbonhidrat yapımını uyarır. Karaciğerde glikoz depolanmasını uyarır. Glikozun oksidasyonunu önler. Protein ve amino asit yıkımını uyarır. Karbonhidrat torpilcisi KAN ŞEKERİNİ ARTIRIR. ALDESTERON (Minerolokortikoid) Vücutta NaCl ve su dengesinin ayarlanması Böbreklerden sodyumun geri emilimi artar. Böbreklerden potasyum kayıbı artar. Kan hacmi artar. Kan basıncı artar. Eksikliğinde ADİSSON (Tunç) hastalığı oluşur. Epitel kökenlidir. ACTH tarafından uyarılır. Androjenler Erkek hormonuna benzer görev yapar. Dişilerde çok salgılanırsa sesin kalınlaşması, vucut kıllanması ve kısırlık gibi bazı sıkıntılar oluşturur.
MEDULLA (ÖZ) Sinirsel kökenlidir. Sempatik sistemin denetiminde salgı üretir. Adrenalin (Epinefrin) Kalp atışını hızlandırır Kanın pıhtılaşma hızını artırır Kan basıncın artırır. Kan damarlarının genişlemesini sağlar kılcalları daraltır Solunumu hızlandırır Göz bebeklerinin büyümesi tüylerin dikleşmesine neden olur Kan şekerini artırır Noradrenalin (Norepinefrin) Arterleri (atardamar) daraltmak Kan basıncını arttırır. Metabolizmayı hızlandırmak Not: ADRENALİN tıpta kan basıncını artırmada ve duran kalbin çalıştırılmasında kullanılır
PANKREAS BEZİ Karma bir bezdir.kendi kontrollerini yapar.
İnsülin Kan şeker düzeyini düşürür. Kandaki glikozun hücrelere geçişini uyarır. Karaciğer glikojeni artar. Hücre zarına etki ederek amino asitlerin ve glikozun geçişini uyarır. Az salgılanması şeker hastalığına (diyabet) neden olur. Glukagon Kan şekeri düzeyinin arttırır. Karaciğerdeki glikojenin hidrolizle glikoz haline geçmesini sağlar. Karaciğerde amino asitlerden glikoz sentezlenmesini uyarır. Karaciğerde depolanan glikozun kana geçişini uyarır. Pankreas ayrıca sindirim enzimlerini üreterek ekzokrin olarak ince bağırsağa yollar.
EŞEY BEZLERİ Hipofizden salgılanan FSH ve LH ile kontrol edilir.
Erkek eşey bezleri: Testislerdeki leydig hücreleridir ve testosteron üretirler. Testesteron Erkekte ikincil cinsiyet karakterlerinin oluşumunu sağlar. Sperm oluşumunu sağlar. Dişi eşey bezleri: Ovaryumlarda yer alan folikül hücreleri ve korpus luteum dur.folikül hücrelerinden ostrojen,korpus luteumdan ise progesteron salgılanır Ostrojen Dişilerde ikincil cinsiyet karakterlerinin oluşumunu sağlar. Uterus (rahim) ta kılcallaşmayı artırır ve kan dolaşımını artırır. Deri, kas ve kemik dokusunun dişilere özgü yapı kazanmasını sağlar. Sesin incelmesini sağlar. Süt bezlerinde kanallanmayı ve gelişmeyi sağlar. Progesteron Uterus çeperlerinin kalınlaşmasını sağlar. Uterus kaslarının gelişimini uyarır. Uterus kaslarının faaliyetini azaltarak hamileliğin devamını sağlar. Süt bezlerinin gelişimini uyarır. Hamilelik süresince LTH etkisini önleyerek süt salgılanmasını önler. Vücud ısısını artırır.
Feed-Back mekanizması (GERİ BİLDİRİM) HİPOFİZ HİPOFİZ TSH TİROKSİN ACTH KORTİZOL TİROİD ADRENAL BEZ HİPOFİZ FSH ÖSTROJEN OVARYUM
Mide: Mideden salgılanan Gastrin hormonu mideye besin geldiğinde mide salgısının oluşumunu uyarır. İncebağırsaklar: İncebağırsaklardan mideyi, pankreası ve safra kesesini uyaran hormonlar salgılanır. Enterogastron:İncebağırsaklarda yağca zengin besinler varsa mide hareketlerini yavaşlatır. Sekretin: İncebağırsakta besin varsa pankreastan bikarbonatça zengin salgının oluşumunu uyarır. Kolosistokinin: İnce bağırsaktan salgılanır safra kesesinin safra salgılamasını uyarır. Plasenta: Gelişimini tamamladıktan sonra hamileliğin devamını sağlayan progesteron salgılar. İnsanda böbrek üstü bezinin öz (medulla) ve kabuk (korteks) bölgesinden salgılanan kortizol ve adrenalin hormonlarının gerçekleştirdiği aşağıdaki işlevlerden hangisi ortaktır? A) Kan basıncını artırma B) Bağışıklık sistemini baskılama C) Sindirim etkinliklerini azaltma D) Kanda glikoz düzeyini artırma E)Metabolik hızı artırma LYS-2012 KAN ŞEKERİNİ ARTTIRAN HORMONLAR GLUKAGON ADRANALİN KORTİZOL