Selçuk Üniversitesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Öğretiminde 30. Yõl Sempozyumu,16-18 Ekim 2002, Konya SUNULMUŞ BİLDİRİ YEREL YÖNETİMLERDE KENT BİLGİ SİSTEMİNİN KULLANIMINI KOLAYLAŞTIRMAK İÇİN YAZILIM GELİŞTİRME Abdurrahman GEYMEN, Cabir SARI Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü Mühendislik Fakültesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Bölümü Gebze/KOCAELİ email: ageymen@gyte.edu.tr Özet: Yerel yönetimlerde bir takõm yerli ve yabancõ Coğrafi Bilgi Sistemleri ve CAD yazõlõmlarõnõn kullanõldõğõ bilinmektedir. Fakat bunlarõn çoğunun ülkemiz yasa, yönetmelik ve uygulamalarõna uygun olduğu söylenemez ve bunlarõn kullanõmõ uzmanlõk gerektirmektedir. Bu sistemlerin halk kitlelerinin kullanõmõna açõlacağõ varsayõldõğõnda sistemin deneyimli deneyimsiz çok sayõda kullanõcõnõn hizmete sunulacağõ ayrõca göz önünde bulundurulmalõdõr. Bu kişilerin her yaştan ve farklõ eğitim seviyesinden kişiler olabileceği ve bu sistemin kullanõmõ için gerekli uzmanlõk bilgisine sahip olamayacaklarõ öncelikli olarak dikkate alõnmalõdõr. Bu bildiride; yerel yönetimlerde hayata geçirilecek olan projelerde vasõfsõz kullanõcõlara yönelik Türkçe, anlaşõlõr ve kullanõmõ kolay arayüzler olarak tasarlanmasõ, sistemin user friendly ve interaktif kullanõmõna yönelik örnek bir çalõşma alanõnda elde edilen sonuçlar belirtilecektir. İnternet teknolojileri belediyelerde etkin yönetime katkõ sağlayabileceği gibi Türkiye nin geleceği için hayati önemlidir. Bu yüzden yapõlacak olan bu çalõşma için tasarlanan sistem internet üzerinden de işlem yapabilecektir. Bunlarõn gerçekleştiği ölçüde sistem mükemmele ulaşacaktõr ve kullanõlabilirliği artõrõlacaktõr. 1. GİRİŞ Belediyeler, günümüzün karmaşõk ve dinamik ortamõnda kentsel ve kõrsal alanda, sunduklarõ hizmetlerin zaman içerisinde artmasõyla, o ölçüde daha fazla kaynak yaratmaya gereksinim duymaktadõr. Bu durum zincirleme olarak yöneticilerin politika üretme, uygulama ve iş takibinde daha fazla bilgiye sahip olma ve bunlarõ işleyerek güncel, doğru ve kolay erişilebilir bilgilere olan gereksinimi artõrmaktadõr. Devlet İstatistik Enstitüsü verilerine göre Türkiye de 3216 belediye bulunmaktadõr. Bunlardan 2148 belediyenin nüfusu 5000 in altõndadõr. Toplam nüfusa göre kõyaslama yapõldõğõnda ülke nüfusunun %77.6 sõ belediye sõnõrlarõ içinde yaşamaktadõr. Böyle büyük bir kitlenin yaşadõğõ mekanlarõn yönetilmesinde gelişen bilgi teknolojileri kullanmak bir zorunluluk haline gelmektedir. Ülkemizde geniş çaplõ bir Kent Bilgi Sistemi uygulamasõ çok azdõr. Büyükşehir Belediyelerinin dõş kredi temini ile çalõşmalarõna hõz verdiği görülmektedir. Yetersiz teknolojik yatõrõmlar, yazõlõm desteğinden yoksunluk, bilgisizlik ve uzman eleman eksikliği, gereksiz bürokratik işlemler, kurum içi ve kurumlar arasõ veri paylaşma alõşkanlõğõnõn olmayõşõ belediyelerde Kent Bilgi Sistemine geçişi zorlaştõrmaktadõr. Ülkemizde Kent Bilgi Sistemleri kurulmasõna dair belirenmiş ilke ve standartlar da bulunmamaktadõr. 273
Yerel Yönetimlerde Kent Bilgi Sisteminin Kullanõmõnõ Kolaylaştõrmak İçin Yazõlõm Geliştirme Bu makalede iki ana konu üzerinde durulmuştur. Birincisi Türkiye deki belediyelerin aktiviteleri üzerinde, diğeri de Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği tarafõndan Arcview GIS programõ üzerinde geliştirmiş olduğu arayüz programõ hakkõnda bilgi verilecektir. 2. YEREL YÖNETİMLERDE YAPILANMA VE KOORDİNASYON Yerel yönetimlerde oluşturulacak KBS leri yönetim birimlerinin ortak kullanõmõna açõk, birimler arasõ bilgi ve bilgisayar çevre birimleri donanõm paylaşõmõnõ mümkün kõlan, planlama, yönetim ve halkla ilişkiler faaliyetlerini düzenleyen, bunlara ve çözümlerine hõz, doğruluk, güvenilirlik ve verim katan tarzda bir bilgi sistemi olmalõdõr. Belediye hizmetlerinin en iyi şekilde planlanmasõ, yönetilmesi ve denetlenmesi bilgisayar kayõt ortamlarõndaki kente özgü grafik ve sözel bilgilerin birlikte gözlenebilmesi, sorgulanabilmesi ve sorulara çözüm önerilerinin elde edilebilmesi ile mümkündür. Bunun için, yerel yönetimlerde olasõ yapõlanma ve koordinasyonun (Şekil-1) ve yerel yönetim birimlerinin faaliyetlerinin ve bunlar arasõndaki olasõ bilgi, personel, uygulama, araç-gereç vb. hizmet bilgi paylaşõmõ tespitlerinin yapõlmasõ gerekir Şekil 1 de sunulan tespitler dikkate alõndõğõnda KBS kapsamõnda oluşturulmasõ düşünülen veri tabanõ kullanõcõlarõnõn kimlerden oluşabileceği belirlenebilir. Şekil1:Yerel Yönetimlerde Olasõ Yapõlanma ve Koordinasyon 274
Geymen, Sarõ 3. YAZILIM GELİŞTİRME NEDENLERİMİZ Ülkemizde CBS ine yönelik yeterince çalõşma bulunmamasõndan dolayõ, yapõlan çalõşmalarda kullanõlan yazõlõmlarõn çoğu yabancõ kaynaklõdõr. Bu yazõlõmlar genellikle ingilizcedir ve uzmanlõk gerektirir. Oysa CBS çok sayõda kullanõcõnõn hizmetinde olan bir sistemdir. Bu kişiler her yaştan ve eğitim seviyesinden insanlar olabilirler. Bu yazõlõmlarõ tasarlayan firmalarda ürünlerinin birer tool yani araç ve altyapõ olduklarõnõ ve son kullanõcõya yönelik programlarõn sistemin kurulduğu ortamõn şartlarõna göre bu altyapõ üzerine bina edilmesi gerektiğini belirtmektedirler. Dolayõsõ ile ortamda devam eden prosedürlere yönelik uygulama programlarõnõn geliştirilmesi, vasõfsõz kullanõcõlara yönelik Türkçe, anlaşõlõr ve kullanõmõ kolay arayüzlerin tasarlanmasõ, kurulacak olan bir CBS nin en önemli aşamalarõndandõr. Bu noktadan hareketle, ülkemizde CBS uygulamalarõna en acil ihtiyaç duyan zeminlerden biri olan yerel yönetimlerde gerçekleşen işlemlere yönelik, bir uygulama programõ tasarõmõ, bu çalõşmanõn konusunu oluşturmaktadõr. 4. ARCVIEW YAZILIMI VE ÖZELLİKLERİ ArcView, kurulan CBS nin coğrafi verilerini kullanõcõnõn istediği şekilde görüntülenmesi, verileri izlemesi ve sorgulayabilmesi amacõ ile yazõlmõş bir CBS yazõlõmõdõr. ArcView, hem PC lerde hem de Network lerde çalõşabilir. ArcView yazõlõmõ, aşağõda sayõlan işlemler için kullanõlabilmektedir; Veri Tabanõnõn herhangi bir andaki durumunun görüntülenmesi, Mekansal verilerin kullanõcõnõn istediği renk ve kalõplarla çizilmesi, Raster görüntülerin ve uzaktan algõlama yöntemleriyle elde edilen verilerin incelenmesi Vektör ve Raster verilerin birlikte kullanõlmasõ, Konumsal ve mantõksal analiz ve sorgulamalarõn yapõlmasõ, Veri tabanõ dosyalarõnõn tablolar halinde görüntülenmesi, Başka uygulamalarda da kullanõlmak üzere, çõktõlarõn alõnmasõ, Adres bilgilerinin konumsal verilerle ilişkilendirilmesi, ArcView de konumsal veriler, view adõ verilen görüntü pencerelerinde görüntülenirler. Görüntü pencereleri çok dinamiktir. Veri tabanõ değiştirilirse, bu değişiklikle ilgili görüntüde değişir. Görüntü penceresindeki istenen şekiller değiştirilip düzeltilebilir. Bir pencerede birden fazla katmana ait grafik veriler aynõ anda görüntülenebilir. Bir görüntü penceresinde bulunan katmanlardan her birinin lejantõ vardõr. Bu lejandlarla grafik verilerle ilgili bilgilerin nasõl görüntüleneceği kontrol edilir. Kullanõcõlar, sistemde hazõr bulunan işaretlerden başka, kendilerinin hazõrladõklarõ işaretleri de lejand olarak kullanabilirler. Bunun için sembol tablolarõ oluşturulmasõ gerekmektedir. Görüntü penceresinin, görüntüdeki katmanlara ait öznitelik tablolarõnõn isimlerini içeren bir de tablo listesi vardõr. Listede bulunan bu tablolar, istenildiği anda kullanõlabilir. Tablolarda, her grafik şekil için bir satõr ve her yeni öznitelik için bir sütun vardõr. Görüntüyle tablodan eşzamanlõ seçimler yapõlabilir. Seçilen kayõt yada görüntülerin farklõ bir renkle diğerlerinden ayõrt edilmesi sağlanabilir. Bir tablo, başka tablolarla 275
Yerel Yönetimlerde Kent Bilgi Sisteminin Kullanõmõnõ Kolaylaştõrmak İçin Yazõlõm Geliştirme ortak alanlar ile ilişkilendirilebilir. Bu durumda; ilişkinin yönüne göre, bir tablodan seçilen kayõt, ilişkili olduğu tablodan da aynõ anda seçilebilir. İlişkili olan tablolar başka katmanlarla ilişkilendirilirse, bu durumda yine ilişkinin yönüne göre ilk tablodan seçilen kayõt ilişkili olduğu bütün tablo ve katmanlarda da aynõ anda görüntülenir. Tablolardan, tablo alanlarõ ile ilgili mantõksal şartlar içeren ifadeler kullanarak, sadece bu şartlarõ sağlayan kayõtlar seçilebilir. Bu mantõksal ifadeler Avenue dilinde yazõlan scriptlerle işlenebileceği gibi, ArcView in Query Builder olarak adlandõrõlan sorgulama kurucusunda da yapõlabilir. ArcView in gücü, Avenue programlama dili kullanarak daha da artõrõlabilir. Avenue, nesneye dayalõ programlama dilidir. 5. SİSTEMİN TANITIMI Sistem, şekil 1 de verilmiş olan belediye aktivitelerini gerçekleştirecek Arcview üzerine kurulmuş bir arayüz programõdõr. Sistem içinde yazõlmõş olan arayüz programlarõ Avenue ve Visual Basic programlama dilleriyle yazõlmõştõr. Kullanõcõlarõn yapacaklarõ sorgulama ve analizleri söz konusu formlarõ takip etmek suretiyle hiç program bilmeseler bile kolayca yapabilecekler. Bu sistem bankalardaki bankamatiğin çalõşma prensibinden esinlenilerek tasarlanmõştõr. Sistem tasarõmõ için plot bölge olarak İstanbul ili, Tuzla ilçesi, Aydõntepe mahallesi seçilmiştir. Aydõntepe mahallesi Tuzla ilçesinin 10 mahallesinden birisidir. 60 ha bir alan üzerinde kurulmuş olan mahallenin nüfusu yaklaşõk olarak 15000 civarõndadõr. 5.1 Sistemin Yazõlõm Tasarõmõ Sistem, belediyenin teknik hizmet birimlerini kapsayan 10 ayrõ hizmet birimi için tasarlanmõştõr. Her bir gurubun şekil 1 de verilen kendi aktiviteleri yanõnda diğer birimlerle de ilişkileri vardõr. Bu modüllerin her birinin bazõ özellikleri aşağõda belirtilmiştir. 1. Harita İşleri Modülü: Bu modül, Harita ve Emlak İşleri Müdürlüğü nün aktivitelerini kapsamaktadõr.bu modül 119 arayüz programõndan oluşmuştur. Bunlardan 26 tanesi Dialog olarak 93 taneside Avenu de obje olarak oluşturulmuştur. İmar çapõ ve aplikasyon krokisi ise Visual Basic te kodlanmõştõr. 2. İmar İşleri Modülü: Bu modül, İmar ve Şehir Bölge Planlama aktivitelerini kapsamaktadõr. Bu modül 900 arayüz programõndan oluşmuştur. Bunlarõn 118 tanesi dialog 712 taneside, obje olarak tasarlanmõştõr. 3. Emlak İşleri Modülü: Bu modülde Emlak işleri faaliyetlerinden oluşmaktadõr. Bu modül 169 arayüz programõndan oluşmuştur. Bunlarõn 36 tanesi dialog 133 taneside obje olarak tasarlanmõştõr. 4. Fen İşleri Modülü: Bu modül 507 arayüzden oluşmuştur. Bunlarõn 93 tanesi dialog 414 taneside obje olarak tasarlanmõştõr. 5. Halkla İlişkiler Modülü: Bu modül belediyelerin halkla ilişkiler aktivitelerini kapsayan modülüdür. Bu modül 6 alt modülde Visual Basic te kodlanmõştõr. 6. Park ve Bahçeler Müdürlüğü: Bu modül belediyelerin park ve bahçeler müdürlüğünün aktivitelerini kapsayan modülüdür. 214 arayüz programõndan 276
Geymen, Sarõ oluşmuştur.48 dialog ve 166 objeden oluşmaktadõr. 7. Hesap İşleri Modülü: Henüz tamamlanmamõştõr. 8. Zabõta İşleri Modülü: Bu modül belediyelerin zabõta işleri aktivitelerini kapsayan modülüdür. 232 arayüzden oluşmuştur. Bunlarõn 49 u dialog 183 ü de objedir. 9. Sağlõk İşleri Modülü: Henüz tamamlanmamõştõr. 10. Encümen Kararlarõ Modülü: Bu modül belediyenin encümen kararlarõnõ saklamaktadõr. 101 arayüzden oluşmuştur. Bunlarõn 21 i dialog 80 i de objedir. 6. SİSTEMİN ÇALIŞMASI Program çalõştõğõ zaman ekran üzerinde 10 modülü görülecektir. Kullanõcõ seçilen modüle girmek suretiyle uygulamayõ başlatabilmektedir. Yapõlacak olan işe göre formlarõ takip etmek suretiyle alt modüllere geçiş yaparak analiz, sorgulama ve güncelleştirme işlemlerini yapabilmektedir. Menülerin seçiminden elde edilen ekran görüntüleri Şekil 2 de gösterilmiştir. Ana Modül Harita İşleri Modülü 277
Yerel Yönetimlerde Kent Bilgi Sisteminin Kullanõmõnõ Kolaylaştõrmak İçin Yazõlõm Geliştirme Mahalle Seçimi Kullanõcõ Tanõmlama Bilgileri Harita Altlõklarõnõn Seçimi Şekil 2: Sistem Ekran Görüntüleri(Devam) Veri Sorgulama Seçenekleri Bilgi Sorgulama Alt Sorgulama Seçenekleri Belediye Parsel Bilgilerinin Sorgulanmasõ 278
Geymen, Sarõ Belediye Parsel Bilgilerinin Ekrandan Sorgulanmasõ Herhangi Bir Belediye Parseli Hakkõnda Bilgi Almak Şekil 2: Sistem Ekran Görüntüleri İmar durumu yada benzeri türden grafik tabanlõ belgelerin hazõrlanmasõnda kullanõlan CAD tabanlõ bir çok çizim programõ mevcuttur. Fakat bu programlarõn ortak özelliği etkileşimli olmalarõdõr. Yani çizimler mouse kontrolüyle kullanõcõnõn müdahalesi sonucu yapõlmaktadõr. Yazõlõm editör programlarõnõn (delphi, vbasic, c, ), mouse kontrollerine yönelik sağladõğõ geniş imkanlar ile kullanõcõ, ekranda her türlü grafik işlemi yapabilmektedir. Oysa tamamen kendi kendine çizim yapan otomasyon yazõlõmlarõnõn olmadõğõ dikkat çeken bir husustur. Çünkü bu tür otomatik sistemler ayrõntõlõ analiz ve sorgulama algoritmalarõ içeren uzun program kotlarõ yazmayõ gerektirmektedir. Şekil 3 de görüldüğü üzere, tasarlanan sistemde imar durumu yada benzeri türden grafik tabanlõ belgelerin hazõrlanmasõnda kullanõcõnõn tek yapmasõ gereken ilgili boşluğa, istenen parsele ait ada ve parsel numarasõnõ girmektir. İmar Durumu Aplikasyon Krokisi Şekil 3: İmar durumu ve Aplikasyon Krokisi 279
Yerel Yönetimlerde Kent Bilgi Sisteminin Kullanõmõnõ Kolaylaştõrmak İçin Yazõlõm Geliştirme Karar vermede kullanõlmak üzere konumsal analiz ve sorgulamalar sonucunda Konumsal Bilgi Sistemlerinden elde edilecek bilgilerin güvenilir, doğru ve tam olabilmesi için veri tabanõndaki verilerin anlõk olarak gerçek durumu yansõtmasõ gerekmektedir. Konumsal verilerin güncelleştirme gereksinimi genellikle detaylarõn konumlarõndaki değişiklikler ve detaya ait özniteliklerdeki değişikliklerden kaynaklanmaktadõr. Şekil 4 de hem sözel hemde grafik verilerin güncelleştirilmesi için kullanõcõnõn yapmasõ gereken şey, form üzerinde istenenleri yapmaktõr. Kullanõcõ, projede yer alan bütün tablo bilgilerine combo box içinden seçmek suretiyle ulaşõlabilmekte, istenilen kayõt numarasõna ulaşõlabilmekte, tablo üzerinden sorgulama yaparak istenilen bilgiye ulaşabilmekte, yeni kayõt ekleme/silme işlemini kolayca yapabilmektedir. Sözel Veri Girişi ve Güncelleştirilmesi Grafik Veri Güncelleştirilmesi Şekil 4: Sözel veri girişi ve güncelleştirilmesi Şekil 5: Grafik veri güncelleştirilmesi Alõm, satõm, yola terk, parselasyon, ifraz,tevhit vb. işlemler suretiyle grafik verilerdeki değişiklikleri izlemek ve bu değişiklikleri kullanõcõnõn bir tuşla kolayca yapabilmesi amacõyla şekil 6 daki sistem geliştirilmiştir. Örneğin Şekil 6 deki form üzerinden parselin herhangi bir kenara paralel doğru ile ifraz edilmek istendiğinde şekil 6 da görülen işlem adõmlarõ takip edilmek suretiyle parselin güncelleştirilmesi yapõlacaktõr. Şekil 6: Parsel katmanõ içindeki bir parselin bir kenara paralel doğru ile ifrazõ 280
Geymen, Sarõ 7. SONUÇ Bu çalõşma bünyesinde, KBS nin bir parçasõ olarak geliştirilen ve konuyla ilgili her türlü kurum ve kuruluşa yönelik olarak tasarlanan uygulama programlarõ ile yerel yönetimlerin özellikle belediyelerin KBS ne geçişteki problemlerin çözümü için bir katkõ sağlanmasõ hedeflenmiştir. Pratikte kullanabilirliği ölçüsünde bu hedefe ulaşõlmõş olacaktõr. Kamu kurumlarõ, bu türden yazõlõmlar sayesinde yõğõlmaya, faaliyetlerin yavaşlamasõna vatandaş ve personelin şikayetine sebep olan prosedürleri otomasyona geçirecekler böylece büyük ölçüde rahatlama olacak ve hizmet kalitesi artacak sistem işlerlik kazanacaktõr. Kamu kurumlarõndaki hantal yapõyõ ve yavaş bürokrasiyi yenmenin yolu, bilgi sistemlerinin hõzla hayata geçirilmesi ile olacaktõr. 8. KAYNAKLAR Baz, İ., Geymen A., Tapu ve Kadastro Faaliyetlerine Yönelik Kent Bilgi Sistemi Tasarõmõ Karadeniz Teknik Üniversitesi Kent Bilgi Sistemleri Sempozyumu Ekim 1999 Baz, İ., Yerel Yönetimler İçin Kent Bilgi Sistemi Tasarõmõ: K.T.Ü. Müh. - Mim. Fak., Yerel Yönetimlerde Kent Bilgi Sistemi Uygulamalarõ Sempozyumu. 1999 ESRI Understanding GIS - The ARC/ INFO Method, Environmental Systems Research Institute, California 1990 ESRI Environmental Systems Research Institute The Geographic Information System ArcView GIS California (1995) ESRI Environmental Systems Research Institute Customization and Application Development for ArcView Avenue California 1995 Geymen A., Tapu ve Kadastro Faaliyetlerine Yönelik Kent Bilgi Sistemi Tasarõmõ Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi 1999 Geymen A, Baz İ, "Software Developments To Ease The Usage Of Gis And Make Them User Friendly And Its Implementation For Local Municipalities In Turkey "Fourth International Symposium, Turkish-German Joint Geodetic Days", April 2001, Berlin Karas İ, Baz İ., AM/FM Algorithms for Automatic Detection and Preparation of Application Plans, Fourth International Symposium, Turkish-German Joint Geodetic Days", April 2001, Berlin M.Mather P., Geographical Information Handling- Research and Applications Department of Geography, University of Nottigham, UK Petterson J., Geographic Information System and Mapping Practõses and Standards Philadelphia 1992 Yomralõoğlu T., Coğrafi Bilgi Sistemleri Temel Kavramlar ve Uygulamalar Trabzon 2000 281