DIGITAL CHART OF THE WORLD COĞRAFİ VERİ TABANININ KARTOGRAFİK OLARAK KULLANIMI

Transkript

1 Selçuk Üniversitesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Öğretiminde 30. Yõl Sempozyumu,16-18 Ekim 2002, Konya SUNULMUŞ BİLDİRİ DIGITAL CHART OF THE WORLD COĞRAFİ VERİ TABANININ KARTOGRAFİK OLARAK KULLANIMI İ. Öztuğ BİLDİRİCİ 1, Ferruh YILDIZ 1, İsmail BABAOĞLU 2, Ersin KAYA 2 1 Selçuk Üniversitesi Mühendislik Mimarlõk Fakültesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Bölümü, Kampüs KONYA, bildirici@selcuk.edu.tr, fyildiz@selcuk.edu.tr 2 Selçuk Üniversitesi Mühendislik Mimarlõk Fakültesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü, Kampüs KONYA Özet: DCW (Digital Chart of the World) coğrafi veri tabanõ Amerikan Defence Mapping Agency (DMA) kurumu için ESRI tarafõndan "Vector Product Format" (VPF) formatõnda hazõrlanmõştõr. Daha sonra Arc/Info formatõna dönüştürülerek ticari kullanõma açõlmõştõr. DCW verileri, çoğunluğu 1: ölçekli olan, ABD ve müttefiki bazõ devletlerin askeri harita kurumlarõ tarafõndan analog olarak hazõrlanmõş ONC (Operational Navigation Chart) harita takõmõnõn sayõsallaştõrõlmasõ ile elde edilmiştir. Genel olarak bir fiziki haritanõn kapsadõğõ bilgileri kapsayan DCW yaklaşõk 50 tabakadan oluşmaktadõr. Küçük ölçekli kartografik ürünlerde ve GIS uygulamalarõnda yaygõn olarak kullanõlmaktadõr. Bu çalõşmada DCW verilerinin altlõk olarak kullanõldõğõ iki adet siyasi haritanõn yapõm aşamalarõ tartõşõlmaktadõr. 1. GİRİŞ DCW (Digital Chart of the World) coğrafi veri tabanõ ilk olarak askeri amaçla Amerikan Defence Mapping Agency (DMA) kurumu için ESRI tarafõndan "Vector Product Format" (VPF) formatõnda hazõrlanmõştõr. DCW 1: ölçekli, tüm yeryüzünü kapsayan bir vektör veri tabanõdõr. Veri tabanõnõn temel veri kaynağõ ABD, İngiltere, Kanada ve Avustralya tarafõndan ortaklaşa hazõrlanan "DMA Operational Navigation Chart" (ONC) harita takõmõdõr. DCW veri tabanõ, ilk hazõrlanõşõndan sonra ARC/INFO Coverage formatõna dönüştürülerek dört CD halinde yine ESRI tarafõndan sivil kullanõma sunulmuştur. Tüm dünyayõ kapsayan ve 17 tabakadan oluşan veriler saklama kolaylõğõ nedeniyle 5x5 derecelik paftalara bölünmüştür. Söz konusu CD leri ESRI ticari olarak pazarlamaktadõr. ESRI yanõnda DCW veri tabanõ İnternet ortamõnda Pennsylvania State University (PSU) tarafõndan da yayõnlanmaktadõr [URL 1]. PSU, DCW verilerini ülke ve tabaka bazõnda ARC/INFO Export formatõnda (e00 uzantõlõ dosyalar) dağõtmaktadõr. DCW veri tabanõ hem mekansal hem de sözel bilgiler içermektedir. Bu açõdan 1: ölçeğinde gerçekleştirilebilecek CBS uygulamalarõnda ve sayõsal kartografik ürünlerin hazõrlanmasõnda altõk olarak kullanõlabilir. DCW den yararlanõlarak üretilebilecek kartografik ürünler, küçük ölçekli siyasi, fiziki ve tematik haritalar olabilir. Bu tür haritalar hem basõlõ, hem de CDROM ve İnternet ortamõnda dağõtõlabilen elektronik haritalar da olabilir. Bu çalõşmada DCW den yararlanõlarak hazõrlanan iki siyasi haritanõn yapõm aşamalarõ ve DCW nin kartografik anlamda kullanõmõ tartõşõlacaktõr. Söz konusu haritalar, Türk İşbirliği ve Kalkõnma İdaresi (TİKA) için hazõrlanan, 1: ölçekli Balkanlar Türkiye Kafkasya ve 1: ölçekli Avrasya Türk Cumhuriyetleri haritalarõdõr. Her iki harita da siyasi harita olup, Lambert Konform Konik Projeksiyonu kullanõlarak, 364

2 Bildirici, Yõldõz, Babaoğlu, Kaya onar bin adet offset baskõ tekniği ile çoğaltõlacak şekilde hazõrlanmõştõr. Yazõlõm olarak MapInfo 6.5 yazõlõmõ kullanõlmõş, veriler problemsiz olarak ARC/INFO formatõndan MapInfo formatõna dönüştürülmüştür. Haritalarõn ölçekleri DCW ölçeğinden daha küçük olduğundan siyasi haritada gösterilmesi uygun tabakalarda ekranda genelleştirme yapõlmõştõr. Genelleştirmeye paralel olarak, çalõşõlan bölgeleri kapsayan atlaslar ve diğer basõlõ haritalardan yararlanõlarak kontrol yapõlmõştõr. Bu bağlamda DCW de hatalõ olarak yer alan çok sayõda obje düzeltilmiştir. Genelleştirme işlemleri manuel olarak ekranda yapõlmõştõr. Ekranda yoğun olarak çalõşma gerektiren diğer bir işlem de coğrafi yer isimlerinin Türkçeleştirilmesidir. Bu amaçla da basõlõ atlas ve haritalardan yararlanõlmõştõr [HGK, 1993; Westermann, 1996; Lexicon, 1974; Mairs, 1990; HGK, 2000; HGK, 1998; HGK, 1997; HGK, 1993a; HGK, 1993b; HGK, 1993c]. 2. MAPINFO YAZILIMI VE VERİLERİN AKTARILMASI Çalõşmada MapInfo yazõlõmõn 6.5 versiyonu kullanõlmõştõr. MapInfo bilindiği üzere bir CBS yazõlõmõdõr. Yazõlõm CBS yazõlõmlarõ içerisinde kartografik tasarõm açõsõndan en uygun olduğu düşünülerek seçilmiştir. Özellikle tematik harita yapõmõ açõsõndan yazõlõm oldukça iyi olanaklar sunmaktadõr. Tematik haritalarda kullanõlan gösterim araçlarõnõn önemlileri (bar ve pie grafikler vb) yazõlõmda mevcuttur. Bu tür araçlar programõn çekirdek halinde mevcuttur. MapBasic olarak adlandõrõlan kendine has bir programlama diliyle kullanõcõlar kendi ihtiyaçlarõna yönelik programlar geliştirerek MapInfo altõnda çalõştõrõlabilirler. Bir başka programlama yolu ise MapX olarak adlandõrõlan ActiveX bileşen ile MapInfo objelerini kullanarak yazõlõm geliştirmektir. MapInfo ya 6.5 versiyonu ile daha önceden eksikliği hissedilen üç boyutlu gösterim araçlarõ da eklenmiştir. MapInfo dosya yapõsõ, alõşõlmõş windows programlarõnõn dosya tarzõndan farklõdõr. Her tabaka bir table (tablo) olarak adlandõrõlõr ve bu tabakaya ait bir tab uzantõlõ dosya oluşur. Tab dosyasõna genellikle dört tane daha dosya eşlik eder. Bu dosyalar grubu ilgili tabakayõ kapsar. Yalnõzca tab dosyasõ bir yerden bir yere kopyalanõrsa, ilgili veriler taşõnamaz. İlgili tüm dosyalarõn kopyalanmasõ gerekir. Bu bakõmdan kullanõcõya kolaylõk olmasõ bakõmõndan MapInfo içerisinde bir kopyalama (farklõ kaydetme) ve yeniden adlandõrma menüsü vardõr. MapInfo nun kullandõğõ diğer bir dosya türü workspace (wor uzantõlõ) dosyalarõdõr. Workspace dosyalarõ bir projede kullanõlan tüm tabakalarõ, bu tabakalarõn hangi kombinasyonda hangi pencerelerde gösterildiğini, tematik gösterimleri, lejantlarõ vb bilgileri tutar. Workspace dosyalarõnda mekansal ya da sözel hiç bir bilgi bulunmaz, bu bilgiler table dosyalarõndadõr. Arc/Info MapInfo arasõnda veri dönüşümü, programõn çekirdek halinde verilen aslõnda bir MapBasic programõ olan ArcLink ile yapõlmaktadõr. ArcLink, Arc Info Export formatõ olarak bilinen ve e00 uzantõlõ dosyalarõ MapInfo dosyalarõna çevirebilir ya da MapInfo dosyalarõ e00 dosyalarõ haline getirilebilir. e00 dosyalarõ, birden çok tabakaya ait verileri kapsamaktadõr. Bu nedenle bir e00 dosyasõ dönüştürüldüğünde, bir çok MapInfo dosyasõ (table dosyalarõ) oluşur. Çalõşmada kullanõlan veriler ülke bazõnda e00 dosyalarõ olarak PSU harita sunucusundan alõnmõştõr [URL 1]. Çalõşma alanõna çok sayõda ülke girdiğinden aynõ karakterdeki verilerin coğrafi anlamda dosyalara bölünmüş durumdadõr. Çalõşma bölgesini kapsayan verilerin MapInfo formatõna dönüştürüldükten 365

3 Digital Chart of the World Coğrafi Veri Tabanõnõn Kartografik Olarak Kullanõmõ sonra, tabakalar halinde birleştirilmesi de gerekmektedir. Bu işlemin manuel olarak yapõlmasõ hem zaman kaybõna hem de hatalara yol açabileceğinden, bir MapBasic programõ ile işlem otomatize edilmiştir. İlk olarak her ülkeye ait veriler ayrõ klasörlerde MapInfo table dosyalarõ haline getirilmiş, daha sonra hazõrlanan MapBasic programõ ile bu klasörler taranarak aynõ tabakaya ait veriler birleştirilmiştir. Veriler PSU yerine, ESRI CD'lerinden alõnmõş olsaydõ yine parçalanma durumu söz konusudur. Çünkü bu CD lerde de dünya 5x5 derecelik gridlere ayrõlarak veriler parçalanmõştõr. Bu anlamda hazõrlanan MapBasic programõ DCW ile yapõlan her türlü çalõşmada kullanõlabilir. 3. DCW TABAKA YAPISI DCW veri tabanõ kabaca bir fiziki haritada bulunmasõ gereken pek çok bilgiyi kapsamaktadõr. Veriler içerik olarak 17 konuya ayrõlmõştõr (Tablo 1). Bu tabakalardan bir siyasi haritada gereken bilgileri kapsayan ve projede kullanõlanlar Tablo 1'de gösterilmiştir. Veriler MapInfo ya dönüştürüldüğünde, yazõlõmlarõn yapõsõnõn farklõ olmasõ nedeniyle MapInfo da oluşan tabaka sayõsõ 17 den fazla olmaktadõr. Genel olarak tüm tabakalar dolu ise, 54 adet MapInfo tabakasõ oluşmaktadõr. ArcInfo coverage formatõnda, tabakalar obje tiplerine göre network, polygon, line ve point olmak üzere dört değişik tipte olabilir. Bu tür tabakalar ayrõca Annotation olarak dlandõrõlan yazõ objeleri de içerebilirler. Bu tabaka tipleri DCW de tabaka adlarõnõn sonuna NET, POLY, LINE ve POINT kõsaltmalarõ eklenerek belirtilmiştir. Network tipi diğerlerinden farklõ olarak hem çizgisel hem alansal objeleri kapsamaktadõr. Verilerin MapInfo'ya dönüştürülmesi halinde, nokta, çizgi, alan ve yazõ için ayrõ tabakalar açõlmaktadõr. Aslõnda MapInfo'da bir tabakada birden çok obje tipi kullanõlabilir. Yani ArcInfo daki network tipi tabakalar gibi bir MapInfo tabakasõ hem alan hem çizgi hem de yazõ içerebilir. Buna rağmen MapInfo da kullanõlan dönüşüm alt programõ, her tabakada tek bir obje tipi olacak şekilde dönüşüm yapmaktadõr. Bu nedenle dönüşüm sonrasõ daha fazla tabaka oluşmaktadõr. Bunu bir avantaj olarak değerlendirmek gerekir. Çünkü bir tabakada bir obje tipi ile çalõşmak daha yararlõdõr. İstendiği takdirde de tabakalar rahatlõkla birleştirilebilir. DCW koordinat sistemi enlem-boylam sistemidir. Projeksiyonsuz koordinat sistemi olarak da adlandõrõlan bu sistemde x koordinatõ olarak boylam, y koordinatõ olarak boylam tanõmlanmõştõr. Koordinat birimi derecedir. Veriler x ve y eksenleri düzlem bir koordinat sistemi tanõmlayacak şekilde gösterildiğinde aslõnda meridyen uzunluğu koruyan silindirik projeksiyon kullanõlmõş olmaktadõr. CBS sistemlerinde bu şekilde çalõşmanõn yararlarõ vardõr. Enlem ve boylam değerlerinden yararlanarak veriler kolaylõkla istenilen projeksiyonda görüntülenebilirler. Yükseklikle ilgili olarak, yükseklik tabakalarõ, eşyükseklik eğrileri ve yükseklik noktalarõ olmak üzere üç tür veri bulunmaktadõr. Yükseklik birimi olarak fit kullanõlmõştõr. Bu açõdan metrik birimlerin kullanõldõğõ ülkelerde eşyükseklik eğrileri ve yükseklik tabakalarõnõn kullanõmõ sorun oluşturabilir. Yükseklik eğrilerinde ve yükseklik noktalarõnda öznitelik olarak kaydedilmiş fit biriminde yükseklik değerleri 366

4 Bildirici, Yõldõz, Babaoğlu, Kaya mevcuttur. Bunlardan yararlanarak yeni bir nokta kümesi oluşturulabilir, bu noktalarõn yükseklikleri metreye çevrilerek yeni bir sayõsal arazi modeli yardõmõyla metrik eşyükseklik eğrileri oluşturulabilir. Bu çalõşmada yükseklik gerekli olmadõğõndan böyle bir uygulama yapõlmamõştõr. Tablo 1: DCW Tabakalarõ, Projede kullanõlanlar * ile gösterilmiştir [ESRI, 1993]. İçerik Kõsaltma Tabaka Adõ Açõklama 1 Political/Ocean PO 2 Populated Places PP PONET (Alan) * PONET (Çizgi) * POPOINT PPPOLY PPPOINT * Poligon olarak ülkeler, adalar Çizgi olarak ülke sõnõrlarõ Poligon olarsak büyük kentler Yerleşim merkezleri 3 Railroads RR RRLINE * Sõnõflandõrõlmõş demiryolu ağõ 4 Roads RD RDLINE * Sõnõflandõrõlmõş karayolu ağõ 5 Utilities UT UTLINE Elektrik, boru hatlarõ vb. 6 Drainage DN DNNET (Alan) * DNNET (Çizgi) * DNPOINT 7 Drainage-Supplemental DS DSPOINT 8 Hypsography HY 9 Hypsography- Supplemental HS Göller, bataklõk alanlar vb Nehirler, dereler HYNET (Alan) Poligon olarak yükseklik tabakalarõ (fit olarak) HYNET (Çizgi) HYPOINT HSLINE HSPOINT 10 Landcover LC LCPOLY LCPOINT 11 Ocean Features OF OFLINE OFPOINT 12 Physiography PH PHLINE Eşyükseklik eğrileri (fit) Yükseklik noktalarõ Ara eşyükseklik eğrileri İlave yükseklik noktalarõ Arazi kullanõmõ (poligon) 13 Aeronautical AE AEPOINT * Hava alanlarõ 14 Cultural Landmarks CL CLPOLY CLPOINT CLLINE 15 Transportation Structure TS TSLINE Önemli köprü vb yapõlar TSPOINT 16 Vegetation VG VGPOLY Bitki örtüsü 17 Data Quality DQ DQNET DQNET Veri kalitesi bilgisi Her tabakada bulunan objeler öznitelik tanõmlamalarõyla birbirinden ayrõlmõştõr. Örneğin PONET tabakasõnda özniteliklere göre ayrõlan ülke sõnõrlarõ, okyanus, kutuplardaki buzullar yer almaktadõr. Projede PONET tabakasõndan yalnõzca ülke 367

5 Digital Chart of the World Coğrafi Veri Tabanõnõn Kartografik Olarak Kullanõmõ sõnõrlarõ kullanõlmõştõr. Su sistemi ile ilgili objeler DNNET tabakasõndadõr. Yine özniteliklere göre sulu ve kuru dereler/nehirler, sulu ve kuru göller, bataklõk araziler birbirinden ayrõlmõştõr. Bu tabakadan sulu ve kuru göller, sulu ve kuru nehirler olmak üzere dört kategoride objeler seçilmiş diğerleri elimine edilmiştir. 4. PROJEYE UYGUN ALTLIK VERİLERİ HAZIRLANMASI DCW yapõsõ gereği tam olarak projede kullanõlacak bir veri altlõğõ değildir. Kartografik tasarõm öncesi altlõk veriler üç aşamada hazõrlanmõştõr: Verilerin genelleştirilmesi İsim bilgilerinin Türkçeleştirilmesi DCW'nin kapsamadõğõ, ancak projede gereken verilerin sayõsallaştõrõlmasõ Altlõk verilerin mevcut haritalarla karşõlaştõrõlarak kontrol edilmesi 4.1 Genelleştirme DCW ölçeği 1: 1 milyon, projede hazõrlanacak haritalarõ ölçekleri ise 1: 3 milyon ve 1: 8 milyondur. Bu nedenle, bazõ tabakalarda genelleştirme yapõlmasõ zorunludur. MapInfo yazõlõmõnda çizgi basitleştirme dõşõnda otomatik genelleştirme aracõ yoktur. DCW verileri çok yoğun nokta içerdiğinden yapõlan denemelerde MapInfo'ya 6.5 versiyonunda yeni eklenen otomatik çizgi basitleştirmenin çok iyi çalõşmadõğõ görülmüştür. Genelleştirmede genel olarak üç yöntem izlenmiştir: Öznitelikler yardõmõyla önemsiz olarak görülen objelerin otomatik silinmesi (seçme) Alansal olarak küçük objelerin otomatik silinmesi (seçme) Ekranda genelleştirme yapõlarak, silme ya da basitleştirme (seçme ve basitleştirme) Yukarõda parantez içinde her yöntem için uygulanan genelleştirmenin temel işlemleri belirtilmiştir [Bildirici ve Uçar, 2000]. Otomatik silme yöntemi, verilerin öznitelik tutarlõlõğõna bağlõ olarak çalõşan bir yöntemdir. Başka bir deyişle özniteliklerin doğru tanõmlanmamasõ durumunda gösterilmesi gereken ama önemsiz kategoride tanõmlanan objelerde otomatik olarak silinmiş olur. Otomatik silme yöntemi yerleşim merkezleri (PPPOINT), yollar (RDLINE), demiryollarõ (RRLINE), su sistemi (DNNET), hava alanlarõ (AEPOINT) tabakalarõnda yapõlmõştõr. Otomatik silme yapõlan tabakalardaki veriler, daha sonra yaklaşõk aynõ ölçeklerdeki haritalarla karşõlaştõrõlarak eksik objeler olup olmadõğõ belirlenmiştir. Gösterilmesi gereken ancak altlõk verilerde olmayan objeler, ya öznitelik hatalarõ nedeniyle silinmiş ya da DCW de yer almamõştõr. Bu tür objeler DCW de varsa öznitelik hatasõ düzeltilmiş yoksa sayõsallaştõrma yapõlarak altlõk verilere eklenmiştir. Genel olarak DCW veri tabanõnda eksiklikler ve hatalarla karşõlaşõlmaktadõr. Örneğin Türkiye'de yerleşim merkezleri bucaklara kadar sayõsallaştõrõlmõş olmasõna rağmen, dört il gösterilmemiştir (PPPOINT tabakasõ). Su sisteminde ise, bazõ önemli nehirlerin, yer yer sayõsallaştõrma hatalarõ nedeniyle kesintiye uğramasõ gibi hatalarla karşõlaşõlmõştõr. 368

6 Bildirici, Yõldõz, Babaoğlu, Kaya Alansal olarak otomatik silme, iki tabakada uygulanmõştõr. PONET tabakasõnda alanõ gösterilemeyecek kadar küçük olan adalar, DNNET tabakasõnda ise yine alanõ küçük olan sulu-kuru göller otomatik olarak silinmiştir. Ekranda genelleştirme, yollar (RDLINE), demiryollarõ (RRLINE) ve su sistemi tabakasõnda (DNNET) nehirler için yapõlmõştõr. Yol tabakasõnda yollarõn cinsine göre öznitelik tanõmlamalarõ yapõlmõştõr. Ancak bu tanõmlamalar Avrupa ülkeleri dõşõnda sağlõklõ değildir. Yapõlan denemelerde tanõmlõ özniteliklere göre proje ölçeğinde önemli olan yollarõn seçilmesinin mümkün olmadõğõ belirlenmiştir. Bunun üzerinde yollar ekranda, mevcut haritalarla karşõlaştõrõlarak genelleştirilmiştir. Bu çalõşma ile aynõ zamanda yollarõn güncel haritalarla uyumlu olmasõ da sağlanmõştõr. Ekranda genelleştirmede uygun olmayan objelerin silinmesi kalan ojelerde gerekiyorsa çizgi basitleştirme yapõlmasõ biçiminde iki aşamalõ bir yöntem izlenmiştir. Demiryollarõ tabakasõnda ilk olarak özniteliklere göre otomatik silme yapõldõktan sonra seçilen objelerin Avrupa ülkeleri, Rusya ve Ukrayna'da proje ölçeğinde gösterilemeyecek derecede yoğun olduğu görülmüştür. Demiryollarõnda da yollara benzer olarak mevcut haritalarla karşõlaştõrma yapõlarak genelleştirme uygulanmõştõr. Nehir/dere kategorisindeki objelerde, objenin genişliği, debisi gibi bilgilere dayanan bir öznitelik tanõmlamasõ yapõlmamõştõr. Yalnõzca, her mevsim sulu, her mevsim sulu değil şeklinde bir tanõmlama yapõlmõştõr. Veriler incelendiğinde çok ayrõntõlõ bir sayõsallaştõrma yapõldõğõ görülmüştür. Veri yoğunluğunun 1: 1 milyon ölçeği için bile fazla olduğu söylenebilir. Bu tabakada, yoğunluk yanõnda nehirlerin geniş olan parçalarõnõn göl biçiminde alansal olarak gösterilmiş olmasõ da bir sorun oluşturmaktadõr. Bu tür alansal objelerin enleri çoğunlukla proje ölçeğinde gösterilemeyecek kadar dar olduğundan, ekranda çalõşma yapõlarak çizgisel objelere dönüştürülmesi gerekmiştir. Bu özel durum dõşõnda nehirler için de yol ve demiryollarõndaki gibi ekranda genelleştirme yapõlmõştõr. Ülke sõnõrlarõ ve adalar üzerinde yapõlan incelemelerde, şekil olarak bir değişikliğe gerek olmadõğõ görüldüğünden, genelleştirme yapõlmamõştõr. Yalnõzca çok karmaşõk bazõ kõyõ çizgilerinde ekranda çizgi basitleştirmesi uygulanmõştõr. Yapõlan kontrollerde ülke sõnõrlarõnõn genel olarak doğru olduğu görülmüştür. Yalnõzca bazõ sorunlu bölgelerde (Kõbrõs, Keşmir vb) değişiklikler yapõlmõştõr. 4.2 İsim Bilgilerinin Türkçeleştirilmesi DCW'de isim bilgileri İngilizce olarak yer almaktadõr. İngiliz harflerinin dõşõnda harfler içeren yer isimleri öznitelik tanõmlamalarõyla belirtilmiştir. Burada iki durum söz konusudur. Latin alfabesine eklenmiş özel karakterlerin kullanõldõğõ isimler en yakõn Latin harfi kullanõlarak yazõlmõştõr (örneğin Ereğli yerine Eregli). Latin alfabesi kullanmayan dillerde ise yer isimleri İngilizceleştirilmiştir. Öncelikle Türkiye'deki yer isimleri, Türkçe karakterler de kullanõlarak düzeltilmiştir. MapInfo yazõlõmõ açõsõndan da Türkçe karakter kullanmakta bir sorun yoktur. Türkiye dõşõndaki yerleşim merkezleri için ise iki yol izlenmiştir. 369

7 Digital Chart of the World Coğrafi Veri Tabanõnõn Kartografik Olarak Kullanõmõ Yerleşim merkezinin yaygõn kullanõlan bir Türkçe ismi varsa kullanõlmõştõr (örneğin Atina, Üsküp). Bu konuda HGK tarafõndan yayõnlanan haritalarda kullanõlan isimler esas alõnmõştõr. Yaygõn bir Türkçe isim yok ise, DCW de kullanõlan İngilizce isim aynen alõnmõştõr. Yerleşim merkezleri isimlerinde hem Türkçeleştirilmiş isimlerde hem de İngilizceleştirilmiş isimlerde belli bir standart yoktur. Örneğin HGK tarafõndan yayõnlanan haritalarda Türkiye dõşõ yer isimlerinde değişik kullanõmlara rastlanmaktadõr. İngilizce haritalarda ise Latin alfabesi kullanõlmayan dillerdeki yer isimlerinin İngilizce yazõmõnda birlik yoktur. Özellikle Asya haritalarõnda haritanõn önemli bir kõsmõnõ kaplayan Rusya ve Çin de atlaslara göre farklõ yazõm biçimleri vardõr. Özellikle Çin yerleşim merkezlerinde International Atlas (197?) ile DCW arasõnda çok fark vardõr. Türkçe yer isimlerinin belli bir standarda bağlanmasõnda son derce yarar vardõr. Yurt dõşõ yerleşim merkezlerini de kapsayan bir coğrafi yer adlarõ sözlüğünün hazõrlanmasõ gereklidir. Bu şekilde Türkçe atlas, harita ve benzeri kartografik ürünlerde belli bir standart sağlanabilir. 4.3 Altlõk Verilerin Sayõsallaştõrma Yoluyla Zenginleştirilmesi DCW altlõk verileri, projede gerekli olan tüm verileri kapsamamaktadõr. Yapõlan genelleştirme ve isim Türkçeleştirmesinden sonra, eksik olan veriler sayõsallaştõrõlarak altlõk verilere entegre edilmiştir. Eksik olan veriler: Türk cumhuriyetlerinde eyalet/il vb sõnõrlar Rusya, Kafkasya ve Balkanlardaki özerk bölgeler DCW de yer almayan otoyollar Bu tür veriler, Birleşmiş Milletler web sitesinde yayõnlanan haritalar, Yabancõ atlaslar HGK tarafõndan yayõmlanan atlaslar gibi kaynaklardan sayõsallaştõrma yapõlarak elde edilmiştir. Değişik ölçek, datum ve projeksiyondaki bu haritalardan elde edilen veriler, haritalar üzerinde bulunan coğrafi ağ (Meridyen ve Paraleller) yardõmõyla özel bir dönüşüm yardõmõyla DCW ye başarõyla entegre edilmiştir. Bu amaçla özel bir çalõşma yapõlarak DXF dosyalarõnõ işleyen bir program hazõrlanmõştõr. Sayõsallaştõrma için AutoCAD yazõlõmõ kullanõlmõş, DXF formatõna dönüştürülen veriler, hazõrlanan programla işlenerek MAPINFO ya aktarõlmõştõr. Dönüşüm yöntemi ve program hakkõnda ayrõ bir yayõn hazõrlanmaktadõr. 5. KARTOGRAFİK TASARIM ve BASKI Siyasi haritalarõn kartografik tasarõmõ MAPINFO ortamõnda yapõlmõştõr. MAPINFO benzer CBS yazõlõmlarõ arasõnda oldukça iyi tasarõm olanaklarõna sahip bir yazõlõmdõr. Oldukça zengin bir noktasal ve çizgisel işaret kütüphanesine sahiptir. Tematik harita yapõm araçlarõ da oldukça güçlüdür. Ancak MAPINFO, öncelikle bir CBS yazõlõmõ olduğundan, hazõrlanan haritalarõn ekranda gösterilmesi ya da çiziciden çõktõ alõnmasõna yönelik çalõşõr. Bu çalõşmada ise hazõrlanan haritalarõn offset baskõ ile çoğaltõlmasõ 370

8 Bildirici, Yõldõz, Babaoğlu, Kaya gerekmekteydi. Yapõlan çalõşmanõn renk ayrõmõ yapõlabilir hale getirilmesi bu çalõşmadaki en kritik nokta olmuştur. MAPINFO kendi yetenekleriyle hazõrlanan bir haritayõ renk ayrõmõ donanõmõna (Image Setter) gönderememektedir. İlk bakõşta harita pencerelerinin standart resim dosyalarõna dönüştürülebilmesi (BMP, JPEG vb) ile bu sorunun aşõlacağõ düşünülebilir. Ancak bu tür resim dosyalarõ standart olarak 90 dpi yoğunlukta üretilmektedir ve bu da matbaacõlõk açõsõndan çok yetersiz bir yoğunluktur. MAPINFO matbaa ilişkisinin tek çözümü, ADOBE firmasõnõn taşõnabilir doküman formatõ olarak geliştirdiği PDF (Portable Document Format) teknolojisidir. PDF bir dokümanõn değişik sistemler arasõnda görünümünde bir değişiklik olmaksõzõn sanki kağõt üzerindeymiş gibi taşõmasõnõ sağlamak üzere geliştirilmiştir. PDF dosyalarõ kağõda alõnmõş bir baskõnõn yerine geçmek üzere tasarlandõğõndan bir program tarafõndan oluşturulmazlar. Özel olarak hazõrlanmõş bir yazõcõ sürücüsü, yazõcõ kullanma özelliği olan her programõn PDF dosyasõ oluşturmasõnõ sağlar. PDF dosyalarõ genel olarak Internet te doküman paylaşõmõnda kullanõlmasõ yanõnda matbaacõlõkta da kullanõlabilirler. Başka bir deyişle PDF dosyalarõndan renk ayrõmõ yapõlabilir. 6. HARİTA BASIMINDA YASAL DENETİM Ülke çapõnda yayõnlanacak tüm siyasi ve fiziki haritalar HGK tarafõndan kontrol edilmek zorundadõr. Bu amaçla harita yayõnlayacak her kurum ve kuruluş yaptõğõ çalõşmayõ HGK ya kontrol için vermekte ve olur yazõsõ almaktadõr. Bu denetlemeden amaç, ülke ve idari sõnõrlardaki hatalarõn önlenmesi, isim bilgilerinde bir standardõn sağlanmasõ ve ülke menfaatlerine uygun olmayan gösterimlerin önlenmesidir. Bu şekilde haritalarõn kartografik olarak da denetlemesi yapõlabilmektedir. Denetleme yetkisi HGK kurumuna "Harita ve Harita Bilgilerini Temin ve Kullanma Yönetmeliği" uyarõnca verilmiştir. Olur alma prosedürü ise oldukça uzun zaman almaktadõr. HGK genel olarak ülke sõnõrlarõ içinde ve komşu ülkelerde kontrol yapmaktadõr. Bu projede hazõrlanan haritalarõn başvurusu yapõldõğõnda yeni bir uygulama başlatõlarak ülke sõnõrlarõ dõşõndaki bölgelerde Türkiye nin dõş politikasõna aykõrõ gösterimler olup olmadõğõnõn denetlenmesi için Dõş İşleri Bakanlõğõna görüş sorulmaya başlanmõştõr. Bu uygulama olur alma sürecini daha da uzatmõştõr. Bu yazõnõn hazõrlandõğõ günlerde başvuru üzerinden yaklaşõk beş ay geçmesine rağmen olur alõnamamõştõr. HGK denetleme aşamasõnda, olur istenen haritalarõ kendi telif haklarõ yönünden de incelemektedir. Bu yönden yapõlan incelemede, olur istenen haritanõn HGK tarafõndan yayõnlanmõş herhangi bir haritanõn kopyasõ olup olmadõğõ incelenmektedir. Uygulamada telif haklarõ yönünden yapõlan denetleme çok da adil olmamaktadõr. Örneğin HGK tarafõndan yayõnlanan Türkiye siyasi haritasõndan alõnan her türlü bilgi (örneğin il merkezlerinin isimleri) telif hakkõ kapsamõnda düşünülmektedir. Projede yapõlan haritalar, ölçek, projeksiyon, genelleştirme ve kartografik tasarõm açõsõndan benzer HGK haritalarõndan farklõ olmasõna rağmen telif hakkõ talep edilmiştir. Ülkemizde sivil kartografyanõn gelişebilmesi için bu tür güçlüklerin aşõlmasõ gereklidir. 371

9 Digital Chart of the World Coğrafi Veri Tabanõnõn Kartografik Olarak Kullanõmõ 7. SONUÇ ve ÖNERİLER Bu çalõşmada ilk olarak DCW coğrafi veri tabanõ tanõtõlarak kartografik ürünlerde kullanõm olanaklarõ irdelenmiştir. Daha sonra iki siyasi haritanõn yapõm aşamalarõ ve DCW verilerinde bu amaçla yapõlan genelleştirme, isimlerin Türkçeleştirilmesi gibi işlemler üzerinde durulmuştur. Son olarak yapõlan çalõşmanõn matbaada basõlabilir hale getirilmesi ve basõm için yerine getirilmesi gereken yasal prosedür anlatõlmõştõr. Hazõrlanan siyasi haritalar öncelikle basõm amaçlõ hazõrlanmasõna rağmen aynõ zamanda MapInfo ortamõnda bir coğrafi bilgi sistemi olarak da değerlendirilmelidir. DCW genel olarak küçük ölçekli kartografik ürünlerde (ekran haritalarõ ya da basõlõ haritalar) kullanõlabilecek çok yararlõ bir veri kaynağõdõr. İnternet ortamõnda yayõnlanan pek çok interaktif harita sitesi altlõk olarak DCW veri tabanõnõ kullanmaktadõr [URL 2; URL 3]. Bu bağlamda DCW nin yaygõn bir kullanõm alanõ olduğu söylenebilir. Ancak DCW verilerinde olasõ hatalar, başka kaynaklarla karşõlaştõrmalar yapõlarak düzeltilmelidir. DCW yer isimlerinin Türkçeleştirilmesinde HGK denetimine rağmen kesin bir standart uygulanamamõştõr. Benzeri çalõşmalarda isimlerde standart sağlamak için bir Türkçe coğrafi yer isimleri sözlüğüne ya da kataloguna ihtiyaç vardõr. Türkiye sõnõrlarõ içinde HGK [1993d] atlasõnõn arkasõnda verilen yer isimleri indeksi böyle bir boşluğu doldurmaktadõr. Ancak Türkiye dõşõndaki yerlerde, özellikle Türk Cumhuriyetleri için böyle bir kaynağa ihtiyaç olduğu kesindir. 8. KAYNAKLAR Bildirici, İ.Ö.,Uçar, D., 2000: Sayõsal Kartografyada Genelleştirme Yaklaşõmlarõ, YTÜ Dergisi, 2000/3. ESRI, 1993: The Digital Chart of the World for use with ARC/INFO, Data Dictionary, Environmental Systems Research Institute, New York. HGK, 1993a: Kafkaslar, 1: , MSB Harita Genel Komutanlõğõ, Ankara. HGK, 1993b: Balkanlar, 1: , MSB Harita Genel Komutanlõğõ, Ankara. HGK, 1993c: Asya-Avrupa Haritasõ, 1: , MSB Harita Genel Komutanlõğõ, Ankara. HGK, 1993d: Atlas, MSB Harita Genel Komutanlõğõ, Ankara. HGK, 1997: Türk Cumhuriyetleri, 1: , MSB Harita Genel Komutanlõğõ, Ankara. HGK, 1998: Avrasya-Türk Cumhuriyetleri Fiziki Haritasõ, 1: , MSB Harita Genel Komutanlõğõ, Ankara. HGK, 2000: Türkiye Mülki İdare Bölümleri Haritasõ, 1: , MSB Harita Genel Komutanlõğõ, Ankara. Lexicon, 1974: International Atlas, Lexicon Publications, Chicago, Illinois. Mairs, 1990: Der grosse Shell Atlas, Mairs geographischer Verlag, Ostfildern. Westermann, 1996: Diercke Weltatlas, Westermann Schulbuchverlag, Braunschweig. URL 1: Digital Chart of the World Server, durum: Eylül URL 2: Geography Network, durum: Eylül URL 3: United Nations Cartographic Section, durum: Eylül

10

11