SDE bakış 7 HAZİRAN 2015 GENEL SEÇİMLERİ SONRASI ANAYASAL SÜREÇ. Sunuş. Yazar Hakkında

Yazar Hakkında Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Anayasa Hukuku Anabilim Dalı öğretim üyesidir. Prof. Bilir, anayasa hukuku, siyaset bilimi ve insan hakları alanlarında çalışmalar yapmakta ve bu konular üzerine yayınlanmış çok sayıda kitap ve makalesi bulunmaktadır. SDE Hakkında SDE; ortak insani değerler ekseninde; adalet, barış, demokrasi ve özgürlük hedefinde, medeniyet coğrafyasında stratejik derinliğine, tarihi reelpolitik misyonuna doğru emin adımlarla yol alan Yeni Türkiye nin düşünce merkezidir. 3 Mart 2009 da resmi kuruluşu gerçekleştirilen Stratejik Düşünce ve Araştırma Vakfı (SDAV) nın bir kuruluşu olarak faaliyet gösteren SDE; iç ve dış politika bağlamında geleceğin Türkiye sini şekillendirme yolunda ortak aklı, bilimsel çalışmayı, halk iradesi ve egemenliğini esas alan bir sivil düşünce kuruluşudur. 7 HAZİRAN 2015 GENEL SEÇİMLERİ SONRASI ANAYASAL SÜREÇ Sunuş Prof. Dr. Faruk BİLİR Selçuk Üniversitesi Öğretim Üyesi 7 Haziran 2015 seçimleri, bütün iddiaların hilafına, demokratik bir şekilde neticelendi. Seçimler aleyhine kampanya yürütenler, seçimlerden sonra sessizliğe büründüler 7 Haziran seçimlerinde sandıktan tek başına iktidar çıkmadı. Böylece 3 Kasım 2002 den bu yana devam eden AK Parti nin tek başına iktidarı, şimdilik sona erdi. Bu durumda, koalisyon ve koalisyon olmazsa erken seçim ihtimali ortada duruyor. Bu vadide söz konusu siyasi ihtimallerin hukuki çerçevesi ehemmiyet kazanıyor. Prof. Dr. Faruk BİLİR, 2015 Genel Seçimleri Sonrası Anayasal Süreç başlıklı çalışmasında, bu hukuki zemini ele alıyor. SDE olarak bu çalışmayla kamuoyundaki tartışmaların hukuki çerçevesinin tanımlanmasına katkı sağlamayı umuyoruz. Dr. Murat YILMAZ SDE İç Politika ve Demokratikleşme Programı Koordinatörü www.sde.org.tr www.sde.org.tr

Parlamenter hükümet sisteminde yürütme organı, yasama organının içinden çıktığı ve gerek göreve başlarken gerekse görev süresi boyunca onun güvenine ihtiyaç duyduğu için yürütme organının şekillenmesi, yasama organının kompozisyonu ile doğrudan ilgilidir. 2 7 Haziran 2015 Genel Seçimleri sonucunda, dört parti Meclis te temsil hakkı elde etti. Ancak hiçbir parti tek başına hükümeti kuracak çoğunluğa ulaşamadı. Seçimlere katılım oranı % 86, yenilenme oranı ise % 60 (330 milletvekili), Meclis in temsil oranı ise yaklaşık % 95 olarak gerçekleşti. Seçim sistemi ile onun uygulanması sonucunda ortaya çıkan hükümet sistemi arasında, yönetimde istikrar ve etkinlik açısından yakın bir ilişki vardır. Parlamenter sistemlerde yürütme organının istikrarı ve etkinliği, yasama organındaki çoğunluğa bağlıdır. Seçim sistemi ile yönetimde istikrar ve temsilde adalet ilkelerinin bir yansıması olarak oluşan yasama organı arasındaki karşılıklı ilişki, etkisini hükümetin kurulması aşamasında göstermektedir. Çünkü kurulacak hükümetin tek parti hükümeti, koalisyon hükümeti ya da azınlık hükümeti olmasında, bu etkileşim payının büyüklüğü inkar edilemez 1. AK Parti nin % 41 oyla birinci parti olmasına rağmen, Meclis te tek başına hükümet kurmak için gerekli çoğunluğu (276) sağlayamamasında, ülkemizde uygulanan 10 genel barajlı nisbi temsil sisteminin önemli bir etkisi vardır. İstikrar için öngörülen baraj istikrarı sağlayamamıştır. Türkiye de uygulanan seçim barajı, her dönemde Türk siyasi tarihinin en tartışmalı konularından biri olmuştur. Özellikle 1983 ten beri uygulanan % 10 seçim barajı ve bunun yol açtığı durumlar gündemi yoğun bir biçimde meşgul etmiştir 2. Nisbi temsil sisteminin uygulandığı parlamenter sistemlerde, genel seçimlerin koalisyon hükümetlerine yol açması sıkça görülen bir durumdur. Ülkemizde başkanlık sistemini savunan görüşün tezlerinin, bu seçimlerle bir ölçüde gerçekleştiğini belirtmek gerekir. Çünkü parlamenter sistem zaman zaman istikrarlı hükümetlerin ortaya çıkmasını engellemektedir. Ülkemizde 2002 de başlayan istikrar, parlamenter sisteme rağmen yürütülmekteydi. Başka bir ifadeyle AK Parti nin tek başına iktidarı sebebiyle mevcut parlamenter sistemin aksaklıkları ön plana çıkmıyordu. Özellikle istikrar ve etkinlik için başkanlık sisteminin daha savunulabilir olduğunu vurgulamak gerekir. Dolayısıyla seçimlerden sonra çeşitli çevrelerce yapılan bu seçimler sonucunda başkanlık sisteminin reddedildiği yönündeki yorumların gerçekliği ve inandırıcılığı bulunmamaktadır. Aksine başkanlık sistemi tam da bu nedenle savunulabilir bir sistemdir. Ayrıca, parlamenter sistemde iki parti sistemi dışında çok partili sistem uygulaması bulunması genelde nisbi temsil sistemi sonucunda ciddi sorunlara yol açabilmektedir. Yeni bir seçim sistemi ve hükümet sistemi ihtiyacı, bu seçimler sonucunda daha da belirginleşmiştir. Dolayısıyla mevcut seçim sistemi ve hükümet sistemi, istikrarlı yönetimi engelleyici olmuştur. Ülkemizde 1946-1961 döneminde Liste Usulü Çoğunluk yöntemi, 1961 den günümüze kadar ise Nispi Temsil Sistemi uygulanmaktadır. 1961 seçimlerinde, Çevre Barajlı d Hondt, 1965 Seçimlerinde Milli bakiye, 1969, 1973, 1977 seçimlerinde Barajsız d Hondt, 1983 seçimlerinde Çifte Barajlı d Hondt, 1987 ve 1991 seçimlerinde Çifte Barajlı d Hondt + Kontenjan, 1995, 1999, 2002, 2007, 2011 ve 2015 milletvekili seçimlerinde Ülke Barajlı d Hondt yöntemi uygulanmıştır.

7 HAZİRAN 2015 GENEL SEÇİMLERİ SONRASI ANAYASAL SÜREÇ 1. MECLİSİN TOPLANMASI VE GÖREVE BAŞLAMASI A. YEMİN Yasama döneminin başlangıcı, genel seçimler sonrası Meclis in yaptığı ilk toplantıdır. Milletvekili genel seçimi kesin sonuçlarının Yüksek Seçim Kurulu nca ilanını takip eden beşinci gün saat 15.00 te, Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu çağrısız olarak toplanır. Bu birleşimde, önce milletvekillerinin yemin töreni yapılır. Milletvekilleri, seçim çevresi, soyadı ve adlarının alfabe sırasına göre yemin edeceklerdir. Yemin töreninde bulunmayan milletvekilleri, katıldıkları ilk birleşimin başında yemin edebilirler. Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, göreve başlarken aşağıdaki şekilde yemin ederler: Devletin varlığı ve bağımsızlığını, vatanın ve milletin bölünmez bütünlüğünü, milletin kayıtsız ve şartsız egemenliğini koruyacağıma; hukukun üstünlüğüne, demokratik ve lâik Cumhuriyete ve Atatürk ilke ve inkılaplarına bağlı kalacağıma; toplumun huzur ve refahı, millî dayanışma ve adalet anlayışı içinde herkesin insan haklarından ve temel hürriyetlerden yararlanması ülküsünden ve Anayasaya sadakattan ayrılmayacağıma; büyük Türk Milleti önünde namusum ve şerefim üzerine and içerim (An. md. 81) Yasama döneminin birinci birleşiminde Meclis Başkanı seçilinceye kadar, en yaşlı milletvekili, Geçici Başkanlık görevini yerine getirir. İkinci derecede en yaşlı üye, başkanvekilliği görevini yerine getirir. En genç altı milletvekili de, geçici olarak katip üyelik yaparlar (İçtüzük md. 8). Görüldüğü gibi, yeni Başkanlık Divanı seçilinceye kadar, İçtüzük geçici bir Başkanlık Divanı oluşturulmasını öngörmektedir. Geçici Başkanlık Divanı nın görevi, Başkanlık Divanı nın oluşturulmasını sağlamaktır 3. B. BAŞKANLIK DİVANI Başkanlık Divanı, Meclis Başkanı, başkanvekilleri, katip üyeler ve idare amirlerinden oluşur. Başkanlık Divanı, Meclis teki siyasi parti gruplarının üye sayısı oranında Divan a katılmalarını sağlayacak şekilde kurulur. Siyasi parti grupları Başkanlık için aday gösteremezler. Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlık Divanı için bir yasama döneminde iki seçim yapılır. İlk seçilenlerin görev süresi iki yıldır, ikinci devre için seçilenlerin görev süresi ise o yasama döneminin sonuna kadar devam eder. C. MECLİS BAŞKANLIĞI Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkan adayları, Meclis üyeleri içinden, Meclis in toplandığı günden itibaren beş gün içinde, Başkanlık Divanı na bildirilir. Başkan seçimi gizli oyla yapılır. İlk iki oylamada üye tamsayısının üçte iki ve üçüncü oylamada üye tamsayısının salt çoğunluğu aranır. Üçüncü oylamada salt çoğunluk sağlanamazsa, bu oylamada en çok oy alan iki aday için dördüncü oylama yapılır; dördüncü oylamada en fazla oy alan üye, Başkan seçilmiş olur. (An. md. 94). Anayasa ve İçtüzük, TBMM Başkanı nın Meclis üyeleri arasından seçilmesini öngörmektedir. Bu seçim gizli oyla yapılır ve on gün içinde tamamlanır. Anayasa, Meclis Başkanı nın kural olarak üye tamsayısının üçte iki çoğunluğu (367) ile seçilmesini öngörmüş, ancak ilk iki oylamada bu çoğunluk sağlanamazsa, 7 Haziran 2015 Genel Seçimleri sonucunda olduğu gibi Meclis te hiçbir parti tek başına çoğunluğu sağlayamamış ise, bu gibi durumlarda ya bir koalisyon hükümetinin kurulması ya da muhalefetin desteğiyle bir azınlık hükümeti kurulması gündeme gelebilir. 3

Dünyada koalisyon hükümetleri tarafından yönetilen ülkeler bulunduğu gibi hiçbir şekilde koalisyon hükümetleri kurulmamış ülkeler de bulunmaktadır. Bu farklılığın temelinde ülkelerin benimsemiş olduğu hükümet sisteminin, parti sisteminin ve seçim sisteminin etkisi vardır. 4 üçüncü oylamada üye tamsayısının salt çoğunluğu (276) ile seçilmesini öngörmüştür. Üçüncü oylamada salt çoğunluk sağlanamazsa, bu oylamada en çok oy alan iki aday için dördüncü oylama yapılır; dördüncü oylamada en fazla oy alan üye, Başkan seçilmiş olur. Dolayısıyla dördüncü oylamada Meclis Başkanı kesin olarak seçilecektir. Anayasa, Meclis Başkanı seçimine ilişkin getirdiği düzenlemelerle, Meclis Başkanı nın tarafsızlığını amaçlamış ve seçimi için kural olarak partilerin uzlaşmasını öngörmüştür. Ancak diğer taraftan, bu çoğunluğun sağlanamadığı durumlarda, seçimi iki adaya düşürmüş ve diğer adaylar süreçten çıkarılmıştır. 1982 Anayasası bu düzenlemesiyle, Başkan ın mutlaka seçilmesini sağlanmış ve başkanlık seçimi nedeniyle ortaya çıkabilecek krizleri de önlemiştir 4. Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı ve Başkanvekilleri, üyesi bulundukları siyasi partinin veya parti grubunun Meclis içinde veya dışındaki faaliyetlerine; görevlerinin gereği olan haller dışında, Meclis tartışmalarına katılamazlar; Başkan ve oturumu yöneten Başkanvekili oy kullanamazlar. 2. PARLAMENTER SİSTEM VE HÜKÜMET Parlamenter hükümet sisteminde yürütme organı, yasama organının içinden çıktığı ve gerek göreve başlarken gerekse görev süresi boyunca onun güvenine ihtiyaç duyduğu için yürütme organının şekillenmesi, yasama organının kompozisyonu ile doğrudan ilgilidir. Eğer bir parti Meclis te çoğunluğu ele geçirmişse, bu partinin Bakanlar Kurulu nu tek başına oluşturması mümkündür. Fakat parlamenter sistemde, bir partinin Meclis te çoğunluğu elde edememe ihtimali her zaman mevcuttur. Bu durumda ise ya birden fazla parti bir araya gelerek kabineyi teşekkül ettirir ya da çoğunluğu elde edememiş bir veya birkaç partinin oluşturduğu kabineye dışarıdan verilen destek ile yürütme organı teşekkül ettirilir. Birinci durumda koalisyon, ikinci durumda ise azınlık hükümeti söz konusu olmaktadır. 7 Haziran 2015 Genel Seçimleri sonucunda olduğu gibi Meclis te hiçbir parti tek başına çoğunluğu sağlayamamış ise, bu gibi durumlarda ya bir koalisyon hükümetinin kurulması ya da muhalefetin desteğiyle bir azınlık hükümeti kurulması gündeme gelebilir. Ülkemizde bugüne kadar 62 hükümet kurulmuştur. Bunlardan 34 ü tek başına iktidar hükümetleri, 15 i koalisyon hükümeti, 4 ü azınlık hükümeti, 4 ü geçici hükümet ve 2 tanesi partiler üstü hükümettir. Ayrıca darbe dönemlerinde oluşturulan sivil olmayan 3 hükümet bulunmaktadır 5. A. KOALİSYON Koalisyon kavramı Meclis te tek başına çoğunluğu sağlayamayan bir partinin başka parti veya partilerle birlikte hükümet kurmasıdır. Koalisyonda hükümet için birden fazla partinin ittifakı söz konusudur. Dünyada koalisyon hükümetleri tarafından yönetilen ülkeler bulunduğu gibi hiçbir şekilde koalisyon hükümetleri kurulmamış ülkeler de bulunmaktadır. Bu farklılığın temelinde ülkelerin benimsemiş olduğu hükümet sisteminin, parti sisteminin ve seçim sisteminin etkisi vardır. Koalisyon hükümetleri hakkındaki genel düşünce, koalisyon hükümetlerinin genel olarak istikrarsız ve kısa ömürlü olmalarıdır. Koalisyonlarda parti sayısı arttıkça

7 HAZİRAN 2015 GENEL SEÇİMLERİ SONRASI ANAYASAL SÜREÇ koalisyondaki istikrar azalır. Koalisyonlarda ana sorunlarda karar verememe durumu yaşanabilir. Hareketsizlik olarak nitelendirilebilecek bu durum çok partili parlamenter sistemlerin tehlikesidir 6. Parlamenter sistemlerde sıklıkla görülen koalisyon modeli herhangi bir partinin çoğunluğu elde edememesi durumunda söz konusu olmakta ve hükümet koalisyon hükümeti şeklinde adlandırılmaktadır. Parlamenter sistemlerde çok partili siyasal hayatın doğal bir sonucu olarak bir partinin tek başına çoğunluğu sağlayamama olasılığı vardır. Koalisyon hükümetlerinde hükümeti oluşturan partilerin çıkarlarının uzlaştırılması önemlidir. Bu nedenle siyasal görüşleri birbirine yakın olan partiler çoğunlukla bir araya gelmektedir. Böylece hükümetin istikrarlı ve uzun ömürlü olması sağlanmaktadır. Türk siyasi hayatında 1960 dan sonra koalisyon hükümetlerinin varlığı gözlenmektedir. 1961 Genel Seçimlerinde oyların % 36,7 sini alan Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) ile oyların % 34,7 sini alan Adalet Partisi (AP) arasında kurulan koalisyon, Türk siyasi hayatında kurulan ilk koalisyondur. CHP ve AP nin kurmuş olduğu bu koalisyon I. İnönü Koalisyonu diye bilinmektedir ve kısa ömürlü olmuştur. Daha sonra II. İnönü Koalisyonu kurulmuştur. CHP-YTP-CKMP arasında kurulmuş olan bu koalisyon da kısa ömürlü olmuştur. Ardından bağımsızların katılımı ve YTP nin de dışarıdan desteklemesi ile III. İnönü Koalisyonu kurulmuştur 7. 1961-1965 yılları arasında üç koalisyon kurulmuş ve hepsi de kısa ömürlü olmuştur. 1973 seçimlerinde ise parlamentoya yedi siyasal parti girmiştir ancak bunların beşi koalisyon ortaklığı yolu ile iktidara gelebilmişlerdir. 1973 seçimlerinden sonra yaşanılan 100 günlük hükümet buhranı 26 Ocak 1974 te kurulan CHP-MSP koalisyonu ile sonuçlanmıştır. Bu koalisyon da diğer koalisyonlar gibi uzun ömürlü olamamış ve sekiz ay görevde kalabilmiştir. Bu koalisyonun sona ermesi ile Başbakanlığa Sadi Irmak getirilmiş, güvenoyu alamamış olmasına rağmen yerine yeni bir hükümet kurulamadığından aylarca görev yapmak durumunda kalmıştır. 1975-1977 yılları arasında görevde olan I. Milliyetçi Cephe Hükümeti, Süleyman Demirel Başbakanlığında kurulan sağ eğilimli bir koalisyon hükümetidir. Bu hükümet; AP, SP, MHP ve CGP koalisyonuyla oluşturulmuştur. 1977 seçimlerinden sonra Süleyman Demirel Başbakanlığında II. Milliyetçi Cephe Hükümeti kurulmuş ancak Ocak 1978 de sona ermiştir 8. 1982 Anayasası döneminde, 1991 Genel Seçimlerinden sonra ilk koalisyon hükümeti DYP ve SHP ortaklığıyla kurulmuştur. Bu hükümet Tansu Çiller başkanlığında, Doğru Yol Partisi ile Sosyal Demokrat Halkçı Parti arasında 25 Haziran 1993 tarihinde kurulmuştur. Bu koalisyon hükümeti, 5 Ekim 1995 tarihine kadar görev yapmıştır. 1995 yılında DYP-CHP arasında kurulan koalisyon hükümeti de 6 Mart 1996 ya kadar devam etmiştir. Daha sonra 6 Mart 1996 tarihinde Mesut Yılmaz başkanlığında Anavatan Partisi ile Doğru Yol Partisi arasında koalisyon hükümeti kurulmuş, hükümet 28 Haziran 1996 ya kadar devam etmiştir. 28 Haziran 1996 tarihinde Refah Partisi ile Doğru Yol Partisi arasında Necmeddin Erbakan Başkanlığında Refah-Yol ismiyle bilinen koalisyon hükümeti kurulmuştur. Bu koalisyon hükümetinde dönüşümlü Başbakanlık prensibi kabul edilmiştir. Necmeddin Erbakan Başbakanlığı Tansu Çiller e devretmek üzere Başbakanlıktan istifa etmiş ancak hükümeti kurma göre- Koalisyon hükümetlerinde hükümeti oluşturan partilerin çıkarlarının uzlaştırılması önemlidir. Bu nedenle siyasal görüşleri birbirine yakın olan partiler çoğunlukla bir araya gelmektedir. Böylece hükümetin istikrarlı ve uzun ömürlü olması sağlanmaktadır. 5

1961 Genel Seçimlerinde oyların % 36,7 sini alan Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) ile oyların % 34,7 sini alan Adalet Partisi (AP) arasında kurulan koalisyon, Türk siyasi hayatında kurulan ilk koalisyondur. 6 vi Mesut Yılmaz a verilmiştir. 1997 yılında Mesut Yılmaz başkanlığında CHP nin dışarıdan desteklediği ANAP, DSP ve DTP arasında azınlık hükümeti kurulmuştur. 1999 Genel Seçimlerinden sonra Bülent Ecevit başkanlığında DSP, MHP ve ANAP koalisyon hükümeti kurulmuştur. Türk siyasal hayatı mevcut hükümet sistemi ile koalisyon hükümet modeline daima yakın durmaktadır. Birden fazla partiden oluşan koalisyon hükümetleri birbirinin rakibi konumunda bulunduğundan gerçek anlamda üzerinde uzlaşılan çok az konu bulunmaktadır. Üstelik koalisyon hükümetlerinin hızlı karar alamaması genellikle karşılaşılan bir durumdur. Koalisyon hükümetleri hesap verebilirliğin zayıf olduğu bir modeldir. Birden fazla partinin hükümette olması sorumlu olan partinin teşhisini zorlaştırır. Bu nedenle halk kimden hesap soracağını bilememektedir 9. B. AZINLIK HÜKÜMETİ Azınlık hükümeti, parlamenter sistemlerde, parlamentoda tek başına çoğunluğu sağlayamayan bir partinin, başka parti ya da partilerin hükümete katılmadan dışarıdan destek vermesiyle kurulan hükümet şeklidir. Azınlık hükümetleri, hükümette yer alan parti veya partiler dışında bir veya birkaç partinin desteğine ihtiyaç duyarlar. Azınlık hükümetinde parlamentoda sağlam çoğunluğa dayanmayan bir hükümet söz konusudur. Politik mülahazalarla kabineye girmekten çekinen fakat onu destekleyen partinin, en azından ana hatları itibariyle takip edilecek siyaseti kabul ettiğini söylemek mümkündür. Ancak bu parti, seçim endişeleriyle uygulanacak siyasetin sorumluluğunu üzerine almak istememektedir 10. Dışarıdan destek veren parti, desteğini çektiği anda kabine düşeceğinden uygulanacak politikalar üzerinde etkili olabilir. Ayrıca bu parti iktidar olmanın getireceği yıpranmışlıktan da etkilenmeyecektir. Koalisyon hükümetlerinde olduğu gibi azınlık hükümetlerinin de etkili bir yönetim sergilemesi düşük bir ihtimaldir. Gerçi azınlık hükümetlerinde kabinenin uyumu, koalisyon hükümetlerine göre daha üst seviyededir. Fakat bu uyum, etkili bir yönetim doğurmaz. Çünkü iktidarda olan parti tüm politikalarında dışarıdan destek veren partinin görüş ve önerilerini de dikkate almak zorundadır. Aksi taktirde bu partinin desteğini çekmesiyle kabine düşecektir. 3. HÜKÜMETİN KURULUŞU VE GÖREVE BAŞLAMASI Cumhurbaşkanı nın ülke siyasetinin şekillenmesi açısından önem arz eden en önemli yetkilerinden birisi de Başbakan ın belirlenmesidir. 1982 Anayasası, 109. maddesinde Başbakan ın TBMM üyeleri arasından atanacağını belirtmekle yetinmiş, Başbakan olarak atanacak kişiyle ilgili olarak başka herhangi bir kurala yer vermemiştir. Cumhurbaşkanı nın, Başbakan ı belirleme yetkisi çeşitli durumlarda ortaya çıkabilir. Örneğin, genel seçimler sonucunda, bir parti tek başına Meclis te çoğunluğu sağlamış olabilir ya da partilerden hiçbiri tek başına Meclis te çoğunluğu sağlayamaz. Bu nedenle ya bir koalisyon hükümetinin kurulması ya da Meclis te bulunan diğer partilerin desteğiyle bir azınlık hükümeti kurulması gündeme gelebilir. Genel seçimlerden sonra, bir partinin tek başına Meclis te çoğunluğu elde etmesi halinde, Cumhurbaşkanı nın hükümeti kurma görevini bu partinin genel baş-

7 HAZİRAN 2015 GENEL SEÇİMLERİ SONRASI ANAYASAL SÜREÇ kanına vermesi gerekir. Cumhurbaşkanı, Meclis te tek başına çoğunluğu sağlayan partinin başkanı yerine, bir başka partinin başkanına da bu görevi verebilir. Ancak, Cumhurbaşkanı nın görevlendirdiği, Başbakan ın kurduğu Bakanlar Kurulu nun Meclis te güvenoyu alamaması, Cumhurbaşkanlığı makamının otoritesini sarsabilir ve bu durum bir anayasa bunalımına sebep olabilir 11. Cumhurbaşkanı Meclis te en çok milletvekiline sahip olan ancak çoğunluğu sağlayamamış olan parti liderini, Başbakan olarak atayabilir. Yani Cumhurbaşkanı ilk olarak en çok milletvekiline sahip parti liderini hükümeti kurmakla görevlendirebilir. Cumhurbaşkanı nın öncelikle Meclis aritmetiğini göz önüne alması, daha sonra diğer seçeneklere yönelmesi gerekir. Bu konuda önemli olan belirleyeceği Başbakan ın Meclis ten güvenoyu alabilmesidir. Çünkü kurulan Bakanlar Kurulu nun, Türkiye Büyük Millet Meclisi nden güvenoyu alması zorunluluğu, Cumhurbaşkanı nın ancak, Türkiye Büyük Millet Meclisi nde çoğunluğun güvenini sağlayacak bir kişiyi Başbakan olarak atayabileceği anlamına gelir 12. 1982 Anayasası na göre: Bakanlar, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri veya milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olanlar arasından Başbakan ca seçilir ve Cumhurbaşkanı nca atanır; gerektiğinde Başbakan ın önerisi üzerine Cumhurbaşkanı nca görevlerine son verilir. (An. md. 109/3) Başbakan ın milletvekili olması zorunluluğuna rağmen, bakanlar için böyle bir zorunluluk söz konusu değildir. Milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olanlar da dışarıdan bakan olabilirler. Yine Anayasa mız dışarıdan bakan olabilecek kişilerin sayısını da sınırlandırmamıştır. Başbakan tarafından Bakanlar Kurulu listesinin ne kadar bir zamanda belirleneceği ve Cumhurbaşkanı na sunulacağına ilişkin Anayasa mızda herhangi bir süre öngörülmemiştir. Ancak, Bakanlar Kurulu nun kırk beş gün içinde kurulamaması, belli şartlar altında Cumhurbaşkanı nın TBBM seçimlerinin yenilenmesi kararı almasına sebep olabilir. Bu nedenle; Başbakan ın, bakanları, kendisine bu görevin verilmesinden itibaren, kırk beş gün içinde belirlemesi ve Cumhurbaşkanı na sunması gerekir. Ayrıca, Bakanlar Kurulu nun en kısa zamanda kurulmasında fayda vardır. Çünkü belirsizlik ortamının doğuracağı birçok sakınca ile karşı karşıya gelme ihtimali olabilir. Genel seçimler sonrasında, Bakanlar Kurulu, Başbakan ın seçtiği bakanların Cumhurbaşkanı nca uygun görülerek atamanın yapıldığının bildirilmesiyle kurulmuş ve göreve başlamış olur. Bakanlar Kurulu nun kurulması ve göreve başlaması için güvenoyuna ihtiyacı yoktur. Başka bir ifadeyle, bir partinin hükümet kurabilmesi için, üye tam sayısı olan 550 milletvekilinin salt çoğunluğu olan 276 milletvekiline sahip olması gerekmemektedir. Güven oylaması, göreve başlamış olan Bakanlar Kurulu nun bu görevine devam edip etmemesi için gereklidir. Yani güven oylaması, göreve başlamış olan Bakanlar Kurulu nun bu görevine devam edip etmeyeceğini belirleyecektir. A. HÜKÜMET PROGRAMININ OKUNMASI Kurulan Bakanlar Kurulu nun, Meclis e sunulmak üzere, devletin iç ve dış politikasında gerçekleştireceği faaliyetleri içeren bir program hazırlaması gerekir. Hükümet programı, kurulan hükümetin ülkenin iç ve dış politikasında gerçekleş- 1973 seçimlerinde parlamentoya yedi siyasal parti girmiştir ancak bunların beşi koalisyon ortaklığı yolu ile iktidara gelebilmişlerdir. 1973 seçimlerinden sonra yaşanılan 100 günlük hükümet buhranı 26 Ocak 1974 te kurulan CHP-MSP koalisyonu ile sonuçlanmıştır. 7

Türk siyasal hayatı mevcut hükümet sistemi ile koalisyon hükümet modeline daima yakın durmaktadır. Birden fazla partiden oluşan koalisyon hükümetleri birbirinin rakibi konumunda bulunduğundan gerçek anlamda üzerinde uzlaşılan çok az konu bulunmaktadır. 8 tirmeyi düşündüğü faaliyetleri gösteren bir metindir. Anayasa mız ve TBMM İçtüzüğü, programın hazırlanması ve Meclis e sunulması için bir haftalık bir süre öngörmüştür. Bir haftalık bu süre, Bakanlar Kurulu nun kuruluşundan itibaren başlar. Eğer bir koalisyon hükümeti söz konusu ise bu durumda, koalisyon hükümeti birden fazla parti arasında yapılacak bir uzlaşmaya dayandığından, partilerin üzerinde anlaştıkları hususlar hükümet programı olarak hazırlanmaktadır. Yine koalisyon hükümetlerinde koalisyon ortaklığı için hükümet programından ayrı olarak ve ismine Koalisyon Protokolü denilen bir metin hazırlanmaktadır 13. Yukarıda belirttiğimiz gibi Cumhurbaşkanı nca Bakanlar Kurulu nun listesinin onaylanmasıyla birlikte hükümet kurulmuş ve göreve başlamış olur. Kurulan Bakanlar Kurulu nun göreve devam etmesi için güven oylaması gerekmektedir. Kurulan Bakanlar Kurulu nun programı, kuruluşundan en geç bir hafta içinde TBMM de okunur ve güvenoyuna başvurulur. Güvenoyu için görüşmeler, programın okunmasından iki tam gün geçtikten sonra başlar ve görüşmelerin bitiminden bir tam gün geçtikten sonra oylama yapılır (An.md.110). B. GÜVENOYU Bakanlar Kurulu nun kuruluşunda yapılan güven oylaması, Bakanlar Kurulu nun göreve başlaması için değil, sadece kurulan Bakanlar Kurulu nun göreve devam edip etmeyeceğinin ya da Meclisi n güvenine sahip bir Bakanlar Kurulu nun oluşup oluşmadığının tespiti içindir. Bu nedenle yeni kurulan Bakanlar Kurulu nun, göreve devam edebilmesi ve programını uygulayabilmesi için güvenoyu alması gereklidir. Anayasa da, yeni kurulan Bakanlar Kurulu nun güvenoyu almış sayılması için, herhangi bir özel çoğunluk öngörülmemiştir. Bu durumda güven oylaması bir genel hüküm olan Anayasa nın 96. maddesine göre yapılacaktır. Buna göre, Türkiye Büyük Millet Meclisi, yapacağı seçimler dahil bütün işlerinde üye tamsayısının en az üçte biri ile toplanır. Türkiye Büyük Millet Meclisi, Anayasa da başkaca bir hüküm yoksa toplantıya katılanların salt çoğunluğu ile karar verir; ancak karar yeter sayısı hiçbir şekilde üye tamsayısının dörtte birinin bir fazlasından az olamaz. Ayrıca Meclis İçtüzüğü ne göre, güven oylaması açık oyla yapılır (İçtüzük md.124). Buna göre, Bakanlar Kurulu nun kuruluşunda, Meclis ten alınacak güven oyununun üye tam sayısının salt çoğunluğuyla (276) alınması zorunlu olmayıp, Meclis te oylamaya katılanların salt çoğunluğunun hükümete güvenoyu vermesi yeterlidir. Ancak bu sayının da Meclis üye tam sayısının dörtte birinin bir fazlasından az olmaması gerekir. Başka bir ifadeyle Anayasa güvenoyu için değil, hükümeti düşürmek için üye tamsayısının salt çoğunluğunu (276 oyu) zorunlu kılmaktadır. Güvenoyu için yapılan oylamaya 550 milletvekili katılırsa, güvenoyu için gerekli karar yeter sayısı 276 olacaktır. Ancak güven oylamasına 550 milletvekilinden daha az bir katılım olursa örneğin 400 milletvekili katılırsa, bu durumda hükümetin göreve devam edebilmesi için gerekli karar yeter sayısı 201 olacaktır. 1982 Anayasası bu konuda özel bir çoğunluk aramamak suretiyle hükümetin kuruluşunu kolaylaştırmak amacını gütmüştür. Buna karşılık Anayasa, hükümetin düşürülebilmesi için TBMM üye tam sayısının salt çoğunluğunu aramış ve böylece hükümetin düşürülmesini güçleştirmiştir.

7 HAZİRAN 2015 GENEL SEÇİMLERİ SONRASI ANAYASAL SÜREÇ 4. ERKEN SEÇİM VE SEÇİMLERİN YENİLENMESİ A. SEÇİMLERİN YENİLENMESİ TBMM seçimlerinin yenilenmesi yetkisi ilk olarak 1961 Anayasası nda tanınmış olmakla birlikte, Cumhurbaşkanı nın bu yetkisini kullanabilmesi, gerçekleşmesi oldukça zor şartlara bağlanmıştı. Cumhurbaşkanı nın bu yetkisini kullanabilmesi için hükümetin 18 ay içerisinde üç defa gensoru önergesi veya Başbakan ın güven isteminin reddi suretiyle düşürülmesi ve Başbakan ının Cumhurbaşkanı ndan seçimlerin yenilenmesi yönünde bir talepte bulunması gerekliydi. 1982 Anayasası Cumhurbaşkanı na yasama alanında bazı yetkiler tanımak suretiyle siyasi gelişmeler karşısında tavır sergileyebilme imkanı vermiştir. 2007 yılında yapılan değişiklik; 1982 Anayasası na, Cumhurbaşkanı nın halen mevcut geniş yetkilerine, doğrudan doğruya halkoyundan çıkmasının getireceği demokratik meşruluğu da eklemiştir. Bu durumda, Cumhurbaşkanı sistemin hakim unsuru haline gelmiştir. Ayrıca, Cumhurbaşkanı na tanınan yetkileri bir bütün halinde değerlendirdiğimizde, sistem içinde baskın ve yönlendirici bir karaktere sahip olmasının sağlandığını ve siyasi yapının etkin bir aktörü olduğunu söyleyebiliriz. Cumhurbaşkanı nın, kendisine tanınan bu yetkileri kullanması nedeniyle yadırganmaması da gerekir. Çünkü halk tarafından seçilen Cumhurbaşkanı elde ettiği meşruiyet sayesinde, yasama organı ve hükümetle birlikte sistemin siyaset üreten bir odağı haline gelmiştir 14. 2014 yılında Cumhurbaşkanı nın halk tarafından seçilmesiyle birlikte, Cumhurbaşkanı nın Anayasa da belirtilen ve klasik parlamenter hükümet sistemi açısından son derece fazla olan yetkilerini daha rahat bir şekilde kullanması mümkün olacaktır. Anayasa nın 77. maddesine göre, Türkiye Büyük Millet Meclisi nin seçimleri dört yılda bir yapılır. Meclis, bu süre dolmadan seçimin yenilenmesine karar verebileceği gibi Anayasa da belirtilen şartlar altında Cumhurbaşkanı nca verilecek karara göre de seçimler yenilenir. Süresi biten milletvekili yeniden seçilebilir. Yenilenmesine karar verilen Meclis in yetkileri, yeni Meclis in seçilmesine kadar sürer. Görüldüğü gibi bu madde hükmüne göre, dört yıllık süre dolmadan da seçime gidebilmek mümkündür. Dört yılık süre dolmadan Meclis, alacağı bir erken seçim kararıyla, seçime gidebileceği gibi, Anayasa nın 116. maddesi gereğince Cumhurbaşkanı tarafından Meclis seçimlerinin yenilenmesi halinde de seçime gidilebilir. Cumhurbaşkanı na Anayasa da tanınan yetkilerden birisi de TBMM seçimlerinin yenilenmesine karar verebilme yetkisidir. Cumhurbaşkanı nın seçimleri yenileme yetkisi 1982 Anayasası nın 116. maddesinde düzenlenmiştir. Bu maddeye göre, Cumhurbaşkanı nın seçimleri yenileme kararı verebilmesi için gerekli şartlardan birisi de, genel seçimlerden sonra TBMM Başkanlık Divanı nın seçiminden itibaren kırk beş gün içinde yeni hükümetin kurulamamasıdır. Cumhurbaşkanı, bu şartın gerçekleşmesi halinde TBMM Başkanı na danışarak seçimlerin yenilenmesine karar verebilecektir. Ancak Cumhurbaşkanı, TBMM Başkanı nın görüşü ile bağlı değildir; yetkisini kullanıp kullanmamada tamamen serbesttir. Belirtmek gerekir ki bu şart oluşsa dahi, Cumhurbaşkanı, AK Parti nin % 41 oyla birinci parti olmasına rağmen, Meclis te tek başına hükümet kurmak için gerekli çoğunluğu (276) sağlayamamasında, ülkemizde uygulanan 10 genel barajlı nisbi temsil sisteminin önemli bir etkisi vardır. 9

Koalisyon hükümetlerinde olduğu gibi azınlık hükümetlerinin de etkili bir yönetim sergilemesi düşük bir ihtimaldir. Gerçi azınlık hükümetlerinde kabinenin uyumu, koalisyon hükümetlerine göre daha üst seviyededir. 10 Meclis çatısı altında güvenoyu alabilecek bir hükümet çıkabileceği kanaatine varırsa, bu yetkisini kullanmayabilir ve yeni bir Başbakan belirleyerek hükümeti kurma görevini ona verebilir. Bir başka ifadeyle seçimlerin yenilenmesine karar vermek, Cumhurbaşkanı nın takdirine bırakılmıştır. Ancak, Anayasa nın 116. maddesinde yazılı şartlar oluşmadan seçimlerin yenilenmesine karar veremez. Bugüne kadar, cumhurbaşkanları tarafından seçimlerin yenilenmesine karar verilmemiştir. Cumhurbaşkanı nca seçimlerin yenilenmesine karar verildiğinde Bakanlar Kurulu çekilir ve Cumhurbaşkanı geçici Bakanlar Kurulu nu kurmak üzere bir Başbakan atar. Geçici Bakanlar Kurulu na; Adalet, İçişleri ve Ulaştırma bakanları Başbakan tarafından, diğer üyeler ise Türkiye Büyük Millet Meclisi ndeki veya Meclis dışındaki bağımsızlardan olmak üzere, siyasi parti gruplarından, oranlarına göre alınır. Siyasi parti gruplarından alınacak üye sayısını Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı tespit ederek Başbakan a bildirir. Teklif edilen bakanlığı kabul etmeyen veya sonradan çekilen partililer yerine, Türkiye Büyük Millet Meclisi içinden veya dışarıdan bağımsızlar atanır. Geçici Bakanlar Kurulu, yenilenme kararının Resmi Gazete de ilanından itibaren beş gün içinde kurulur. Geçici Bakanlar Kurulu için güvenoyuna başvurulmaz. Geçici Bakanlar Kurulu seçim süresince ve yeni Meclis toplanıncaya kadar görev yapar. B. ERKEN SEÇİM Meclis in alacağı bir kararla yasama dönemi sona ermeden seçime gidilmesine, uygulamada erken seçim kararı denmektedir. Meclis in erken seçim kararı, kendi iradesiyle kendisini yenilemesidir. Meclis alacağı bu kararda seçim tarihini de tespit eder. 1982 Anayasası nda erken seçim kararının nasıl alınacağına ilişkin herhangi bir düzenlemeye yer verilmemiştir. Anayasa da ve içtüzükte erken seçim kararının nasıl alınacağına ilişkin özel bir hüküm bulunmadığı için, Meclis bu kararı genel kural olan Anayasa nın 96. maddesini uygulamak suretiyle gerçekleştirecektir. Yani Meclis toplantıya katılanların salt çoğunluğu ile erken seçim kararı alabilir. Meclis erken seçim kararını, Meclis kararıyla alabilmektedir. Bunun için bir kanuna gerek yoktur. 1982 Anayasası döneminde yapılan, 1987, 1991, 1995, 2002, 2007 genel seçimleri, normal yasama dönemi dolmadan Meclis in aldığı erken seçim kararıyla yapılan seçimlerdir 15. Seçimlerin yenilenmesi halinde, uygulanacak usul 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu nda düzenlenmiştir. Bu Kanun un 8. maddesine göre, Seçim dönemi bitmeden önce, seçimin yenilenmesine Türkiye Büyük Millet Meclisi veya Cumhurbaşkanı nca karar verilmesi halinde, durum Bakanlar Kurulu tarafından kırk sekiz saat içinde ilan olunur. Yenileme kararı Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından verilmişse Meclis, seçimin yapılacağı tarihi de belirler. Erken seçim kararı alındığı tarih ile seçimlerin yapılacağı tarih arasındaki süreyle ilgili olarak Anayasa ve kanunlarımızda düzenlenen bir alt veya üst sınır yoktur. Dolayısıyla hukukumuzda baskın erken seçim yapılması mümkündür. Ancak erken seçim kararının alınmasından itibaren derhal (bir iki hafta sonra) seçim yapılması da pratikte mümkün değildir. Çünkü seçimden önce Yüksek Seçim Kurulu nun yapacağı hazırlıkların bir iki haftaya sığdırılması zordur. Bu durumda, 2839 sayılı Milletvekili Seçim Kanunu, YSK ya, ka-

7 HAZİRAN 2015 GENEL SEÇİMLERİ SONRASI ANAYASAL SÜREÇ nunların seçimlere ilişkin olarak tespit ettiği süreleri kısaltarak uygulayabilme yetkisini vermektedir. Erken seçim kararının alınması ile seçim tarihi arasındaki sürenin bir üst sınırı da düzenlenmemiştir. Erken seçim kararı alındıktan aylar sonra erken seçim yapılması ihtimali vardır 16. 1- İsmet İnönü başkanlığında 20 Kasım 1961-25 Haziran 1962 tarihleri arasında görev yapan 26. hükümet Cumhuriyet Halk Partisi ve Adalet Partisi nden oluşmuştur. 2- İsmet İnönü başkanlığında 25 Haziran 1962-25 Aralık 1963 tarihleri arasında görev yapan 27. hükümet CHP, YTP ve CKMP den oluşmuştur. 3- İsmet İnönü başkanlığında 25 Aralık 1963-20 Şubat 1965 tarihleri arasında görev yapan 28. hükümet Cumhuriyet Halk Partisi ve bağımsızlardan oluşmuştur. Bu hükümet bir azınlık hükümetidir 4- Suat Hayri Ürgüplü başkanlığında 20 Şubat 1965-27 Ekim 1965 tarihleri arasında görev yapan 29. hükümet Adalet Partisi, CKMP, YTP ve MP den oluşmuştur. 5- Sadi Irmak başkanlığında 17 Kasım 1974-31 Mart 1975 tarihleri arasında görev yapan hükümet bir azınlık hükümetidir. 6- Bülent Ecevit başkanlığında 26 Ocak 1974-17 Kasım 1974 tarihleri arasında görev yapan 37. Hükümet Cumhuriyet Halk Partisi ve Milli Selamet Partisi nden oluşmuştur. KOALİSYON HÜKÜMETLERİ Dolaysıyla makul bir süre olması kaydıyla Meclis erken seçim kararı alabilir. Yenileme kararının Cumhurbaşkanı nca verilmesi halinde, bu kararın verildiği günden sonra gelen doksanıncı günü takip eden ilk Pazar günü seçim yapılır. Gerek Meclis tarafından alınan bir erken seçim kararında gerekse Cumhurbaşkanı tarafından alınan seçimlerin yenilenmesi kararında, Yenilenmesine karar verilen Meclis in yetkileri, yeni Meclis in seçilmesine kadar sürer (An. md. 77/son). 8- Bülent Ecevit başkanlığında 21 Haziran 1977-21 Temmuz 1977 tarihleri arasında görev yapan 40. Hükümet Cumhuriyet Halk Partisi nin oluşturduğu bir azınlık hükûmetidir. 9- Süleyman Demirel başkanlığında 21 Temmuz 1977-5 Ocak 1978 tarihleri arasında görev yapan 41. Hükümet Adalet Partisi, MSP ve MHP den oluşmuştur. 10- Bülent Ecevit başkanlığında 5 Ocak 1978-2 Kasım 1979 tarihleri arasında görev yapan 42. Hükümet Cumhuriyet Halk Partisi ve bağımsızlardan oluşmuştur. 11- Süleyman Demirel başkanlığında 12 Kasım 1979-12 Eylül 1980 tarihleri arasında görev yapan 43. Hükümet Adalet Partisi nin oluşturduğu bir azınlık hükümetidir. 12- Süleyman Demirel başkanlığında 20 Kasım 1991-16 Mayıs 1993 tarihleri arasında görev yapan 49. Hükümet Doğru Yol Partisi ve SHP den oluşmuştur. 13- Tansu Çiller başkanlığında 25 Haziran 1993-5 Ekim 1995 tarihleri arasında görev yapan 50. Hükümet Doğru Yol Partisi ve SHP den oluşmuştur. 1973 Koalisyon hükümetleri hesap verebilirliğin zayıf olduğu bir modeldir. Birden fazla partinin hükümette olması sorumlu olan partinin teşhisini zorlaştırır. Bu nedenle halk kimden hesap soracağını bilememektedir. 7- Süleyman Demirel başkanlığında 31 Mart 1975-21 Haziran 1977 tarihleri arasında görev yapan 39. Hükümet Adalet Partisi, MSP, MHP ve CGP den oluşmuştur. 14- Tansu Çiller başkanlığında 5 Ekim 1995-30 Ekim 1995 tarihleri arasında görev yapan 51. Hükümet Doğru Yol Partisinin oluşturduğu bir azınlık hükümetidir. 11

Cumhurbaşkanı - nın ülke siyasetinin şekillenmesi açısından önem arz eden en önemli yetkilerinden birisi de Başbakan ın belirlenmesidir. 1982 Anayasası, 109. maddesinde Başbakan ın TBMM üyeleri arasından atanacağını belirtmekle yetinmiş, Başbakan olarak atanacak kişiyle ilgili olarak başka herhangi bir kurala yer vermemiştir. 15- Tansu Çiller başkanlığında 30 Ekim 1995-6 Mart 1996 tarihleri arasında görev yapan 52. Hükümet Doğru Yol Partisi ve Cumhuriyet Halk Partisi nden oluşmuştur. 16- Mesut Yılmaz başkanlığında 6 Mart 1996-28 Haziran 1996 tarihleri arasında görev yapan 53. Hükümet Anavatan Partisi ve Doğru Yol Partisi nden oluşmuştur, bir azınlık hükûmetidir. 17- Necmettin Erbakan başkanlığında 28 Haziran 1996-30 Haziran 1997 tarihleri arasında görev yapan 54. Hükümet Refah Partisi ve Doğru Yol Partisi nden oluşmuştur. 1 YÜCEL, Bülent, Parlamenter Hükümet Sisteminin Rasyonelleştirilmesi ve Türkiye Örneği, Ankara 2009, s. 116-117. 2 HAKYEMEZ, Yusuf Şevki, Temsilde Adalet ve Yönetimde İstikrar İlkeleri Açısından Seçim Barajı ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararı, EÜHFD, C. XI, S. 1 2 (2007), s.17. 3 BAKIRCI, Fahri, TBMM nin Çalışma Yöntemi, Ankara 2000, s. 295. 4 BAKIRCI, s. 283. 5 EREN, Abdurrahman, 2015 Genel Seçimlerinin Anayasal Sonuçları, http://kanuniesasi. com/index.php/home/hakkimizda/24-2015- genel-secimlerinin-anayasal-sonuclari. (E. T. 10.06.2015) 6 ROSKIN, Michael G.- CORD, ROBERT L.- MEDEIROS, James A.- JONES, Walter S., Siyaset Bilimi, (Çev: Atilla Yayla), 2013, s. 275. 7 Özdemir, Hikmet, Çağdaş Türkiye 1908-1980, (Editör: Sina Akşin), İstanbul, 2002, s.244-245. KAYNAKÇA 18- Mesut Yılmaz başkanlığında 30 Haziran 1997-11 Ocak 1999 tarihleri arasında görev yapan 55. Hükümet Anavatan Partisi, Demokratik Sol Parti ve Demokrat Türkiye Partisi nden oluşmuştur, bir azınlık hükümetidir. 19- Bülent Ecevit başkanlığında 11 Ocak 1999-28 Mayıs 1999 tarihleri arasında görev yapan 56. Hükümet Demokratik Sol Parti nin oluşturduğu bir azınlık hükümetidir. 20- Bülent Ecevit başkanlığında 28 Mayıs 1999-18 Kasım 2002 tarihleri arasında görev yapan 57. Hükümet Demokratik Sol Parti, MHP ve Anavatan Partisinden oluşmuştur. 8 Özdemir, s.276-277. 9 GÖZLER, Kemal, Türkiye de Hükümetlere Nasıl İstikrar ve Etkinlik Kazandırılabilir? (Başkanlık Sistemi ve Rasyonelleştirilmiş Parlamentarizim Üzerine Bir Deneme), Türkiye Günlüğü, Sayı 62, Eylül-Ekim 2000, s.25-47. 10 GÜNEŞ, Turan, Parlamenter Rejimin Bugünkü Manası Ve İşleyişi, İstanbul 1956, s.104. 11 ÖZBUDUN, Ergun, Türk Anayasa Hukuku, Ankara 2013, s. 339-340. 12 ÖZBUDUN, s. 339. 13 ARMAĞAN, Servet, 1961 Anayasası ve Bakanlar Kurulu, İstanbul 1978, s. 66. 14 YÜCEL, s. 257-266 15 GÖZLER, Kemal, Türk Anayasa Hukuku Dersleri, Bursa 2014, s. 177. 16 GÖZLER, Kemal, Türk Anayasa Hukuku Dersleri, Bursa 2014, s. 177. 12 STRATEJİK DÜŞÜNCE ENSTİTÜSÜ Çetin Emeç Blv. 4. Cad. 1330 Sok. No: 12 06460 Aşağı Öveçler Mah. Çankaya / Ankara Telefon: (0312) 4738041-42-45 Faks: (0312) 4738046 sde@sde.org.tr