Dünya da ve Türkiye de Yurtdışı Doğrudan Yatırımlar

Dünya da ve Türkiye de Yurtdışı Doğrudan Yatırımlar Yurtdışı Yatırımlar İş Konseyi Istanbul Ağustos 213

Hazırlayan Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu Strateji veiş Geliştirme Müşavirliği Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) 5174 sayılı Kanun un 58. maddesi kapsamında Türk özel sektörünün küresel ekonomiye yüksek katma değerli entegrasyonuna ilişkin faaliyetlerini sürdüren bir iş dünyası kuruluşudur. Bu çalışma ile ilgili olan/olmayan her türlü resmi yazışma için adres aşağıdaki gibidir. Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) TOBB Plaza Harman Sokak No: 1 34394 Esentepe/Şişli/ İstanbul-Türkiye Telefon: (+9) (212) 339 5 Faks : (+9) (212) 27 3 92 E-posta: sim@deik.org.tr www.deik.org.tr www.turkey.now.org http://www.dtik.org.tr Türk şirketlerinin yurtdışı yatırımlarına faydalı olacak bilgiler için Ekonomi Bakanlığı ve DEİK işbirliğiyle hazırlanan WWW.YDY.GOV.TR adresini ziyaret edebilirsiniz. YASAL UYARI Bu çalışmadan yapılacak alıntılarda (iktibaslarda) 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri kanununun 35 inci maddesinde öngörülen şartlara uyulmalıdır. DEİK Genel Sekreterliği nin yazılı izni alınmaksızın çoğaltılamaz, kopyalanamaz, dağıtılamaz. Her hakkı saklıdır Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu 213 Bu raporda yer alan bilgiler Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) tarafından güvenilir olduğuna inanılan kaynaklardan elde edilmiştir. Bununla beraber, bu çalışmada kullanılan kaynaklardaki hata ve eksikliklerden ve bu yayındaki bilgilerin kullanılması sonucunda DEİK üyelerinin veya üçüncü kişilerin uğrayabilecekleri doğrudan ve/veya dolaylı zararlardan, kâr yoksunluğundan veya manevi zararlardan dolayı DEİK hiçbir şekilde sorumlu tutulamaz.

İÇİNDEKİLER 1 2 3 4 Yurtdışı Yatırımların Tarihsel Arka Planı ve Kapsamı Yurtdışı Yatırımlardaki Tırmanış ve Nedenleri Dünyada Yurtdışı Yatırımlar ve Trendler Yeni Oyuncular: Gelişmekte Olan Ülkelerin Yurtdışı Yatırımları 5 Türkiye ve Yurtdışı Doğrudan Yatırımlar 3

İÇİNDEKİLER 1 2 3 4 5 Yurtdışı Yatırımların Tarihsel Arka Planı ve Kapsamı Yurtdışı Yatırımlardaki Tırmanış ve Nedenleri Dünyada Yurtdışı Yatırımlar ve Trendler Yeni Oyuncular: Gelişmekte Olan Ülkelerin Yurtdışı Yatırımları Türkiye ve Yurtdışı Doğrudan Yatırımlar 4

Yurtdışı Yatırımların Tarihsel Arka Planı ve Kapsamı Yurtdışı Yatırımlar küresel ekonomide yeni ortaya çıkmış bir olgu değildir 1. Dalga(1555-1914/1914-1944); Emperyalizmin etkisi, Ulusçu anlayışa geri dönüş ve ticaretin 187 seviyelerine gerilemesi 2. Dalga(1945-198); Ticaretin tekrar toparlanması, Ticaretin serbestleştirilmesi 3. Dalga(198-...) Gelişmekte olan ülkelerin dünya pazarlarına girmesi, Üretim ve hizmet sektörünün yükselişi English-East India Company Smoot-Hawley Tariff Act 16 193 Hudson s Bay Company (IMF) Uluslararası Para Fonu (OECD) Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü 1961 Avrupa Birliği 1992 15 s 167 1945 2 s 1555 Muscovy Trading Company 1 Milyon 9 8 7 6 162 Dutch East India Company 18. ve 19.Yüzyıllar- Sanayi Devrimi 1944 Bretton Woods Sistemi 1947 (GATT) Gümrük Tarifeleri Ve Ticareti Genel Anlaşması Hizmet ihracatı/dünya GSYİH'sı Yabancı sermaye stok miktarı/gelişmekte olan ülkeler GSYİH'sı Amerika'ya göç eden kişi sayısı(on yıllık) 1971 Dünya Ekonomik Forumu 1964 (UNCTAD) Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı 1995 (WTO) Dünya Ticaret Örgütü 35% 3% 25% 2% 5 4 15% 3 2 1 1% 5% 187 1914 195 198 2 1. Dalga Gerileme 2. Dalga 3. Dalga % 5

Yurtdışı Yatırımların Tarihsel Arka Planı ve Kapsamı Ülkelerin ve bu ülkelerin özel sektörlerinin küresel ekonomiye entegrasyon süreçleri derinleştikçe ortaya çıkmış bir olgudur. Ekonomik Kalkınma ve Gelişme Süreci Emekleme Dönemi Kalkış ve Olgunlaşma Dönemi Dış Yatırımcı, lider şirketlere sahip Olgunluk ve Oyunkuruculuk Dönemi Teknoloji Üreten, İnnovatif 7 8 Derinlik Tarıma dayalı Sanayi gücü düşük Yabancı Yatırım Çekebilen 3 4 5 6 Hizmetler Sektörü Gelişmiş Net İhracatçı Yatırım Çeken ve yapan Hizmetlerde merkez Finansal açıdan derin 1 2 İhracatçı Az Gelişmiş Gelişmekte Gelişmiş Orta-Gelir Tuzağı Zaman 6

Yurtdışı Yatırımların Tarihsel Arka Planı ve Kapsamı Yurtdışı Doğrudan Yatırımların tanım ve kategorizasyonunda zorluk çekilmekte ve diğer yatırım çeşitleriyle karıştırılmaktadır. YURTDIŞI YATIRIMLAR Reexport Bilişim Lojistik İhracat Finansman Ticaret Hizmetler Turizm Yatırımlar Eğitim YDMH Dış Yatırımlar Yabancı Yatırımlar Yurtdışı Doğrudan Yatırımlar (Foreign Direct Investments) Portfolyo Yatırımlar (Portfolio Investments) Kalıcı bir menfaat kurma amacıyla bir ülkede yerleşik şirketlerin başka bir ülkede sıfırdan bir şirket kurarak veya halihazırda bulunan bir şirketin öz sermayesine %1 dan fazla bir payla ortak olması yoluyla yaptığı uzun vadeli yatırımlardır. Doğrudan Yurtdışı yatırımlar 2 şekilde ölçülmektedir; Stok: Bir ülkede yerleşik şirketlerin diğer ülke ekonomilerinde sahip olduğu sermaye ve rezervlerin bütünüdür. Akım: Bir dönem içerisinde gerçekleşen doğrudan dış yatırımların toplam değerini ifade eder. Bir ülkede yerleşik şirketlerin başka bir ülkedeki şirketlerin %1 dan daha az bir payla borcuna veya öz sermayesine ortak olması yoluyla gerçekleştirilen yatırımlardır. İthalat 3. Ülkeler Diğer Yatırımlar Ticari Krediler: İhracatçıların yurt dışındaki alıcı firmalara verdikleri, ithalatçıların ise yurtdışındaki ihracatçı firmalardan sağladıkları malın bedelinin fiili ithalattan sonra vadeli ödenmesi şekliyle sağlanan kredilerin stoklarıdır. Krediler: Bir sözleşmeye bağlı olarak belirlenen vadelerde anapara ile faiz ödemeleri gerçekleştirilen nakit fon bakiyelerinden oluşur. Mevduatlar: Bankalar nezdindeki yabancı para ve Türk lirası fon stoklarını gösterir. 7

Yurtdışı Yatırımların Tarihsel Arka Planı ve Kapsamı Ülkeler arasındaki hesaplama yöntemleri ve yurtdışı yatırım tanımlamaları farklılık gösterdiğinden, Yurtdışı Doğrudan Yatırımların ölçümünde hata payı fazla olmaktadır UNCTAD ve diğer uluslararası organizasyonlar (özellikle gelişmekte olan ülkelerle) veri toplama yöntemlerini ve tanımlamaları standardize ederek, hesaplama farklılıklarını minimize etmeye çalışmaktadır 174 8 99 92 48 66 1 Yurtdışı Doğrudan Yatırım hesaplamalarında ülkeden ülkeye değişen metodoloji farklılığı ve baz alınan farklı kur değerleri 3 1999 2 21 22 16 23 24 25 26 27 28 29 21 211-26 212-4 Farkın Nedenleri 2 Yatırım kaynakları ve metotlarının farklılığı. Yatırımcı ve yatırım alan kurumların hisse değişimi, devlet kredileri ve desteklerinin hesaplamalarının gerçek değerleriyle yansıyamaması -96 3 Hesaplarda, yurtdışı yatırım ile portföy yatırımlarının ve sıcak para akışlarının ayrımının net olarak yapılamaması -181-188 Kaynak: UNCTAD ve WIR (213) -269 8

İÇİNDEKİLER 1 2 3 4 5 Yurtdışı Yatırımların Tarihsel Arka Planı ve Kapsamı Yurtdışı Yatırımlardaki Tırmanış ve Nedenleri Dünyada Yurtdışı Yatırımlar ve Trendler Yeni Oyuncular: Gelişmekte Olan Ülkelerin Yurtdışı Yatırımları Türkiye ve Yurtdışı Doğrudan Yatırımlar 9

Yurtdışı Yatırımlardaki Tırmanış ve Nedenleri Yurtdışı Doğrudan Yatırımlar öncelikli olarak şirketlerin uluslararası rekabet edebilirliklerini arttırmaktadır MARKA SATIN ALMA (Mergers and Acquisitions) SIFIRDAN YATIRIM (Greenfield Investment) 1 2 3 4 Yeni Pazarlara Giriş Mevcut Pazarlarda Derinleşme Düşük Üretim Maliyeti Hammaddeye Erişim Ölçek büyütmek ve ciro/kârlılık artışı sağlamak Gümrük, navlun ve tarife dışı engellerin getirdiği maliyet ve operasyonel yüklerden kurtulma Belirli bir ölçek yaratmak Gelişmiş ülke pazarlarında düşen, gelişen ülkelerde ise artan kâr oranları Tek ya da sınırlı sayıda pazarda olmanın getirdiği risklerden sakınmak, portföy çeşitlenmesi Kârlılığı artırmak, yeni kabiliyetlere kavuşmak Dağıtım kanallarına sahip olmak Teknoloji transferi Güçlü sektörel odaklı ve az sayıdaki şirketlere yüksek güven Farklı pazarların farklı beklenti ve niteliklerine uygun üretim yapabilmek Kârlılığı artırmak / Rekabetçi olabilmek İşgücü, enerji, vergi maliyet avantajları ile küresel rekabet gücü yakalama Teşvikler Sürekli iş fırsatları yaratmak ve yenilemek Arz güvenliği / Sürdürülebilirlik Belirli sektörlerde kurulmuş büyük şirketlerin kısıtlı imkanları ve kaynakları Inovasyon ve gelişmişliğin evrilmesinde önemli bir kaynak 1

Yurtdışı Yatırımlardaki Tırmanış ve Nedenleri Şirketsel bu dönüşüm, önce endüstriyel ve daha sonra da makroekonomik kalkınma göstergelerine yansıyarak, yayılma etkisi göstermektedir 1 2 3 ŞİRKET DÖNÜŞÜMÜ ENDÜSRİYEL DÖNÜŞÜM MAKROEKONOMİK DÖNÜŞÜM ULUSLARARASI REKABET EDEBİLİRLİĞİN ARTMASI A) Yeni Pazarlara Erişim CEMEX (Meksika) Çimento üreticisi uluslararası alımlar yoluyla üretim kapasitesini arttırıp dünyada 3. en büyük üretici haline gelmiştir. Haier (Çin): 199 larda uluslararası 1 bilgi merkezi, 6 dizayn birimi ve Endonezya, İran, Malezya, Filipinler ve Amerika da üretim tesisleri açarak 25 te Amerikan Maytag i ihalesine girdi. Lenovo (Çin) Acer (Taiwan): Amerikan ve Avrupa pazarlarını hedefleyerek kişisel bilgisayar pazarında dünyanın en büyük 3. ve 4. üreticisi konumuna geldiler. B) Verimlilik Artışı Güney Kore şirketlerinin %75 i komşu ülkelere yatırım yaparak maliyetlerini %2 düşürmüşlerdir. C) Doğal Kaynaklara Erişim CNPC (Çin) 25 yılında 4 milyar dolara PetroKazakhstan şirketini; Lukoil (Rusya) 2 milyar dolara Nelson Resources u almıştır. D) Stratejik Varlıklara Erişim Acer (Taiwan) stratejisinde gelişmiş ülkelerdeki alımlar ve ortaklıklara ağırlık vermiştir. KÜRESEL DEĞER ZİNCİRİNDE YÜKSELME A) Endüstriyel Rekabet edebilirlik Hindistan ın Bilişim Teknolojisi ve Yazılım merkezi haline gelmesi Çin in Telekom ekipmanı üreticisi haline gelmesi Taiwan ın Yarıİletken (semi-conductor) üretim merkezi haline gelmesi. Singapur un Biyoteknoloji merkezi haline gelmesi. B) Endüstriyel Yeniden Yapılanma Hong Kong, Singapur ve Taiwan hızlı bir biçimde emek-yoğun üretimlerini emeğin görece ucuz olduğu bölgelere kaydırarak ürün değer zincirinde daha yüksek katma değer odaklı üretime geçmişlerdir. Çin de benzer bir strateji izleyerek servis sektörüne odaklanmıştır. SÜRDÜRÜLEBİLİR EKONOMİK BÜYÜME A) Finansal akışlar ve Ödemeler Dengesi 25 te Singapur Gayrisafi Milli Hasılasının %2 sini yurtdışı yatırımlarının gelirlerinden elde etmiştir. Güney Afrika şirketlerinin bazılarıingiltere de yatırım yapmış ve Londra Sermaye Piyasasından fazladan fon sağlayabilmişlerdir. Çin hükümeti bir taraftan Lenovo-IBM ve CNPC-PetroKazakhstan alımlarına destek verirken diğer taraftan da yurtdışı yatırım yapan şirketlere ortak olarak gelir elde etmektedir. B) Yurtiçi Yatırım Singapur un yurtdışı yatırımlarının ülkede yaratılan yeni katma değere 2 yıl gecikmeli de olsa pozitif katkıda bulunduğu yönünde araştırmalar mevcuttur. C) Uluslararası Ticaret Kore nin 23 te sınır ötesi şirketlerinin kendi arasında yaptığı ticaret, Kore ye 6,8 milyar dolarlık bir ticaret fazlası sağlamıştır D) İstihdam 1995 ve 2 yılları arasında Singapur un dış yatırımlarının 33.6 yeni iş yarattığı tespit edilmiştir 11

Yurtdışı Yatırımlardaki Tırmanış ve Nedenleri Yurtdışı Yatırımların ekonomik kalkınmaya katkısı birbirleriyle etkileşimli 4 temel süreç kanalıyla gerçekleşmektedir 1 Mali Kaynak UNCTAD 29 verilerine göre $4 milyar dolar olan Yurtdışı Yatırım Akımları, portföy yatırımları ve resmi yardımlara kıyasla ciddi bir sermaye girişi niteliğindedir. 2 Teknoloji ve Know-how Transferi Beceri transferi, teknoloji transferi ve yönetimsel know-how ın ülke ekonomisine pozitif yayılma etkisi olduğu düşünülmektedir. 3 İstihdam UNCTAD verilerine göre 28 de Çok Uluslu Şirketlerin sağladığı istihdam 1982 de 15 milyonken 28 de 77 milyona ulaşmıştır. 4 Küresel Ekonomiye Entegrasyon Yabancı BağlıŞirketler küresel ihracat pazarının 3 te 1 ine sahiptirler. Çok Uluslu Şirketler bulundukları ülkenin ihracatını yükseltmektedirler. 12

Yurtdışı Yatırımlardaki Tırmanış ve Nedenleri Tarihsel olarak Yurtdışı Doğrudan Yatırımlar, 198 lerde başlayan neo-liberal ekonomik akımın etkisiyle dünya ticaretine paralel bir hızda artmıştır Milyar $ 25 2 15 1 5 Dünya-Portfolyo Sermayesi, net Giriş (BoP, current US$) Dünya-Yurtdışı Doğrudan Yatırım, net Giriş (BoP, current US$) Dünya-Mal ve Servisler İhracatı (% of GDP) Dünya-Ticaret (% of GDP) 7 6 5 4 3 2 1-5 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 199 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 212 Kaynak: UNTCADSTAT, WORLDBANK Hızla liberalleşen küresel ekonomide uluslararası ticaret ve yurtdışı yatırımların hacmi hem normatif hem de reel bazda artmıştır. 13

Yurtdışı Yatırımlardaki Tırmanış ve Nedenleri İletişim ve ulaştırma sektörlerindeki teknolojik gelişmelere bağlı olarak küreselleşme sürecinin gerekliliklerinden biri haline gelmiştir. 6 Artan Pazar Talebi Artan Ticaret Genişleyen Küresel Ekonomi Artan Finans Talebi Milyon 5 4 3 Dünya-Internet Kullanıcıları Sayısı Dünya-Cep Telefonu Abone Sayısı Dünya-Telefon Hatları 2 Artan İletişim Talebi Artan Ulaşım Talebi 1 199 1994 1998 22 26 21 Kaynak: Unescap Azalan Ekonomik Uzaklık Erişim ile Küçülen Dünya 15-184 Bir at arabası veya Yelkenli Gemi nin Ortalama Hızı: 1 m.p.h 185-193 Buharlı Tren: 65 m.p.h Buharlı Gemi: 36 m.p.h. 195 Pervaneli Uçak: 3-4 m.p.h. 196 Jet Motorlu Yolcu Uçakları: 5-7 m.p.h. 14

Yurtdışı Yatırımlardaki Tırmanış ve Nedenleri Devlet müdahaleci ve korumacı ekonomik kalkınma modelinin 198 lerde iflas etmesi ve Serbest Pazar İdeolojisi nin hızla yayılmasıyla Yurtdışı Yatırımların küresel ekonomideki rolü önem kazanmıştır. 1945 198 Korumacı ve Devlet Müdahaleci 198 Sonrası Serbest Pazar Ekonomisi 2 Eski rejimi terk eden Tayvan, Singapur, Güney Kore, ve Hong Kong gibi ülkeler hızlı bir şekilde kalkınmışlardır. 1 Devlet Müdahaleci ve Korumacı Ekonomik Kalkınma programı yürüten ülkelerin ekonomileri iflas etmiş ve ekonomik krizlere sürüklenmişlerdir. 3 Eski rejimin öncüsü Sovyetler Birliği de yıkılmış ve bağımsızlığını ilan eden ülkeler liberal rejime geçtikten sonra hızla kalkınmışlardır. 15

Yurtdışı Yatırımlardaki Tırmanış ve Nedenleri Uluslararası güvence mekanizmalarının gelişmesi, uluslararası yatırım ortamını hızla geliştirerek yatırımların çeşitliliğini ve bölgesel kapsamını her geçen gün genişletmektedir. Dünyada İmzalanan (2-212) YKTK* ve Diğer Uluslararası Yatırım Anlaşmaları Bölgesel Serbest Ticaret Anlaşmaları (198-212) 25 2 15 1 5 2 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 212 Kaynak: UNTCAD, IIA Database Diğer IIA YKTK Kümülatif *YKTK: Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşmaları Yatırım anlaşmaları, yabancı yatırımcılar ve doğrudan yurtdışı yatırımların hukuki çerçevesini oluşturmaktadır. Yatırım yapma özgürlüğü, ulusal muamele, kamulaştırma ve ulusallaştırma, transferler, gayrimenkule erişim, ihtilafların halli, nakit dışı sermayenin değerlenmesi, yabancı ülke vatandaşlarının istihdamı ve irtibat büroları gibi doğrudan yabancı yatırımların önemli ilkelerini de açıklamaktadır. 7 65 6 55 5 45 4 35 3 25 2 15 1 5 6 5 4 3 2 1 198 1982 1984 Bölgesel Ticaret Anlaşmaları, Yıllık (mal ve servis ticareti) Kümülatif Toplam Bölgesel Ticaret Anlaşmaları Kümülatif Aktif Bölgesel Ticaret Anlaşmaları Kaynak: Dünya Ticaret Örgütü Sekreterliği 1986 1988 199 1992 1994 1996 1998 2 22 24 26 28 21 212 4 35 3 25 2 15 1 5 16

Yurtdışı Yatırımlardaki Tırmanış ve Nedenleri Ülkelerin oluşturdukları Yatırım Destekleme Ajansları da Yurtdışı Yatırımların artmasına katkıda bulunan nedenlerden birisidir. Yatırım Ajanslarının(IPA) Temel Fonksiyonları 1. Devlet ile olan ilişkilerde, onay alımlarında ve resmi engellerin aşılmasında rehberlik yapmak 2. Ülkenin imajını uluslararası arenada yatırımlar için çekici hale getirmek 3. Mevcut ve potansiyel yatırımcılara hizmet üretmek, karşılaştıkları sorunların çözümüne katkıda bulunmak 4. Ülkenin kalkınma planları ve yatırım fırsatlarını gözeterek yatırımcıları araştırmak ve yatırım ortamı yaratmak Ajans Sayısı 2 18 16 14 12 1 8 6 4 2 198 1982 1984 1986 1988 199 1992 1994 1996 1998 2 22 24 26 21 Gelişmiş Ülkeler Gelişmekte Olan Ülkeler Yurtdışı Yatırım Milyar $ 2 19 18 17 16 15 14 13 12 11 1 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Yatırım Ajansları (IPA), son yıllarda ülkelerin Dış Yatırımlara verdiği önemin yansıması olarak hızla yaygınlaşmıştır 17

İÇİNDEKİLER 1 2 3 4 5 Yurtdışı Yatırımların Tarihsel Arka Planı ve Kapsamı Yurtdışı Yatırımlardaki Tırmanış ve Nedenleri Dünyada Yurtdışı Yatırımlar ve Trendler Yeni Oyuncular: Gelişmekte Olan Ülkelerin Yurtdışı Yatırımları Türkiye ve Yurtdışı Doğrudan Yatırımlar 18

Dünyada Yurtdışı Yatırımlar ve Trendler Yurtdışı Doğrudan Yatırımlar küresel ekonomide hızla artmış ve 27 yılı itibariyle yaklaşık 2 trilyon dolar gibi rekor bir seviyeye ulaşmıştır. Yurtdışı Doğrudan Yatırım Akımları (Bölgesel), 199-212 Milyar $ 25 2 Kaynak: UNCTAD ve WIR (213) ~ $2 trl. Bu yükselme 24 yılında başlamış ve hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkeler tarafından gerçekleştirilmiştir. 15 1 5 199 1991 Küresel Ekonomik Krize bağlı olarak Yurtdışı Yatırım akımları 27 den itibaren azalmış fakat 21 yılı itibariyle tekrar yükselmeye başlamıştır. Yine de 212 toplam yurtdışı yatırım akışları kriz öncesi dönemin %32 altındadır. 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1.472 2.2 1.816 1998 1999 2 21 22 23 24 25 26 1.48 1.216 27 28 29 21 211 212 1.35 Geçiş Gelişmekte Gelişmiş Yurtdışı Doğrudan Yatırım Akımlar, 199-212 Milyar $ + 36% 1.651-32% 26 27 28 29 21 211 212 Kaynak: UNCTAD ve WIR (213) 19

Dünyada Yurtdışı Yatırımlar ve Trendler Bu rekor yükselişte özel sermayeli şirketlerin gerçekleştirdikleri Birleşmeler ve Satın Almalar öncül olmuştur. Milyar $ 25 Birleşme-Satınalma ve Sıfırdan Yatırımlar 1995-212 Milyon USD 2 2 15 15 1 1 5 5 Birleşmeler ve Satın Almalar 27 yılı itibariyle rekor seviyeye ulaşmıştır. Yurtdışı Doğrudan Yatırımlar Toplam Değer ve Proje Sayısı (27-212) 13 7 17,3 6,4 14,7 4,2 15,1 16 5,5 6,1 2 15 1 5 1995 1996 Birleşme&SA Değeri Sıfırdan Yatırım Değeri Birleşme&SA # Sıfırdan Yatırım # 13,6 5,4 Bin 24 18 12 6 1997 1998 1999 2 21 22 Sıfırdan Yatırımlar Satın Almalar ve Birleşmeler 23 24 25 26 27 28 28 krizinden sonra sıfırdan yatırımların toplam yatırım içinde yüzdesel değeri artarken birleşmeler ve satın almalarda ciddi düşüşler gözlenmiştir. Kriz öncesi dönem istatistiklerine 212 sonu itibariyle henüz ulaşılamamıştır 29 21 211 212 27 28 29 21 211 212 Kaynak: UNCTAD ve WIR (213) 2

Dünyada Yurtdışı Yatırımlar ve Trendler Küresel kriz, şirketlerin Yurtdışı Doğrudan Yatırımlarının bileşen kompozisyonunun da değişmesine neden olmuştur. Bileşenlerine göre Yurtdışı Yatırımlar Akımı 27-212 (Milyar Dolar) 1 Kriz öncesinde şirketler yurtdışı yatırımlarında ağırlıklı olarak öz sermaye finansmanı kullanırken yurtdışı bağlı ortaklıklarından elde ettikleri karların artmasına bağlı olarak yeniden yatırılmış kazançlar kaynaklı yatırımlarını arttırmışlardır. 75 5 25 27 28 29 21 211 212 Özsermaye Yeniden Yatırılmış Kazançlar Diğer Sermaye Yurtdışı yatırımların artmasında büyük payı olan özel sermaye fonu şirketleri de krizden etkilenmiş, sponsor oldukları Satın Alma ve Birleşmelerin sayısı artsa da yatırım değerleri düşmüştür. Milyar $ Milyar $ 25 6 3 Yurtdışı yatırımlarda görece yeni olan Hazine Varlık Fonları da(swfs) krizden etkilenmiş ve 21 yılında $26,5 milyar dolardan $1 milyar dolara düşse de 212 itibariyle tekrar yükselişe geçmiştir. % 2,5 2 15 1 5 1996 1998 2 22 24 26 28 21 212 5 4 3 2 1 25 2 15 1 5 Değer Küresel akımlardaki payı 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 212 2 1,5 1,5 Kaynak: UNCTAD ve WIR (213) 21

Dünyada Yurtdışı Yatırımlar ve Trendler Dış yatırımlar ağırlıklı olarak hizmet sektörüne yoğunlaşmış fakat 27 den itibaren birincil sektörde ve imalat sanayinde de hızlı yükselmeler olmuştur. Genel olarak hizmet sektörleri yurtdışı yatırımlarda ağırlığını korumuştur. Krizden en belirgin şekilde etkilenen hizmet sektörü olmuştur. Fakat 21 dan sonra yükseliş trendine girmiştir. Buna karşılık hem imalat hem de birincil/ana mallar sektörüne yapılan yurtdışı yatırımlar 212 de azalmıştır. 6,% 5,% 4,% 3,% 2,% 1,% 1% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% %,% 44,79% 45,49% 24 25 26 27 28 29 21 211 212 49,57% 5,36% 53,25% 48,5% 48,47% 4,64% 42,17% 39,53% 42,% 38,81% 49,6% 48,63% 44,76% 43,58% 39,41% 4,75% 9,72% 9,79% 9,95% 12,71% 1,99% 14,49% 7,79% 7,47% 7,22% 24 25 26 27 28 29 21 211 212 İmalat Sanayi Birincil Hizmet Birincil İmalat Sanayi Hizmet Kriz sonrasındaki dönemde imalat sanayindeki artış hızlanmış ve neredeyse yurtdışı yatırımların % 5 si imalat sanayisine yönelmiştir. Birincil/ana mallar sektörüne yatırımlar hız kesmiş,hizmet sektöründe ise ciddi düşüşler yaşanmıştır. % 6 5 4 3 2 1 Dış Yatırımların Sektörel Kırılımı 44 49 45 41 15 8 Birincil İmalat Sanayi Hizmet 211 212 Kaynak: UNCTAD ve WIR (213) 22

Dünyada Yurtdışı Yatırımlar ve Trendler Tarihsel olarak yurtdışı yatırımlar gelişmiş ülkeler tarafından gerçekleştirilirken dinamikler hızla değişmektedir. Yurtdışı Yatırım Akımları (Bölgesel), 199-212 Milyar $ 25 2 15 Geçiş Ekonomileri 1 + 52% Gelişmekte olan Ekonomiler 5 Gelişmiş Ekonomiler 199 1992 1994 1996 1998 2 22 24 26 28 21 212 Kaynak: UNCTAD ve WIR (213) Küresel kriz bütün ülkelerin yurtdışı yatırımlarını etkilese de kriz sonrasında özellikle gelişmekte olan ülkelere yatırımlar artmış ve 21 yılında, ilk defa gelişmekte olan ve geçiş ülkelerine yapılan yatırımların payı toplam yurtdışı yatırımların %52 sine ulaşmıştır. 23

Dünyada Yurtdışı Yatırımlar ve Trendler Gelişmekte olan ülkeler hem en çok yurtdışı yatırım çeken hem de en çok yurtdışı yatırım gerçekleştiren ülkeler sıralamasında hızla yükselmektedir. ABD(1) Çin(2) Çin, Hong Kong SAR(4) Brezily a(5) British Virgin Islands(7) Birleşik Krallık(1) Av ustraly a(6) Singapur(8) Rusy a Federasyonu(9) Kanada(12) Şili(17) Irlanda (32) Lüksemburg(18) İspany a(16) Hindistan(14) Yurtdışı Yatırım Akımları (Inflow) İlk-2 Ülke Sıralaması, 21-212 (Milyar $) 3,3 22,9 29,3 11,4 27,8 22,1 27,7 26,8 25,5 36,1 51,1 65,3 66,6 64,9 62,7 62,4 57 65,3 56,7 55,9 51,5 55 45,4 41,4 74,6 96,1 121 124 168 212 211 227 ABD(1) Japony a(2) Çin(6) Çin, Hong Kong SAR(4) Birleşik Krallık(3) Almany a(11) Kanada(12) Rusy a(7) İsv içre(13) British Virgin Islands(1) Fransa (8) İsv eç(17) Güney Kore(16) Yurtdışı Doğrudan Yatırım Çıkışları (Outflow) İlk-2 Ülke Sıralaması, 21-212 (Milyar $) İtaly a(9) Meksika (28) 25,5 12,1 37,1 33,4 28,1 32,9 28,9 66,9 52,1 53,9 49,8 51 44,3 47,3 3,3 42,3 52,2 59,5 53,6 84,2 74,6 83,9 71,4 66,8 95,8 17,6 122,2 16,6 396,6 34,4 Fransa(13) 25 38,5 Singapur(18) 23 26,2 Endonezy a(21) Kolombiy a(28) Kazakistan(27) Isv ec(38) 19,8 19,2 15,8 13,4 13,9 14 9,2 13,7 Şili (21) Norv eç(19) İrlanda (167) Lüksemburg (3) 21 2,3 18,9-4,2 17,2 9,1 2,8 25,3-5, 1, 15, 2, 25, - 4, 8, 12, 16, Kaynak: UNCTAD ve WIR (213) 24

Dünyada Yurtdışı Yatırımlar ve Trendler Gelişmekte olan ülkelere kayan Yurtdışı Yatırımlar 212 yılında da diğer gelişmekte olan ülkelerin de katkılarıyla artarak devam etmiştir. Gelişmiş Ülkelerin Yurtdışı Yatırımları Gelişmekte olan ve Geçiş Ekonomilerin Yurtdışı Yatırımları 69 58 Gelişmiş Ekonomilere 38 31 25 36 6 6 27 212 Gelişmekte olan Ekonomilere Geçiş Ekonomileri 58 63 4 6 27 212 212 yılında gelişmekte olan ülkelerin yurtdışı yatırımlarının %63 ü gelişmekte olan ülkelere yapılmıştır. Yatırımların Bölgelere Dağılımı BRICS ülkelerinden çıkan Yurtdışı Yatırımların Bölgelere Dağılımı 3 25 2 15 1 5 Afrika Latin Amerika Batı Asya Güney/Doğu Asya Geçiş Ekonomileri 212 211 21 29 Afrika Latin Amerika Asıa Geçiş Ekonomileri 25

Dünyada Yurtdışı Yatırımlar ve Trendler Projeksiyonlara göre Yurtdışı Yatırımların 214 te $1,7 trilyon ve 215 te $1,8 trilyona ulaşması beklenmektedir. Yatırımcılar 214 ve 215 yılları için olumlu beklenti içerisindeler. USD Milyon 2 15 1 UNCTAD Dünya Yatırım Projeksiyonu Gelişmekte olan ülkelerin yatırımlarının hız kesmesi, gelişmiş ve geçiş ekonomilerininse yatırımlarını ekonomilerin görece istikrara kavuşmasıyla birlikte hızlandırmaları beklenmektedir. 5 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 215 Küresel Ekonominin Canlanmasının Ana Koşulları Çok Uluslu Şirketler Yatırım Araştırması (World Bank) 4% 8 % 29% Kötümser 43% Ortalama 53% İyimser 5% 1 2 3 4 Finansal Sektörün istikrara kavuşması Gelişmekte olan ülkelerin kalkınmalarının devam etmesi. Gelişmiş ülkelerdeki teşvik programlarının sonuç vermesi Gelişmiş ülkelerdeki talebin canlanması 21% 4% 54% 213 214 215 212 verileri 211 verilerine kıyasla iyimser bir yükselme sergilemesine rağmen küresel ekonomideki belirsizliğin etkisiyle Çok Uluslu Şirketlerin temkinli tutumlarını devam ettirecekleri beklenmektedir. 26

İÇİNDEKİLER 1 2 3 4 5 Yurtdışı Yatırımların Tarihsel Arka Planı ve Kapsamı Yurtdışı Yatırımlardaki Tırmanış ve Nedenleri Dünyada Yurtdışı Yatırımlar ve Trendler Yeni Oyuncular: Gelişmekte Olan Ülkelerin Yurtdışı Yatırımları Türkiye ve Yurtdışı Doğrudan Yatırımlar 27

Gelişmekte Olan Ülkelerin Yurtdışı Yatırımları Gelişmekte olan ülkelerin yabancı yatırımlara bakış açısı küresel ekonominin evrimiyle hızla değişmekte ve yurtdışı yatırımlar artık ülkeden sermaye çıkışı olarak görülmemektedir Gelişmekte olan ülkeler özellikle 199 lardan sonra daha global bir düzlemde küresel değer zincirine entegrasyon odaklı hükümet teşvikleriyle desteklenen dış yatırımlara yönelmişlerdir. 1. DALGA: 196 198 ler 2. DALGA: 198 199 ortaları 3. DALGA: 199 sonrası İthal ikameci ticari ilişkiler İhracat odaklı ticari ilişkiler Küresel Değer Zincirine Entegrasyon Hammadde ve Pazar Arayışı Ticaret ağlarının genişletilmesi İmalat Sektörü Ağırlıklı olarak Latin Amerika Bölgesel: İç pazara ve bölgedeki diğer kalkınmakta olan ülkelere yönelik Gelişmekte: Hammadde, Pazar ve ucuz işgücü Gelişmiş: Pazar ve küçük boyutlarda stratejik aktif / varlık genişlemesi Teknoloji, marka ve pazarlama kapasiteleri arttırma isteği Servis sektörleri (finans ve iş çözümleri) Ağırlıklı olarak Asya ülkeleri Bölge dışına açılım Aktif / varlık genişlemesi Pazar kontrolü ve pazar gücünu arttırma (özellikle ham madde) Üretimde etkinliği arttırma Ölçek ekonomisi hedeflemesi Bilgi yoğun sektörler Asya, Rusya, Latin Amerika ve Afrika Gelişmekte olan ülkeler de dahil olmak üzere daha global Hükümet güdümlü Hükümet yönlendirmeli Hükümet destekli / teşvikli 1995 te 335 milyar ABD$ olan dış yatırım stoğu 25 te 1,4 Trilyon $ a ulaşmıştır. Dış yatırım stoğu 5 milyar ABD dolarını geçen gelişmekte olan ülke sayısı 1995 te yanlızca 5 iken bu sayı 25 te 27 ye ulaşmıştır. 27 de 7 gelişmekte olan ülke firması dış yatırım stoğu en yüksek 1 TNC listesine girmiştir. (UNCTAD, WIR 26) 28

Gelişmekte Olan Ülkelerin Yurtdışı Yatırımları Dünya Bankası nın araştırmaları, küresel büyüme dengelerinin gelişmiş ülkelerden gelişmekte olan ülkelere kaymakta ve bu ülkelerin önemli yatırım kaynakları ve dinamikleri haline geldiğini göstermektedir Yatırım Beklentileri Gelişmekte olan ekonomilerin 211-225 arasında yüzde 4,7 oranında büyümesi öngörülmektedir Önümüzdeki dönemde gelişmekte olan ekonomilerin global GSYİH deki oranı % 36 dan %45 e yükselmesi beklenmektedir Brezilya, Hindistan, Güney Kore, ve Endonezya nın Çin i yakalaması ve ekonomik dinamizm, büyüklük ve küresel ekonomiye entegrasyon hususlarında da gelişmiş ülkeleri yakalamaları beklenmektedir Rusya G.Kore Malezya Brezilya Polonya Hindistan Çin 25-212 Yılları YDY Artış Oranı % 2 4 6 8 1 12 25-212 Yılları YDY Artış Hızı % Küresel ekonomiye hızlı entegrasyonun sözü geçen ülkelere ciddi ekonomik ve politik güç ve etki kazandıracağı öngörülmektedir Gelişmekte olan ülkeler kaynaklı yatırımların %6 ını oluşturan BRIC (Brezilya, Rusya Federasyonu, Hindistan ve Çin) ülkelerinin ağırlığının devam etmesi beklenmektedir Gelişmekte olan ülkeler Gelişmiş ülkeler 5 1 15 2 25 Kaynak:UNCTAD, WIR 213 29

Gelişmekte Olan Ülkelerin Yurtdışı Yatırımları Gelişmekte olan ülkeler(özellikle BRIC), 2 ler ile birlikte ülkelerine çektikleri yatırımla karşılaştırılabilecek ölçüde yurtdışında yatırım yaparak, birbirleriyle benzeşen istatistiklere ulaşabilmiştir Dışarıdan Gelen Yatırım/ Dışarıya Yapılan YDY (199-212) Gelişmekte Olan Ülke Yatırımları ve Türkiye 35, 4 Milyar $ 3, 25, 3 2, 15, 2 1, 5,, 199 1996 22 28 212 Brezilya Çin Hindistan 1 Rusya Türkiye Polonya Malezya G.Afrika 199 1996 22 28 212 Brezilya Çin Hindistan Rusya Türkiye Polonya Malezya G.Afrika Kaynak:UNCTADSTAT Türkiye serbest ekonomiye geçmesiyle birlikte gerek ticaret hacminde gerek aldığı yatırımlarda hızlı bir ivme yakalamıştır. Aynı artış hızı dışarıya yapılan yatırımlarda yakalanamamıştır. Alınan Yatırım/Yapılan Yatırım oranı BRICS ülkelerine göre çok yüksektir. Yurtdışı yatırımlar konusu Türkiye için yeni bir girişimdir. 3

Gelişmekte Olan Ülkelerin Yurtdışı Yatırımları 25 yılı ile birlikte Yurtdışı Yatırımlarda atağa kalkan gelişmekte olan ülkelerin, aynı dönem içerisinde paralel olarak Cari Dengelerinde de olumlu yönde hareketlenme görülmektedir Yurtdışı YDY Stoğu (199-212) Cari Denge (24-212) Milyar $ 4, 35, 3, Milyar $ 45 4 35 3 25, 2, 15, 1, Çin Hindistan Polonya Brezilya Malezya Rusya G.Afrika 25 2 15 1 5 Çin Hindistan Polonya Brezilya Malezya Rusya G.Afrika 5,, 199 1992 1994 1996 1998 2 22 24 26 28 21 212-5 -1-15 24 25 26 27 28 29 21 211 212 Model ülkelerin dış yatırımları özellikle 25 yılında ivme kazanmaktadır. 28 krizine ve artan yatırım çıktılarına rağmen bu ülkelerin bir çoğu, cari dengede pozitif değerleri görmektedir. Özellikle 28 den sonra yatırımların hızlanarak yükselişi, önümüzdeki dönemde bu ülkelerin kazanımlarını ve cari dengelerini standartların üzerine çıkaracaktır. Kaynak:UNCTADSTAT 31

Gelişmekte Olan Ülkelerin Yurtdışı Yatırımları Finans, Ticaret ve Doğal Kaynaklar Yurtdışı Yatırım alanının lokomotif sektörleri konumundadır. Sektörel kırılım ülkelerin gelişmişlik düzeyinde paralellik gösterse de gelişmekte olan ekonomilerin doğal kaynaklara olan talebi daha üst seviyededir Gelişmekte Olan Ülkeler Gelişmiş Ülkeler Diğer 37% Petrol ve D.Kaynaklar 11% Gıda 1% Metal Ürünler 1% Elektronik Ürünler 1% Ticaret 9% Diğer 33% Gıda 5% Metal Ürünler 4% Elektronik Ürünler 6% Ticaret 9% İnşaat 1% İş Hizmetleri 6% Ulaştırma 2% Finans 31% Kimyasal 1% Finans İş Hizmetleri 26% 5% Ulaştırma 2% TOPLAM YATIRIM 212İTİBAR BARİİLE 4.5 TRİLYON $ TOPLAM YATIRIM 212İTİBAR BARİİLE 18.6 TRİLYON $ Not: İş Hizmet faaliyetleri kapsamında gerçekleşen yatırımın, gelişmekte olan ülkelerin % 37 si ve tüm dünyadaki yatırımların da %16 sı olmak üzere 28-21 döneminde Hong Kong da gerçekleşmiştir. Bu veri Hong Kong daki yatırım holdinglerinin verilerini de içermektedir. Kaynak:UNCTAD 32