1205321/1206321 KARTOGRAFYA ve HARİTA İlk kartografik yapıtların tarihçesi yaklaşık 6000 yıl geriye uzandığı halde, nın bağımsız bir bilim olarak kabul edilmesi oldukça yakın bir zamana rastlar. Bunun nedeni, geleneksel olarak nın birçok ülkede Jeodezi ve Coğrafya bilimleri kapsamında işlenilmiş olmasıdır. KARTOGRAFYA Jeodezinin görevi, yeryüzünü geometrik ve fiziksel olarak modellemek üzere her türlü ölçmeyi yapmak ve bu ölçmeler için en uygun yöntemleri geliştirmektir. Helmert: Yer yüzeyinin ölçülmesi ve haritalanması bilimi Torge: Jeodezinin temel problemi yeryüzü ve diğer gök cisimlerinin şeklini ve dış gravite alanını zamanın fonksiyonu olarak belrilemektir. Coğrafya ise, yeryüzü üzerinde gözlenebilen tüm objelerin, yeryüzü ve birbirleri ile hangi doğal ilişki içinde olduklarını araştırır. nın konusu çevre araştırması değil, çevre ile ilgili bilgilerin aktarımını en iyi biçimde yapan harita ve harita benzeri kartografik ifade şekilleridir. Imhof:, harita içeriğinin işlenilmesi ve işlenilen bilgilerin çizimsel tasarımını yapmakla yükümlüdür., mevcut haritaları eleştirerek grafik gösterim yöntemlerine, harita basımına ve dolayısıyla haritanın geliştirilmesine çaba gösteren bir bilim dalıdır. BM: Her türlü harita ve planların yapım bilimidir., haritada işlenilen bilgilerin toplanması aşamasından başlayarak harita basımı sonuna kadar olan çalışmaları da kapsar. KARTOGRAFYA ICA: ; harita yapma sanatı, tekniği ve bilimidir... ; coğrafi gerçek mekanın çok yönlü bir modeli olarak tanımlanabilecek üç boyutlu veri tabanını temel alan bir bilgi transferi işlemidir. Bu nitelikteki üç boyutlu veri tabanı, çeşitli verileri derleyen ve bunlardan bilgi üretimini sağlayan tüm çalışmalarının merkezi öğesidir. harita; coğrafi gerçekliğin soyutlanması veya sunulmasıdır. Coğrafi bilginin görsel, sayısal ya da -görme özürlüler içinkabartma yoluyla sunulmasını sağlayan bir araçtır. ; coğrafi bilginin görsel, sayısal, kabartma formunda sunulması, iletişimi, organizasyonu ve kullanılmasıdır. Wikipedia: yunanca chartis (harita) graphein (yazmak) kelimelerinin bileşiminden gelmektedir. Konusunu harita yapımının araştırılması ve uygulanması oluşturur. bilimi, estetiği ve tekniği birleştirerek mekansal bilginin etkin iletişimi yoluyla yeryüzü gerçekliğinin modellenebileceği düşüncesini temel alır. http://en.wikipedia.org/wiki/cartography 1
KARTOGRAFYA, her tür harita ve harita benzeri gösterimler ile, bu gösterimlerde kullanılan grafik işaretlerin özelliklerini araştıran, haritanın çizimsel tasarım, basım ve kullanım yöntemlerini geliştirmeye yönelik çalışmalar yapan bir bilim dalıdır. Teorik kartografya Haritacılık tarihi, harita projeksiyonları, mevcut haritaların değişik yönlerden irdelenmesi, grafik gösterim yöntemlerinin geliştirilmesi, haritanın çizimsel tasarımına temel oluşturacak teknik yönetmeliklerin hazırlanması, var olanların düzeltilmesine yönelik öneriler sunulması,... Pratik kartografya Çizim ve baskı malzemesi bilgisi, harita çizimi ve grafik tasarım, harita üretiminde otomatik yöntemler... Haritanın toplumsal önemi Genel iletişim zinciri Haritanın dikkate değer bir özelliği, küçük bir bölge ya da yerin tümünü, fazla büyük olmayan, taşınabilir çizim yüzeyi üzerinde gösteriyor olmasıdır. Bu özelliğinden dolayı harita, haritası olduğu bölgenin bir bakışta kavranılmasını mümkün kılar. Verici Kanal Alıcı Parazitler kodlama bilgi >> işaret geri kodlama işaret >> bilgi Kartografik iletişim zinciri Bilgilerin göz organının işlevinden yararlanılarak aktarıldığı iletişim zincirine görsel iletişim de denilmektedir. Belli kurallar içinde kullanılan ve bütüncül bir sistem oluşturan işaretler topluluğuna ise işaret sistemleri denilir. Örnek: Müzik Notaları İşaret ve işaret sistemleri, iletişim teorisine komşu olarak çalışan İşaret Teorisi ya da uluslararası adı ile Semiotik in araştırma konusunu teşkil eder. Kartograf İşaretler tablosu Harita Kullanıcı Kullanıcının tecrübesine dayanan işaret repertuarı İşaretler tablosu ile sağlanan ortak işaret repertuarı 2
Haritanın özellikleri Haritalar, bilgi teorisi açısından mekansal işaret sistemi özelliğindedir. Objelerin mekansal ilişkileri hakkında bilgi aktarımı yaparlar. Ölçekli gösterimlerdir. Harita, haritası olduğu bölgenin grafik bir modelidir. Harita ile bilgi iletimini olumsuz yönde etkileyen faktörler 1. Yeryüzünün küçültülmüş bir modeli olması 2. Bilgilerin doğruluğu 3. Kartografik işaret sistemi 4. Kullanıcının eğitim seviyesi 5. Güncellik 6. Bilinçli olarak yanlış bilgi aktarımı Doğruluk Geometrik Jeodezik ölçmeler Topografik Ölçmeler Harita projeksiyonu Çizim Tematik/semantik doğruluk (öznitelik doğruluğu) Nitel Nicel Harita? Imhof Harita, yeryüzünün ya da yeryüzünün bir kısmının küçültülmüş, basitleştirilmiş ve açıklamalarla tamamlanmış planimetrik resmidir. Finsterwalder Yeryüzünün açıklanmış ve önemli objeleri vurgulanmış, iki boyutlu kağıt üzerinde mümkün olduğu kadar doğru ve eksiksiz gösterimine harita denilir. ICA Yeryüzünün ya da diğer gezegenlerin bir düzleme belli bir ölçek dahilinde küçültülmüş, genelleştirilmiş ve açıklamalarla tamamlanmış izdüşüm gösterimine harita denir. Harita? Harita; yer ya da diğer büyük gök cisimlerinin yüzeylerine veya bu yüzeylerin bir bölgesine ait konulara ilişkin obje ve bilgilerin, doğadaki konumlarını çizim altlığı üzerinde belli matematik kurallara göre yansıtan, kartografik işaretlerle gösteren ve gerektiğinde yazılı sözcüklerle tamamlayarak aktaran bir bilgi iletişim im aracıdır. Pafta? Bir bütün oluşturan harita topluluklarının bir elemanına pafta adı verilmektedir. Pafta Elemanları: Biçimsel açıdan... Pafta resim alanı Pafta çerçevesi Pafta kenarı İletilen bilgi türleri açısından... Pafta içeriği Pafta ağı Pafta kenar bilgileri 3
Biçimsel açıdan elemanlar İletilen bilgiler açısından Boş alan Ek harita Fazla çizim Pafta Kenar Bilgileri Çerçeve Pafta resim alanı. Pafta kenar boşluğu Pafta Ağı Pafta İçeriği Ölçek Ölçek, haritanın kartografik tasarımına yön veren en önemli faktörlerden biridir. Oransal ölçek: Ö = Ö 1 = Ö = S S M M: ölçek değeri, ölçek faktörü ya da modül Haritalar ölçeklerine göre büyük ölçekli, orta ölçekli ve küçük ölçekli olarak sınıflandırılırlar. Alansal ölçek, F haritada F doğada ölçeği göstermek üzere; F = F M 2 Doğadaki aynı bir alanın ölçekleri 1/M1 ve 1/M2 olan iki haritadaki büyüklükler arasındaki bağıntı; 2 2 F1 M 2 M 2 = = 2 F2 M1 M1 Bu eşitliğin ifade etmek istediği bilginin anlamı büyük ölçekli bir haritadan küçük ölçekli bir haritaya geçilmek istenirse (kartografik genelleştirme), küçük ölçekli haritada belli bir bölge için ayrılan çizim alanı, iki ölçek bölümünün karesi katı kadar azalmaktadır olarak açıklanabilir. Küçük ölçekli haritalarda oransal ölçek değeri seçilen projeksiyona bağlı olarak ya tek ya da tüm paralel daireler, tek ya da tüm meridyenler ya da belli bir bölge için geçerlidir. Yani ölçek, projeksiyon edilen bölgenin her kesimindeki her uzunluk için geçerli değildir. Bunun nedeni her yönde uzunluk koruyan bir projeksiyonun bulunmayışıdır. 4
Ölçek belli değilse? Grafik ölçekler Pafta üzerindeki grid ya da coğrafi pafta ağından yararlanılabilir... Doğada gerçek uzunluğu bilinen iki nokta haritada bulunabiliyorsa... Doğrusal ölçek 10 0 10 20 30 5 36.50 m 1:500 40 2cm=10m 50m 1000 500 0 1000 2000m 1:25 000 4cm Grafik ölçekler Geometrik ölçek 10 346m 5 181m 100 50 0 100 200 300 400 500 1:5 000 Haritaların sınıflandırılması İşlenilen konulara ilişkin bilgilerin elde edilişi açısından Temel haritalar Türetme haritalar Ölçeklerine göre Büyük ölçekli haritalar: 1:10 000 ve daha büyük Orta ölçekli haritalar: 1:25 000 ve 1:300 000 arası Küçük ölçekli haritalar: 1:1000 000 ve daha küçük İşlenilen konuların içeriği bakımından Topografik haritalar Tematik haritalar 5
Haritaların yayınlanış biçimleri harita takımları atlaslar duvar haritaları el haritaları ortofoto haritalar Harita 1. Yeryüzünün genelleştirilmiş durumunu yansıtır. 2. Uzun ölçme ve yapım zamanına gerek olduğundan yayınlandığı sırada güncelliğinden çok şey kaybetmiştir. 3. Güncelleştirilmesi çok zaman ve paraya gereksinme gösterir. 4. Harita da bilgi taşımayan (boş) alanlar vardır. 5. Haritanın bilgi değeri, topografik ölçmelerin ve bu ölçmeler vb. sonunda toplanılan bilgilerin işlenilme biçimine bağlıdır. Havai resim 1.Yeryüzünün genelleştirmeye uğramamış gerçek görünümüdür. 2. Alındığı anda arazinin güncel durumunu yansıtır. Alım ve kullanma zamanları arasındaki süre kısadır. 3. Yeni bir resim çekmek daha ucuz olduğundan güncelleştirilmesi söz konusu değildir. 4. Her noktası başka bir bilgi içerir. 5. Genelleştirme söz konusu değildir. 6