XIII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı, 6-9 Temmuz 2004 İnönü Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Malatya BAZI OPTİK KONULARI İÇİN ÖĞRETMEN REHBER MATERYALLERİNİN GELİŞTİRİLMESİ E. BOZKURT*, M. YILMAZ*, N. CERİT*, H. GÜZEL*, O. DOĞAN* *Selçuk Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Fizik Eğitimi Anabilim Dalı, KONYA ebozkurt27@mynet.com mucahit@selcuk.edu.tr ncerit@selcuk.edu.tr haticeguzel@mynet.com oguzdogan@selcuk.edu.tr ÖZET Ülkelerin gelişmesinde fen bilimlerinin büyük önemi olduğu tartışılmaz bir gerçektir. Bu yüzden fen bilimleri eğitiminin kalitesini arttırmak için büyük çabalar sarf edilmektedir. Bu çabalar çoğunlukla müfredat programlarını iyileştirmek, iyileştirilen bu programları etkili bir şekilde yürütebilmek, bunun için gerekli imkanları okullara sağlamak ve uygun öğretim yöntemleri geliştirmek üzerine yoğunlaşmaktadır. Dersin uygulanması aşamasının gerçekleştirilmesinde yani hedef davranışların öğrencilerce özümsenmesini sağlamada esas sorumluluk öğretmendedir. İyi bir öğretmen program geliştirmenin can damarı olan, program materyallerini bulan ve geliştiren, program amaçlarına ulaşma yollarını ortaya çıkarmak için sınıfta bazı değişiklikleri başlatan ve deneyen kişidir. Öğretmenin, durum hazırlama yönünden etkili bir eğitim aracı olabilmesi, kendisine örneklerle dolu rehber kaynakların sağlanmasına ve öğretmenin bunlardan kendi öğrencileri için program tasarısı geliştirmede yararlanabilmesine bağlıdır. Bu çalışma lise fizik müfredat programı konularının etkili bir şekilde öğretilmesi için öğretmen rehber materyalleri geliştirmek amacıyla yapılmıştır. Bu amaçla Bloom un Tam Öğrenme Yaklaşımı ndan yararlanarak hazırlanan, deney ve gösteri yöntemleriyle zenginleştirilmiş, bilgisayar ortamında Powerpoint programında canlandırılan ortaöğretim 11. sınıf Işık Ünitesi Mercekler ve Merceklerde Görüntü Oluşumları konularının datashow la anlatıldığı bir öğretim programının, öğrenci başarısına etkisi araştırılmıştır. Materyaller, örneklem grubu olarak seçilen, 2002-2003 öğretim yılında Konya Gazi Lisesinde öğretim gören 11. sınıf öğrencilerinden oluşturulmuş olup, deney ve kontrol gruplarındaki 59 öğrenci üzerinde uygulanmıştır. Rehber materyallerle yapılan uygulamanın öğrenci başarısına etkisini deney ve kontrol gruplarına uygulanan ön test ve son test sonuçlarının analizleri belirlemiştir. İstatistiksel analizler materyallerin uygulandığı deney grubunun, geleneksel yöntemle ders işlenen kontrol grubuna göre çok daha yüksek bir erişi düzeyine ulaştığını göstermiştir. Bu sonuç, fizik öğretiminin etkin bir şekilde gerçekleşmesi için fizik öğretmenlerine rehber materyaller sağlanması ve okullarımızda bilgisayar ve bilgisayar teknolojilerinden faydalanılması gerektiğini göstermektedir.
Anahtar Kelimeler: Program Geliştirme, Fizik Eğitimi, Bilgisayar Destekli Eğitim, Materyal Geliştirme, Mercekler. ABSTRACT The aim of this study is to devise guide materials for teachers in order for the physics subjects in high school curriculum to be teaching more efficiently. İt was rescarehed how effective a teaching program, enriched with experimental and display methods prepared for this purpose Bloom can be on, the success of the 11.th class students with the help of a data show prepared in PowerPoint while they are studying the subject 'Lenses and Image Formation in Lenses' in unit on Light. These materials were tried on 59 students in experimental and control groups composed of the 11.th class students in Konya Gazi High School at 2002-2003 academic year. The effect of this application on the students success was evaluated by analysis of the first and last test results from those exprimental groups had a higher acquisition level than the control group in which the lessons tought traditionally. This result also revealed that for an effective physics teaching, it is necessary to provide guide materials for the physics teachers and to employ computers and other computer technologies in schools. Keywords : Curriculum Programs, Physics Teaching, Computer Assisted Teaching, Developing Material GİRİŞ Lise fizik öğretim programı incelendiğinde, bu programın öğretmenlere eğitim-öğretim sürecinde yardımcı olabilecek yeterli bilgileri içermediği görülmektedir. Araştırmalar, lise fizik öğretmenlerinin çoğunun eğitim-öğretim boyunca kullandıkları yöntem ve teknikleri genellikle deneyimlerine dayanarak geliştirdikleri ya da deneme yanılmayla oluşturdukları sonucunu ortaya çıkarmıştır. Öğretmenlere akademik düzeyde geçerliliği ve güvenirliliği kabul edilen yöntemleri ve nasıl kullandıklarını örnek uygulamalarla sunma, deneme ile harcayacakları zamanı önlemenin yanında, programları etkili uygulayabilmede onların yeni teknikler geliştirmelerini sağlayacaktır (Yiğit 1997). Batı dünyasında özellikle Amerika Birleşik Devletleri nde geliştirilen programlarda ders kitabına paralel olarak geliştirilen bu tür kitaba bazen kaynak kitap, bazen de öğretmen kitabı denilmektedir. Bazen öğretmen kitabı, öğrenci kitabının sayfalarındaki boşluklara ve gerekli yerlere öğretmenin yapacağı işlerin yazılmış olduğu değişik bir öğretmen rehber baskısı olarak da karşımıza çıkmaktadır. İşte böyle bir kaynağa örnek rehber materyal denir (Ertürk 1993, Çilenti 1991). Bir dakikalık hareketli görüntünün bir dakikalık sese nazaran bilgi açısından 12 kat daha etkili olduğu ortaya çıkarılmıştır. İnsanın alışılmış yolla kitaptan bilgi öğrenmesi veya sadece kara tahtayı kullanarak bilgi aktarımı işitme-görme destekli eğitime nazaran oldukça yetersiz kalmaktadır. İnsanın bilgi işleme hızı o kadar yüksektir ki, kitabın yüzünden okuma veya tahtadan seyretme yoluyla bir şeyler öğrenirken beyin tam olarak meşgul edilmemekte ve dikkat kolayca dağılabilmektedir. Görüntünün ve sesin, kuru bilgiye karşı olan üstünlüğünden olacak ki bilgisayarla eğitimde son on beş yıl içinde görüntü ve ses
ağırlıklı sistemlere doğru bir kayış gözlenmiştir. Bu açıdan bir resim bin kelimeye eşdeğerdir ifadesi manidardır (Çakmak 1999). Görsel öğretim materyallerinin, ses ve animasyonla görüntülenmesiyle, daha kalıcı bir öğrenme meydana gelmektedir. Öğrenilenlerin, % 83'ü görme, % 11'i işitme, % 3.5'i koklama, % 1.5' i dokunma % l,5' i tatma ile sağlanmaktadır. Daha önemlisi, işitilenin, % 20-25'i görülüp işitilenin % 60-65'i hatırlanmaktadır.görme ve işitmenin, öğrenme üzerinde bu orandaki etkisi görsel materyallerin tasarımını son derece önemli kılmaktadır. İyi tasarlanmış 25-30 s'lik bir televizyon reklamı, eğitim açısından bir ay sürecek bir öğretim sürecine denk gelebilmektedir (Düzgün 2000). Dersin uygulanması aşamasının gerçekleştirilmesinde yani hedef davranışların öğrencilerce özümsenmesini sağlamada esas sorumluluk öğretmendedir. İyi bir öğretmen program geliştirmenin can damarı olan, program materyallerini bulan ve geliştiren, program amaçlarına ulaşma yollarını ortaya çıkarmak için sınıfta bazı değişiklikleri başlatan ve deneyen kişidir (Clark, Klein, Burks 1972). Öğretmenin durum hazırlama yönünden etkili bir eğitim aracı olabilmesi, kendisine örneklerle dolu rehber kaynakların sağlanmasına ve öğretmenin bunlardan kendi öğrencileri için program tasarısı geliştirmede yararlanabilmesine bağlıdır. Bu çalışmayla öğretmenlerin ders uygulamalarında faydalanabilecekleri öğretim programıyla kaynaşık bilgisayar ve data-show un bir eğitim-öğretim aracı olarak kullanıldığı rehber materyaller geliştirilmiştir. PROBLEM Ülkemizde genel anlamda müfredat programı veya ders programı denilince, öğretilecek dersin genel amaçlarını ve konularını alt başlıklarıyla listeleyen dökümanlar anlaşılmaktadır. Milli Eğitim Bakanlığı nca (MEB) da fizik öğretim programı bu şekliyle yayımlanmakta ve yine öğretmenlerin bu dar kapsamlı dökümanlardan yararlanmaları önerilmektedir. Oysa ideal müfredat programı, o dersin hedeflerini, konularını, öğretim araçlarını, öğretim etkinliklerini; hatta öğrenme sonuçlarını değerlendirme araç ve yöntemlerini belirleyen dökümanlar bütünü olarak tanımlanmaktadır (Yiğit 1997). Öğretmenler arasında çok iyi bilinen bir deyiş vardır ki, bu da Artık ne öğreteceğimiz değil, nasıl öğreteceğimiz önemlidir. deyişidir. Bunun anlamı, öğrenme öğretme süreci için en etkili ve en uygun teknolojiyi seçmek gerektiğidir. ALT PROBLEMLER 1. Öğretim programıyla kaynaşık materyallerin içeriği, öğrenme düzeyleri açısından kontrol ve deney gruplarının başarıları arasında anlamlı bir fark oluşturmakta mıdır? 2. Öğretim programıyla kaynaşık materyallerin içeriği, öğrenme düzeyleri açısından deney grubundaki kız ve erkek öğrencilerin başarıları arasında anlamlı bir fark oluşturmakta mıdır? 3. Öğretim programıyla kaynaşık materyallerin içeriği, öğrenme düzeyleri açısından kontrol grubundaki kız ve erkek öğrencilerin başarıları arasında anlamlı bir fark oluşturmakta mıdır?
4. Öğretim programıyla kaynaşık materyallerin içeriği, öğrenme düzeyleri açısından kontrol ve deney gruplarında bulunan öğrencilerin cinsiyetlerine göre başarıları arasında anlamlı bir fark oluşturmakta mıdır? 5. Bilgisayarın data-show yardımıyla kullanıldığı bir eğitim aracının deney ve kontrol gruplarının başarıları arasında anlamlı bir fark oluşturmakta mıdır? ARAŞTIRMANIN AMACI Bu çalışmayla, lise fizik müfredat programı konularının etkili bir şekilde öğretilmesi için deney ve gösteri yöntemleriyle zenginleştirilmiş, bilgisayar ortamında power-point programıyla hazırlanan ve sınıflarda datashowla anlatılabilen öğretmen rehber materyallerinin geliştirilmesi ve geliştirilen bu materyallerin öğrenci başarısına etkisinin araştırılması amaçlanmıştır. YÖNTEM Bu çalışma, sırasıyla aşağıdaki aşamalarla yürütülmüştür. 1. Bilgisayar destekli öğretim, bilgisayar ortamında materyal geliştirme, program hazırlama, uygulama ve değerlendirme ile ilgili bir literatür çalışması yapılmıştır. 2. Fizik öğretmenleriyle yapılan informal mülakatlarla işlenecek konunun tespiti yapılmıştır. 3. Fizik öğretmenleriyle informal mülakatlar yapılmış bu tür rehber materyallerin dersin işlenişi esnasında verimi daha da arttırabileceği görüşü belirlenmiştir. 4. Deneyimli öğretmenlerin bu konuları nasıl işledikleri gözlemlenerek bu konunun işlenişinde ne gibi etkinlikler kullanılabileceği tespit edilmiştir. 5. Mevcut fizik kitapları incelenerek öğrencilerde kavram yanılgıları oluşturabilecek kısımlar tespit edilmiştir 6. Hazırlanan materyaller, görsel olması amacıyla power-point programıyla bilgisayar ortamında canlandırılmış şekiller ve animasyonlarla desteklenmiş metinler haline dönüştürülmüştür. Konuların işlenişi sırasında öğrencinin ilgisini çekmek amacıyla konuyla ilgisi olduğu düşünülen resim, karikatür ve fotoğraflar tarayıcıyla taranarak power-point sunuları içerisine eklenmiştir. Sunularda yer alan mercek şekilleri Flash-5 programında çizilmiştir. 7. Materyalde konuların daha iyi kavranması açısından gerekli görülen yerlere deney ve gösteri yerleştirilmiştir. 8. Eğitim-öğretim sonucu kazanılması beklenilen hedef davranışlar, öğretmenin sınıfta ders uygulama düzeni, öğretilecek konuların içeriği ve değerlendirme soruları materyal içerisinde verilmiştir. 9. Bir program geliştirme çalışmasına da örnek olması amacıyla Işık ünitesinden iki ders saatini kapsayan konular seçilerek, Konya Gazi Lisesinde oluşturulan, deney ve kontrol grubuna araştırmacı tarafından uygulanmıştır.
10. İki saatlik konular için tespit edilen hedef davranışları yoklamak amacıyla hazırlanan sınav soruları S.Ü. Eğitim Fakültesinde optik dersi alan 90 öğrenciye uygulanmış ve 29 soruluk çoktan seçmeli bir test hazırlanmıştır. Ayırıcılık indislerine bakılan bu soruların crombach alphaları hesaplandığında 0.84 değeri ortaya çıkmıştır. 11. Deney ve kontrol gruplarına uygulanan ön test ile materyalin uygulanmasından sonra aynı sorulardan oluşan son testin uygulanmasından sonra test sonuçları cinsiyet farklılıkları da dikkate alınarak başarı düzeyleri bakımından birbiriyle karşılaştırılmıştır. ARAŞTIRMA EVRENİ VE ÖRNEKLEM Araştırma evreni Konya gazi lisesi 11. Sınıf öğrencileridir. Örneklem grubu için beş sınıfa ön test uygulanmıştır. Yapılan istatistiksel analizlerden sonra birbirine en yakın sonuçları veren 11F ve 11D sınıfları örneklem grubunu oluşturmuştur. 11F sınıfı deney grubu, 11D sınıfı da kontrol grubu olarak seçilmiştir. Araştırmada örneklem grubundaki öğrencilerin cinsiyetlere göre sayıları tablo 4.1. de verilmiştir. Tablo 1: Araştırma örneklem gruplarındaki öğrencilerin cinsiyetlerine göre sayıları Örneklem Grupları Öğrenci Sayıları Kız Erkek Toplam Deney grubu 11 18 29 Kontrol grubu 11 19 30 Örneklem gruplarındaki öğrencilerin toplam sayısı: 59 VERİLERİN ANALİZİ Materyallerin uygulandığı sınıfı ve normal öğretimin yapıldığı sınıftaki öğrencilerin başarı ve başarısızlık ilişkileri karşılaştırılmak üzere, yapılan ön test ve son test sonuçları Excel programı ile.05 manidarlık düzeyinde bağımsız t testi uygulanarak bulunmuştur. Örneklem grubunu oluşturan deney ve kontrol gruplarındaki öğrenciler başarı düzeyleri açısından cinsiyet farklılıkları da göz önünde bulundurularak birbirleriyle karşılaştırılmıştır. Ayrıca deney grubundaki erkek ve kız öğrencilerde kendi aralarında, kontrol grubundaki erkek ve kız öğrenciler kendi aralarında başarı düzeyleri açısından karşılaştırılmıştır.
BULGULAR VE YORUMLAR Tablo-2 : Deney ve Kontrol Grubu Öğrencilerinin Son Test- Son Test Karşılaştırması Kontrol Gurubu Deney Grubu Ortalama Varyans Eleman Sayısı Öngörülen Ortalama Farkı Serbestlik derecesi Hesaplanan t değeri Kritik t değeri 13,6 33,07 30 0 57-7,37 1,67 22,44 8,89 29 (İki ortalama arasındaki fark.05 düzeyinde manidardır.) Tablo 2 de görüldüğü gibi test sonuçlarından hesaplanan aritmetik ortalamalar deney grubu için 22,4, kontrol grubu için 13,6 olarak hesaplanmıştır. Değişkenlik ölçüsü olarak hesaplanan varyans değerleri deney grubu için 8,89, kontrol grubu için 33,07 dir. Bu iki testin sonuçlarından hesaplanan (gözlenen) t değeri -7,37 olarak bulunmuştur. 0,05 manidarlık düzeyinde ve 57 serbestlik derecesinde kritik (beklenen) t değeri 1,67 dir. Hesaplanan t değeri, kritik t değerinden büyük olduğu için iki aritmetik ortalama arasında yüksek derecede anlamlı bir fark vardır. Bu farktan dolayı rehber materyallerin uygulandığı deney grubunun kontrol grubuna göre çok daha yüksek bir erişi düzeyine ulaştığı kanaatine varılmıştır. Bu sonuç, uygulanan rehber materyallerin öğrenci başarısını arttırdığını ve verimliliği yükselttiğini göstermektedir. Tablo-3: Deney ve Kontrol Grubu Kız Öğrencilerinin Sontest- Sontest Karşılaştırması Kontrol Gurubu Ortalama 14,63 Varyans 33,85 Eleman Sayısı 11 Öngörülen Ortalama Farkı 0 Serbestlik derecesi 20 Hesaplanan t değeri -2,87 Kritik t değeri 1,724 (İki ortalama arasındaki fark.05 düzeyinde manidardır.) Deney Grubu 20,27 8,41 11 Tablo 3 de görüldüğü gibi test sonuçlarından hesaplanan aritmetik ortalamalar deney grubu için 20,27, kontrol grubu için 14,63 olarak hesaplanmıştır. Değişkenlik ölçüsü olarak hesaplanan varyans
değerleri deney grubu için 8,41, kontrol grubu için 33,85 tir. Bu iki testin sonuçlarından hesaplanan (gözlenen) t değeri -2,87 olarak bulunmuştur. 0,05 manidarlık düzeyinde ve 20 serbestlik derecesinde kritik (beklenen) t değeri 1,72 dir. Hesaplanan t değeri, kritik t değerinden büyük olduğu için iki aritmetik ortalama arasında anlamlı bir fark vardır. Bu farktan dolayı rehber materyallerin uygulandığı deney grubunun kız öğrencileri, kontrol grubuna göre çok daha yüksek bir erişi düzeyine ulaştığı kanaatine varılmıştır. Tablo-4: Deney ve Kontrol Grubu Erkek Öğrencilerinin Sontest- Sontest Karşılaştırması Kontrol Gurubu Ortalama 13 Varyans 33,44 Eleman Sayısı 19 Öngörülen Ortalama Farkı 0 Serbestlik derecesi 35 Hesaplanan t değeri -7,41 Kritik t değeri 1,68 (İki ortalama arasındaki fark.05 düzeyinde manidardır.) Deney Grubu 23,77 4,77 18 Tablo 4 te görüldüğü gibi test sonuçlarından hesaplanan aritmetik ortalamalar deney grubu için 23,77, kontrol grubu için 13 olarak hesaplanmıştır. Değişkenlik ölçüsü olarak hesaplanan varyans değerleri deney grubu için 4,77, kontrol grubu için 33,44 tür. Bu iki testin sonuçlarından hesaplanan (gözlenen) t değeri -7,41 olarak bulunmuştur. 0,05 manidarlık düzeyinde ve 35 serbestlik derecesinde kritik ( beklenen ) t değeri 1,68 dir. Hesaplanan t değeri, kritik t değerinden büyük olduğu için iki aritmetik ortalama arasında anlamlı bir fark vardır. Tablo-5: Deney Grubu Erkek ve Kız Öğrencilerinin Sontest Karşılaştırması Erkek Son Test Ortalama 23,77 Varyans 4,77 Eleman Sayısı 18 Öngörülen Ortalama Farkı 0 Serbestlik derecesi 27 Hesaplanan t değeri 3,70 Kritik t değeri 1,70 (İki ortalama arasındaki fark.05 düzeyinde manidardır.) Kız Son Test 20,27 8,41 11 Tablo 5 te görüldüğü gibi deney grubunda bulunan kız ve erkek öğrencilerin son test sonuçlarından hesaplanan aritmetik ortalamalar kız öğrenciler için 20,27, erkek öğrenciler için 23,77 olarak hesaplanmıştır. Değişkenlik ölçüsü olarak hesaplanan varyans değerleri kız öğrenciler için 8,41, erkek öğrenciler için
4,77 dir. Bu iki testin sonuçlarından hesaplanan (gözlenen) t değeri 3,70 olarak bulunmuştur. 0,05 manidarlık düzeyinde ve 27 serbestlik derecesinde kritik (beklenen) t değeri 1,70 dir. Hesaplanan t değeri, kritik t değerinden büyük olduğu için iki aritmetik ortalama arasında anlamlı bir fark vardır. Cinsiyete göre yapılan analiz sonucu, deney grubundaki erkek öğrencilerin kız öğrencilerden daha başarılı olduğunu göstermiştir. Bu sonuçtan, uygulanan rehber materyallerde power-point sunularında kullanılan renklerin, erkek öğrencilerin konuları algılama ve kavrama üzerine etkisinin daha fazla olduğu düşünülebilir. Data-show yardımıyla anlatılan sunularda genel anlamda kullanılan renkler, taban için mavi ve açık gri, yazılar için siyah, yazıların tabanı için ise sarıdır. SONUÇ SONUÇ VE ÖNERİLER 1. Yapılan araştırma, uygulama öncesi aynı seviyede olan deney ve kontrol gruplarının uygulama sonrasında deney grubunun kontrol grubuna göre çok daha yüksek bir başarıya ulaşmasıyla sonuçlanmıştır.yapılan analizlerle deney ve kontrol gruplarının cinsiyet farklılıklarına göre ayrı ayrı karşılaştırılmalarında deney grubu kız ve erkek öğrencileri, kontrol grubundaki kız ve erkek öğrencilerine göre daha yüksek bir başarı elde etmişlerdir. Bu sonuç uygulanan rehber materyallerin başarıyı arttırdığını göstermiştir. 2. Kontrol grubundaki erkek ve kız öğrencilerin aynı seviyede başladığı uygulama sonrası son test sonuçları birbiriyle karşılaştırıldığında anlamlı bir fark bulunamamıştır. Ancak deney grubunda aynı seviyede başlayan kız ve erkek öğrencilerin son test sonuçları karşılaştırıldığında erkek öğrencilerin az da olsa kız öğrencilere göre daha başarılı olduğu görülmüştür. Uygulanan rehber materyallerde Powerpoint sunularında kullanılan renklerin erkek öğrencilerin algılamaları üzerine daha etkili olduğu düşünülebilir. Derslerin bilgisayar ortamında ses ve efektlerle canlandırılarak Data-Show la anlatılması, gösteri ve laboratuar yönteminin kullanılması deney grubu öğrencilerini kontrol grubu öğrencilerine göre çok daha yüksek bir başarıya ulaştırmıştır. 3. Rehber materyaller kullanılarak elde edilen sonuçlar, materyallerde konuların amaç ve hedef davranışlarının belirlenmesine, belli bir sıranın takip edilmesine ve her ders sonunda öğrenilenleri denetleyecek değerlendirme durumlarına yer verilmesine bağlanabilir. Bu sonuç Yiğit (1997) in yapmış olduğu çalışmayla da uyuşmaktadır. ÖNERİLER Gelişmiş ülkelerde müfredat programları değişik parçalardan oluşan bir bütün olarak hazırlanmaktadır. Günümüzde ders kitaplarına dayalı programlara pek rastlanmamaktadır. Ayrıca öğretmen klavuzunun eşlik etmediği bir programın öğretmen tarafından nasıl uygulanacağı bir bilmecedir. Bu sorunun giderilmesi araştırmacıların yeni konularda hazırlayacakları materyallerle oluşturulacak dokümanlarla mümkün olabilir.
KAYNAKLAR Clark, L. H., Klein, R. L., Burks, S. B., 1972., The American Secondary School Curriculum Second Edition New York: The Macmillan Company Çilenti, K., 1991. "Eğitim Teknolojisi ve öğretim, geliştirilmiş 4. baskı, Kadıoğlu Matbaası, Ankara. Çakmak, O., 1999. Fen Eğitiminin Yeni Boyutu: Bilgisayar Multimedya- İnternet Destekli Eğitim Gazi Osman Paşa Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi-Tokat, Buca Eğitim Fak. Dergisi Özel Sayı, 11(1999) (116-125), İzmir Ertürk, S., 1993. Eğitimde Program Geliştirme Meteksan Matbaacılık ve Teknik Sanayi Ticaret A.Ş., Ankara Düzgün, B., 2000. Fizik Konularının Kavratılmasında Görsel Öğretim Materyallerinin Önemi, Milli Eğitim Dergisi Sayı 148, Aralık-2000 Yiğit, N., Akdeniz, A. L., 1997. Etkin Fizik Öğretimi İçin Öğretmen Rehber Materyallerinin Geliştirilmesi, IV. Eğitim Bilimleri Kongresi 10-12 Eylül 1997 Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir