OTİSTİK ÖZELLİKLER GÖSTEREN ÇOCUKLARDA SOSYAL BECERİLERİN ÖĞRETİMİNDE SOSYAL ÖYKÜLERİN KULLANIMI Ceyda TURHAN Aralık, 2008 1
Sosyal öyküler otistik özellikler gösteren çocuklarda sosyal becerilerin edinimini sağlamak ve varolan sosyal becerileri geliştirmek amacıyla ilk kez 1991 de Carol Gray tarafından desenlenmiş ve uygulanmıştır. Sosyal öyküler, otistik özellikler gösteren çocuklara sosyal durumları açıklamak, sosyal becerileri öğretmek ve sosyal durumlarda zorluklarla başa çıkmalarını sağlamak amacıyla özel bir formatta çocuğun ağzından yazılan öykülerdir. 2
Otistik özellikler gösteren çocukları kaynaştırma ortamlarında eğitmek, birçok genel eğitim öğretmeni için sorun olsa da, bu durum gittikçe yaygınlaşmaktadır. Dolayısıyla kaynaştırma ortamlarındaki sınıf öğretmenleri özel gereksinimli öğrencilere istendik davranışları kazandırabilmek için daha fazla yönteme ihtiyaç duymaktadırlar. Bu yöntemlerden biri de sosyal öykülerdir (Spencer, Simpson ve Lynch, 2008). Sosyal öyküler otistik özellikler gösteren çocukların eğitimlerinde çok kabul gören bir uygulamadır (Crozier ve Tincani, 2005). 3
Sosyal öykülerin etkili olmasının birçok nedeni bulunmaktadır: Sosyal öyküler görseldir. Özellikle otistik özellikler gösteren çocuklarda görsel öğrenme gücünü ortaya çıkarır. Aynı öykü öğrenci tarafından defalarca tekrarlanabilir. Öyküler öğrencinin gereksinimleri doğrultusunda yazılır. 4
*Öyküler diğer insanların ne düşündükleri ve ne yaptıkları üzerinde odaklanır. *Öyküler öğrencinin düzeyine ve sözcük dağarcığına uygun olarak yazılır. *Sosyal öykülerde somut ifadeler kullanılır. Dolayısıyla çocuklar yeni bir beceriyi kolaylıkla anlayabilirler. *Öğretmenler ve ebeveynler sosyal öyküleri etkili ve uygulaması kolay buluyorlar. 5
6 Sınıf ortamında öğrencilerden arkadaşlarını selamlamak, grup etkinliklerine katılmak, oyun oynamak, eşyalarını toplamak ve sırasını beklemek gibi birçok sosyal davranış sergilemeleri beklenir. Öğretmenler hedefledikleri sosyal becerileri kazandırmak için tüm sınıf için sosyal öykü yazabilirler, ancak otistik özellikler gösteren öğrenciler için daha fazla bilgiye ve daha duru bir dile ihtiyaç duyulabilmektedir.
Sosyal öyküleri sadece öğretmenler değil, çocukla aynı ortamı paylaşan ve sosyal öykü yazmayı bilen herkes yazabilir. Bu kişiler çocuğun anne-babası, konuşma terapisti, fizyoterapisti, psikoloğu, komşuları, arkadaşları, akrabaları ve kardeşleri olabilir. 7
Sosyal Öykü Yazmanın Aşamaları İlk olarak hedef davranış belirlenir. Öğretmen kazandırmak istediği sosyal beceriyi gözlem yaparak ya da işlevsel bir davranış değerlendirme ölçeğiyle belirleyebilir. Bu durumda, öğretmen davranışın sıklığı ve süresi hakkında yeterli veriye sahip olabilir. İkinci olarak, öğretmen hedeflediği davranış doğrultusunda, öğrencilerinin seviyelerine uygun olacak şekilde öyküyü yazar (Spencer, Simpson ve Lynch, 2008). 8
Sosyal Öykünün İçeriği ve Yapısı Sosyal öyküler sosyal becerinin tanımlanmasını, uygun olan davranışı ve diğerlerinin görüşlerini içeren ortalama 5-10 cümle arasında yazılır. Bu sayı öğrencilerin düzeylerine göre artış gösterebilir. Öyküler mutlaka çocuğun anlayacağı düzeyde yazılmalıdır. Hafif düzeyde otistik özellikler gösteren bir öğrenci için yazılan bir sosyal öyküde, bütün cümleler tek bir kağıt üzerinde bulunabilir. 9
Ancak, orta veya ağır düzeyde otistik özellikler gösteren bir öğrenci için her cümlenin ayrı bir sayfaya yazıldığı bir kitapçık hazırlanması gerekebilir. Bu çocuklarda cümle sayısının az olması öykünün anlaşılırlığını artırır. Okuma güçlüğü yaşayan öğrenciler için sayfalara cümleyi anlatan resimler de eklenebilir. Öğrencilerin ilgilerine göre sayfalara sosyal beceriyi anlatan fotoğraflar da yapıştırılabilir. Eğer mümkünse, hazırlanan öyküler power point sunularıyla hazırlanıp, daha çekici bir hale getirilebilir (Gray, 2001). 10
Sosyal öykünün başlığı ana fikri içermelidir. Başlığı okuyan öğrenci öykünün içeriği hakkında tahminde bulunabilmelidir. Bazen başlık soru şeklinde de yazılabilir. O zaman da öykü soruya cevap verecek durumda olmalıdır. Örnek: Neden saçlarımı kestirmeliyim?. 11
Bir sosyal öykü yazılırken aşağıdaki sıra izlenir: Betimleyici cümle: Öyküye başlanırken iki ile beş cümle arası sosyal ortamdaki durum ve uygun olan davranış tanımlanır (Descriptive sentences). Yönlendirici cümle: Bir cümle ile olumlu, gözlenebilir ve uygun olan tepki yazılır (Directive sentence). 12
Yansıtıcı cümle: İsteğe göre, diğer kişilerin görüşleri ve duyguları bir cümle ile yazılabilir (Perspective sentence). Kontrol cümlesi: Çocuğun sosyal durumda uygun olan davranışı yazılır (Control sentence). Doğrulayıcı cümle: Genellikle içinde yaşanılan kültürü ve ortak değerleri ifade eden cümlelerdir (Affirmatice sentence). İşbirlikçi cümle:ebeveynlerin, akranların ve uzmanların çocuğa nasıl yardım edebileceklerini anlatan cümlelerdir (cooperative sentence). 13
Sosyal öyküler parçalı ve tam olmak üzere iki şekilde yazılabilirler. Parçalı öykülerde, öyküde geçen cümlelerden herhangi birinin bir bölümü boş bırakılır. Bu bölümü öğrencinin doldurması beklenir. Örnek: Çizmelerimi giyerken bana... yardım eder. Tam öykülerde ise, cümleler boşluk bırakılmadan eksiksiz bir biçimde yazılır. 14
Sosyal Öykülerde Cümle Oranları Temel sosyal öykülerde (betimleyici, yönlendirici, yansıtıcı ve/veya doğrulayıcı cümlelerin bulunduğu), her yönlendirici cümle için, iki ile beş arası betimleyici, yansıtıcı ve/veya doğrulayıcı cümle bulunmaktadır. Bazı durumlarda da öykü içerisinde yönlendirici cümle bulunmamaktadır. Bu oranlama yönlendirici cümlenin bulunduğu durumlarda geçerli olmaktadır. 15
Oranlama şu şekilde yapılmaktadır: 0-1 (parçalı ya da tam cümle) yönlendirici cümle 2-5 (parçalı ya da tam cümle) betimleyici, yansıtıcı ve/veya doğrulayıcı cümle =Temel sosyal öykü 16
Tam sosyal öykülerde, temel sosyal öykülerin içeriğine ek olarak kontrol ve işbirlikçi cümleler bulunmaktadır. Bu cümlelerin oranlaması aşağıdaki gibi yapılmaktadır: 0-1 (parçalı ya da tam cümle) yönlendirici ya da kontrol cümlesi 2-5 (parçalı ya da tam cümle) betimleyici, yansıtıcı,doğrulayıcı ya da işbirlikçi cümle =Tam sosyal öykü 17
Öykü Örnekleri Bu öykü ikinci sınıfa devam eden otistik özellikler gösteren bir öğrenci için yazılmıştır. Öğrenci, öğretmenle konuşmak için sırasını beklememekte ve arkadaşlarının sözünü kesmektedir. Öğretmeni onun için aşağıdaki öyküyü yazmıştır: 18
Konuşma Sıramı Bekliyorum Okulda biz öğretmenimizle konuşmayı çok severiz (betimleyici cümle). Çoğu zaman başka çocuklar da öğretmenimizle konuşmak isterler (betimleyici cümle). Herkes onunla aynı anda konuşamaz (betimleyici cümle). Bazen biz sıramızı beklemek zorunda kalırız (betimleyici cümle). 19
Eğer benim konuşma sıram değilse, diğerlerinin söylediklerini dinlemem gerekir (yönlendirici cümle). Öğretmenimiz iyi dinleyiciler olmamızdan ve konuşmak için sıramızı beklememizden hoşlanır (yansıtıcı cümle). Ben de iyi bir dinleyici olmayı ve konuşmak için sıramı beklemeyi hatırlamaya çalışacağım (kontrol cümlesi). 20
İkinci örnek Jack için yazılmıştır. Jack birinci sınıfa devam eden otistik özellikler gösteren bir öğrencidir. Jack genellikle oyun zamanı bittikten sonra oyuncaklarını toplamamak için bağırıp tepinmektedir. Öğretmeni Jack e oyuncaklarını toplamayı öğretmek için aşağıdaki öyküyü yazmıştır: 21
Oyun Zamanı Biz serbest zaman süresince oyuncaklarımızla oynamayı çok severiz (betimleyici cümle). Oyuncaklarımızı toplama zamanı geldiğinde öğretmenimiz bize oyuncakları toplama şarkısını söyler (betimleyici cümle). Bazen biz çok eğleniriz ve oyuncaklarımızı toplamak istemeyiz (betimleyici cümle). Oyuncaklarımızı topladıktan sonra bahçede oynamaya çıkabiliriz (betimleyici cümle). 22
Oyuncaklarımızla oynamaya devam etmek istesek bile, onları toplamak zorundayız (yönlendirici cümle). Biz oyuncaklarımızı topladığımızda öğretmenimiz çok mutlu olur (yansıtıcı cümle). Ben oyuncakları toplama şarkısını duyduğumda, oyuncaklarımı toplamayı hatırlamaya çalışacağım (kontrol cümlesi). 23
Diğer öykü ise, ikinci sınıf düzeyinde bir kaynaştırma sınıfı için yazılmış ve öğrencilerin kütüphanede sergilemeleri gereken uygun davranışların öğretimi amaçlanmıştır. Birinci sınıfta öğrencilerin kütüphaneyi ilk kez kullandıkları için bazı sorunlar yaşayabileceklerini, ancak ikinci sınıfta sorun yaşamamaları gerektiği düşüncesiyle aşağıdaki öykü yazılmıştır: 24
Kütüphane Günü Pazartesi günleri bizim sınıfımız kütüphaneye gider (betimleyici cümle). Biz sıra oluruz ve kütüphanede öykü dinlemek için çember şeklinde otururuz (betimleyici cümle). Bayan Cain, kütüphaneci, bize bir öykü okur (betimleyici cümle). Daha sonra kitaplara bakarız ve ödünç almak istediğimiz birini seçeriz (betimleyici cümle). 25
Bayan Cain in masasında ödünç almak istediğimiz kitabı kontrol ettiririz (betimleyici cümle). Biz kütüphaneye gittiğimizde, diğer insanların rahatça okuyabilmeleri için çok sessiz oluruz (yönlendirici cümle). Öğretmenimiz ve Bayan Cain bizim sessiz olmamızdan hoşlanırlar (yansıtıcı cümle). Kütüphaneye gittiğimde çok sessiz olmayı hatırlamaya çalışacağım (kontrol cümlesi). 26
Oyuncakları Paylaşmak Birçok çocuk oyuncaklarla oynar. Onlar oyuncaklarla oynarlarken çok eğlenirler. Oyuncakları diğer çocuklarla birlikte oynamak çok eğlenceli olabilir. Ben oyuncaklarımı paylaşmayı öğrenmeliyim. Paylaşmak çok eğlenceli olabilir. Ben oynarken, oyuncaklarımı paylaşmaya çalışacağım. 27
Ne Zaman Teşekkür Etmeliyim? Bazen insanlar benim için güzel şeyler yaparlar. Birisi benim için bir şey yaptığında, bu beni mutlu eder ve ben de Teşekkür ederim demeye çalışacağım. Bazen insanlar bana yardım ederler. 28
Birisi bana yardım ettiğinde, Teşekkür ederim demeye çalışacağım. Bazen insanlar benimle bir şeyler paylaşırlar. Birisi benimle bir şey paylaştığında, Teşekkür ederim demeye çalışacağım. Teşekkür ederim demek beni mutlu eder. Teşekkür ederim demek başkalarını da mutlu eder. Teşekkür ederim demek güzel bir şeydir. 29
Yağmurlu Günler Hava her zaman güzel olmayabilir. Bazen de yağmur yağar. Yağmur yağdığında havadan sular düşer. Bazen yağmurda dışarı çıkmak güzel olabilir. Yağmur yağdığında şemsiyemi yanıma almalıyım ve montumu giymeliyim. Montum ve şemsiyem eşyalarımı kuru tutmama yardımcı olur. 30
31 Sosyal Öykünün Uygulanması Yazılan öykü çocuğa sakin bir ortamda açıklama yaparak sunulmalıdır. Çocuğa öykü ilk gösterildiğinde, Senin için bir öykü yazdım. İstersen birlikte okuyalım. Ne dersin? ya da Birlikte okumamızı ister misin? şeklinde cümleler kullanılarak sunulabilir. Eğer çocuk öyküyü okumak istemezse, bir süre sonra tekrar denenmelidir.
Öykü ilk kullanıldığında, öğretmen öğrencinin öyküyü ve hangi becerinin öğretileceğini anladığından emin olmalıdır. Çocuk daha sonra öyküyü bağımsız bir şekilde, yüksek sesle bir yetişkine okuyabilir veya öyküyü bir yetişkinden dinleyebilir. Öykü defalarca kullanılabilir ve bir sosyal öykünün ne kadar süre kullanılacağına ilişkin kesin bir kural yoktur. Ayrıca, yazılan öyküler üzerinde çocuğun bulunduğu diğer ortamlara uyarlamalar da yapılabilir. 32
33 SOSYAL ÖYKÜNÜN KULLANILDIĞI ÇALIŞMALAR Okulda Sorunlu Öğle Yemeği Davranışını Değiştirmede Sosyal Öykülerin Kullanımı (Using Social Stories to Change Problematic Behaviour in School) Rachel Toplis ve Julie A. Hadvin. Educational Psychology in Practice, Vol.22, No., 1, Mart 2006, pp. 53-67.
Bu çalışmada okulda öğle yemeği zamanında yemek odasına girerken sorun çıkaran özel gereksinimli beş öğrenci üzerinde çalışılmıştır. Çalışmada sosyal öykülerin beş öğrenci üzerindeki etkililiğine bakılmıştır. Beş öğrencinin davranış sorunları için Özel Gereksinim Kaydı (Special Needs Register) üzerinde Eylem Düzeyi (Action Plus Level) kaydı yapılmıştır. 34
Buna göre, çocuklar yanlarında bir yetişkin olmadan öğle yemeği zamanında sınıfı terk etmemekte, yemek salonuna gidip kendi yerlerine oturmamaktadırlar. Öğretmenleri öğrencilerin sınıftan çıksalar bile koridorda ya da tuvalette zaman geçirdiklerini ifade etmektedirler. Bu çocukların davranış profillerini ortaya koymak amacıyla Conners Öğretmen Derecelendirme Ölçeği kullanılmıştır. 35
Yöntem Denekler: Bu çalışmaya ikinci sınıfa devam eden beş kaynaştırma öğrencisi katılmıştır. 36
Araştırma Deseni: Çalışmada tek denekli araştırma yöntemlerinden ABAB deseni kullanılmıştır. Her bir öğrenci için sosyal öykü yazılmıştır. Birinci ve üçüncü evrelerde başlama düzeyi verileri toplanmış; ikinci ve dördüncü evrelerde de çocuklara sosyal öyküler okunmuştur. 37
Hedef Davranış: Çalışma için seçilen hedef davranış, beş öğrenciyle çalışan öğretmen ve yardımcı personel tarafından oluşturulmuştur. Okulun öğle yemeği rutini 12:10 da başlamaktadır. Öğretmen sırayla öğrencilerin sınıftan çıkmalarını ister. Yanında öğle yemeğini getiren öğrenciler beslenme çantalarını, getirmeyenler de yemek paralarını yanlarına alarak sınıftan çıkarlar. 38
Koridordan geçerek yemek odasına giderler. Herkes masasına oturduktan sonra yanında yemeğini getirenler çantalarını açarlar. Yemeğini yanında getirmeyenler ise yemek salonu görevlisinin izniyle kalkıp yemeklerini alırlar ve tekrar masalarına otururlar. Seçilen bu beş öğrencinin de bu rutine uymaları beklenmiştir. 39
Sosyal Öyküyü Yazma ve Uygulama Süreci: Bu çalışmada ilk olarak doğru olan davranış çocuklarla paylaşılmış ve çocuk yemek zamanı zorluk çıkarmadan yerine gidip oturması için cesaretlendirilmiştir. İkinci basamak konu hakkında bilgi toplamak olmuştur. Çocuklar yemek zamanında gözlenmiştir. Daha sonra onlardan yemek zamanını anlatan bir resim çizmeleri istenmiştir. 40
41 Üçüncü basamakta çocukların öğrenme stillerine, ilgilerine, beceri ve gereksinimlerine göre öyküler yazılmıştır. Her bir hikaye çocukların anlama düzeyleri ve kelime dağarcıkları düşünülerek uygun olan uzunlukta yazılmıştır. Dördüncü basamakta da araştırmacı veya yardımcı öğretmen tarafından öğle yemeğinden önce sessiz bir yerde çocuklara öyküler okunmuştur. Bu öykülerde başlıktan öğretim (teach with the title) anlayışı benimsenmiş, başlıklar yazılırken hikayenin anafikrinin kullanılması uygun görülmüştür.
Olay Kaydı Süreci: Çalışmanın olay kayıtlarını çocuklara öyküleri de okuyan iki yardımcı öğretmen yapmıştır. Kayıtlarda çocuğun bağımsız tepkisine (2), ipucuyla yaptığı tepkisine (1), fiziksel yardımla yapılan tepkisine (0) puan verilerek kodlama yapılmıştır. Kodlamalar araştırmacı tarafından hazırlanan veri formuna kaydedilmiştir. 42
Araştırma onsekiz gün sürmüştür. İlk aşamada beş gün başlama düzeyi verileri toplanmıştır. İkinci aşamada beş gün öyküler çocuklara okunmuştur. Üçüncü aşamada dört gün tekrar hiç müdahale yapılmadan başlama düzeyi verileri toplanmıştır. Dördüncü aşamada da öyküler tekrar çocuklara okunmuştur. 43
44 Gözlemciler Arası Güvenirlik: Bütün gözlemlerin %28 inde güvenirlik kontrolü yapılmıştır. Araştırmacı ve yardımcı öğretmenin gözlemleri Cohen s Kappa kullanılarak karşılaştırılmıştır. Tutarlık 0.75 düzeyinde çıkmıştır. Kohen s Cappa için kabul edilebilir düzey 0.7 ve üzeridir.
Bulgular Bu araştırma sonucunda sosyal öykülerin araştırmaya katılan beş çocuk üzerinde çok etkili olduğu görülmüştür. Öykülerin özellikle zayıf sosyal becerileri ve diğerlerinin görüşlerini anlamada zorluk çeken çocuklar üzerinde olumlu etkiler bıraktığı gözlenmiştir. 45
46 Araştırmada Kullanılan Öykü Öğle Yemeği Zamanında Yapılacaklar Okul zili öğle yemeği için 12:10 da üç kez çalar. (Betimleyici cümle) Bu da yerlerimize gidip oturmamız anlamına gelir. (Betimleyici cümle) Masadaki bütün öğrenciler öğretmenimizin bize gidin demesini bekler. Eğer resim yada kirli bir işle uğraşıyorsak ellerimizi küçük lavaboda yıkarız. (Betimleyici cümle).
Lavabo birçok çocukla doludur. Kimileri beslenme çantalarını da getirirler. (Betimleyici cümle) Bazı çocuklar birbirleriyle konuşurlar. (Betimleyici cümle) Ben onları geçmeye ve yemek odasına gitmeye çalışırım. Bazen af edersiniz derim yada onların ilerlemelerini beklerim. (Yönlendirici cümle) Benim yerim kapının yanında üç numaralı masadadır. (Betimleyici cümle) 47
Öğle yemeğini yemek güzeldir. (Doğrulayıcı cümle) Sonra oyun zamanı. Oyun zamanı benim enerjimi harcamam için güzel bir zamandır. (Betimleyici-Doğrulayıcı cümle) Oyun alanında çocuklar koşarlar ve bağırırlar. Çok eğlendikleri için çok ses yaparlar. (Betimleyici-Yansıtıcı cümle) 48
Otizmli Bir Çocuğun Bölücü Davranışlarını Azaltmada Uyarlanmış Sosyal Öykünün Kullanımı (Using a Modified Social Story to Decrease Disruptive Behavior of a Child With Autism) Shannon Crozier ve Matthew J. Tincani. Focus on Autism and Other Develeopmental Disabilities, Vol. 20, Number 3, Fall 2005. 150-157. 49
Bu çalışmada okulöncesi bir kuruma devam eden otistik özellikler gösteren bir çocuğun bozucu davranışlarını azaltmada uyarlanmış sosyal öykülerin, sözel ipucuyla ve sözel ipucu olmaksızın, etkililiğine bakılmıştır. 50
Yöntem Denekler Bu çalışmada denek, çocuk doktoru tarafından teşhisi konulan sekiz yaşında otistik özellikler gösteren bir çocuktur. Alex problem davranışları olan çocukların devam ettiği özel bir okula gitmektedir. Öğrencinin otizmle tanılanması, okuma-yazmada yeterli beceriye sahip olması, ve öğretmenin müdahale planını uygulamada istekli olması araştırma için aranan şartlar arasındadır. 51
52 Alex in okuma-yazma beceri düzeyini ölçmek amacıyla Analitik Okuma Envanteri (Analytical Reading Inventory) kullanılmıştır. Ölçüm sonuçlarına göre, Alex %90 düzeyinde doğru okumakta ve %75 düzeyinde de okuduğunu anlama sorularına doğru cevap vermektedir. Öğretmeni Alex in okumayı sevdiğini belirtmektedir.
Ortam Araştırmanın ortamı gelişimsel yetersizliği olan öğrencilerin devam ettiği bir anaokuludur. Çalışmanın uygulama oturumları 15 ile 19 öğrencinin katıldığı bağımsız etkinlikler süresince yapılmıştır. Hem yoklama hem de uygulama oturumlarında normal sınıf etkinlikleri devam etmiş ve birinci yazar öyküleri uyarlayıp gözlem verilerini toplamıştır. Gönüllü asistan ve öğretmenlerden biri de gözlemciler arası güvenirlik verilerini toplamıştır. 53
Hedef Davranış Alex in problem davranışını belirlemek amacıyla öğretmenlerle görüşmeler yapılmıştır. Öğretmenlere, Öğrencinin okul başarısını engelleyen tek bir davranış söyler misiniz? diye sorulmuştur. Görüşmelerden sonra öğretmenlerin yanıtlarını analiz etmek için Motivasyon Değerlendirme Ölçeği kullanılmıştır. Toplanan bilgiler görüşüldüğünde Alex in ders dışı çok konuştuğu ve bağımsız çalışmalarda öğretmenlerini hiç dikkate almadığı görülmüştür. 54
55 Kayıt Süreci Hedef davranışı ölçmek amacıyla 30 dakikalık gözlemlerle olay kaydı tutulmuştur. Alex için hedef davranış izinsiz konuşma şeklinde belirtilmiştir. İzinsiz konuşma, parmak kaldırmadan ya da izin verilmeden konuşma şeklinde tanımlanmıştır. Kayıt süresince kelime de olsa, cümle de olsa öğrencinin her söylediği kayıt edilmiştir.
Materyaller Çalışmada Gray den uyarlanan bir öykü kullanılmıştır. Öyküyü Alex in tek başına okuyabilmesi ve öğretmen-öğrenci bağımlılığını azaltmak amacıyla öyküdeki cümle sayısı azaltılmış, öyküdeki kelimeler mümkün olduğunca bilinen kelimelerden seçilmiş ve anahtar kelimeler sıkça tekrarlanmıştır. Bu anlamda öykü, alanyazındaki en kısa öykü konumuna gelmiştir. 56
Deneysel Desen Çalışmada ABAC Ters desen yöntemi uygulanmıştır. İlk olarak başlama düzeyi verileri toplanmıştır (A) ve Alex doğal sınıf ortamında 30 dakika gözlenmiştir. Daha sonra uyarlanmış sosyal öykü çocuğa okunmuştur (B). Altı oturum sonra tekrar başlama düzeyi verileri toplanmış (A) ve ikinci uygulama evresinde sözel ipuçlarının eklenmesiyle öykünün okunmasına devam edilmiştir (C). 57
Başlangıç ve Uygulama Prosedürleri Başlangıç oturumunda öğretmen normal öğretimini yapmakta ve sınıf yönetimini sağlamaktadır. Ancak bu süreç, Alex in hedeflenen davranışı için etkili olmamaktadır. Uygulamanın ilk günü öğretim oturumlarını içermektedir. Araştırmacı Alex e dağru yaklaşmış ve Senin için yeni bir öyküm var! Benimle otur, birlikte okuyalım. demiştir. 58
Araştırmacı ve Alex yandaki sınıfın önüne oturmuşlar ve araştırmacı kitabın dışını göstererek Okulda konuşmayla ilgili bir öykü bu. Gel yüksek sesle okuyalım, sonra sana birkaç sorum olacak. Şeklinde öykü kitabı hakkında bilgi vermiştir. Alex öyküyü yüksek sesle okumuş, zorlandığı kelimelerde araştırmacı kelimeyi tekrar okumuş ve çocuğun tekrarlamasını istemiştir. 59
60 İlk okuma bittikten sonra, araştırmacı Alex e dört görsel anlama sorusu yöneltmiş ve doğru cevabı yuvarlak içine almasını istemiştir. Daha sonra araştırmacı Alex i sınıfına göndermiştir. Bu çalışmada iki çeşit uygulama kullanılmıştır: sözel ipucu olmaksızın kullanılan uyarlanmış sosyal öykü uygulaması (B evresi) ve sözel ipucunun kullanıldığı uyarlanmış sosyal öykü uygulaması (C evresi).
(B) evresinde araştırmacı çocuğu sınıfının dışına çıkarmış ve yüksek sesle öyküyü okutmuş, öykünün ardından Okulda konuşmanın kuralı nedir? şeklinde bir soru yönelttikten sonra öğrenciyi hemen sınıfına göndermiş ve kendisi de gözlem yapmıştır. 61
(C) evresinde ise, araştırmacı çocuğu yine sınıfın dışına çıkarmış, öyküyü yüksek sesle çocuğa okutmuş ve tekrar sınıfına göndermiştir. Ancak bu evrede araştırmacı gözlem süresince altı dakikada bir, öğrenciye Öğretmeninle konuşmak istediğin zaman parmak kaldırmayı hatırla şeklinde sözel ipuçları vermiştir. 62
Kalıcılık Son uygulama evresinden iki hafta sonra iki oturum kalıcılık verileri toplanmıştır. Okul personeli öyküyü Alex e okumuş ve öykü okunduktan 40 dakika sonra araştırmacı gözlem yapıp verilerini toplamıştır. 63
Gözlemciler Arası Güvenirlik Gözlem oturumlarının %25 inde güvenirlik verileri toplanmıştır. Gözlemciler arası güvenirlik %84 düzeyinde bulunmuştur. 64
Bulgular Araştırma sonucunda Alex in bozucu davranışlarında azalma olduğu görülmüştür. Ayrıca, sözel ipucunun kullanıldığı uygulamanın sözel ipucu kullanılmayan uygulamaya göre daha etkili olduğu görülmüştür. 65
Sosyal Geçerlik Araştırmacı, çalışmanın öncesinde ve sonrasında öğretmenlerle görüşmeler yapmıştır. Öğretmenler her iki durumda da böyle bir öykü çalışmasının okul öncesinde etkili olabileceğini düşündüklerini belirtmişlerdir. 66
67 Araştırmada Kullanılan Sosyal Öykü Okulda Konuşma Biz okulda oyun oynarız ve çalışırız. Ben öğretmenlerimle konuşmayı çok severim. Öğretmenlerimle konuşmak istediğimde, bağırmam.
Elimi kaldırırım. Öğretmenime bakarım. Sessizce beklerim. Öğretmenim benimle konuştuğunda, ben de onunla konuşurum. Ben elimi kaldırıp beklersem, herkes mutlu olur. 68
69 1.Etkinlik: Odamı Ne Zaman Toplamalıyım? Odam dağınık olduğunda, dağınıklığı toplamam gerekir. (Yönlendirici) Annem ve babam benim odamın toplu olmasını görmek isterler.(yansıtıcı) Bazen annem ya da babam benden odamı toplamamı isterler.(betimleyici) Bazen benim odam çok dağılır.(betimleyici) Ben de oyuncaklarımı toplamaya ve yerlerine koymaya çalışacağım.(kontrol) Birçok eşya ve oyuncağımın toplanması gerekir. (Betimleyici)
Şimdi de birlikte yazalım: Restoranda Nasıl Konuşurum? Bazen yemek yemek için restorana gideriz. Yemek sipariş ederiz. Yemeklerimiz gelene kadar sohbet edebiliriz. Sohbet ederken yüksek sesle konuşmamalıyız. 70
Yüksek sesle konuşmamız başkalarını rahatsız edebilir. Restoranda uygun sesle konuşmak doğru bir davranıştır. Ben restorana gittiğimde yüksek sesle konuşmamaya çalışacağım. 71