Türkiye de Kamu Alımlarının Genel Çerçevesi: Düzenlemeler, Aktörler ve Eğilimler Dr. Bülent BÜBER Aralık 2014 1
Kamu örgütlerinin alımları, günümüz dünyasında ulusal ve küresel pazarın önemli bir parçasıdır. 2
Kamu alımlarına ilişkin harcama tutarlarının gayri safi yurt içi hasılanın %10 u ile %15 i arasında değiştiği, kamu harcamalarının ise %25 ini oluşturduğu ifade edilmektedir. 3
XIX. yüzyılda, modern kapitalist devletin farklı kamu hizmetlerini yerine getirecek şekilde ülkenin tüm coğrafyasında örgütlenmesi ve altyapı yatırımlarına başlaması, kamu alım harcamalarında önemli bir artışa sebep olmuş ve kamu alımlarının düzenlenmesi ihtiyacını ortaya çıkarmıştır. 4
Kamu örgütlerinin alıma konu olan ihtiyaçlarında süreç içerisinde bir değişme ve genişleme olmuştur. XX. yüzyılda devletin kamu alım harcamaları hızla artarak büyümüştür. 5
1980 li yıllara kadar kamu alımları daha ziyade mal alımları ile yapım işleriyle sınırlı iken bu yıllarla birlikte kamu örgütlerinin hizmet alım ihalelerinin gerek sayısı gerekse de harcama tutarları artmıştır. 6
Kamu alımları, basit bir kırtasiye malzemesi alımından nükleer enerji santrali inşasına kadar geniş bir yelpazede pek çok alımı kapsamaktadır. 7
Türkiye de gerçekleştirilen hukuki düzenlemelerde ve akademik çalışmalarda ihale terimi, kamu alımları ve kamu satışları ile bu alımlarda ve satışlarda uygun bedelin belirlenmesine ilişkin artırma veya eksiltme yöntemini birlikte içeren bir anlamda kullanılmaktadır. 8
Ülkemizdeki yasal düzenlemelerdeki tanımlar ve uygulamalar esas alındığında ihale, kanunda yazılı usul ve şartlarla gerçekleştirilen, alıma ve satışa konu işin yeterlik kriterlerini sağlayan ve en uygun teklifi veren istekli üzerine bırakıldığını gösteren ve ihale yetkilisinin onayına müteakip sözleşmenin imzalanması ile tamamlanan işlemlerdir. 9
Kavramlar KAMU SATIŞLARI İHALE 10
KAMU ALIMLARI Mal Alımları Hizmet Alımları Yapım İşleri Danışmanlık İMTİYAZ Kamu Özel Ortaklığı YİD Yİ KAMU SATIŞLARI Satış Kiralama Trampa Takas Kat Karşılığı İnşaat İşleri Barter 11
İhale Teorisi Ve Uluslararası Düzenlemeler 12
Hukuki Düzenlemeler İdareler ve Firmalar İhale Sistemi İhale Konusu İşler 13
Kamu alımlarında ve satışlarında artırma ve eksiltme sürecinde fiyat oluşumu, iktisat çalışmalarında odaklanılan konudur. İhaleler, bilgi asimetrisi bakımından oyun teorisinin bir sınama alanı olduğu kabul edilmektedir. 14
İhaleler katılımcılarına, teklifin yapılış biçimine, ihale konusu nesnenin miktarına ve bu nesne için ödenen fiyata, düzenleyicinin amacına göre sınıflandırılmaktadır. 15
Kamu alımlarında, idarelerin ve isteklilerin pazardaki konumu ve sayısına göre farklı piyasa türleri ortaya çıkabilmektedir. İdareler, belirli mal ve hizmet alımları ile yapım işlerinde tek alıcı olabildiği gibi çok sayıda alıcıdan biri de olabilir. 16
Kamu alımına konu olan ihtiyaçlar, çok sayıda satıcıdan karşılanabileceği gibi az sayıda satıcı veya bazı durumlarda tek bir satıcıdan temin edilebilir. 17
Tek alıcı ile tek satıcının karşı karşıya geldiği iki yanlı monopol, az sayıda alıcı ve satıcının bir araya geldiği iki yanlı oligopol piyasalar da söz konusu olabilir. 18
Kamu alım ihalelerinde en uygun teklifin belirlenmesinde, iki aşama bulunmaktadır. İlk aşamada isteklilerin katılım ve yeterlik kriterlerini sağlayıp sağlamadığı değerlendirilir. İkinci aşamada ise bu kriterleri sağlayan isteklilerin teklifleri arasından en uygun olanı belirlenir. 19
Kamu alımlarında en uygun teklifin belirlenmesinde iki ölçütten biri esas alınır. 1) En düşük fiyat esası 2) Fiyatla birlikte fiyat dışı unsurlar esas alınarak en uygun teklifin belirlenmesi. 20
Kamu alım ihalelerinde uygun teklifin belirlenmesinde iki sapma durum ortaya çıkabilmektedir: 1) Aşırı düşük teklif 2) Anlaşmalı teklif 21
Dünya Ticaret Örgütü Kamu Alımları Anlaşması (Government Procurement Agreements) Birleşmiş Milletler UNCITRAL Model Kanun Avrupa Birliği Kamu Alımları Direktifi 22
Avrupa Birliğinde kamu alımlarını düzenleyen direktifler konusunda 2014 yılında önemli gelişmeler olmuştur. Yürürlükte bulunan direktiflerin yerini alacak olan 2014/24/EU sayılı Direktif ile 2014/25/EU sayılı Direktif kabul edilmiştir. 23
KAMU ALIM ÇALIŞMALARINDA ÖNEMLİ İSİMLER Sue Arrowsmith, Khi V. Thai, Martin Trybus, Roland S. Harris III, Gustavo Piga, Juy Telgen, Guy Calender ve Peter Kunzlik kamu alımları alanında en çok ismi duyulan akademisyen veya danışmanlardır. 24
TÜRKİYE DE KAMU ALIM İHALELERİ DÜZENLEYEN HUKUKİ ÇERÇEVE 25
KAMU ALIMLARINDA HUKUKİ ÇERÇEVE Kamu İhale Mevzuatı İdarenin Tâbi Olduğu İdari ve Mali Mevzuat Alım Konusu Mal veya Hizmete İlişkin Mevzuat 26
KAMU İHALE MEVZUATININ GENEL ÇERÇEVESİ 4734 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu 4735 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu İkincil mevzuat Kamu İhale Kurumunca hazırlanan ikincil mevzuat. (Yönetmelik, standart formlar, tip idari şartnameler, Tebliğler vb.) 27
4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu 4734 sayılı Kanun, kamu hukukuna tâbi olan veya kamunun denetimi altında bulunan veyahut kamu kaynağı kullanan kamu kurum ve kuruluşlarının mal ve hizmet alımı ile yapım işleri ihalelerinde uygulanacak esas ve usulleri düzenlemektedir. 28
4734 sayılı Kamu İhale Kanunu Hangi İhaleleri Düzenler? Mal alımlarını Hizmet alımlarını Yapım işlerini Danışmanlık hizmet alımlarını düzenlemektedir. 29
4734 sayılı Kanun Neleri Kapsamaz? Satışları Kiraya verme Gayri ayni hak tesisi Kamu özel ortaklığını Trampayı Kat karşılığı inşaat işlerini, düzenlemez. 30
4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu, 4734 sayılı Kanuna göre yapılan ihalelere ilişkin sözleşmelerin düzenlenmesi ve uygulanması ile ilgili esas ve usulleri belirlemektedir. 31
İKİNCİL MEVZUAT İhale Uygulama Yönetmelikleri (mal alımı, hizmet alımı, yapım işleri, danışmanlık, çerçeve ve elektronik ihale) Standart İhale Dokümanları Muayene ve Kabul Yönetmelikleri Tasarım Yarışmaları Yönetmeliği İhalelere Yönelik Yapılacak Başvurular Hakkında Yönetmelik Fiyat Farkı Kararnameleri Tebliğler Düzenleyici Kurul Kararları 32
Standart İhale Dokümanları Tip İdari Şartnameler, Standart Formlar, Genel Şartnameler, Tip Sözleşme tasarıları 33
İHALE USULLERİ 34
İhale Usulleri AÇIK İHALE USULÜ BELLİ İSTEKLİLER ARASINDA İHALE USULÜ PAZARLIK USULÜ 35
Doğrudan Temin Yöntemi İdareler bu yöntemi, tutarı küçük alımlar ile 4734 sayılı Kanun un 22. maddesinde düzenlenen diğer alımlarla sınırlı kullanabilir. 36
Yeterlik Kuralları Kamu ihale mevzuatındaki yeterlik kriterlerini iki kategoride toplamak mümkündür. Bunlar: Ekonomik ve mali yeterlik kriterleri, Mesleki ve teknik yeterlik kriterleri. Bu yeterlik kriterlerine ilişkin ayrıntılı düzenleme uygulama yönetmeliklerinde yer almaktadır. 37
EKAP 38
Elektronik Kamu Alımları Platformu (EKAP), İdareler ile kamu alımları sürecine taraf olanların bu sürece ilişkin işlemleri internet üzerinden gerçekleştirebilecekleri ve Kurum tarafından yönetilen elektronik ortam olarak tanımlanmaktadır. 39
40
TÜRKİYE DE KAMU ALIMLARININ ÖRGÜTSEL YAPISI VE KAMU ALIM PİYASALARINA İLİŞKİN VERİLER 41
Türkiye deki kamu alımlarını üç kategori altında değerlendirmek mümkündür: 4734 sayılı Kanun Kapsamındaki ihaleler İstisnalar Kapsamında Yapılan İhaleler Doğrudan Temin Yöntemiyle Yapılan Alımlar 42
MEVZUAT İHALELER Düzenlemeleri Gerçekleştiren İdareler Alımları Gerçekleştiren İdareler Teklifler ve Özel Sektör Firmalar İdari ve Yargısal Denetimi Gerçekleştiren DENETİM 43
Kamu alımları, farklı idarelerin düzenlemelerinin ve uygulamalarının etkili olduğu, çok parçalı ve çok aktörlü bir alandır. 4734 sayılı Kanun ile kamu alım örgütlenmesinde yeni bir döneme girilmiştir. 44
Kamu alımlarına ilişkin ikincil mevzuatı hazırlamak ve itirazen şikâyetleri incelemek üzere Kamu İhale Kurumu oluşturulmuştur. 45
Devlet Malzeme Ofisi, merkezi satın alma birimi olarak alanın önemli aktörlerinden biridir. İdarelerin mal ve sınırlı sayıda hizmet ihtiyacını karşılamaktadır. 46
DMO SATINALMA VE SATIŞ TUTARLARI 47
Türkiye de Kamu Alımları İhale Sayısı Kamu İhale Kurumu istatistiklerine göre 2013 yılında 12.960 idare tarafından 129.093 adet ihale gerçekleştirilmiş ve 182.661 adet sözleşme imzalanmıştır. 48
İhalelerin Tabi Olduğu Mevzuat 129.083 adet ihalenin 98.007 si (%75,92) 4734 Sayılı Kanun da belirtilen ihale usulleri kapsamında gerçekleştirilirken, 31.086 sı (%24,08) 4734 sayılı Kanuna tabi olmadan istisnalar ve kapsam dışında gerçekleştirilmiştir. 49
50
2013 YILI KAMU ALIMI TUTARI 2013 Yılında toplam kamu alımları tutarı 105.504.000.000 TL dir. Bu tutarın 89.237.530. 000 TL si 4734 sayılı Kanun Kapsamındaki ihale usulleriyle gerçekleştirilmiştir. 51
KAMU ALIM TUTARI (2013 Yılı) Kamu Alımının Kapsamı Tutarı (1000 TL) Oranı 4734 sayılı Kanun 89.237.530 TL %84,58 Kapsamındaki İhaleler Doğrudan Temin Yöntemi 6.433.774 TL %6,10 İstisnalar ve Kapsam Dışı İhaleler 9.832.796 TL %9,32 Toplam 105.504.100 TL %100 52
4734 sayılı Kanun Kapsamında Yapılan İhalelerin Türlere Göre Dağılımı (2013) İhale Türü İhale Sayısı Sözleşme Tutarı (1000 TL) Miktar Oran - % Tutar Oran - % Mal Alımı 39.626 %40,43 16.491.663 TL %18,48 Hizmet Alımı 35.608 %36,33 18.841.756 TL %21,11 Yapım İşi 22.473 %22,93 53.082.361 TL %59,48 Danışmanlık 300 %0,31 821.721 TL %0,92 Toplam 98.007 %100 89.237.530 TL %100 53
4734 Sayılı Kanun Kapsamında Yapılan KAMU ALIM TUTARLARI (2013) 54
MAL ALIMI İHALELERİ AKARYAKIT ALIMI BİLGİSAYAR VE DİĞER BİLİŞİM ARAÇLARI KIRTASİYE MALZEMELERİ BÜRO MALZEMELERİ, İTFAİYE ARACI VE YANGIN SÖNDÜRME MALZEMELERİ, 55
ÇOCUK OYUN GRUPLARI VE KENT MOBİLYALARI ALIMI 56 MAL ALIMI İHALELERİ İŞ VE ULAŞIM ARAÇLARI VE YEDEK PARÇA ALIMLARI TIBBİ CİHAZ VE İLAÇ ALIMI GIDA ALIMLARI ELEKTRİK
HİZMET ALIMI İHALELERİ TEMİZLİK HİZMETİ ÖZEL GÜVENLİK HİZMETİ SEKRETERLİK VE ZİYARETÇİ YÖNLENDİRME HİZMETİ PERSONEL VE ÖĞRENCİ TAŞIMA (SERVİS) HİZMETİ 57
HİZMET ALIMI İHALELERİ ÇÖP TOPLAMA HİZMETİ ARAÇ KİRALAMA HİZMETİ YAZILIM HİZMETİ SİGORTA HİZMETLERİ YEMEK HİZMETİ CALL CENTER HİZMETLERİ 58
YAPIM İŞLERİ İHALELERİ Hizmet binası yapım işleri Bakım ve onarım ihaleleri İçme suyu isale hattı ve kanalizasyon gibi alt yapı işleri Karayolu, demiryolu, metro ve diğer ulaşım ihaleleri 59
YAPIM İŞLERİ İHALELERİ Baraj, hidroelektrik santrali gibi sulama ve enerji yatırımları Kaldırım ve parke taşı döşenmesi Spor tesisi yapımı Restorasyon ihaleleri 60
Yaygın Alım Yapan Bakanlıklar 61
Yaygın Alım Yapan Bakanlıklar 62
SAĞLIK BAKANLIĞI MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI EN ÇOK İHALE YAPAN BAKANLIKLAR VE ALIMLARI Savunma alımları Tıbbi Cihaz Öğrenci taşıma ihaleleri Gıda alımları Giyim alımları İlaç ve tıbbi gaz Laboratuvar hizmeti Tıbbi Görüntüleme hizmeti Yemek hizmet alımı Akaryakıt ve kömür alımı Okul yapım işleri MİLLİ SAVUNMA BAKANLIĞI Temizlik hizmeti Özel güvenlik hizmeti Yemek hazırlama hizmeti Hastane bilgi yönetimi Hasta yönlendirme ve teknik destek hizmetleri Bina bakım ve onarımı 63
2002 Yılı Sonrası Önemli Yapım İhalelerini Gerçekleştiren Kurumlar TOKİ Ulaştırma Bakanlığı ( TCDD ve Karayolları Genel Müdürlüğü) Büyükşehir Belediyeleri, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı DSİ BOTAŞ 64
KAMU ALIM İHALELERİNİ ETKİLEYEBİLECEK GELİŞMELER 65
Yenilikçiliği (İnovasyonu) destekleyici alımlar (Pre-Commercial Procurement Inovation Partnership ) Kamu alımlarının sosyal boyutu Yeşil kamu alımları 66
Sürdürülebilir kamu alımları, Kamu alımlarında OFF SET uygulamaları Yerli malına fiyat avantajı tanınması 67
Çerçeve anlaşmalar Uyuyan sözleşmeler E-ihale ve elektronik araçların ihale sürecinde daha yaygın kullanılması 68
TEŞEKKÜRLER Dr. BÜLENT BÜBER» TEŞEKKÜRLER TEŞEKKÜRLER 69