Agro Güncel Türkiye Agro-Sanayi Sektöründe Ticarileşmenin Gelişi Bu hafta başında açıklanan OECD-FAO ortak ürünü olan 2016 Tarım Raporu, tarım sektörünün küresel ölçekte orta vadeli geleceğini ortaya koyması açısından dikkate değer. Büyük resimde anlatılan, nüfus artışına paralel yükselen gıda talebine ve sanayi amaçlı kullanılan tarım ürünlerine yönelik artan ihtiyaca cevap verebilmek için önümüzdeki 10 yıllık sürede tarımsal üretimin verimlilik üzerinden büyümesi gereği. Üstelik önümüzdeki 2016-2025 döneminde tarım ürünlerini artırmaya yönelik çabalar, dünyada tarıma ayrılan araziler ve su kaynakları azalıp, küresel ısınma sorunu iyice elle tutulur hale gelirken sarf edilmek durumunda. Temel üretim, hayvancılık ve balıkçılık açılarından dünya tarım ürünlerinde 2015 te fiyat seviyelerinin geldiği seviyeden anlaşılan, muhtemelen tüm sektörler için yüksek fiyat döneminin artık uzun bir süre için geride kalmış olduğu. 2012-2014 yıllarında tarımsal ürünlerin fiyatlarını yüksek tutan faktörler yerini gelişmekte olan ülkeler öncülüğünde yavaşlayan küresel büyüme, daha zayıf iç talep, düşük petrol fiyatları ve tarımsal ürün stoklarında artışlara bırakmış durumda. Sonuçta, yem bitkilerine olan talebi de kuvvetli tutacak şekilde et, süt ve balık ürünlerine yönelik talebin güçlü kalması beklenirken, petrol fiyatının önümüzdeki 10 yıllık dönemde varil başına ancak 80 dolar civarına yükselebileceği beklentisi, biyoyakıt talebini baskı altında tutacağa benziyor. Tarım 2016-2025: Cesur Yeni Dünya Bu hafta başında açıklanan OECD-FAO ortak ürünü olan 2016 Tarım Raporu, tarım sektörünün küresel ölçekte orta vadeli geleceğini ortaya koyması açısından dikkate değer. Büyük resimde anlatılan, nüfus artışına paralel yükselen gıda talebine ve sanayi amaçlı kullanılan tarım ürünlerine yönelik artan ihtiyaca cevap verebilmek için önümüzdeki 10 yıllık sürede tarımsal üretimin verimlilik üzerinden büyümesi gereği. Üstelik önümüzdeki 2016-2025 döneminde tarım ürünlerini artırmaya yönelik çabalar, dünyada tarıma ayrılan araziler ve su kaynakları azalıp, küresel ısınma sorunu iyice elle tutulur hale gelirken sarf edilmek durumunda. Bu nedenle verimlilik kadar gıda zincirlerinin küresel ısınmaya uyum göstermesi açısından etkin kullanılması gereği de ön planda olacak. Temel üretim, hayvancılık ve balıkçılık açılarından dünya tarım ürünlerinde 2015 te fiyat seviyelerinin geldiği seviyeden anlaşılan, muhtemelen tüm sektörler için yüksek fiyat döneminin artık uzun bir süre için geride kalmış olduğu. 2012-2014 yıllarında tarımsal 1
Grafik 1: Bölgelere Göre Kişi Başı Gıda Tüketimi ürünlerin fiyatlarını yüksek tutan faktörler yerini gelişmekte olan ülkeler öncülüğünde yavaşlayan küresel büyüme, daha zayıf iç talep, düşük petrol fiyatları ve tarımsal ürün stoklarında artışlara bırakmış durumda. Bu açılardan bakınca, önümüzdeki 10 yıllık dönemde gıda talebine olan artışın yavaş seyretmesi bekleniyor. Üstelik her ne kadar dünya nüfusunun 2025 te 8,1 milyara varacağı beklense de, belli bölgeler hariç nüfus artış hızında %1 e doğru yavaşlama beklentisi gıda talebini etkileyecek en temel faktör. Gıda ürünlerine talep açısından, toplamda nüfus artış hızı yavaşlasa da, mevcut artışın %95 inin gelişmekte olan ülkelerden gelecek olması tarımsal ürün talebinde hareketin nerede olacağını net anlatıyor. 2025 yılına gelindiğinde gelişmiş ülkelerde 1,4 milyar insan yaşarken, gelişmekte olan ülkelerde 6,7 milyar insan yaşayacak. Başka bir ifade ile 2005-2025 arasında gelişmekte olan ülkelerdeki nüfus artışı, gelişmiş ülkelerdeki toplam nüfusa eşit olacak. Afrika kıtasının halen %3 civarında nüfus artış hızına 2
Grafik 2: Bölgelere Göre Tüketim Artışı Kaynak:,OECD/FAO, Egeli & Co. sahip olması, bölgeyi bu değişimin yaşanacağı esas alan haline getiriyor. Diğer yandan başta Çin olmak üzere, gelişmekte olan ekonomilerde kişi başına düşen gelirin geçmiş 10 yıllık süreçteki tempoda artmayacağı beklentisi, gıda talebi artış hızının da neden yavaşlayacağının açıklayıcısı. Buna karşın, gelişmekte olan ekonomilerde kişi başına gelirin yavaşlasa da artmaya devam etmesi, gıda tüketim kalıplarının değişeceğini gösteriyor. Gelir arttıkça önce kalori, ardından protein ihtiyacı yükseliyor. Öncelikle yağ ve şeker tüketimi talebi; ardından işlenmiş gıda üzerinden protein ve meyve talebi geliyor. Gelişmiş ülkelerde ise gıda tüketim kalıpları çok fazla 3 değişiklik göstermiyor. Gelir artış hızı yavaş ve zaten yüksek olan gelirin gıda harcamaları esnekliğini düşük tutuyor. Yani, fakir veya orta gelirli kesim geliri arttığında hada fazla gıda harcamasına yönelirken, zengin ülkelerde gelirin artışları gıda talebi üzerinde aynı etkiyi yaratmıyor.
Grafk 3: Alan ve Verimlilik Dolayısıyla 2025 e gelindiğinde, gelişmiş ülkelerin gıda tüketimi tek kalem olarak yine en yüksek olsa da, gelişmiş ve gelişmekte olan ekonomiler arasında gıda tüketimi farkı azalmış olacak. Tüm bu faktörler birleştiğinde yem bitkilerine olan talebi de kuvvetli tutacak şekilde et, süt ve balık ürünlerine yönelik talebin güçlü kalması beklenirken, petrol fiyatının önümüzdeki 10 yıllık dönemde varil başına ancak 80 dolar civarına yükselebileceği beklentisi, biyoyakıt talebini baskı altında tutacağa benziyor. Hem gelişmiş hem gelişmekte olan ülkelerde değişen yaşam tarzı beslenme biçimlerini de etkileyip hazır ürünlere talebi yükseltirken, şeker ve yağ talebinin protein ve temel gıda talebinin üzerinde artması da beklenmeli. Söz konusu ürünlerde artan talebin de, alan ve sulama kısıtları veri olarak alındığında, %80 inin verimlilik artışlarından gelmesi gerekeceğini tahmin ediyor OECD/FAO ikilisi. Tarımsal ürün ticaretinde ise resim ilginç. Not etmek gerekli, küreselleşme üzerinden artan küresel ticaret son yıllarda yatay bir seyre 4
bürünerek büyüyememe sorununu yansıtan en önemli veri haline geldi. Tarımda da çok farklı bir durum yok. Önümüzdeki 2016-2025 döneminde tarımsal ürünlerin ticaretinde artış geçmiş 10 yılın yarısı civarında bekleniyor. Birçok temel ürün tarımsal ürün ticaretinde miktarsal olarak değerini korurken, Çin ve Hindistan gibi büyük tüketicilerin kendi kendine yeterlilik politikasına geçme çabaları dünya tarımsal ürün ticaretini etkileyecek boyutta. Buna karşın, dünya üzerinde sermaye birikimi olup da tarımsal üretime ayrılabilecek alanı az olan Arap ülkeleri gibi bölgeler gıda güvenliği endişeleri ile tarımsal ürün ticaretini artırmaya çalışacaklar. Bir de temel tarım ürünleri ticaretinden, katma değerli gıda tüketimine yönelen bir talep değişimi oluşacak. Bölgesel yakınlığı olması açısından Türkiye için önemli fırsatlar yaratan bir gerçek bu. Çünkü ülkeler kendi iç tüketimleri için ürettikçe, bölgesel ticarette kayıplar olacak. Oluşan bu kayıpların kapatılmasında Türkiye verimlilik artışlarına odaklanarak pay kapmada çok Grafik 4:Tarımsal Ürünler Ticaretinde Büyüme Beklentisi 5
Grafik 5:Tarımsal Ürünlerde İhracatın Toplamda Payı başarılı olabilir. Bunu için şu anda olmayan bir kapsamlı stratejinin tarımsal üretim politikalarına sokulması ise, şart. TL deki değer kaybının devam edeceği beklentisi ayrıca para birimi dolara endeksli bölge ekonomilerinde Türkiye nin rekabet gücünü de artırıcı etki yaratacak. Fakat esas stratejiyi kur üzerinden rekabete bağlamak uzu vadeli olamayacağı açısından akıllıca değil. Dünya tarımsal ürün ticaretinde süt tozu, üretim içinde ticaretin yüksek payı ile ve Çin in stoklarını azaltması ile gelecek 10 yılda da artış hızı yavaşlasa da ön planda olacak. İnek sütü üretimindeki fazlayı süt tozuna çevirerek depolama çalışmalarını artırma çabası içindeki Türkiye açısından, önemli bilgiler bunlar. Önümüzdeki 10 yılda sanayileşmiş ülkelerde büyümenin %2 civarında kalacağı; bun karşın Hindistan da büyümenin %7-8 aralığında, Çin de %5-6 aralığında, Rusya da %1,5 civarında olacağı hesaplanıyor. Hatta yaklaşık %3-3,5 6
büyüme ile OECD ülkeleri içinde Güney Kore, Meksika ve Türkiye büyüme oranı açısından lider konuma geçebilecek. Bu beklentiler dâhilinde gelişmiş ülkelerde 2025 yılında et tüketimi kişi başına yıllık 70 kg; gelişmekte olan ülkelerde 30 kg olacak. Süt ve süt ürünlerine olan talep ise gelişmekte olan ülkelerde 10 yıllık süreçte %22 civarında artacak. Süt ve süt ürünlerine olan talep de işlenmiş ürünlerden çok taze ve doğal ürünlere doğru yönelecek. Sonuç olarak, et, süt ve süt ürünleri ve balık tüketimin artması, gelecek 10 yılda beslenmede çeşitliliğin artmasına ve protein alımının yükselmesine neden olacak. Üretim ise son yıllarda izlenen fiyat artışları ve düşük stoklarının oluşmayacağı beklentisi ile şekillenmeye devam edecek. Önümüzdeki 10 yıllık sürede tarım üretimi emtia fiyatlarının düşük seyri ve küresel ekonomik yavaşlamanın baskını hissedecek. Tarımsal ürünlere olan talep belli sektörlerde gücünü koruyacak olsa da, toplamda tarımsal üretim artışının şu durumda geçmiş döneme göre gelecek dönemde yavaşlaması kaçınılmaz. Bu da tarım sektörüne yönelene yatırımların geçmiş on seneye göre yavaşlaması anlamına gelecek. Geçen 10 senede küresel tarım üretimi yılda %2,5 artarken, önümüzdeki 10 sende artış hızı %1,6 ya gerileyecek OECD/FAO ya göre. Fakat artan talebin karşılanması, yukarıda da bahsi geçtiği üzere kaynakların verimlilik artışına yönlendirilmesi üzerinden gerçekleşecek. Büyük resimde önümüzdeki 10 yıllık sürede arz ve talep tarafında denge beklentisi fiyatların da ılımlı bir seyre girmesini sağlayacak; tabi, küresel ısınma bağlantılı beklenmedik iklimsel şoklar üretimi vurmaz ise. Ki muhtemelen önümüzdeki 10 yılda en az birkaç yıl sürecek üretim-fiyat anormallikleri beklemek gerçekçi olacaktır. Fakat böylesi bir anormalliğin 2016-2025 arasında ana eğilim haline gelmesi de beklenmemeli. Genel olarak, hayvancılık ürünleri fiyatlarının temel tahıl ürünlerinin üzerinde; hububat ve yağlı tohum fiyatlarının ise temel gıda ürünlerinin üzerinde artması makul görünüyor. Fakat eklemek gerek. Öngörülemeyecek şekilde petrol fiyatlarında 7
Grafik 6:Tarımsal Ürünlerde Fiyat Beklentileri beklenmedik oynaklıklar, verim artışı bağlantılı sorunlar 8 ve/veya ekonomik büyüme
şokları gelmesi halinde, tarım ürünleri fiyatlarında da oynaklıklar kaçınılmaz bir durum elbette. Önümüzdeki dönemde emtia piyasasındaki gelişmeler, ülkelerin ve WTO nun tarım politikalarındaki değişiklikle tarımsal ürünlerin fiyatlarını etkileyecek. Zaman içinde işlenmemiş gıda ürünlerinin perakende içinde payının azalan eğilimi gelecek açısından hikâyeyi açıkça anlatıyor aslında. Önümüzdeki 10 yılda da işlenmiş gıda ürünlerinin hem Pazar payı artacak hem de doğal olarak işlenmiş gıda ürünlerine yönelen talep artacak. Verimlilikte iyileşme ile sağlanacak üretim artışları TÜFE içinde gıda fiyatlarını istikrarlı tutarken, ÜFE içinde tarım fiyatları oynak kalmaya devam edecek. İletişim: Güldem Atabay Şanlı Direktör, Araştırma ve Strateji +90 532 347 82 06 guldem.atabaysanli@egelico.com Bu doküman Egeli & Co. Portföy Yönetim A.S. ( Egeli & Co. Mersis No: 0-3254-1422-0400018) tarafından hazırlanmıştır. Egeli & Co. SPK düzenlemelerine tabi ve SPK tarafından düzenlenen yetki belgesine sahip, kendine değer yaratmaya adamış bağımsız bir portföy yönetim şirketidir. (Yetki belgeleri: 10.07.2015 PYŞ /PY.34 YD.14/638). Portföy yönetimi ve yatırım danışmanlığı hizmeti veren Egeli & Co. 2002 yılından bu yana, dürüst ve seçkin yaklaşımı ile yerli ve yabancı kurumsal yatırımcılara, aile şirketlerine ve özel bireysel portföylere hizmet etmektedir. Başarısı, yatırımcıları için yurtiçi ve yurtdışında geliştirdiği finansal ürünler ile değer yaratma becerisinden gelmektedir. Egeli & Co. yu diğerlerinden ayıran fark alternatif varlık sınıflarına ve yatırım temalarına odaklanmasıdır. Egeli & Co. Türk sermaye piyasalarındaki alternatif yatırım temaları alanında bulunan geniş bilgi, tecrübe ve geçmiş performansı ile yatırımcıları için uzun vadeli yatırımlarla önemli getiriler yaratmaktadır. YASAL UYARI: İşbu araştırma raporu, ticari iletişim ve ticari elektronik ileti olmayıp sadece ekonomik konjonktür ile ilgili bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır. Bu rapor ve yorumlardaki yazılar, bilgiler ve grafikler, ulaşılabilen kaynaklardan iyi niyetle ve doğruluğu, geçerliliği, etkinliği velhasıl her ne şekil, suret ve nam altında olursa olsun herhangi bir karara dayanak oluşturması hususunda herhangi bir teminat, garanti oluşturmadan, yalnızca bilgi edinilmesi amacıyla derlenmiştir. Bu belgedeki bilgilerin doğruluğu, güvenirliliği ve güncelliği hakkında gerekli özeni göstermekle birlikte bu bilgilerin güvenirliliği, doğruluğu, güncelliği ve eksiksizliği hakkında hiçbir garanti vermemektedir. (Varsa) Yürürlükteki herhangi bir yasa veya düzenleme ile sorumluluğun sınırlandırması ölçüde tasarruf olarak, Egeli & Co., yöneticileri, çalışanları, temsilcileri ve ajansları bu belgenin içeriği, hatası veya eksiklerinden ya da bu bilgilere dayanılarak yapılan işlemlerden doğacak her türlü maddi/manevi zararlardan (ihmal olup olmadığı ya da başka bir şekilde olursa da) ve her ne şekilde olursa olsun üçüncü kişilerin uğrayabileceği her türlü zararlardan dolayı sorumlu tutulamaz. Herhangi bir şirket, sektör, hisse veya yatırım için detaylı ve tam bir analiz değildir. Egeli & Co. her an, hiçbir şekil ve surette ön ihbara ve/veya ihtara gerek kalmaksızın söz konusu bilgileri, tavsiyeleri değiştirebilir ve/ veya ortadan kaldırabilir. Bu rapor hangi amaçla olursa olsun çoğaltılamaz, dağıtılamaz ve yayınlanamaz. 15 Temmuz 2015 9