DÜNYA BANKASI TÜRKİYE DÜZENLİ EKONOMİ NOTU TEMMUZ 2015 Hazırlayan: Ekin Sıla Özsümer Uluslararası İlişkiler Müdürlüğü
DÜNYA BANKASI TÜRKİYE DÜZENLİ EKONOMİ NOTU Temmuz ayı içerisinde Dünya Bankası Türkiye Düzenli Ekonomi Notu nu yayınlamıştır. Raporun genel hatlarına bakıldığında 2015 yılı ekonomik performansının beklenen düzeyde ilerlemekte olduğu ve önceden belirlenmiş %3 büyüme oranının sabit tutulduğu belirtilmiştir. Fakat 2016 ve 2017 yılları için öngörülen büyüme oranlarında revize yaparak aşağıya çekildiği açıklanmıştır. 2015 Büyüme Oranı %3 Olarak Sabit Bırakıldı 2015 yılı ilk çeyreğinde büyüme oranlarının azalan ithalat rakamları ve kamu harcamaları sayesinde beklenen oranlarda kaldığı belirtilmiştir. Kamu harcamalarının birinci çeyrekte hane halkı talebindeki düşüklüğü dengelediği fakat Lira nın diğer para birimleri karşısındaki değer kaybı ve dünya piyasalarında petrol fiyatlarının yükselmesi ile enflasyonun yükseldiği açıklanmıştır. Gıda fiyatlarındaki düşüşlere rağmen enflasyonun yükselmesine engel olunamadığı görülmektedir. 2015 yılı birinci çeyrekte Dünya Bankası raporunda da belirtilmiş olduğu gibi seçim öncesi belirsizliğin yaratmış olduğu olumsuz ekonomik koşullara ve yükselen petrol fiyatlarına rağmen, bir önceki çeyreğe göre %1,3 oranında büyüme yakalanmıştır. Ülke içinde ve dışındaki politik ve ekonomik dinamikler hesaba katıldığında bu oran beklenenin üzerinde bir performans olarak değerlendirilmektedir. Üretim kapasitesinde de benzer bir şekilde 2014 yılı üçüncü çeyreğinden bu yana istikrarlı bir artış gözlemlenmektedir. Bu olumlu verilere rağmen hane halkının tüketim oranlarındaki düşüşler dikkat çekicidir. Bu durumun ülke içerisindeki politik belirsizlikler ile doğrudan alakalı olduğu öngörülmektedir. Hane halkının taleplerindeki düşüş, kamu harcamalarındaki artış ve ithalatın düşüşü sebebiyle net ihracattaki yükselişin destekleriyle dengelenmiştir. İhracattaki güçlü performansın sebebi 2014 yılında ithal edilip 2015 yılı ilk çeyrekte ihraç edilen altın stokları olarak açıklanmaktadır. Yine 2014 yılının üçüncü çeyreği itibariyle yükselen üretim oranları ve buna bağlı olarak yükselen envanterler sayesinde 2015 yılının ilk çeyreğinde ihracat oranlarında artış ve ithalat oranlarındaki düşüş izlenmektedir. Grafik1: 2015 Yılı 1. Çeyrek Tüketim, Kamu Harcamaları, Kamu Yatırımı, Özel Yatırımlar, Stoklar ve Dış Ticaret Kalemlerinin Büyümeye Katkısı Kaynak: Dünya Bankası
İstihdam Piyasasında Yükseliş İstihdam piyasasına bakıldığında, üretim ve dolayısıyla sanayi sektöründeki yükselişler ve paralelindeki hizmet sektöründeki artışlar sayesinde tarım dışı istihdamın 254 bin kişi artış gösterdiği Dünya Bankası tarafından belirtilmiştir. İstihdamdaki artış sektörel bazda incelendiğinde hizmet sektöründe 222 bin ve sanayi sektöründe 78 bin kişilik bir istihdam artışı izlenmektedir. Toplam işsizlik oranına bakıldığında birinci çeyrekte 100 bin azalma görülmektedir. Bununla birlikte nisan ayı itibariyle istihdam piyasasındaki düzelmeler azalarak devam etmektedir. Altın Harici Cari Açık Yükselişte Uzun yıllardır Türkiye ekonomisinin baş problemlerinden bir tanesi olan cari açık ile ilgili veriler ışığında 2015 yılı birinci çeyreği altın ihracatı sayesinde olumlu bir trend izlemiştir fakat altın harici cari açık küresel piyasalarda devam eden sorunlar sebebiyle olumsuz bir seyir izleyerek artışına devam etmiştir. Türkiye nin en çok ihracat yaptığı on ülke olan Almanya, İngiltere, Irak, İtalya, ABD, Fransa, İspanya, İran, Rusya ve Suudi Arabistan a 2014 yılı 4 çeyrek ve 2015 yılı ilk çeyreklerinde yapmış olduğu ihracat tutarları incelendiğinde 2015 yılının ilk çeyreğindeki düşüşler belirgin olarak görülmektedir. İhracattaki düşüşlerin Irak, İran, Rusya ve Suudi Arabistan ülkelerinin jeopolitik sorunları sebebiyle ve geri kalan ülkelerin de 2008 yılı itibariyle küresel ekonomiyi etkisi altına alan ekonomik kriz sebebiyle olduğu ayrıca Türkiye nin de içinde bulunduğu istikrarsız durumdan kaynaklandığı anlaşılmaktadır. Grafik2: Türkiye nin en çok ihracat yaptığı 10 ülke ile 2014 çeyrekler ve 2015 ilk çeyrek dönemlerindeki ihracat rakamlarıdır. 1.000 $ Kaynak: TUİK
Enflasyonda Ciddi Bir Yükseliş Bekleniyor Yine ülke içerisindeki belirsizlikler sebebiyle kısa vadeli sermaye girişlerinde düşüşler izlenmektedir. Buna ek olarak Lira nın değerini korumak amacıyla Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (TCMB) günlük döviz ihalelerine ve kamuya ait enerji şirketlerine doğrudan döviz satışları gerçekleştirmiştir. İzlenen mali politikalar sonucunda Ocak Mayıs 2015 tarihleri arasında döviz rezervlerinde 9,9 milyar dolar tutarında bir gerileme meydana gelmiştir. Buna bağlı olarak Dünya Bankası Türkiye de önümüzdeki dönemlerde enflasyon oranında ciddi bir yükselme beklediğini belirtmiştir. 7 Haziran da gerçekleştirilen genel seçim sonuçlarında uzun süredir devam eden tek parti Hükümeti nde olması ve seçim sonuçlarının beklentilerin dışında çıkması sebebiyle döviz piyasası sert bir tepki vermiş ve Lira özellikle Dolar karşısında büyük bir kayıp yaşamıştır. Gelecek dönemde ekonomi ve finansın yol haritasını politika gündemi belirleyecektir. Gıda fiyatlarındaki düşüşün sebebi Ocak ayı itibariyle yeni hasat döneminin başlamış olması olarak belirtilmektedir. 2014 yılı bahar döneminde kötü hava koşullarına bağlı olarak gıda fiyatlarında ciddi bir artış izlenmiştir. Türkiye için önem teşkil eden bir başka konu da petrol fiyatlarıdır. Uzun bir dönem boyunca düşük seyreden petrol fiyatlarında artış gözlenmektedir. Enerji sektöründe son derece bağımlı olan ülkemizin petrol fiyatlarının yükselmesi ile zor bir döneme gireceği öngörülmektedir. Petrol fiyatlarındaki yükseliş ile birlikte, Mayıs sonu itibariyle enflasyon oranı %8,1 olarak gerçekleşmiştir. Gıda fiyatlarındaki düşüşler göz önüne alındığında bu rakamın beklentilerin çok üzerinde kaldığı anlaşılmaktadır. Önümüzdeki dönemlerde gıda fiyatlarının düşük seyretmesi ve döviz kurunun kontrol altında tutulabilmesi kaydıyla bu oranın Aralık ayı itibariyle düşüş göstermesi beklenmektedir. Dünya Bankası nın yayınlamış olduğu verilere göre, belirtilen koşulların sağlanması durumda 2015 yılsonu enflasyon oranı %7 olarak öngörülmektedir. Enflasyonun ve Lira nın geleceği hakkında bir başka önemli nokta da ABD Merkez Bankası nın (FED) yapacağı faiz artışıdır. FED in faiz artışı beklentisi küresel piyasaları, özellikle de gelişmekte olan ülkeleri etkilemektedir. FED in faiz arttırması TCMB üzerinde baskı oluşturacaktır. Vergi Gelirlerinin Yükselmesi ile Bütçe Açığında Düşüş Meydana Geldi Bütçenin en önemli kalemi olan vergilerde 2015 yılında yükselme gerçekleşmiştir. Buna bağlı olarak kamu harcamaları devam ettirilebilmiştir. Buna ek olarak bütçe açığında düşüş meydana gelmiştir. Güçlü kamu harcamalarına rağmen, Mayıs ayı sonu itibariyle bütçe açığında düşüş görülmüştür.
2016 ve 2017 Yılları Büyüme Öngörüleri Düşürüldü Politika gündemine bağlı olarak finans sektörü ve ülke ekonomisinin şekillenmesi beklenmektedir. Seçimden sonra finans piyasalarının vermiş olduğu sert tepkiler kısa vadede gerileyerek döviz, faiz oranları ve sermaye piyasaları dengeye girmiştir. Dünya Bankası da raporunda, bu sebeplerden dolayı 2015 büyüme oranını %3 olan öngörüsünde sabitlemiştir. Buna rağmen, özel sektörün yatırım kararlarını tam istikrar ortamına ulaşana kadar erteleme yoluna gittiği gözlemlenmektedir. Bu durumun özellikle 2016 ve 2017 yılları için tehdit oluşturduğu öngörülmekte olup, Dünya Bankası da büyüme tahminini 2016 ve 2017 yılları için %3,5 e indirmiştir. Önümüzdeki kısa ve orta vadedeki ekonomi yönetimi için en önemli nokta yatırımcıların ve tüketicinin güveninin arttırılmasıdır. Aşağıda verilen grafiklerde de görüldüğü üzere 2015 yılında tüketici güven endeksinde düşüşler meydana gelmiştir. Özellikle 2015 yılı Mart ayında bir önceki aya göre tüketici güven endeksinde %5,4 oranında bir düşüş meydana gelmiştir. Grafik3: Tüketici Güven Endeksi Kaynak: TUİK Sonuç olarak, 2015 yılının ilk çeyreği beklenenin üzerinde bir performans göstererek yılsonu büyümeye katkı sağlamıştır. Özellikle 2014 yılında oluşturulan envanter artışı sayesinde toplam ithalatta düşüş meydana gelmiş, buna bağlı olarak cari açıkta düşüşler kaydedilmiştir. Kamu harcamalarının arttırılmasına rağmen bütçe açığında düşüş meydana gelmiştir. Türkiye nin en çok ihracat yaptığı 10 ülke ile 2015 yılı birinci çeyreğindeki ihracat rakamlarında göze çarpan düşüşler bulunmaktadır. Orta Doğu da devam eden siyasi gerginlikler ve İŞİD tehlikesi Irak, İran ve Suudi Arabistan gibi 3 ihracat ortağı ile olan ticaretini sınırlamıştır. Rusya nın Ukrayna ile olan jeopolitik gerginlikleri ve buna bağlı olarak Rusya ya karşı uygulanan ticari boykot, ülkenin ekonomik gücünü zayıflatmış, para birimini döviz karşısında değersizleştirmiştir. Buna bağlı olarak Türk firmalarının Rusya ya ihracatı riskli bir hale gelmiştir. Ayrıca Rusya ya meyve sebze vb. ihracatı yapan Türk firmalarına Ruble üzerinden yapılan ödemelerin de bu sebeple ciddi bir devalüasyona maruz kaldığı, buna bağlı olarak Türk firmaların zarara uğradığı değerlendirmesi
yapılmıştır. 2015 yılı birinci çeyrekte özellikle petrol fiyatları artışı ile Ruble nin Dolar karşısında değer kazanmaya başladığı izlenmektedir. Grafik 4: Ruble nin Dolar Karşısındaki Değer Grafiği 2011 2015 Kaynak: Bloomberg HT 7 Haziran seçimleri sonrasında yatırımcının beklentileri dışında sonuçlanan seçimlere tepki olarak 8 Haziran günü piyasalar ciddi oranlarda çalkalanmalar göstermiştir. Özellikle dolar ve euro zirve yapmıştır. Fakat tepki uzun sürmemiştir ve piyasalar kısa vadede dengeye girmiştir. Önümüzdeki dönemde riskler hükümetin kurulması veya erken seçime gidilmesi ile doğrudan ilişkili olacaktır. Kısa ve orta vadede tüketici güveninin arttırılması için gerekli adımlar atılmalı, politik istikrar konusunda özel sektörün de ikna edilmesi gerekmektedir. Ülke içerisindeki politik riskler, TCMB nın döviz rezervinin azalması, petrol fiyatlarındaki yükselme gibi önem arz eden noktalar sebebiyle de Dünya Bankası Türkiye nin 2016 ve 2017 yılları için Ocak ayında açıklamış olduğu büyüme oranlarını aşağıya çekerek %3,5 olarak revize etmiştir.