İKİNCİ BASIM ÖN SÖZ Fungisitler kitabının ilk baskısı 2008 yılında yapılmış idi. Ancak söz konusu kitap, 2007 sonuna kadarki literatür bilgileri taranarak hazırlanmış, 2008 e ait literatürden ise az sayıda bildirime yer verilmiş idi. Kitabın ilk basımındaki Ön söz bölümünde de işaret edildiği gibi, fungisitler konusu çok dinamiktir ve sürekli olarak yeni etkili maddelerin kullanıma girmesiyle ve kimyasal savaşımla ilişkili düşünüş ve görüşlerin günün değerlerine paralel biçinde değişim göstermesiyle genişlik kazanmakta ve önemli ilerlemeler kaydetmektedir. İşte bu nedenle, 2008 den günümüze kadar geçen yedi yıllık süre sonunda Fungisitler kitabını yenilemek, genişletmek ya da güncellemek zorunluluğu doğmuştur. Kitabın yenilenmesi zorunluluğu içeriğinde, özellikle 2008 2014 yıllarına ait literatür taranmıştır. Ayrıca, 2015 yılına ait bazı bilgiler de kitabın içeriğine eklenmiştir. Bu geniş literatür taramasında, özellikle Ege Üniversitesi Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanlığı nın internet aracılığı ile sunduğu Genel Tarama, E Dergi Arama, Veritabanları, Yararlı Linkler, E. Ü. Yayınları gibi hizmetlerinden yararlanma yanı sıra, fungisitlerle ilgili makalelerin yayınlandığı önemli dergilere ve kitaplara da ulaşabilme yoluna gidilmiştir. Bu şekilde, ülkemizdeki fungisitlerle ve kimyasal savaşımla ilgilenen tüm kesimlere ve tabii ki bitki koruma ya da bitki sağlığı eğitimi gören tüm genç meslektaşlarıma güncel bilgileri, özet biçiminde olsa bile, Türkçe olarak ulaştırılması amaçlanmıştır. İlk baskıda yer almış olan ön sözde de işaret edildiği gibi, fungisitler konusunda yabancı dillerde, özellikle İngilizce yazılmış çok sayıda makale ve kitap olmasına karşın, Türkçe yazılmış temel nitelikli makale ya da kitap yok denecek kadar azdır. Arzumuz, bu kitabımız ile bu v
vi Fungisler boşluğa, ufak da olsa bir tuğla koyarak meslektaşlarımıza küçük bir yarar sağlayabilmektir. Kitabımızın ilk basımında olduğu gibi, bu basımında da, Giriş bölümünü takiben, Fungisitlerin Sınıflandırılması yapılmış ve ardından her gruba giren fungisitlerin özelliklerine, etki mekanizmalarına, dayanıklılıkla ilişkili durumlarına ve ülkemizdeki kullanımlarına yer verilmiştir. Ancak burada önemle üzerinde durmak istediğimiz bir konu, fungisitlerin ülkemizdeki kullanımlarına öneri olarak değil, okuyucuyu bilgilendirme amacıyla özet olarak yer verilmiştir. Bilindiği gibi, Türkiye de bitki korumayla ilgili tüm önerileri Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı vermektedir ve ancak söz konusu Bakanlığın verdiği ya da güncellediği öneriler ülkemiz tarımında geçerlidir. Fungisitler kitabının bu genişletilmiş ve güncellenmiş ikinci baskısının hazırlanmasında, emekli olduktan sonra da Üniversitemiz ile aramızın sürekli sıcak kalmasına gayret gösteren Ege Üniversitesi nin Sayın Rektörü Prof. Dr. Candeğer Yılmaz a, çalışmalarımızı yürütebilmemiz için bizlere yer sağlayan Ziraat Fakültesi nin Sayın Dekanı Prof. Dr. Akın Olgun a ve her zaman yakın ilgilerini ve yardımlarını gördüğüm sevgili meslektaşlarım Prof. Dr. Mehmet Yıldız a, Prof. Dr. Figen Yıldız a ve Prof. Dr. Pervin Kınay Teksür e içten saygı ve teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca, bana sürekli destek olan ve çok değerli yardımlarını esirgemeyen sevgili eşim Nükhet Delen e, sevgili kızım Esra Aktuğlu ya ve damadım Prof. Dr. Kemal Aktuğlu ya, oğlum Mustafa Delen e en derin sevgilerimi ve teşekkürlerimi sunarken, bizlere yaşama sevinci veren sevgili torunlarınız Nafiz Delen ile Ayşe Aktuğlu ya da en içten sevgilerimi sunarım. Tüm bu teşekkürlerin ardından, çok kıymetli annemi ve babamı ve yakın zamanda kaybettiğimiz sayın hocam Prof. Dr. İbrahim Karaca yı da rahmet ve saygıyla anmak isterim. Şubat 2016 Nafiz Delen
BİRİNCİ BASIM ÖN SÖZ Bitki hastalıklarıyla kimyasal savaşım ve özellikle de kimyasal savaşımın asıl ögeleri olan fungisitler bitki korumanın en güncel ve oldukça dinamik konularıdır. Her geçen gün, öncelikli değerlere uygun biçimde bitki korumada ve kimyasal savaşım stratejilerinde sürekli değişimler olduğu gibi, bu değişimlere paralel farklı etki mekanizmalarına sahip yeni fungisitler de art arda piyasaya çıkmaktadır. Kimyasal savaşım açısından günümüzün öncelikli değerleri; sağlık, gıda güvenliği ve çevre olarak özetlenebilir. Son yıllarda piyasaya çıkan etkili maddeler, bu öncelikli değerlere oldukça uygun olmalarına karşın, bilinçli ve kontrollü kullanılmadıklarında, böyle bileşikler de sağlık, gıda güvenliği ve çevre açısından değişik sorunların kaynağı hâline gelebilmektedirler. Bunun için, fungisitlerin tüm özelliklerinin çok iyi bilinmesi, bu özelliklerine uygun stratejiler içinde kullanılmaları gereklidir. Yukarıda da değinildiği gibi, bilinçsiz ve kontrolsüz kullanımlar yarardan çok zarar getiricidirler. Hele piyasaya yeni çıkan fungisitler, bu açıdan yeterince değerlendirilmelidirler. Ülkemizin, başta Avrupa Birliği (AB) olmak üzere, değişik gelişmiş ülkeye tarım ürünü ihracatı yaptığı düşünüldüğünde; konu, hem ülkemiz insanı ve hem de ihracatımız açısından büyük öneme sahiptir. Yabancı dillerde fungisitlerle ilişkili oldukça fazla ve kapsamlı yayın bulunmaktadır. Ancak, aynı konudaki Türkçe yayınlar, özellikle de kitaplar yok denecek kadar azdır. Olanların büyük çoğunluğu ise, sürekli yenilenmediklerinden geçmişte kalmışlardır. Bu yönlü gereksinmeleri karşılayabilmek umuduyla hazırlanan Fungisitler kitabında, ülkemizde ruhsatlanmış ya da ruhsatlanmamış, ancak, ülkemiz açısından önemli olabileceğini düşündüğümüz etkili maddeler; özellikleri, etki me- vii
viii Fungisler kanizmaları, dayanıklılık potansiyelleri ve eğer Türkiye de ruhsatlanmış ise, resmi kullanım önerileri açısından özetlenmişlerdir. Bunun için, internet ortamında ulaşılabilen bilimsel kaynaklardan da olabildiğince yararlanılmaya çalışılmıştır. Başta da değinildiği gibi, fungisitler konusu çok güncel ve dinamik bir karakteristiğe sahip olduğu için, her geçen gün yeni bilgiler ile karşılaşabilme olasılığı nedeniyle, 2007 den sonraya ait literatür, bir kaçı dışında, incelemelerimiz içine alınmamıştır. Bu kitabın bitki koruma eğitimi gören öğrencilerden başlamak üzere, bitki hastalıklarıyla, kimyasal savaşımla ve özellikle de fungisitlerle ilgilenen her kesime bir miktar yarar sağlayabilmesi açısından, fungisitler olabildiğince çok yönlü incelenmeye gayret edilmiştir. Yukarıda da değinildiği gibi, kitabımızda, Türkiye de ruhsatlı fungisitlerin resmi kullanım önerilerinden ve bu öneriler kapsamında, 11 Ocak 2005 günlü ve 25697 sayılı Resmi Gazete de yayınlanmış olan Türk Gıda Kodeksi Gıdalarda Maksimum Bitki Koruma Ürünleri Tebliği nden de alıntılar yapılmıştır. Pestisitlerin, gıdalarda bulunabilecek maksimum kalıntı limit (MRL) değerlerinin yenilenmesi konusunda, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı nın ilgili birimlerinde çalışmalar sürmektedir. Yeni MRL değerlerinin 2008 sonuna doğru resmen yürürlüğe girme olasılığı bulunmaktadır ve yeni ulusal MRL değerleri, büyük ölçüde, AB nin geçerli MRL listesi ile uyumlu hâle getirilmektedir. Fungisitler kitabının, okuyucusuna olabildiğince güncel bilgileri verebilmesi açısından; 11 Ocak 2005 günlü ve 25697 sayılı Resmi Gazete de yayınlanmış olan Türk Gıda Kodeksi Gıdalarda Maksimum Bitki Koruma Ürünleri Tebliği nde yeralan MRL değerleri yanı sıra, henüz yürürlüğe girmemiş ve üzerinde çalışılan, kısa zaman içinde yürürlüğe girmesi beklenen; fakat daha tam resmileşmemiş MRL değerlerini içeren, hazırlanmakta olan yeni Türk Gıda Kodeksi Gıdalarda Maksimum Bitki Koruma Ürünleri Kalıntı Limitleri Tebliği (2008/Taslak) nden de alıntılar yapılmıştır. Ancak bilindiği gibi, tarım ilaçları konusundaki her türlü resmi düzenleme ve öneri Tarım ve Köyişleri Bakanlığı nca yapılmaktadır. Bunun için, kitabımızda yer alan fungisitlerin kullanımı ile ilgili resmi öneriler, MRL değerleri gibi konular, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından günün gereklerine göre zaman zaman değiştirilebilmektedir. Bu nedenle, kitabımızda yer alan resmi öneriler, çoğunlukla, 2008 yılının ilk yarısına aittir ve okurlarımıza bir fikir vermek amacıyla kitabımızda yer almıştır.
Ön Söz ix Böyle bir çerçeveye sahip olan ve güncel bilgileri de içermesine özen gösterilen bu kitabın yazılması hiç de kolay olmamıştır. 2004 yılı kış aylarında başlanan yazım, ancak 2008 in ortalarına doğru sonlanabildiyse de, bu kitabın ortaya çıkması, 45 yılı bulan bir meslek yaşamının sonucu olarak da değerlendirilebilir. Bunun için, bu kitabı yazabilecek duruma gelmemi sağlayan, bana yazma gücünü ve rahatlığını veren, yazım aşamasında sürekli yardımlarını gördüğüm yakın ailemi, yakın dost ve meslektaşlarımı anmadan ve teşekkürlerimi sunmadan geçemeyeceğim. Öncelikle, yaşamımın her döneminde bana hiçbir maddi - manevi desteği esirgemeyen, varlığımın nedeni annemi ve babamı rahmetle anarak sözlerime başlamak isterim. Hemen oların ardından, sevgili eşim Nükhet ile sevgili kızım Esra ya ve oğlum Mustafa ya teşekkür ederim. Çünkü başta sevgili eşim olmak üzere, beni tüm meslek yaşamım süresince sabırla desteklediler ve bu kitabın yazılmasına karar vermemde etkili oldular, hiçbir yardımı da esirgemediler. Aile bireylerimi takiben, Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi ne asistan olarak girmemi sağlayan ve tüm akademik yükselmelerde bana destek olan sayın hocam Prof. Dr. İbrahim Karaca ya ve Prof. Dr. Tayyar Bora ya da saygı ve teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca, kitabın hazırladığım kısımlarını bilgisayar ortamında yazan Uz. Zir. Yük. Müh. Nurdan Güngör e, Uz. Zir. Yük. Müh. Mine Hantal a, açıklamaları ile bana sürekli yardımcı olan ve kitabın düzenlenmesinde büyük emekler harcıyan sevgili meslekdaşım Doç. Dr. Pervin Kınay a ve her zaman yardımlarını gördüğüm sevgili meslekdaşlarım Prof. Dr. Figen Yıldız a ve Prof. Dr. Mehmet Yıldız a teşekkürü bir borç bilirim. Şubat 2008 Nafiz Delen