BANKA MUHASEBESİ MALİ TABLOLAR VE TEK DÜZEN HESAP PLANI Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 1
TANIM BANKA MUHASEBESİ;mevduat toplama, kredi verme, türev ürünler, kredi kartları ve bankacılık hizmetleri dolayısıyla genel müdürlük ile şubelerde ortaya çıkan işlemlerin tekdüzen hesap planına uygun şekilde kayıt altına alınmasıdır. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 2
Bankalarda Kullanılan Defterler 1.Kanuni defterler Yevmiye Defteri Defteri Kebir Envanter Defteri Damga Vergisi Defteri Toplantı ve Müzakere Defteri (Genel Kurul Tutanaklarının yazıldığı defter) Pay Sahipleri Defteri(Ortaklar Pay Defteri) Karar Defteri (Yönetim Kurulu kararlarının yazıldığı defter) Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 3
Bankalarda Kullanılan Defterler 2.Diğer Defterler Banka Sigorta Muameleleri Defteri Kasa Defteri Diğer Yardımcı Defterler Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 4
Defterler Yevmiye defteri; kaydedilmesi gereken işlemlerin tarih sırasıyla ve maddeler halinde düzenli olarak yazıldığı defterdir. Bu defterde yer alan bir güne ait kayıtların tamamına yevmiye maddesi denir. Her yılın ilk iş günü 1 numara ile başlayıp sıra atlamadan birbirini izleyen numaralarla kayıtlar devam eder. Her sayfa toplamı alınarak bir sonraki sayfaya aktarılır. En son sayfadaki genel toplam o güne kadar aktarılan işlemlerin toplamına eşit olduğundan defteri kebirin borç alacak toplamına dolayısıyla o tarihteki mizanın genel toplamına eşit olur. Defteri Kebir; yevmiye defterine kaydedilmiş işlemleri buradan alarak ilgili hesap grubu bazında dağılımını yapan sınıflandıran ve işlemleri düzenli olarak ilgili hesaplarda toplayan defterdir. Tek düzen hesap planında 3 hane ile kodlanmış ana hesaplar bu defterde yer alır. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 5
Defterler Envanter defteri; işe başlama tarihinde ve bunu izleyen her hesap döneminin sonunda bilanço günü çıkarılan envanterlerin kaydedildiği defterdir. (Envanter; sayma döküm çıkarma anamında olup işletmedeki varlıkların sayılarak tespit edilmesini ifade eder.) Damga vergisi defteri; bu vergi yönünden sürekli mükellefiyet tesis ettiren kişi ve kurumlar tarafından tutulur. Bu kurumlardan biri bankalardır. Damga vergisi kağıtlara pul yapıştırmak, basılı damga koymak, makbuz vermek ve istihkak dan kesinti yapılması şeklinde ödenir. (Damga vergisi kanunu 11/7/1964-11751 sayılı yasa ile çıkarılmış olup her aya ait vergi takip eden ayın 26.gününe kadar şubelerin muhtasar beyanname verdikleri vergi dairesine yatırılır. Defterler; mürekkep veya makine ile yazılmalı, boş satır bırakılmamalı, sayfalar yok edilmemeli, Türkçe tutulmalıdır. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 6
Defterler Pay sahipleri defteri; pay sahiplerinin ad ve soyadları veya ticaret ünvanları ile ikametgahlarının konan veya sonradan artırılan sermayeye karşılık payları için yapılan ödemelerin yazıldığı defterdir. Toplantı ve müzakere defteri; genel kurul tutanaklarının yazıldığı defterdir. Yönetim Kurulu Karar defteri; Yönetim Kurulu, denetim komitesi, kredi komitesi ve müdürler kurulu kararları aralarında açıklık bırakmamak ve satır aralarında çıkıntı olmamak şartıyla tarih ve sıra numarasıyla onaylanmış müteselsil sayfa numaralı bir deftere metnin doğruluğundan hiçbir şekilde şüpheye yer verilmeyecek şekilde kaydedilir ve her kararın altı üyeler tarafından karar tarihinden itibaren bir ay içinde imzalanır. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 7
Defterlerde Tasdik İşlemleri 1)Sayfa tasdiği; defterin her sayfasına sıra numarası konulması ve resmi mühürle mühürlenmesi suretiyle noterce yapılır. Defterin kaç sayfadan oluştuğu, hangi yıl kullanılacağı, defterin adı, sahibinin ünvanı noter tarafından ilk sayfaya kaydolunur. 2)İbraz tasdiği; önceki yıl kullanılmış defterler takip eden senenin en geç ocak ayı sonuna kadar notere ibraz edilir. Son kaydın altına noter tarafından görülmüştür yazılarak imza konulur. Bu tasdik yevmiye ve envanter defterlerine yapılır. *Bankalarda defter ve evrakların yasal saklanma süresi 10 yıldır. Defterler bilgisayar çıktısı almak üzere müteharrik yapraklı ve sürekli form kağıdı kullanmak suretiyle tutulabilir. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 8
BANKALARIN MUHASEBE UYGULAMALARI BANKALARIN MUHASEBE UYGULAMALARINA VE BELGELERİN SAKLANMASINA İLİŞKİN USUL VE ESASLAR HAKKINDA YÖNETMELİK (1 Kasım 2006 tarihli ve 26333 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.) Yönetmeliğin amacı, bankaların; muhasebe ve raporlama sisteminde şeffaflık ve tekdüzenin sağlanması, işlemlerinin kayıt dışında kalmasının önlenmesi, faaliyetlerinin gerçek mahiyetlerine uygun olarak sağlıklı ve güvenilir bir biçimde muhasebeleştirilmesi, konsolide ve konsolide olmayan bazda mali durumları, mali performansları ile yönetimin etkinliği hakkında bilgileri içeren finansal tablolarının zamanında ve doğru bir şekilde hazırlanması, raporlanması ve yayımlanmasına ve belgelerin saklanmasına ilişkin usul ve esasları düzenlemektir. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 9
Belgeler VUK 243 Seri No lu Tebliğinde bankalar tarafından düzenlenecek belgeler belirtilmiştir. Bankalar, yaptıkları hizmet ve satış işlemlerine ilişkin kayıtlarının dayanağı olan fatura yerine, aşağıda açıklanan şartlara uygun olarak belge düzenlemek zorundadırlar. Bankalar, döviz alım satım işlemleri ile menkul kıymetler borsasında aracı kurum sıfatıyla müşterileri adına yaptıkları menkul kıymet alım satımları hariç olmak üzere, yaptıkları bütün hizmetler veya satışlar dolayısıyla lehlerine tahakkuk edecek tutarları dekontlarla belgeleyeceklerdir. Bankalar döviz alım satım işlemlerini T.C. Merkez Bankası tarafından belirlenen esaslara uygun olarak düzenleyecekleri döviz alım belgeleri veya döviz satım belgeleri ile belgelendireceklerdir. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 10
Belgeler Bankalar, müşterileri adına menkul kıymet borsalarında aracı kurum sıfatıyla yapacakları alım satımlara ilişkin olarak lehlerine tahakkuk edecek tutarları düzenleyecekleri işlem sonuç formları veya bu belgede yer alması gereken bilgileri de ihtiva etmek kaydıyla düzenleyecekleri dekontlarla belgelendirir. Dekontların, döviz alım ve satım belgelerinin ve bankalarca aracı kurum sıfatıyla düzenlenecek işlem sonuç formlarının basımı için önceden izin alınması, anlaşmalı matbaalara bastırılması veya notere tasdik ettirilmesi zorunlu olmayıp, bankalar (Ocak-Haziran) ve (Temmuz-Aralık) olmak üzere her yıl 6'şar aylık dönemler itibariyle fatura yerine geçmek üzere düzenledikleri dekontların seri ve sıra numaralarını, bunları düzenleyen birim ve şubelerin kod numaralarıyla birlikte bir liste haline getirerek dönemin bitimini izleyen ayın son günü mesai bitimine kadar kurumlar vergisi yönünden bağlı bulundukları vergi dairelerine taahhütlü olarak gönderecekler veya elden teslim edeceklerdir. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 11
Bankalarca Hazırlanan Finansal Tablolar Bilanço Gelir Tablosu Özkaynak Değişim Tablosu Nakit Akış Tablosu Kar Dağıtım Tablosu Finansal tablo dipnot ve açıklamaları ile açıklayıcı rapor ve tablolar finansal tabloların ayrılmaz parçasıdır. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 12
Bilanço Bilanço, bankanın belirli bir tarihteki iktisadi ve mali durumunu yansıtan, varlıklarını, borçlarını ve özkaynaklarını, aktif ve pasif hesaplar şeklinde gerçeğe uygun ve doğru bir biçimde gösteren tablodur. Bilançonun aktif bölümü paraya dönüşüm çabukluğuna, pasif bölümü ise ödeme çabukluğuna göre düzenlenir. Bilanço net değer esasına göre hazırlanır. Varlıklar gelecekteki iktisadi faydaların kullanma hakkının bankaya ait olması ve güvenilir bir şekilde ölçülebilen değer veya maliyetinin bulunması durumunda bilançoda gösterilir. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 13
Bilanço Yükümlülükler iktisadi faydaları içeren kaynakların banka dışına çıkmasına yol açacak bir edime sahip olunması ve bu edimin yerine getirilmesi için gerekli tutarın güvenilir bir şekilde ölçülebilmesi durumunda bilançoda gösterilir. Bilanço dışı hesaplar, bankanın aktif ve pasifini birinci derecede ilgilendirmeyen, müşterilere sağlanan gayri nakdi krediler ile ileride borç veya alacak doğuracak hak ve yükümlülükleri izlemek amacıyla kullanılan bilanço dışı hesapları ifade eder. Bilanço dışı hesapların bakiyeleri, gerçek aktif ve pasif değer niteliği taşımadığından, bu gruptaki hesaplar bilanço ve gelir tablosu hesapları ile karşılaştırılmaz. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 14
Gelir Tablosu Gelir tablosu, bankanın belirli bir hesap döneminde elde ettiği tüm hasılat ve gelirler ile katlandığı tüm maliyet ve giderleri sınıflandırılmış olarak gösteren ve dönem faaliyet sonuçlarını kâr veya zarar olarak özetleyen tablodur. Bütün gelir ve giderler, tahakkuk tarihleri itibarıyla kayda alınır ve tahakkuk ettikleri hesap dönemine ait gelir tablosunda gösterilir. Bütün gelirler ve giderler, kaynakları itibarıyla sınıflandırılır, her gelir grubu ilgili olduğu gider grubu ile karşılaştırılır ve gayrisafi tutarları üzerinden gösterilir. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 15
Gelir Tablosu Gelirler, varlıklardaki artışa veya yükümlülüklerdeki azalışa bağlı olarak elde edilebilir iktisadi faydalarda güvenilir bir şekilde ölçülebilen bir artış olduğunda, gelir tablosunda muhasebeleştirilir. Giderler, varlıklardaki azalış veya yükümlülüklerdeki artışa bağlı olarak elde edilebilir iktisadi faydalarda güvenilir bir şekilde ölçülebilen bir azalış olduğunda, gelir tablosunda muhasebeleştirilir. Gerçekleşmemiş gelir ve kârlar, gerçekleşmiş gibi veya gerçekleşenler gerçek tutarından fazla veya az gösterilemez. Gelir, gider, kâr ve zarar kayıtları ile ilgili olarak düzeltme kaydı yapılmasının gerekmesi, ancak, bu kayıtların önceki dönemlerin finansal tablolarında düzeltme yapılmasını gerektirecek büyüklük ve nitelikte olmaması durumunda, yapılan düzeltmeler dönemin gelir tablosunda gösterilir. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 16
Diğer Mali Tablolar Nakit akış tablosu, belirli bir muhasebe döneminde bankaların nakit ve nakit benzeri varlıklarında meydana gelen değişiklikleri ifade eden nakit akışlarını (nakit tahsilat ve ödemelerini), kaynakları ve kullanım yerleri bakımından bankacılık faaliyetleri, yatırım faaliyetleri ve finansman faaliyetleri itibarıyla sınıflandırarak gösteren tablodur. Özkaynak değişim tablosu, ana ve katkı sermaye kalemlerinin her birinin dönem başı bakiyesini, dönem içinde söz konusu kalemlerde meydana gelen artışları veya azalışları ve dönem sonu kalanını ayrı ayrı gösterecek biçimde düzenlenir. Karşılaştırılabilirliği sağlamak bakımından, cari dönem hareketlerinin yanı sıra önceki dönem hareketleri ayrı bir bölüm şeklinde gösterilir. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 17
Finansal Raporların Sunulması Bankalar, yıl sonu konsolide ve konsolide olmayan finansal raporları ilgili oldukları yılı takip eden Nisan ayı sonuna kadar Kuruma ve kuruluş birliklerine elektronik ortamda ve matbu olarak tevdi etmek zorundadır. Bankalar Mart, Haziran ve Eylül ayları sonu itibarıyla düzenleyecekleri konsolide olmayan ara dönem finansal raporlarını kırkbeş gün içinde, konsolide olanları ise yetmişbeş gün içinde Kuruma ve kuruluş birliklerine elektronik ortamda ve matbu olarak tevdi etmek zorundadır. Bankalar, her ay sonu itibarıyla düzenleyecekleri bilânço ve gelir tablolarının birer örneğini ve Kurum tarafından istenen diğer ilave bilgi ve açıklamaları dönemi izleyen otuz gün içinde Kuruma tevdi etmek zorundadır. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 18
Belgelerin Saklanması Bankaların, müşterilerinden ve Resmî ya da özel kurum ve kuruluşlardan gelen belge ve yazıları ve Bankaların İç Sistemleri Hakkında Yönetmelik uyarınca hazırlayacakları raporlar da dâhil olmak üzere, faaliyetleri ile ilgili belgelerin asıllarını veya mümkün olmadığı hâllerde sıhhatlerinden şüpheye mahal vermeyecek kopyalarını ve müşterilerine ve Resmî ya da özel kurum ve kuruluşlara yazdıkları yazıların makine ile alınmış, tarih ve numara sırası verilerek düzenlenecek suretlerini istenildiğinde ibraz edilebilecek şekilde nezdlerinde on yıl süreyle saklamaları zorunludur. Evrak kayıt sisteminde yukarıdaki belgelerin tarih, numara ve konusu belirtilmek suretiyle kaydının tutulması zorunludur. Bankalar, diğer kanunlar ile getirilen sınırlamalar saklı kalmak kaydıyla, yasal defterler dışındaki belgeleri, Kurumca yapılacak denetimlerde veya istenmesi halinde ibraz edilebilecek şekilde elektronik ortamda saklayabilirler. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 19
Tekdüzen Hesap Planı Sektörde kullanılan ilk hesap planı TBB koordinasyonu ve TCMB gözetiminde hazırlanarak Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı onayı ile 1 Ocak 1986 tarihinden itibaren kullanılmaya başlanmıştır. BDDK 01.10.2002 tarihinde yayınladığı izahname ile THP yi uygulamış, son olarak 01.01.2007 tarihinden itibaren uygulamaya konan THP yürürlüğe girmiştir. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 20
Tekdüzen Hesap Planının Amacı Türkiye de faaliyet gösteren tüm bankalar için muhasebeleştirme ve finansal raporlama açısından tekdüzeni, Bankalarca hazırlanacak olan tek tip bilanço ve gelir tablosunun doğrudan elde edilmesini, Bankaların denetim ve gözetimi için gerekli olan bilgilerin doğrulanabilir ve denetlenebilir bir şekilde doğrudan, sağlıklı olarak THP den elde edilmesini, Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 21
Tekdüzen Hesap Planının Amacı Ekonominin izlenmesi ve yönlendirilmesi için gerekli olan bilgilere ve diğer istatistiklere doğrudan ulaşılmasını, Banka yönetiminin finansal analiz, risk analizi, verimlilik analizi gibi ihtiyaç duyduğu bilgileri standart bir şekilde elde edebilmesini sağlamaktır. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 22
Tek Düzen Hesap Planı Tekdüzen Hesap Planı, aşağıda belirtilen gruplardan oluşur; 0 DÖNEN DEĞERLER 1 KREDİLER 2 YATIRIM AMAÇLI DEĞERLER VE DİĞER AKTİFLER 3 MEVDUAT VE DİĞER YABANCI KAYNAKLAR 4 ÖZKAYNAKLAR 5 FAİZ GELİRLERİ 6 FAİZ GİDERLERİ 7 FAİZ DIŞI GELİRLER 8 FAİZ DIŞI GİDERLER 9 BİLANÇO DIŞI HESAPLAR Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 23
Tek Düzen Hesap Planı Hesap numaralama sistemi, belirli hesaplar hariç altı haneden oluşmuştur. İstisnai hesaplar ise yedi haneden oluşmaktadır. Hesap numaralarının hanelere göre gösterimi aşağıda belirtildiği şekildedir: 1 2 3 4 5 6 A B C D E F A - Grup numarasını tanımlar, BC - Defteri kebir hesap numaralarını tanımlar, DE - Yardımcı hesap numaralarını tanımlar, F - Alt hesap numaralarını tanımlar. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 24
Tek Düzen Hesap Planı Her grup içerisinde yer alan hesaplar, Türk parası ve yabancı para olarak ikiye ayrılmıştır. Türk parası ve yabancı para işlemler için çalışan hesaplar, 012 Yoldaki Paralar T.P., 013 Yoldaki Paralar Y.P. örneğinde olduğu gibi, defteri kebir seviyesinde belirlenmiştir. Defteri kebir hesaplarının son hanesi çift sayı ise Türk Parası hesapları, tek sayı ise yabancı para hesapları ifade eder. Yabancı para olarak belirtilen hesaplar, bankaların yabancı para işlemlerine ilişkin tutarların kaydedildiği hesaplardır. Bu hesaplardaki yabancı para bakiyeler dönem sonlarında değerlemeye tabi tutularak değerleme farkları ilgili hesaplara intikal ettirilir. Yabancı para hesaplardan ve işlemlerden sağlanan yabancı para faiz, komisyon ve gelirler, işlem tarihindeki kurdan Türk parasına çevrilir ve ilgili yabancı para kâr/zarar hesaplarına kaydedilir. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 25
Tek Düzen Hesap Planı Tekdüzen Hesap Planında; *Bütün defteri kebir hesaplarının yardımcı ve alt hesaplarıyla birlikte kullanılmasalar dahi açılması zorunludur. *Kurumun izni olmadan defteri kebir seviyesinde yeni hesap açılamaz. *Defteri kebir düzeyinde açılmış olup yardımcı ve alt hesapları bulunmayan hesaplar için bankalar ihtiyaç duymaları halinde yardımcı, alt ve daha tali dereceli hesaplar açabilirler. *Defteri kebir hesabı ile birlikte bir veya daha fazla yardımcı hesap varsa yeni yardımcı hesapların ilavesi, bir veya daha fazla alt hesap varsa yeni alt hesapların ilavesi, Kurumun izniyle mümkündür. *Yardımcı hesap veya alt hesap seviyesinde tespit edilmiş maddeler için bankalar, gerek duyacakları alt ve daha tali hesapları, mevcut hesap numaralarının sonuna yeni haneler eklemek suretiyle açabilirler. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 26
Tek Düzen Hesap Planı *Altı ya da yedi haneli hesaplarda bankalar, döviz cinsi, müşteri numarası, kontrol numarası gibi hususları izlemek amacıyla, ilave haneler eklemek suretiyle daha alt seviyede hesaplar açabilirler. * Diğer hesaplar, ilgili bölümde ayrı bir hesap açılmasını gerektirmeyen büyüklükte olan işlemler ile sık tekrarlanmayan işlemlerin kaydı için ayrılmıştır. Bir işlem bu niteliği taşımadığı halde kaydedileceği özel bir hesap bulunmuyorsa, bu tür işlemler için Kurumdan izin alınarak özel bir hesabın açılması şarttır. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 27
Tek Düzen Hesap Planına Göre Bilançonun Yapısı Aktif X Bank A.Ş. 31.12.20XX Bilançosu Pasif 0 Dönen Değerler 3 Mevduat ve Diğer Yabancı Kaynaklar 1 Krediler 2 Yatırım Amaçlı Değerler 4 Öz kaynaklar ve Diğer Aktifler Aktif Toplamı Pasif Toplamı Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 28
Tek Düzen Hesap Planına Göre Gelir Tablosunun Yapısı X Bank A.Ş. 31.12.20XX tarihli Gelir Tablosu 5 FAİZ GELİRLERİ 6 FAİZ GİDERLERİ 7 FAİZ DIŞI GELİRLER 8 FAİZ DIŞI GİDERLER Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 29
NOT İLAVE KAYNAKLAR 1.KİTAP:BANKA MUHASEBESİ, Doç. Dr. Mehmet Hasan Eken, Doç. Dr. Hüseyin Selimler, DER Yayınları 2.İNTERNET: www.bddk.org.tr www.tbb.org.tr www.tcmb.gov.tr Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 30