Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI YABANCI SERMAYE GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ULUSLARARASI DOGRUDAN YATIRIMLAR

2011 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI YABANCI SERMAYE GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ULUSLARARASI DOGRUDAN YATIRIMLAR 1

T.C. BAŞBAKANLIK HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIMLAR 2010 YILI RAPORU Mayıs 2011 YABANCI SERMAYE GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu 2011 II

2011 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu İÇİNDEKİLER A. ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIM GÖSTERGELERİ... 1 1. 2010 YILI GENEL DEĞERLENDİRMESİ... 1 1.1.Dünya Ekonomisinde Uluslararası Doğrudan Yatırımlar... 1 1.2.Türkiye de Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişi... 8 1.3.Türkiye de Uluslararası Sermayeli Şirket Sayıları... 17 1.4.Uluslararası Yatırımcıların Türkiye deki Yatırım Projeleri... 34 2. TÜRKİYE DEKİ YATIRIMCI ÜLKELER... 48 B. ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIMLARI ARTIRMAYA YÖNELİK FAALİYETLER... 57 1. YATIRIM ORTAMINI İYİLEŞTİRME ÇALIŞMALARI... 57 1.1.Uluslararası Alanda Yatırım Ortamını İyileştirme Çalışmaları... 57 1.2.Uluslararası Doğrudan Yatırım Alanında Kriz Sebebiyle Alınan Önlemler... 59 1.3.2010 Yılı YOİKK Çalışmaları... 60 1.4.Türkiye nin Yatırım Yeri Endekslerindeki Konumu... 65 1.5.Türkiye Yatırım Danışma Konseyi Altıncı Toplantısı... 66 2. YATIRIMLARIN KARŞILIKLI TEŞVİKİ VE KORUNMASI ANLAŞMALARI... 70 III

Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu 2011 TABLOLAR Tablo Tablo1:En 1 : Fazla Uluslararası Doğrudan Yatırım Stoğu Olan On Ülke ve Türkiye (2009)... 5 Tablo Tablo2:En 2 : Fazla Uluslararası Doğrudan Yatırım Çeken On Ülke ve Türkiye 2007-2009... 7 Tablo Tablo3:1995 2010 3 : Döneminde Uluslararası Doğrudan Yatırım Bileşenleri... 9 Tablo Tablo4:2010 4 : Yılında En Büyük Beş Birleşme ve Satın Alma İşlemi... 10 Tablo Tablo5:Sektörlere 5 : Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri, 2010... 11 Tablo Tablo6:Sektörlere 6 : Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri, 2002-2010... 13 Tablo Tablo7:Ülkelere 7 : Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri 2009-2010... 14 Tablo Tablo8:Özelleştirme 8 : ve Uluslararası Doğrudan Yatırımlar... 15 Tablo Tablo9:Yıllar 9 : İtibarıyla Kuruluş Türlerine Göre Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sayısı... 17 Tablo Tablo10:Kuruluş : Türlerine Göre Uluslararası Sermayeli Şirketler (2009-2010 Aylık)... 19 Tablo Tablo11:Uluslararası : Sermayeli Şirket Sayılarının Sektörlere Göre Dağılımı... 20 Tablo Tablo12:Uluslararası : Sermayeli Şirket Sayısının Ülkelere Göre Dağılımı... 22 Tablo Tablo13:Uluslararası : Sermayeli Şirketlerin Sayılarının Sermaye Büyüklüğü Açısından Yıllara Göre Dağılımı (2006-2010)... 23 Tablo Tablo14:Uluslararası : Sermayeli Şirketlerin Sermaye Büyüklüğü Açısından Sektörlere Göre Dağılımı (2009-2010)... 24 Tablo Tablo15:Uluslararası : Sermayeli Şirketlerin Sermaye Büyüklüğü Açısından Ülkelere Göre Dağılımı (2009-2010)... 25 Tablo Tablo16:Uluslararası : Sermayeli Şirketlerin Sayılarının İllere Göre Dağılımı (İlk 10 İl).. 26 Tablo Tablo17:Uluslararası : Sermayeli Şirketlerin Faaliyette Bulundukları İllerin Sektörlere Göre Dağılımı (1954-2010)... 29 Tablo Tablo18:Uluslararası : Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projeleri... 34 Tablo Tablo19:2010 : Yılında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projelerinin Sektörel Dağılımı... 38 Tablo Tablo20:2006-2010 : Yılları Arasında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projelerinin Sektörel Dağılımı... 39 IV

2011 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu Tablo Tablo21:2006-2010 : Yılları Arasında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projelerinin Yatırım Tutarına Göre İlk 20 İl Bazında Dağılımı... 40 Tablo Tablo22:2006-2010 : Yılları Arasında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projelerinin İlk 20 İl Bazında Dağılımı... 41 Tablo Tablo23:2010 : Yılındaki Yatırım Projelerinin Destekleme Sınıfına ve Sektörlere Göre Dağılımı... 43 Tablo Tablo24:2010 : Yılında Yatırım Tutarı 30 Milyon Dolardan Fazla Olan Yatırım Projeleri... 45 Tablo Tablo25:2010 : Yılında Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişi... 48 Tablo Tablo26:2002-2010 : Yılları Arasında Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişi... 48 Tablo Tablo27:İlk : 10 Ülkenin Uluslararası Doğrudan Yatırımları ve Şirket Sayıları... 51 Tablo Tablo28:Yatırımcı : Ülke Endeksi ve 2010 Yılı Uluslararası Doğrudan Yatırımların Ülkelere Göre Dağılımı... 55 Tablo Tablo29:Yatırımlarla : İlgili Olarak Ülkeler Tarafından Alınan Önlemler... 60 Tablo Tablo30: : Türkiye nin Yatırım Yeri Endekslerindeki Konumu- 6 Yıllık Değerlendirme.. 66 Tablo Tablo31:Yatırım : Danışma Konseyi Altıncı Toplantısına Katılan Uluslararası Kuruluşlar ve Uluslararası Şirketler... 67 Tablo Tablo32:Türkiye : Tarafından İmza Edilen ve Yürürlüğe Giren YKTK Anlaşmaları... 71 Tablo Tablo33:Türkiye : Tarafından İmza Edilen ve Onay Süreci Devam Eden YKTK Anlaşmaları... 72 V

Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu 2011 HARİTALAR Harita 1 : 2010 Yılında Kurulan Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Bulundukları İllere Göre Dağılımı... 27 Harita 2 : 1954-2010 Yılları Arasında Faaliyette Bulunan Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Bulundukları İllere Göre Dağılımı... 28 Harita 3-9: Uluslararası Sermayeli Şirket Sayılarının Bölgelere Göre Sektörel Dağılımı Harita 3 : Marmara Bölgesi... 30 Harita 4 : Ege Bölgesi... 30 Harita 5 : Akdeniz Bölgesi... 31 Harita 6 : Karadeniz Bölgesi... 31 Harita 7 : İç Anadolu Bölgesi... 32 Harita 8 : Doğu Anadolu Bölgesi... 32 Harita 9 : Güneydoğu Anadolu Bölgesi... 33 Harita 10 : 2006-2010 Yılları Arasında Yatırım Projelerinin İl Bazında Dağılımı... 36 Harita 11 : 2006-2010 Yılları Arasında Yatırım Projelerinin Tutarlarının İl Bazında Dağılımı... 37 Harita 12 : Yatırımlara Yönelik Yeni Devlet Destekleri Sisteminin Bölgesel Yapısı... 42 Harita 13 : 2010 Yılında Yatırım Projelerinin Destekleme Sınıfına Göre İllerdeki Dağılımı... 46 Harita 14 : 2010 Yılında Yatırım Projelerinin Destekleme Sınıfına Göre İllerdeki Dağılımı (Adet)... 47 Harita 15 : Ülkelere Göre YKTK Anlaşmaları... 73 VI

2011 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu GRAFİKLER Grafik 1: Ülke Gruplarına Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri... 3 Grafik 2: Ülke Gruplarına Göre Ülke Dışında Yapılan Uluslararası Doğrudan Yatırımlar... 4 Grafik 3: 1995-2010 Döneminde Türkiye de Uluslararası Doğrudan Yatırımlar... 8 Grafik 4: Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişinin Sektörel Dağılım 2010... 12 Grafik 5: Piyasaya Giriş Şekillerinin Yıllık Dağılımı 2006-2010... 18 Grafik 6: Piyasaya Giriş Şekillerinin Yıllar İtibarıyla Sektörel Dağılımı (2008-2010)... 18 Grafik 7: 2010 Yılındaki Proje Adedinin Bölgelere Göre Dağılımı... 43 Grafik 8: 2010 Yılındaki Projelerin Yatırım Tutarlarının Bölgelere Göre Dağılımı... 43 Grafik 9: 2010 Yılında Bölgesel ve Sektörel Teşvik Sisteminden Yararlanan İmalat Sektörü Yatırımlarının Dağılımı... 44 Grafik 10: Avusturya Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler... 50 Grafik 11: Fransa Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler... 50 Grafik 12: Almanya Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler... 50 Grafik 13: Hollanda Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler... 50 Grafik 14: Yunanistan Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler... 50 Grafik 15: Japonya Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler... 50 Grafik 16: ABD Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler... 51 Grafik 17: Lüksemburg İtalya Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler... 51 Grafik 18: İngiltere Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler... 51 Grafik 19: İspanya Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler... 51 Grafik 20: FIAS Tarafından Katkı Sağlanan Yatırım Ortamının İyileştirilmesine İlişkin Proje Sayısı... 58 Grafik 21: Dünyada İş Ortamının İyileştirilmesine İlişkin Yapılan Reform Sayıları... 59 Grafik 22: Yatırım Ortamındaki En Önemli Beş Engel... 63 Grafik 23: Mikro Şirketlere Göre Büyüme Oranları... 63 VII

Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu 2011 KUTULAR Kutu 1: Yatırımcı Ülke Endeksi... 55 Kutu 2: Yatırım Ortamı Değerlendirmesi (ICA) 2009 Raporu... 62 VIII

2011 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu IX

Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu 2011 X

2011 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu A. ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIM GÖSTERGELERİ 1. 2010 YILI GENEL DEĞERLENDİRMESİ 1.1. Dünya Ekonomisinde Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Uluslararası doğrudan yatırımlar (UDY), küresel ekonomik kriz nedeniyle düşüş eğilimine girmiştir. Bununla birlikte, 2009 yılında etkilerini gösteren krizin uluslararası doğrudan yatırımlar üzerindeki olumsuz etkilerinin 2010 yılında azalmış olduğu yönünde değerlendirmeler yapılmaktadır. Söz konusu değerlendirmeler büyük oranda gerçekleşmiş işlemleri esas almaktadır. Dünya Yatırım Raporu nun 2010 yılına yönelik uluslararası doğrudan yatırımların ülke ve sektör dağılımlarına ilişkin nihai veriler, Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) tarafından 2011 yılının ikinci yarısında yayımlanacaktır. UNCTAD ın Ocak 2011 tahminine göre 1 ; dünyada 2010 yılında yurt içinde uluslararası doğrudan yatırım akımlarının gerçekleşme değerinin 2009 yılına göre %1 lik artışla 1 trilyon 122 milyar dolar seviyesine ulaşmış olması beklenmektedir. Gelişmekte olan ülkelerde gerçekleşen uluslararası doğrudan yatırımlarda 2010 yılında bir önceki yıla göre yaklaşık %10 luk artış olması beklenirken, gelişmiş ülkelerde yaklaşık %7 lik düşüş tahmin edilmektedir. Uluslararası Finans Kuruluşu (IIF) tarafından Ocak 2011 tarihinde yayımlanan tahminlere göre 2 2011 yılında gelişmekte olan ülkelere uluslararası doğrudan yatırım akımlarının 2010 yılına göre yaklaşık %12 oranında artması; Türkiye nin de içinde bulunduğu Avrupa daki gelişmekte olan ülkeler grubunda gerçekleştirilecek uluslararası doğrudan yatırımların ise %36 oranında artış göstermesi beklenmektedir. UNCTAD tarafından hazırlanan Dünya Yatırım Beklentileri Anketi ne (2010 2012) göre 3, ankete katılan çok uluslu şirketlerin %43 ü 2010 yılında uluslararası doğrudan yatırımlarda artış beklediklerini bildirirken, 2011 ve 2012 yılları için bu oran %58 e çıkmaktadır. Anket sonuçlarına göre 2010 2012 yılları arasında Çin, 1 Global Investment Trends Monitor, Ocak 2011, UNCTAD. 2 IIF, Capital flows to emerging market economies, Ocak 2011. 3 World Investment Prospects Survey 2010-2012, Eylül 2010, UNCTAD. 1

Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu 2011 Hindistan, Brezilya, ABD ve Rusya nın en çok doğrudan yatırım çeken ülkeler olması beklenmektedir. Bölge açısından değerlendirildiğinde ise Doğu ve Güney Asya nın en cazip bölge olması öngörülürken bu bölgeyi AB-15 bölgesinin izlemesi tahmin edilmektedir. UNCTAD tarafından 2010 yılında yayımlanan kesinleşmiş en son küresel doğrudan yatırım verilerini içeren Dünya Yatırım Raporu na 4 göre, 2009 yılının ikinci yarısında uluslararası doğrudan yatırım (UDY) akımlarında yaşanan durgunluk, 2010 yılının ilk yarısında yerini ılımlı bir iyileşmeye bırakmıştır. Dünyadaki toplam uluslararası doğrudan yatırım girişleri 2008 yılında %16, 2009 yılında da %37 oranında düşmüş ve uluslararası doğrudan yatırım girişleri 1 trilyon 114 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Uzun vadedeki beklentilerde ise yatırım akımlarında hızlanma beklenmektedir. Raporda uluslararası doğrudan yatırım girişlerinin 2011 yılında 1,3 1,5 trilyon dolar arasında ve 2012 yılında 1,6 2 trilyon dolar arasında gerçekleşmesi beklenmektedir. Bununla beraber, küresel ekonomik iyileşmedeki olası kırılganlıklara bağlı olarak uluslararası doğrudan yatırım tahminlerinin değişebileceği belirtilmektedir. 2009 yılında, gelişmiş ülkelere yapılan uluslararası doğrudan yatırımlar bir önceki yıla göre %44 lük düşüşle 566 milyar dolara, gelişmekte olan ülkelere yapılan yatırımlar ise %24 lük düşüşle 478 milyar dolara gerilemiştir (Grafik 1). 4 World Investment Report (WIR) 2010, UNCTAD 2

2011 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu Kaynak: WIR, 2010 2009 yılında en fazla uluslararası doğrudan yatırım çeken ülkeler arasında ilk sırayı 129,9 milyar dolar ile Amerika Birleşik Devletleri almıştır. Çin 95 milyar dolar, Fransa 59,6 milyar dolar, Hong Kong 48,4 milyar dolar ve İngiltere 45,7 milyar dolar yatırım ile ABD yi takip etmektedir. Rapora göre, Türkiye çektiği 7,6 milyar dolar ile 2008 yılına göre dünya genelinde 12 sıra gerileyerek 2009 yılında 32. sırada yer alırken; gelişmekte olan ülkeler arasında ise 15. sırada yer almıştır 5 (Tablo 2). Rapora göre 2009 yılında gelişmiş ülkelerin ülke dışında yapmış oldukları doğrudan yatırımlar 2008 yılına göre %48 düşerek 821 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Gelişmekte olan ülkelerin ülke dışındaki yatırımları ise 229 milyar dolar olarak gerçekleşmiş ve dünyadaki toplam uluslararası doğrudan yatırımlar içerisinde gelişmekte olan ülkelerin ve geçiş ekonomilerinin payı %25 olmuştur (Grafik 2). 5 Raporun yayımlandığı tarihte 7,6 milyar dolar olan Türkiye nin uluslararası doğrudan yatırım girişleri sonraki tarihlerde Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) tarafından yapılan revize işlemleri ile 8,4 milyar dolara ulaşmıştır. 3

Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu 2011 Amerika Birleşik Devletleri 2009 yılında da en büyük yatırımcı ülke olma özelliğini korumuş ve 248,1 milyar dolar ile ilk sırada yer almıştır. Gelişmekte olan ülkelerin içerisinde Hong Kong (Çin), Çin ve Rusya Federasyonu yatırımcı ülkeler arasında ilk 10 a girerek önde gelen yatırımcı ülkelerden olmuşlardır. Türkiye ise 1,6 milyar dolar tutarındaki yurt dışında doğrudan yatırımı ile dünya genelinde 45. sırada yer almıştır. Kaynak: WIR, 2010 2009 yılı itibarıyla dünya toplam uluslararası yatırım stoku 17,7 trilyon dolar seviyesine ulaşmıştır. ABD 3,1 trilyon dolar, Fransa 1,1 trilyon dolar ve İngiltere 1,1 trilyon dolar ile en fazla yatırım stokuna sahip ülkeler arasında ilk üç sırayı almaktadır (Tablo 1). Gelişmekte olan ülkeler dünya toplam yurtiçi uluslararası yatırım stokunun %30 una sahiptir. Söz konusu ülkeler arasında Hong Kong, Çin, Brezilya, Singapur, Meksika ve Rusya başı çekmektedir. 2009 yılı sonu itibarıyla UNCTAD verilerine göre, Türkiye 77,7 milyar dolar stok ile 2008 yılına göre bir sıra yükselerek dünya genelinde 39. sırada yer almıştır (Tablo 1). 4

2011 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu Tablo 1: En Fazla Uluslararası Doğrudan Yatırım Stoğu Olan On Ülke ve Türkiye (2009) Sıra Ülke Yatırım Stoğu (Milyar Dolar) 1 ABD 3.120,6 2 Fransa 1.133,0 3 İngiltere 1.125,1 4 Hong Kong, Çin 912,2 5 Belçika 830,1 6 Almanya 701,6 7 İspanya 670,6 8 Hollanda 596,7 9 Kanada 524,9 10 Çin 473,1 39 Türkiye 6 77,7 6 Kaynak: WIR, 2010 Sektörel Dağılım 2010 yılı uluslararası doğrudan yatırım verilerine ilişkin kesinleşmiş bilgiler 2011 yılının ikinci yarısında yayımlanacağı için sektörel dağılıma ilişkin en güncel veriler 2009 yılına aittir. 2009 yılında tüm sektörlerde yapılan uluslararası doğrudan yatırımlarda düşüş yaşanmıştır. Bütün içerisindeki oranlarına bakıldığında imalat sektörünün payı düşerken, tarım, madencilik ve hizmetler sektörlerinin payı artmıştır. Eczacılık ve gıda gibi başlangıçta krize dayanıklı sektörler bile 2009 yılında krizden olumsuz etkilenmişlerdir. Bununla beraber elektrik, gaz ve su dağıtımı, elektronik ekipmanlar, inşaat ve telekomünikasyon sektörlerinde 2008 yılına göre 2009 yılında daha fazla uluslararası doğrudan yatırım yapıldığı gözlenmiştir. Sınır ötesi birleşme ve satın almalarda bir önceki yıla göre %77 düşüş yaşayan imalat sektörü, 2009 yılında krizden en olumsuz etkilenen sektör olmuştur. Söz konusu düşüş oranı tarım ve madencilik sektörlerinde %47, hizmet sektöründe %57 olarak gerçekleşmiştir. Hizmet sektörleri içerisindeki mali hizmetler sektöründe ise sınır ötesi birleşme satın alma işlem değerinde bir önceki yıla göre %87 düşüş gözlenmiştir. 6 Yurtdışında yerleşik kişilerin Türkiye de yaptıkları doğrudan yatırım stokuna ilişkin veriler, belli kriterlere göre seçilen yabancı sermayeli şirketlerden yıl sonlarında anket yoluyla sağlanan ve sözkonusu şirketlerin defter ve piyasa değerlerini içeren bilgilerden derlenmektedir. Bu stokla ilişkili olarak, İMKB de hisselerinin alım-satımı yapılan şirketlerin piyasa değerleri için İMKB de oluşan piyasa değerleri; diğer şirketler için ise defter değerlerinin İMKB tarafından yayımlanan ilgili sektöre ait piyasa değeri/defter değeri oranı ile çarpılmasıyla bulunan değerler kullanılmaktadır. 5

Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu 2011 Birleşme ve Satın Alma İşlemleri Dünyada gerçekleşen birleşme ve satın alma işlemleri 2008 yılında ortaya çıkan küresel finansal krizin etkisiyle 2009 ve 2010 yıllarında düşme trendini devam ettirmiştir. Ancak 2011 yılında düşüş eğiliminde düzelme görüleceği yönünde tahminler yapılmaktadır 7. 2009 yılında uluslararası doğrudan yatırımlarda gözlenen düşüşün temel nedenleri, çok uluslu şirketlerin yurt dışındaki bağlı şirketlerinin kârlarının düşmesi ile sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemlerinin azalmasıdır. Sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemleri değer olarak 2009 yılında bir önceki yıla göre %65 düşerek 250 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. UNCTAD ın raporuna göre 2008 yılında 13,2 milyar dolar olarak gerçekleşen Türkiye deki sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemleri 2009 yılında 2,8 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir 7. UNCTAD ın Dünya Yatırım Raporu nda açıklanan verilere göre özel yatırım fonları tarafından gerçekleştirilen sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemlerinde ise 2009 yılında bir önceki yıla göre değer açısından %65 lik bir daralma gözlenmektedir. Özel yatırım fonları kaynaklı birleşme ve satın alma işlemleri 2009 yılında 106 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir. Dünyada gerçekleşen birleşme ve satın alma işlemlerini inceleyen kuruluşlardan Bureau Van Dijk (BvD) tarafından yayımlanan Zephyr Birleşme ve Satın Alma İşlemleri 2010 Yılı Raporu na göre 8 ; 2008 yılında başlayan finansal krizin, 2010 yılında gerçekleşen birleşme ve satın alma işlemleri üzerindeki olumsuz etkileri devam etmiştir. 2010 yılında dünya genelinde gerçekleşen sınır ötesi birleşme ve satın alma işlem hacmi bir önceki yıla göre %19,2 lik bir düşüş ile 3 trilyon dolar olarak gerçekleşmiştir. 2010 yılında dünya genelinde toplam 56.414 adet olarak gerçekleşen işlem sayısı 2009 yılına göre %19,3 lük bir düşüşü ifade etmektedir. 7 World Investment Report (WIR) 2010, UNCTAD 8 Zephyr Annual M&A Report 2010, Bureau van Dijk (BvD) 6

2011 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu Tablo 2: En Fazla Uluslararası Doğrudan Yatırım Çeken On Ülke ve Türkiye 2007-2009 (Milyar Dolar) 2007 Sıra Ülke UDY 1 ABD 266,0 2 İngiltere 186,4 3 Belçika 118,4 4 Hollanda 115,4 5 Kanada 108,4 6 Fransa 96,2 7 Çin 83,5 8 Almanya 76,5 9 Macaristan 71,5 10 İspanya 64,3 28 Türkiye 22,0 Dünya Toplamı 2.100,0 Kaynak: World Investment Report (WIR) 2010, UNCTAD 2008 Sıra Ülke UDY 1 ABD 324,6 2 Belçika 110,0 3 Çin 108,3 4 İngiltere 91,5 5 Rusya 75,5 6 İspanya 73,3 7 Fransa 62,3 8 Macaristan 62,0 9 Hong Kong 59,6 10 Kanada 55,3 20 Türkiye 18,1 Dünya Toplamı 1.770,9 2009 Sıra Ülke UDY 1 ABD 129,9 2 Çin 95,0 3 Fransa 59,6 4 Hong Kong 48,4 5 İngiltere 45,7 6 Rusya 38,7 7 Almanya 35,6 8 S. Arabistan 35,5 9 Hindistan 34,6 10 Belçika 33,8 32 Türkiye 7,6 Dünya Toplamı 1.114,2 7

Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu 2011 1.2. Türkiye de Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişi 1.2.1. Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişi Bileşenleri 9 Türkiye de 2009 yılında 8,4 milyar dolar seviyesinde olan uluslararası doğrudan yatırım girişi, 2010 yılında 9,1 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Milyon Dolar Grafik 3: 1995 2010 Döneminde Türkiye de Uluslararası Doğrudan Yatırımlar 24.000 22.000 20.000 20.185 22.047 19.504 18.000 16.000 14.000 12.000 10.000 8.000 9.551 10.031 8.411 9.071 6.000 4.000 2.000 1.702 2.785 0 1995-2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Kaynak:TCMB 2010 yılında Türkiye de gerçekleşen 9,1 milyar dolar düzeyinde toplam uluslararası doğrudan yatırımın, 6,6 milyar dolarlık kısmı sermaye bileşeni, 2,5 milyar dolarlık kısmı ise yurt dışında yerleşik gerçek ve tüzel kişilerin Türkiye deki gayrimenkul alımlarından oluşmaktadır (Tablo 3). 9 Uluslararası doğrudan yatırım girişi, 4875 sayılı Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu na göre Türkiye de faaliyette bulunan şirketlerin yurt dışından yaptıkları, TCMB ödemeler dengesi istatistiklerinde sermaye ve diğer sermaye olarak sınıflandırılan kalemlere ilişkin transferlerin net tutarı ile yabancıların gayrimenkul edinimlerine istinaden transfer edilen tutarı içermektedir. 8

2011 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu Tablo 3: 1995 2010 Döneminde Uluslararası Doğrudan Yatırım Bileşenleri 10 (Milyon Dolar) 1995-2002 (Birikimli) 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 UDY Toplam 9.551 1.702 2.785 10.031 20.185 22.047 19.504 8.411 9.071 Uluslararası Doğrudan Sermaye 9.551 704 1.442 8.190 17.263 19.121 16.567 6.629 6.577 Sermaye (Net) 9.035 556 888 8.053 16.876 18.100 14.313 5.382 5.901 Giriş 10.118 564 986 8.454 17.533 18.843 14.348 5.464 5.936 Çıkış -1.083-8 -98-401 -657-743 -35-82 -35 Yeniden Yatırımda Kullanılan Kazançlar - 132 204 81 106 294 399 788 600 a Diğer Sermaye b 516 16 350 56 281 727 1.855 459 76 Gayrimenkul (Net) - 998 1.343 1.841 2.922 2.926 2.937 1.782 2.494 Kaynak:TCMB a)2010 yılı tahmini değerdir. b)uluslararası sermayeli şirketlerin yabancı ortaklarından aldığı kredi Avusturya menşeli enerji şirketi OMV tarafından, Petrol Ofisi nin %54,17 oranında hissesinin satın alınmasına istinaden ödenen yaklaşık 1,4 milyar dolarlık tutar 2010 yılındaki en büyük uluslararası doğrudan yatırım girişi olmuştur. Fiba Sigorta ve İnform hisselerinin satışları diğer önemli büyüklükteki işlemlerdir (Tablo 4). 2010 yılı içerisinde ödemeler dengesine uluslararası doğrudan yatırım olarak yansıyan 2,3 milyar dolar tutarındaki önemli büyüklükteki birleşme ve satın alma işlemleri, toplam uluslararası doğrudan sermaye girişlerinin yaklaşık %35,8 ini oluşturmaktadır. Türkiye de 2010 yılında sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemlerine istinaden gerçekleşen uluslararası doğrudan yatırım girişlerinin yaklaşık %59,5 i elektrik, gaz, buhar ve sıcak su üretimi ve dağıtımı sektöründedir. 10 Raporda, TCMB tarafından 2011 yılı Nisan ayı içerisinde yayımlanan ödemeler dengesinde yer alan 2010 yılı verileri kullanılmıştır. TCMB tarafından yayımlanan geçmiş yıllara ilişkin ödemeler dengesi verileri, gerekli oldukça geriye dönük olarak revize edilmektedir. 9

Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu 2011 Tablo 4: 2010 Yılında En Büyük Beş Birleşme ve Satın Alma İşlemi 11 Satın Uluslararası Satın Alınan Şirket Satın Alan Şirket Satın Alan Alınan Doğrudan Şirketin Ülkesi Hisse Yatırım Oranı (%) (Milyon Dolar) Petrol Ofisi (POAŞ) OMV Avusturya 54,17 1.352 Fiba Sigorta Sompo Japan Insurance (NKSJ) Japonya 93,4 338 İnform Legrand S.A. Fransa 100,0 148,8 Memorial Sağlık Grubu ARGUS Capital Partners Qatar First Investment İngiltere-Katar 40,0 100 Bank Ströer Kentvizyon Ströer Group Almanya 40,0 70,2 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı,TCMB 1.2.2. Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişlerinin 12 Sektörlere Göre Dağılımı 2010 yılında Türkiye deki uluslararası yatırımlar açısından ilk üç sektör; elektrik, gaz, buhar ve sıcak su üretimi ve dağıtımı (enerji), mali aracı kuruluşların faaliyetleri ve imalat sanayii olmuştur. Uluslararası doğrudan yatırımların %56,5 i, enerji sektörü ile mali aracı kuruluş faaliyetleri sektöründe gerçekleşmiştir (Tablo 5). Enerji sektöründe 2010 yılında yaklaşık 2,1 milyar dolar uluslararası doğrudan yatırım gerçekleşmiştir. Bu sektör son iki yılda en çok uluslararası doğrudan yatırım çeken sektör olmuştur. Özellikle son iki yılda enerji sektöründe gerçekleşen birleşme ve satın alma işlemleri bu sektörün ilk sırada yer almasında önemli pay sahibidir. Petrol Ofisi hisselerinin %54,17 sinin OMV şirketi; Aralık, Hamzalı ve Reşadiye Kaskatı da bulunan beş hidroelektrik santrali hisselerinin tamamının Energo-Pro Grubu ve Yeşil Enerji hisselerinin %5 inin Statkraft şirketi tarafından satın alınması işlemleri; enerji sektörünün ilk sırada yer almasında önemli rol oynamıştır. Türkiye de enerji sektörünün yükselen eğilimi ile paralel olarak kurulan uluslararası sermayeli şirket sayısı 2005 yılında toplam 97 adet iken, 2010 yılında 126 adet şirkete ulaşmıştır. 2010 yılında sektörde faaliyette bulunan 126 adet şirketin 33 adedinin sermaye büyüklüğü 500.000 doların üzerindedir. 11 2010 yılında gerçekleşen nakit UDY girişlerine göre. 10

2011 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu Tablo 5: Sektörlere Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri 12, 2010 (Milyon Dolar) Sıra Sektör Sermaye Girişi Oran (%) 1 Elektrik, Gaz, Buhar ve Sıcak Su Üretimi ve Dağıtımı 2.063 31,6 2 Mali Aracı Kuruluşların Faaliyetleri 1.630 24,9 3 İmalat 867 13,3 4 Toptan ve Perakende Ticaret 389 6,0 5 İnşaat 372 5,7 6 Gayrimenkul, Kiralama ve İş Faaliyetleri 368 5,6 7 Ulaştırma, Depolama ve Haberleşme 210 3,2 8 Madencilik ve Taşocakçılığı 196 3,0 9 Sağlık İşleri ve Sosyal Hizmetler 114 1,7 10 Diğer Sosyal, Toplumsal ve Kişisel Hizmet Faaliyetleri 114 1,7 Diğer 213 3,3 Toplam 6.536 100,0 Kaynak: TCMB Enerji sektöründen sonra en çok uluslararası doğrudan yatırım çeken mali aracı kuruluşların faaliyetleri sektöründe 2010 yılında gerçekleşen 1,6 milyar dolar tutarındaki uluslararası doğrudan yatırım son altı yıl ortalamasının altında olmasına rağmen, bu yatırım tutarıyla mali aracı kuruluşların faaliyetleri en çok uluslararası doğrudan yatırım çeken ikinci sektör olmuştur. Sektörün son altı yılda çektiği toplam uluslararası doğrudan yatırım 31 milyar dolar seviyesindedir. Bu tutar son altı yılda Türkiye ye yapılan toplam uluslararası doğrudan yatırımın %42,6 sını ifade etmektedir. Sektörde ağırlıklı olarak bankacılık alanında son yıllarda gerçekleşen sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemleri sonucunda yüksek seviyelerde uluslararası doğrudan yatırım rakamlarına ulaşılmıştır. 12 Uluslararası yatırımcıların Türkiye deki yeni veya mevcut şirketleri ile iştirak ettikleri yerli sermayeli şirketlerdeki ortaklık paylarına ilişkin transferlerdir. Uluslararası sermayeli şirketlerin yurt dışındaki ortaklarından kullandıkları kredilere ilişkin diğer sermaye bileşeni ile yabancıların gayrimenkul edinimlerine istinaden transfer edilen tutarları içeren gayrimenkul bileşeni dahil değildir. 11

Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu 2011 2010 yılında bu sektörde gerçekleşen önemli birleşme ve satın alma işlemleri, Fiba Sigorta şirketi hisselerinin %93,4 nün 338 milyon dolar bedelle Sompo Japan Insurance (NKSJ) şirketine satışı ile Turkland Bank ın hisselerinin %9 unun Hariri Group a (BankMed) satışıdır. 2010 yılı sonu itibarıyla mali aracı kuruluşların faaliyetleri sektöründe 299 adet uluslararası sermayeli şirket faaliyet göstermektedir. 2010 yılında 867 milyon dolar uluslararası doğrudan yatırımın gerçekleştiği imalat sanayiinde ise büyük ölçekli birleşme ve satın alma işlemi gerçekleşmemesine karşın, çok sayıda şirket tarafından gerçekleştirilen uluslararası doğrudan sermaye transferleri ile yıllar itibarıyla genel eğilim korunmuştur. Türkiye de imalat sanayiinde 2010 yılı sonu itibarıyla 4.369 adet uluslararası sermayeli şirket faaliyet göstermektedir. Bu rakam, toplam uluslararası sermayeli şirketlerin %17 sini oluşturmaktadır. İmalat sanayii içerisinde kimya sektörü 484, gıda ürünleri, içecek ve tütün sektörü 468 ve tekstil sektörü 440 adet uluslararası sermayeli şirket ile ilk üç sırayı paylaşan alt sektörler olmuşlardır. Grafik 4: Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişinin Sektörel Dağılımı 2010 Diğer 19% Elektrik, Gaz, Buhar ve Sıcak Su Üretimi ve Dağıtımı 31% İnşaat 6% Toptan ve Perakende Ticaret 6% İmalat Sanayii 13% Mali Aracı Kuruluşların Faaliyetleri 25% Kaynak: TCMB 12

2011 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu Tablo 6: Sektörlere Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri 2002-2010 (Milyon Dolar) Sektörler 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Mali Aracı Kuruluşların Faaliyetleri 246 51 69 4.018 6.957 11.662 6.069 666 1.630 Ulaştırma, Depolama ve Haberleşme 1 1 639 3.285 6.696 1.117 170 391 210 Elektrik, Gaz, Buhar ve Sıcak Su Üretimi ve Dağıtımı Toptan ve Perakende Ticaret; Motorlu Taşıt, motosiklet, kişisel ve ev eşyalarının onarımı 68 86 66 4 112 568 1.068 2.126 2.063 75 58 72 68 1.166 165 2.085 389 389 Gıda Ürünleri, İçecek ve Tütün İmalatı 14 249 78 68 608 766 1.252 196 149 Kimyasal Madde ve Ürünler ile Suni Elyaf İmalatı 8 9 38 174 601 1.109 200 336 102 Ana Metal ve Fabrikasyon Metal Ürünleri İmalatı 18 1 6 139 158 515 1.243 31 160 Gayrimenkul, Kiralama ve İş Faaliyetleri 0 3 3 29 99 560 641 560 368 Diğer 141 238 219 750 1.242 2.675 2.019 1.557 1.465 Toplam 571 696 1.190 8.535 17.639 19.137 14.747 6.252 6.536 Kaynak: TCMB 1.2.3. Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişlerinin 13 Ülkelere Göre Dağılımı 2010 yılı içerisinde gerçekleşen AB ülkeleri kaynaklı 4,9 milyar dolar tutarındaki nakit sermaye girişleri toplam sermaye girişlerinin %75,1 ini oluşturmaktadır. 2010 yılı uluslararası doğrudan yatırım girişlerinde orijin ülke bazında ilk üç sırayı %27,5 ile Avusturya, %9,2 ile Fransa ve %9,1 ile Almanya almıştır (Tablo 7). 2009 yılında 1 milyar dolar sermaye girişi ile birinci sırada yer alan Avusturya, 2010 yılında nakit sermaye girişlerini %76,4 oranında artırarak birinci sıradaki yerini korumuştur. 13 Uluslararası yatırımcıların Türkiye deki yeni veya mevcut şirketleri ile iştirak ettikleri yerli sermayeli şirketlerdeki ortaklık paylarına ilişkin transferlerdir. Uluslararası sermayeli şirketlerin yurt dışındaki ortaklarından kullandıkları kredilere ilişkin diğer sermaye bileşeni ile yabancıların gayrimenkul edinimlerine istinaden transfer edilen tutarları içeren gayrimenkul bileşeni dahil değildir. 13

Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu 2011 Tablo 7: Ülkelere Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri 2009-2010 (Milyon Dolar) 2009 Sıra Ülke Sermaye Girişi Oran (%) 1 Avusturya 1.019 16,3 2 Hollanda 718 11,5 3 Fransa 617 9,9 4 Almanya 498 8,0 5 Lüksemburg 493 7,9 6 Çek Cumhuriyeti 465 7,4 7 İngiltere 350 5,6 8 İtalya 314 5,0 9 A.B.D. 260 4,2 10 Belçika 201 3,2 Diğer 1.317 21,1 Toplam 6.252 100,0 2010 Sıra Ülke Sermaye Girişi Oran (%) 1 Avusturya 1.798 27,5 2 Fransa 600 9,2 3 Almanya 598 9,1 4 Hollanda 498 7,6 5 Yunanistan 425 6,5 6 Japonya 347 5,3 7 ABD 320 4,9 8 Lüksemburg 280 4,3 9 İngiltere 240 3,7 10 İspanya 190 2,9 Diğer 1.240 19,0 Toplam 6.536 100,0 Kaynak: TCMB 2009 ve 2010 yıllarında en çok uluslararası doğrudan sermaye girişi yapan ülkeler incelendiğinde ilk dört sırayı paylaşan ülkelerin değişmediği görülmektedir. Bu durum, Avusturya, Fransa, Almanya ve Hollanda dan Türkiye yapılan doğrudan yatırım trendlerinin korunduğuna işaret etmektedir. 1.2.4. Özelleştirme Uygulamalarında Uluslararası Doğrudan Yatırım Özelleştirme işlemlerine istinaden 2010 yılı ödemeler dengesine yansıyan bir uluslararası doğrudan yatırım girişi bulunmamaktadır. 2000-2010 yılları arasında özelleştirme ve özelleştirme yoluyla Türkiye ye gelen uluslararası doğrudan yatırım tutarları Tablo 8 de yer almaktadır. 14

2011 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu Tablo 8: Özelleştirme ve Uluslararası Doğrudan Yatırımlar (Milyon Dolar) Yıl a Özelleştirme Tutarı Özelleştirme Yoluyla Türkiye ye Gelen UDY 2000 3.302 585 2001 2.489 2.369 2002 536-2003 187-2004 1.283 49 2005 8.222 1.500 2006 8.096 1.768 2007 4.259-2008 6.297 611 2009 2.275 232 2010 3.085 - Toplam 40.031 7.114 Kaynak: Özelleştirme İdaresi Başkanlığı, TCMB a) 2000 ve 2001 yılları değerlerine GSM operatörü lisans bedeli dahildir. 1.2.5. Birleşme ve Satın Alma İşlemlerinde Uluslararası Doğrudan Yatırımlar 14 Birleşme ve satın alma işlemleri ile ilgili ulusal ve uluslararası niteliği bulunan raporlara bakıldığında; raporu hazırlayan kuruluşların çalışma, veri toplama ve analiz yöntemlerinin farklı olması sebebiyle gerek tutar, gerekse işlem bakımından aralarında çeşitli farklılıklar görülmektedir. Ayrıca, bu raporlarda değeri açıklanmamış işlemler için yapılan tahminlerin de farklı olabileceği görülmektedir. Küresel ekonomik krizin etkilerinin giderilmeye çalışıldığı 2010 yılında ABD, Japonya, ve Avro bölgesindeki ülkelerden Yunanistan, İspanya, İtalya, Portekiz başta olmak üzere gelişmiş ülkelerin kırılganlığı sürerken Türkiye nin de dahil olduğu bazı gelişmekte olan ülkeler krizin olumsuz etkilerini nispeten daha hızlı geride bırakabilen ülkeler olmuşlardır. 14 Deloitte Annual Turkish M&A Review 2010, Ocak 2011 Birleşme ve Satın Alma İşlemleri 2010 Raporu, Ernst & Young, Ocak 2011 15

Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu 2011 2010 yılında Türkiye de uluslararası yatırımcılar tarafından gerçekleştirilen birleşme ve satın alma işlemlerinin toplam işlem hacmindeki payı yaklaşık olarak aynı düzeyde kalmıştır. Deloitte raporuna göre 29 milyar dolarlık toplam tutarın 10,5 milyar doları uluslararası yatırımcılar tarafından gerçekleştirilen işlemlerden kaynaklanmaktadır. Ernst&Young raporunda ise; 2010 yılı birleşme ve satın alma piyasasına yatırımcı profili açısından bakıldığında uluslararası yatırımcılar 9,9 milyar dolar ile toplam işlem hacminin yaklaşık %38 ini gerçekleştirmiştir. 16

2011 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu 1.3. Türkiye de Uluslararası Sermayeli Şirket Sayıları 15 2010 yılı sonu itibarıyla Türkiye de 25.948 adet uluslararası sermayeli şirket faaliyette bulunmaktadır. Bu şirketlerin 21.133 adedi uluslararası sermayeli şirket ve şube kuruluşu, 4.815 adedi ise yerli sermayeli şirketlere yapılan uluslararası sermaye iştirakidir (Tablo 9). Tablo 9: Yıllar İtibarıyla Kuruluş Türlerine Göre Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sayısı Yıl Yeni İştirak Şube Toplam 1954-2005 ( Birikimli ) 8.080 1870 323 10.273 2006 2.266 596 58 2.920 2007 2.624 616 64 3.304 2008 2.483 624 64 3.171 2009 2.302 566 68 2.936 2010 2.724 543 77 3.344 Genel Toplam 20.479 4.815 654 25.948 Geçici Veriler, Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Uluslararası sermayeli şirket sayısında; 2008 yılında %4, 2009 yılında ise %7 oranlarında azalma olurken, 2010 yılında %13 düzeyinde artma olmuştur. 2010 yılı sonu itibarıyla Türkiye de faaliyette bulunan 25.948 adet uluslararası sermayeli şirketin %77 si limited şirketlerden, %20,8 i anonim şirketlerden, geri kalan %2,2 lik bölümü ise şubelerden ve komandit, kolektif, adi şirket, iş ortaklığı ve adi komandit şirketlerden oluşmaktadır. 15 Uluslararası sermayeli şirket sayıları tasfiye, %100 yerli sermayeli şirket statüsüne geçiş gibi nedenlerle değişmektedir. Bu rakamlar belli dönemlerde revize edilmektedir. 17

Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu 2011 Grafik 5: Piyasaya Giriş Şekillerinin Yıllık Dağılımı 2006-2010 4000 3500 3000 2500 Adet 2000 1500 1000 500 0 2006 2007 2008 2009 2010 Yeni İştirak Şube Geçici Veriler, Kaynak : Hazine Müsteşarlığı 2006-2010 yılları arasında yeni şirket ve şube kuruluşlarının toplam uluslararası sermayeli şirketler içerisindeki ortalama payı %81 seviyesindedir. Grafik 6: Piyasaya Giriş Şekillerinin Yıllar İtibarıyla Sektörel Dağılımı 2008-2010 2500 2000 1500 Adet 1000 500 0 Yeni İştirak Yeni İştirak Yeni İştirak Yeni İştirak Yeni İştirak Yeni İştirak Yeni İştirak Diğer Toplumsal, Sosyal ve Kişisel Hizmet Faaliyetleri Gayrimenkul, Kiralama ve İş Faaliyetleri İmalat Sanayii İnşaat Oteller ve Lokantalar Toptan ve Perakende Ulaştırma, Ticaret, Motorlu Haberleşme ve Taşıt,Motosiklet, Depolama Hizmetleri Kişisel ve Ev 2008 2009 2010 Geçici Veriler, Kaynak : Hazine Müsteşarlığı Türkiye de yatırımları olan uluslararası sermayeli şirketlerin, başta toptan ve perakende ticaret olmak üzere, imalat sanayi ile gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri sektörlerinde faaliyette bulundukları görülmektedir. 18

2011 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu 2009 yılında 2.370 adet uluslararası sermayeli şirket ve şube kurulmuş, 566 adet yerli sermayeli şirkete uluslararası sermaye iştiraki gerçekleşmiştir. 2010 yılında ise Türkiye de 2.801 adet uluslararası sermayeli şirket ve şube kurulmuş olup, 543 adet yerli sermayeli şirkete de uluslararası sermaye iştiraki gerçekleşmiştir (Tablo 10). 2010 yılında bir önceki yıla göre kurulan uluslararası sermayeli şirket ve şube sayısı %18,2 artarken, yerli sermayeli şirkete uluslararası sermaye iştiraki sayısı %4,1 oranında azalmıştır. Tablo 10: Kuruluş Türlerine Göre Uluslararası Sermayeli Şirketler (2009-2010 Aylık) 2009 2010 Yeni İştirak Şube Toplam Yeni İştirak Şube Toplam % Değişim Ocak 179 44 8 231 201 48 6 255 10,4 Şubat 170 45 3 218 197 46 7 250 14,7 Mart 185 57 2 244 248 42 9 299 22,5 Nisan 163 44 2 209 218 43 6 267 27,8 Mayıs 177 47 7 231 252 49 5 306 32,5 Haziran 230 52 9 291 213 56 5 274-5,8 Temmuz 203 44 6 253 217 43 5 265 4,7 Ağustos 208 48 4 260 207 56 12 275 5,8 Eylül 179 42 4 225 206 38 6 250 11,1 Ekim 207 50 2 259 264 42 5 311 20,1 Kasım 198 33 12 243 231 36 4 271 11,5 Aralık 203 60 9 272 270 44 7 321 18,0 Toplam 2.302 566 68 2.936 2.724 543 77 3.344 13,9 Geçici Veriler, Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 1.3.1. Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sektörel Dağılımı 2010 yılı sonu itibarıyla Türkiye deki 25.948 adet uluslararası sermayeli şirketin, 7.847 adedinin toptan ve perakende ticaret, 4.369 adedinin imalat sanayi, 4.144 adedinin ise gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri sektörlerinde faaliyette bulunduğu görülmektedir. İmalat sanayinde uluslararası sermayeli şirket sayısı bakımından kimyasal madde ve ürünler imalatı birinci sırada yer alırken, gıda ürünleri, içecek ve tütün imalatı ile tekstil ürünleri imalatı takip eden alt sektörler konumundadır (Tablo 11). 19

Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu 2011 Tablo 11: Uluslararası Sermayeli Şirket Sayılarının Sektörlere Göre Dağılımı Sektörler 1954-2005 (Birikimli) 2006 2007 2008 2009 2010 1954-2010 Toplam Tarım, Avcılık,Ormancılık ve Balıkçılık 156 39 46 52 55 63 411 Madencilik ve Taşocakçılığı 182 45 77 87 73 79 543 İmalat Sanayii 2.237 412 463 454 388 415 4.369 Gıda Ürünleri, İçecek ve Tütün İmalatı 244 42 34 34 50 64 468 Tekstil Ürünleri İmalatı 290 45 46 21 18 20 440 Kimyasal Madde ve Ürünlerin İmalatı 254 40 54 45 39 52 484 B.Y.S. Makine ve Teçhizat İmalatı 164 51 44 46 29 23 357 Motorlu Kara Taşıtı, Römork ve Yarı- Römork İmalatı 157 15 19 23 18 7 239 Diğer İmalat 1.128 219 266 285 234 249 2.381 Elektrik, Gaz ve Su 97 40 69 108 128 126 568 İnşaat 624 386 444 344 299 319 2.416 Toptan ve Perakende Ticaret, 3.579 717 757 760 913 1.121 7.847 Oteller ve Lokantalar 849 182 196 203 171 154 1.755 Ulaştırma, Haberleşme ve Depolama Hizmetleri 867 256 270 282 264 344 2.283 Mali Aracı Kuruluşların Faaliyetleri 138 46 42 42 17 14 299 Gayrimenkul Kiralama ve İş Faaliyetleri 1.104 626 779 635 468 532 4.144 Diğer Toplumsal, Sosyal ve Kişisel Hizmet Faaliyetleri 440 171 161 204 160 177 1.313 Toplam 10.273 2.920 3.304 3.171 2.936 3.344 25.948 Geçici Veriler, Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Dünya genelinde 2009 yılında imalat ve hizmet sektörlerinde yapılan uluslararası doğrudan yatırımlarda düşüş yaşanmıştır. Ancak, uluslararası doğrudan yatırım içinde imalat sektörünün payı düşerken, hizmetler sektörünün payı artmıştır. 2009 yılında küresel ekonomik krizden olumsuz yönde etkilenen motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork imalatı 2010 yılında toparlanmaya başlamıştır. Motorlu kara taşıtı üretimi 2010 yılında dünya genelinde %25,8 oranında artış göstermiştir. Dünya da kimyasal madde ve ürünlerin imalatı ve gıda ürünleri, içecek ve tütün imalatı gibi başlangıçta krize dayanıklı sektörler 2009 yılında krizden olumsuz etkilenmişlerdir. Bununla beraber elektrik, gaz ve su dağıtımı, elektronik ekipmanlar, inşaat ve telekomünikasyon sektörlerinde 2008 yılına göre 2009 yılında daha fazla uluslararası doğrudan yatırım yapıldığı gözlemlenmiştir. Dünya genelinde uluslararası doğrudan yatırımların hizmetler sektöründe gözlenen yoğunlaşma eğilimi, Türkiye de de önemli oranda geçerlilik taşımaktadır. 2006-2010 yılları arasında faaliyette bulunan uluslararası sermayeli şirketlerin 20

2011 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu sektörel dağılımına bakıldığında; toptan ve perakende ticaret, gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri ile imalat sanayi sektörleri ilk üç sırada yer almıştır. İmalat sanayi sektörü 2005 yılına kadar toptan ve perakende ticaret sektörünü takip ederken, 2006 yılından itibaren gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri sektöründen sonra yer almaya başlamıştır. Küresel ekonomik krizden olumsuz etkilenen motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork imalatında faaliyette bulunan uluslararası sermayeli şirketlerin sayısında 2009 yılında başlayan azalma devam etmiş, 2010 yılında da bu sektördeki uluslararası doğrudan yatırım girişlerindeki %82 lik düşüş, şirket sayısına da %61,1 lik düşüşle yansımıştır. 2010 yılında sektörlerde faaliyette bulunan uluslararası sermayeli şirket sayılarında, ulaştırma, haberleşme ve depolama hizmetleri sektöründe %30,3 oranında, toptan ve perakende ticaret sektöründe ise %22,8 oranında, tarım, avcılık, ormancılık ve balıkçılık sektöründe %14,5 oranında, gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri sektöründe %13,7 oranında, imalat sanayinde ise %7 oranında artış olurken, mali aracı kuruluşların faaliyetleri sektöründe % 17,6 oranında, oteller ve lokantalar sektöründe %9,9 oranında, elektrik, gaz ve su sektöründe ise 1,6 oranında düşüş gerçekleşmiştir. İmalat sanayinde faaliyette bulunan uluslararası sermayeli şirketler arasında kimyasal madde ve ürünler imalatında %33,3 oranında, gıda ürünleri, içecek ve tütün imalatında %28 oranında artış gözlenirken, motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork imalatında %61,1 oranında, kimyasal madde ve ürünlerin imalatında %20,7 lik düşüş gerçekleşmiştir. 1.3.2. Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırımcı Ülkelere Göre Dağılımı 25.948 adet uluslararası sermayeli şirketin ülke gruplarına göre dağılımında, AB ülkeleri 13.582 girişimle birinci sırada yer almaktadır. AB ülkeleri içinde de Almanya 4.326 adet, İngiltere 2.238 adet ve Hollanda 1.872 adet ile Türkiye de en fazla şirketi olan ilk üç AB ülkesi olarak sıralanmaktadır (Tablo 12). 2010 yılında kurulan 3.344 adet uluslararası sermayeli şirketin, 1.343 adedi AB ülkeleri, 942 adedi Yakın ve Ortadoğu ülkeleri ve 513 adedi ise diğer Avrupa ülkeleri ortaklı şirketlerdir (Tablo 12). 21

Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu 2011 Tablo 12: Uluslararası Sermayeli Şirket Sayısının Ülkelere Göre Dağılımı Ülkeler 1954-2005 (Birikimli) 2006 2007 2008 2009 2010 1954-2010 Toplam AB Ülkeleri 5.431 1.832 1.896 1.681 1.399 1.343 13.582 Almanya 1.777 513 521 552 492 471 4.326 Hollanda 806 249 243 259 147 168 1.872 İngiltere 789 435 413 237 202 162 2.238 İtalya 371 90 78 101 89 96 825 Diğer AB Ülkeleri 1.688 545 641 532 469 446 4.321 Diğer Avrupa Ülkeleri (AB Hariç) 1.242 335 437 504 417 513 3.448 Afrika Ülkeleri 188 39 46 47 68 96 484 Kuzey Amerika 573 126 146 133 146 136 1.260 A.B.D. 520 107 117 114 115 106 1.079 Kanada 53 19 29 19 31 30 181 Orta ve Güney Amerika, Karayipler 63 12 18 12 17 14 136 Yakın ve Orta Doğu Ülkeleri 1.965 377 474 533 632 942 4.923 Azerbaycan 220 80 116 127 163 170 876 Irak 295 62 99 83 107 108 754 İran 637 98 96 133 173 421 1.558 Diğer 813 137 163 190 189 243 1.735 Diğer Asya 695 152 253 220 234 267 1.821 Çin Halk Cum. 211 22 38 43 42 43 399 Güney Kore Cum. 84 12 21 13 21 19 170 Diğer 400 118 194 164 171 205 1.252 Diğer Ülkeler 116 47 34 41 23 33 294 Toplam 10.273 2.920 3.304 3.171 2.936 3.344 25.948 Geçici Veriler, Kaynak : Hazine Müsteşarlığı 1.3.3. Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sermaye Büyüklüklerine Göre Dağılımı Türkiye deki uluslararası sermayeli şirketlerin sermaye büyüklüğüne göre dağılımına bakıldığında, 2006-2010 yılları arasında sermayesi 50.000 doların altında olan şirketlerin toplam şirket sayısı içindeki payları giderek azalma eğilimi göstermiştir. Bununla birlikte, sermayesi 50.000-200.000 doları arasında olanların payı 2006 yılında %26,4 iken bu oran artarak 2010 yılında %32,8 olmuştur. Sermaye büyüklüğü 500.000 doların üzerinde olan uluslararası sermayeli şirketlerin toplam şirket sayısı içindeki payının 2006-2010 dönemindeki artışı da ortalama yıllık %8,7 düzeyinde olmuştur (Tablo 13). 22

2011 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu Tablo 13: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sayılarının Sermaye Büyüklüğü Açısından Yıllara Göre Dağılımı (2006-2010) 2006 2007 2008 2009 2010 Sermaye Tutarı (Dolar) Şirket Sayısı Toplam İçindeki Payı (%) Şirket Sayısı Toplam İçindeki Payı (%) Şirket Sayısı Toplam İçindeki Payı (%) Şirket Sayısı Toplam İçindeki Payı (%) Şirket Sayısı Toplam İçindeki Payı (%) <50.000 1.712 58,6 1.846 55,9 1.617 51,0 1.516 51,6 1.688 50,5 50.000-200.000 772 26,4 895 27,1 911 28,7 961 32,7 1.096 32,8 200.000-500.000 218 7,5 244 7,4 330 10,4 223 7,6 277 8,3 >500.000 218 7,5 319 9,7 313 9,9 236 8,0 283 8,5 Toplam 2.920 100,0 3.304 100,0 3.171 100,0 2.936 100,0 3.344 100,0 Geçici Veriler, Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 2010 yılında kayıtlı sermayesi 500.000 doların üzerinde olan 283 adet uluslararası sermayeli şirket kurulmuş olup, bu şirketlerin 64 adedi imalat sanayinde, 57 adedi toptan ve perakende ticaret sektöründe, 33 adedi elektrik, gaz ve su sektöründe, 31 adedi inşaat sektöründe, 26 ise adedi gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri sektöründe faaliyette bulunmaktadır. Ayrıca, 2010 yılında faaliyete başlayan bu büyüklükteki şirketlerin sayısı, bir önceki yıla göre imalat sanayinde %48,8 lik, ulaştırma, haberleşme ve depolama hizmetlerinde %43,8 lik, elektrik, gaz ve su sektöründe ise %50 lik artış göstermiştir (Tablo 14). 23

Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu 2011 Tablo 14: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sermaye Büyüklüğü Açısından Sektörlere Göre Dağılımı (2009-2010) Sektörler <50.000 50.000-200.000 2009 2010 200.000-500.000 Sermaye Tutarı (Dolar) 50.000 - >500.000 Toplam <50.000 200.000 200.000-500.000 >500.000 Toplam Tarım, Avcılık,Ormancılık ve Balıkçılık 29 17 3 6 55 26 19 11 7 63 Madencilik ve Taşocakçılığı 35 25 7 6 73 41 21 4 13 79 İmalat Sanayi 171 135 39 43 388 163 139 49 64 415 Gıda Ürünleri, İçecek ve Tütün İmalatı 24 15 3 8 50 24 27 2 10 63 Tekstil Ürünleri İmalatı 7 6 1 4 18 5 10 2 3 20 Kimyasal Madde ve Ürünlerin İmalatı 19 13 3 4 39 16 16 7 13 52 B.Y.S. Makine ve Teçhizat İmalatı 10 11 3 5 29 12 6 2 5 25 Motorlu Kara Taşıtı, Römork,Yarı-Römork İm. 9 5 3 1 18 3 1 2 1 7 Diğer İmalat 102 85 26 21 234 103 79 34 32 248 Elektrik, Gaz ve Su 71 31 4 22 128 51 34 8 33 126 İnşaat 120 127 25 27 299 134 121 33 31 319 Toptan ve Perakende Ticaret, 466 312 81 54 913 557 420 87 57 1.121 Oteller ve Lokantalar 83 56 14 18 171 86 47 11 10 154 Ulaştırma, Haberleşme ve Depolama Hizmetleri Mali Aracı Kuruluşların Faaliyetleri Gayrimenkul Kiralama ve İş Faaliyetleri Diğer Toplumsal, Sosyal ve Kişisel Hizmet Faa. 137 90 21 16 264 170 121 30 23 344 9 1 3 4 17 7 2 1 4 14 294 127 18 29 468 344 131 31 26 532 101 40 8 11 160 109 41 12 15 177 Toplam 1.516 961 223 236 2.936 1.688 1.096 277 283 3.344 Geçici Veriler, Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 2010 yılında kayıtlı sermayesi 500.000 doların üzerinde olan 283 adet uluslararası sermayeli şirketin 144 adedi AB ülkelerinin yatırımcılarının ortağı olduğu şirketlere aittir (Tablo 15). 24

2011 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu Tablo 15: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sermaye Büyüklüğü Açısından Ülkelere Göre Dağılımı (2009-2010) Ülkeler <50.000 50.000-200.000 Geçici Veriler, Kaynak : Hazine Müsteşarlığı 2009 2010 200.000-500.000 Sermaye Tutarı (Dolar) >500.000 Toplam <50.000 50.000-200.000 200.000-500.000 >500.000 Toplam AB Ülkeleri 781 412 85 121 1.399 738 368 93 144 1.343 Almanya 271 158 32 31 492 269 128 32 42 471 Hollanda 81 36 10 20 147 78 48 13 29 168 İngiltere 111 57 15 19 202 84 54 10 14 162 Diğer AB Ülkeleri 54 24 4 7 89 46 33 7 10 96 Diğer Avrupa Ülkeleri (AB Hariç) 210 134 39 34 417 268 165 45 35 513 Kuzey Afrika Ülkeleri 17 16 4 3 40 27 31 5 4 67 Diğer Afrika Ülkeleri 14 13 1 28 18 10 1 0 29 Kuzey Amerika 92 30 14 10 146 83 29 7 17 136 A.B.D. 78 22 8 7 115 69 17 5 15 106 Kanada 14 8 6 3 31 14 12 2 2 30 Orta ve Güney Amerika, Karayipler 10 5 0 2 17 10 2 2 0 14 Yakın ve Orta Doğu Ülkeleri 277 259 51 45 632 398 390 99 55 942 Azerbaycan 64 65 22 12 163 72 74 18 6 170 Irak 40 48 9 10 107 28 56 16 8 108 İran 78 80 8 7 173 176 187 37 21 421 Diğer 95 66 12 16 189 122 73 28 20 243 Diğer Asya 101 84 28 21 234 128 97 20 22 267 Diğer Ülkeler 14 8 1 0 23 18 4 5 6 33 Toplam 1.516 961 223 236 2.936 1.688 1.096 277 283 3.344 1.3.4. Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Bulundukları İllere Göre Dağılımı 25.948 adet uluslararası sermayeli şirketin illere göre dağılımında 14.568 adet şirket ile İstanbul birinci sırada yer almaktadır. Antalya 3.233 adet, Ankara 1.736 adet ve Muğla 1.548 adet şirket ile İstanbul u takip etmiştir (Tablo 16). 25

Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu 2011 Tablo 16: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sayılarının İllere Göre Dağılımı (İlk 10 İl) İl Şirket Sayısı (1954-2010) Toplam Uluslararası Sermayeli Şirket Sayısı İçindeki Payı (%) Şirket Sayısı (2010) Toplam Uluslararası Sermayeli Şirket Sayısı İçindeki Payı (%) İstanbul 14.568 56,1 1.997 59,7 Antalya 3.233 12,5 376 11,2 Ankara 1.736 6,7 198 5,9 Muğla 1.548 6,0 207 6,2 İzmir 1.379 5,3 91 2,7 Bursa 527 2,0 57 1,7 Aydın 464 1,8 55 1,6 Mersin 437 1,7 47 1,4 Kocaeli 309 1,2 35 1,0 Adana 190 0,7 27 0,8 Diğer İller 1.557 6,0 254 7,6 Toplam 25.948 100 3.344 100 Geçici Veriler, Kaynak : Hazine Müsteşarlığı 26

2011 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu Harita 1: 2010 Yılında Kurulan Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Bulundukları İllere Göre Dağılımı Geçici Veriler, Kaynak : Hazine Müsteşarlığı 27

Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu 2011 Harita 2: 1954-2010 Yılları Arasında Faaliyette Bulunan Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Bulundukları İllere Göre Dağılımı Geçici Veriler, Kaynak : Hazine Müsteşarlığı 28

2011 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu 25.948 adet uluslararası sermayeli şirketin %56,1 inin faaliyette bulunduğu İstanbul ilinde, uluslararası sermayeli şirketlerin en yoğun olduğu alanlar sırasıyla toptan ve perakende ticaret, imalat sanayi, gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri sektörleridir (Tablo 17). Tablo 17: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Faaliyette Bulundukları İllerin Sektörlere Göre Dağılımı (1954-2010) Sektörler İstanbul Antalya Ankara Muğla İzmir Tarım, Avcılık,Ormancılık ve Balıkçılık 108 79 26 57 17 Madencilik ve Taşocakçılığı 208 26 107 55 9 İmalat Sanayii 2.554 199 243 380 50 Gıda Ürünleri, İçecek ve Tütün İmalatı 232 30 17 61 5 Tekstil Ürünleri İmalatı 295 6 8 25 4 Kimyasal Madde ve Ürünlerin İmalatı 325 18 15 39 1 B.Y.S. Makine ve Teçhizat İmalatı 216 3 32 32 1 Motorlu Kara Taşıtı, Römork, Yarı-Römork İmalatı 93 -- 10 17 -- Diğer İmalat 1.393 142 161 206 39 Elektrik, Gaz ve Su 325 27 124 38 1 İnşaat 916 598 208 118 202 Toptan ve Perakende Ticaret, 5.193 473 469 487 108 Oteller ve Lokantalar 593 563 73 72 285 Ulaştırma, Haberleşme ve Depolama Hizmetleri 1.383 338 82 97 179 Mali Aracı Kuruluşların Faaliyetleri 257 8 8 7 6 Gayrimenkul Kiralama ve İş Faaliyetleri 2.202 764 274 169 482 Diğer Toplumsal, Sosyal ve Kişisel Hizmet Faaliyetleri 829 158 122 68 40 Toplam 14.568 3.233 1.736 1.548 1.379 Geçici Veriler, Kaynak : Hazine Müsteşarlığı Türkiye deki 25.948 adet uluslararası sermayeli şirketin %60,9 u Marmara bölgesinde, %15,5 i Akdeniz bölgesinde, %13,8 i Ege bölgesinde, %7,8 i İç Anadolu bölgesinde, %1,9 u da diğer bölgelerde faaliyette bulunmaktadır. 29