Bölüm 1 Firma, Finans Yöneticisi, Finansal Piyasalar ve Kurumlar Yatırım (Sermaye Bütçelemesi) ve Finanslama Kararları Şirket Nedir? Finansal Yönetici Kimdir? Şirketin Amaçları Finansal piyasalar ve kurumların önemi Tasarrufların şirketlere akışı Finansal piyasaların ve aracıların fonksiyonları Finans Yöneticisinin Rolü Sermaye Bütçelemesi Kararı Maddi (tangible) ve maddi olmayan (intangible) varlıklara yatırım yapma kararı yatırım kararı olarak da bilinmektedir. Finans Yöneticisinin Rolü Finansman Kararı Firmanın reel varlıklara yapacağı yatırımın ödenmesinde kullanılacak nakdin nasıl elde edileceği ile ilgili karar. Sermaye Yapısı Uzun vadeli borç ve özsermaye finansmanının bileşimi. 1
Finans Yöneticisinin Rolü Şirketin Operasyonları Reel varlıklar (2) (3) Finans Yöneticisi (4a) (1) Yatırımcılardan elde edilen nakit (4b) (1) (2) Şirket içinde yatırıma yönlendirilen nakit (3) Şirketin operasyonlarından elde ettiği nakit (4a) Yeniden yatırıma yönlendirilen nakit (4b) Yatırımcılara geri ödenen nakit Yatırımcılar Yatırım yapılacak varlıklar Finans Yöneticisinin Rolü Reel Varlıklar Mal ve hizmet üretiminde kullanılan varlıklar. Finansal Varlıklar Reel varlıkların yarattığı gelir üzerindeki haklar (Menkul kıymetler). Firma Firma Nedir? Hissedarların sahip olduğu ve ayrı bir hukuksal kişiliğe sahip olarak organize edilmiş işletmedir. Firma Çeşitleri Şahıs Firması: Hiç kimsenin ortak ve hissedar olmadığı, tek kişi tarafından sahip olunan firma tipidir. Ortaklık: İki veya daha çok kimsenin sahip olduğu ve bu kimselerin firmanın tüm yükümlülüklerinden kişisel olarak sorumlu oldukları işletme 2
Firma Nedir? Firma Çeşitleri Şirketler: Sınırlı sorumluluğu olan hissedarların sahip olduğu işletme Sınırlı Sorumluluk: Şirketin ortakları şirketin yükümlülüklerinden kişisel olarak sorumlu değildir. Finans Yöneticisi Kimdir? Tepe Finans Yöneticisi (CFO) Fon Yöneticisi Muhasebe Müdürü Finans Yöneticisi Kimdir? Tepe Finans Yöneticisi (CFO) Fon yöneticisine ve muhasebe müdürüne nezaret eden ve tüm finansal stratejiyi belirleyen yönetici Fon Yöneticisi Finansmandan, nakit yönetiminden, finansal piyasalardan ve finansal kurumlarla ilişkilerden sorumlu yönetici Muhasebe Müdürü Bütçeleme, muhasebe ve denetimden sorumlu yönetici 3
Şirket Amaçları Hissedarlar yöneticilerin firmanın piyasa değerini en yüksek düzeye çıkarmasını ister. Oysa yöneticiler bu nu yapar mı? Yöneticiler birçok paydaş ı (firmada finansal çıkarı olan herhangi kimse) düşünmektedirler Temsil maliyetleri sorunu firma ortakları ile yöneticiler arasındaki çıkar çatışmasıdır. Temsil (Vekalet) Problemi Sahiplik vs. Yönetim Bilgideki Farklılık Hisse senedi fiyatları ve getiriler Hisse veya başka menkul kıymet ihracı Kar payları Finansman Amaçlardaki Farklılık Yönetim vs. hissedarlar Üst yönetim vs. operasyonel yönetim Hissedarlar vs. Bankalar ve kreditörler Şirket Amaçları Vekalet Problemi Çözümleri 1 Ücret Paketleri 2 Yönetim Kurulu 3 Şirketlerin Satın Alınması 4 Uzmanların İzlemesi 4
Finansal Piyasaların Önemi Finansal piyasalar menkul kıymetlerin ihraç edildiği ve alınıpsatıldığı piyasalardır. Finansal piyasalar şirketlerin büyümesi için gerekli olan fonların temin edilmesinde rol oynarlar. Modern bir finansal sistem şirketin yaşına, büyüme hızına ve yaptığı işe bağlı olarak farklı birçok formda finansman sağlar. Finansal Piyasalar Para Birinci el Piyasalar İkinci el Piyasalar Tezgah üstü Piyasalar Tasarrufların Şirketlere Akışı Hisse veya tahvil ihracı Şirket (Reel varlıklara yatırım) Yeniden yatırıma yönlendirilen nakit Nakit Yatırımcılar Halka açık olmayan şirketlerde tasarrufların akışı 5
Halka açık şirketlerde tasarrufların akışı Finansal piyasalar Hisse senedi piyasaları Sabit getirili menkul kıymet piyasaları Şirket (Reel varlıklara Yatırım) Yeniden yatırım Para piyasaları Emtia, döviz ve türev Piy. Finansal Aracılar Yatırım Fonları Emeklilik Fonları Finansal Kurumlar Bankalar Sigorta Şirketleri Dünya genelinde yatırımcılar Hisse Senedi Piyasası Finansal piyasalar menkul kıymetlerin ihraç edildiği ve alınıpsatıldığı piyasalardır. Halka açık şirketlerin hisse senetleri, NYSE ve İMKB gibi hisse senedi borsalarında işlem görür. Menkul kıymetlerin ilk satışı, veya birincil halka arzı, ve şirketlerin bu satış sayesinde fon yaratması birinci el piyasada gerçekleşir. Finansal piyasalardaki menkul kıymetlerin yatırımcılar arasındaki müteakip satışı ikinci el piyasalarda olur. İkinci el piyasalar yatırımcılara likidite sağlar. Diğer Finansal Piyasalar Borç kağıtları (ödeme zorunluluğu getiren kontratlar) sabitgetirili menkul kıymet piyasalarında veya tahvil piyasalarında alınıp-satılırlar. Kısa vadeli, yüksek kaliteli, likit borç kağıtlarının alınıpsatıldığı piyasalar para piyasaları olarak adlandırılırken, uzun vadeli borç kağıtlarının ve hisse senetlerinin işlem gördüğü piyasaya sermaye piyasası denmektedir. Ayrıca finansal varlıklar için spot ve vadeli işlem piyasaları (döviz kurları, futures, opsiyonlar için) ve reel varlıklar için emtia borsaları bulunmaktadır. 6
Finansal Aracılar Finansal (mali) Aracı yatırımcıların tasarruflarını bir havuzda toplayan ve yarattığı bu fonları başka bireysel yatırımcıların, şirketlerin ve diğer kurumların yatırımlarının finanse edilmesinde kullandıran bir organizasyondur. Tasarruflar reel yatırıma doğrudan finansal pazarlar aracılığıyla veya dolaylı yoldan finansal aracılar yoluyla akabilir. Finansal aracılar (yatırım fonları, emeklilik fonları, hedge fonlar vs.) menkul kıymet kontratları ihraç ederek fon yaratırlar. Finansal Aracılar Yatırım Fonları yatırımcılar için menkul kıymet ihraç ederek fon yaratırlar ve bu fonları profesyonel yönetim ve çeşitlendirme sağlayarak finansal varlık portföylerine yatırırlar. Tasarrufu olan bir yatırımcı bir şirketin menkul kıymetlerini kendisi doğrudan veya yatırım fonları gibi finansal aracılar yoluyla dolaylı yoldan satın alabilir. X Şirketi Y Fonu Yatırımcı Hisse satışı Hisse ihracı Finansal Aracılar Hedge fonlar zengin veya kurumsal yatırımcılara açık ve sıkı denetime tabi olmamasından dolayı yatırım fonlarına göre daha spekülatif yatırım stratejileri takip edebilen özel yatırım havuzlarıdır. Emeklilik fonları, işverenlerin veya çalışanların katkı payları ile kaynak oluşturduğu ve gelecekte çalışanlara emeklilik döneminde ödeme sağlamak amacıyla oluşturulmuş fonlardır. Emeklilik fonları önemli finansal aracılardır ve büyük miktarda hisse senedi yatırımı yapmaktadırlar. 7
Finansal Kurumlar Tasarrufları bir havuzda toplayıp yatırım yapmanın dışında doğrudan para toplamaya veya sigorta poliçesi yazmaya yetkili finansal aracılar finansal kurumlar olarak adlandırılır. Bankalar ve sigorta şirketleri finansal kurumlardır. Bankalar bireysel yatırımcılara, şirketlere ve diğer organizasyonlara doğrudan borç verebilir. Yatırım bankaları şirketlere finansal piyasalarda menkul kıymet ihracı (hisse senedi, tahvil) ve satışında yardımcı olarak şirketlerin fon yaratmalarını kolaylaştırır. Ayrıca şirket satın almaları ve birleşmelerinde danışmanlık hizmeti verirler. Sigorta şirketlerinin temel fonksiyonu, bireysel yatırımcıları ve şirketleri korumaktır. Aynı zamanda şirket hisselerine ve tahvillerine ağırlıklı olarak yatırım yaparlar. Finansal Piyasaların Fonksiyonları Nakiti zaman içinde taşıyabilme Risk transferi ve çeşitlendirme Likidite sağlama Ödeme mekanizması oluşturma Bilgi sağlama Finansal Piyasaların Fonksiyonları Nakiti zaman içinde taşıyabilme Bugunkü satın alma gücünü gelecek dönemlere taşıyabilme (emeklilik fonları). Gelecekte elde edilecek geliri bugünkü tüketime çevirme. 8
Finansal Piyasaların Fonksiyonları Risk transferi ve çeşitlendirme Sigorta poliçeleri, vadeli sözleşmeler, opsiyonlar Portföy çeşitlendirmesi Finansal Piyasaların Fonksiyonları Likidite İkinci el piyasalar Ödeme Mekanizması Çabuk ve güvenilir bir yolla ve neredeyse mesafe sınırı olmaksızın ödeme yapmak veya ödeme almak. Finansal piyasaların sağladığı bilgi Finansal piyasalarda sürekli olarak oluşan hisse senedi, tahvil fiyatları, faiz oranları vb. bilgiler, finansal yöneticinin şirketin uzun vadeli değerini maksimize ederken vereceği kararları almasında yardımcı olur. Değer Maksimizasyonu & Sermaye Maliyeti Sermaye maliyeti menkul kıymetlerin mevcut değerini korumak için sermaye yatırımlarında gerekli olan minimum getiri oranıdır. Başka bir deyişle, piyasada belli bir seviyede riske sahip yatırımlar için yatırımcıların talep ettiği minimum getiri oranıdır. Şirket dışında oluşan yatırım imkanları üzerindeki getiri oranı, şirket içindeki yatırımlar için minimum getiri oranını belirler. Yani, şirket yatırımları için sermaye maliyeti, finansal piyasalardaki yatırım fırsatları üzerindeki getiri tarafından belirlenir. Bu getiri oranına fırsat maliyeti denmektedir. Sermaye maliyetinden daha yüksek (düşük) getiri sağlayan yatırım projeleri şirkete değer kazandırır (kaybettirir). 9
Değer Maksimizasyonu Nakit Yatırım Fırsatı (reel varlık) Şirket Hissedarlar Yatırım Fırsatı (finansal varlık) Yatırım yap Alternatif olarak hissedarlara nakit ödemesi yap Hissedarlar kendi nam ve hesaplarına yatırım yaparlar 10