Hazırlayan: Dr. Mehmet Ata Öztürk Marmara Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu mehmet.ozturk@marmara.edu.tr Tanım Yaygınlık & Oranlar Sebepler Risk Faktörleri Teşhis Tipler Nörolojik sınıflandırma Anatomik sınıflandırma Etki Derecesi Bağlantılı Engeller Tedavi Eğitsel Konular Yardımcı Ekipmanlar 1 Serebral beyinle ilgilidir Palsi fiziksel karışıklıkla ilgilidir (örnek kas kontrolü eksikliği) Bir grup kronik nörolojik bozukluğu tanımlamak için kullanılan geniş bir terimdir. Gelişmekte olan beyinde (doğum öncesinden 5-6 yaşa kadar) zedelenme ile ortaya çıkan bozukluk Hareket ve duruş (postur) bozukluğu Kalıcı (etkilerini azaltmak mümkün) Hastalık değildir, ilerleyici değildir 2 1000 canlı doğumda 2-5 arasında 1 yaşında 5.2/1000 7 yaşında 2/1000 Bu rakamlar erken yaşlarda CP tanısı alan çocukların tanılarının takipte değiştiğini göstermektedir. Doğum öncesi beyine kan sevkinde problemler Gelişmekte olan beyinde hasar Genetik durum Enfeksiyonlar Beyin kanaması (İntraventriküler kanama sonrası kistik oluşum gelişen prematürlerde CP riski % 90-95) Gebelik sırasında, ya da doğum anında oksijen yetmezliği Ciddi sarılık Kafa travması Doğum travması Prematüre doğum (1500 gr altında doğan bebeklerde CP riski %15-20 ) 3 4 Ebeveynlerle ilgili faktörler İleri yaşta gebelik( 40) Erken yaşta gebelik ( 20) genellikle doğurganlıkla değil, yetersiz beslenmeyle ilintili Çocukla ilgili faktörler Düşük doğum kilosu (< 1.5 kilo) Prematüre doğum (< 27 hafta) Yenidoğan yoğun bakım ünitesine gereksinim Doğum sonrası menenjit (beyin zarı iltihabı) Genellikle 3 yaşından önce gelişimsel basamaklara ulaşamama Motor beceri testleri Kas sertliği kontrolü, duruşların ve gelişimin takibi Refleksler Diğer faktörler Kan tipi uyuşmazlığı Gebeliğin ilk dönemlerinde virütik enfeksiyon 5 Gelişimsel refleksler Yrd.Doç.Dr. Bülent ÜNAY in bir sunumundan alınmıştır 6 1
Genellikle 3 yaşından önce gelişimsel basamaklara ulaşamama Motor beceri testleri Kas sertliği kontrolü, duruşların ve gelişimin takibi Refleksler (Primitif reflekslerin çoğunun 1 yaş civarına kadar gelişmesi beklenirken, örneğin paraşüt refleksinin gelişmediği gözlemlenebilir) El tercihi Vücudun bir tarafının daha sık kullanımı (12 aya kadar) Bilgisayarlı tomografi (CT) Manyetik resonans (MRI) 1. Spastik (kaslarda sertlik veya kasılma / harekette güçlük) 2. Diskinetik (istemsiz ve kontrolsuz hareketler) 3. Ataksik (dengede ve derinlik algısında kayıp) 4. Karışık Gelişimsel refleksler Yrd.Doç.Dr. Bülent ÜNAY in bir sunumundan alınmıştır 7 8 1. Spastik SP SP li çocukların %70-80 lik dilimi Korteksin motor alanlarında hasar İstem dışı reflekslerde artış Hareket limiti (ROM) sınırlı Kaslar daima gergin Esas olarak fleksör (büken), addüktör (yaklaştırıcı), ve iç çevirici kaslar etkilenir. Sarsıntılı, tahmin edilemeyen hareketler Her iki bacak da etkilenmişse sert, makas yürüyüşü gözlemlenir 9 2. Diskinetik SP SP li çocukların % 10-20 lik dilimi Tüm vücudu etkilerşekilde kas tonusunda anomali Motor bölgenin (basal ganglia) etrafında hasar Duygusal stres anlarında hareketlerdeki anomali artar Uyku esnasında bu hareketler yokolur Dizartri olabilir (konuşma kaslarında problem) Alt grup 1 (Atetoz) Debelenme hareketleri, çabuk, rastgele silkinmeli hareketler Alt grup 2 (Distonik) Kafa ve boyunda yoğunlaşan sert postur. Kaslar arasında iletişim arızası (yanlış kas gruplarının birbiri yerine çalışması) 10 3. Ataksik SP SPli çocukların %5-10 luk dilimi Denge bozukluğu ve gevşeklik Serebellum (beyincik) da hasar Derinlik algılamasında ve dengede kayıp Hareketi planlama ve koordinede güçlük Dengesiz ya da çok uzak adımlama 4. Karışık SP SP li çocukların %10-15 lik bir bölümü Önceki tiplerin karışımı En yaygın karışık tip; spastik ve diskinetiktir Ani ya da detaylı hareketlere yeltenmede güçlük (düğme) Niyet titremesi (Intention tremor) mümkün (anahtar) 11 12 2
Hemifleji (kısmi felç): Vücudun 1 kesimi (en yaygın tip) Parapleji: Sadece bacaklara tesir Kuadripleji: Kollar ve bacaklar etkilenmiştir (Tetra) 13 14 Dipleji: alt vücut bölgesi daha çok etkilenmiştir Bölgesel tutulum Tüm vücutta tutulum Çift Hemifleji: bacaklardan çok kollar etkilenmiştir + bir taraf diğerine göre daha çok etkilenmiştir) 15 16 Monopleji: 1 uzuv HAFİF: F: Hareketin çok az sınırlanması ORTA: Dolaşma için, kendi kendine yetmede ya da iletişimde biraz yardıma ihtiyaç duyabilir AĞIR: Çeşitli yardımlara ihtiyaç duyar Zihinsel engel Hemifleji (sıpastik) < %40 ında Tüm vücudu etkilenenlerin > %70 inde Görme engeli Yaygın ve çeşitli Kısmi görme alanından hipermetropluğa uzanan yelpaze Duyma ve konuşma güçlükleri SP li çocukların yaklaşık % 30 unda Nöbet (Seizure) SP li çocukların yaklaşık % 40 50 sinde Hemifleji, kuadripleji (sıpastik) daha eğilimli Diğer fiziksel engeller Sıkolyoz 17 18 3
Amaç fiziksel yetenekleri arttırmak ve komplikasyonları önlemektir Fiziksel terapi: Nörogelişimsel idman (Bobath tekniği) Therasuit Antispastisite ilaçları Diazepam Dantrolen Baklofen Botulinum toksini Ameliyat Aşağıdaki sebeplerden dolayı akademik başarıda sıkıntı olasılığı: Öğrenme güçlükleri / zihinsel engel Beslenme problemleri Fiziksel çevre İlaç yan etkileri Konuşma ve hareket güçlükleri Aşağıdaki sebeplerden dolayı sosyal uyumda sıkıntı olasılığı: Konuşma ve hareket güçlükleri Ulaşılabilirlik limitleri Günlük yaşamın güçlüklerinden kaynaklı moral bozukluğu http://www.youtube.com/watch?v=75ay_-rhkd4&feature=related 19 20 Bedensel etkinlik içeriği Kas ve kemikleri güçlendirin (yaş ilerledikçe) Hareket limitini (ROM) artırın / koruyun Motor becerileri geliştirin Kas kasılmasını azaltmaya çalışın SP li çocukların yaşayabilecekleri Statik & dinamik denge güçlükleri Yetersiz beslenmeden doğan problemler Motor becerilerde gecikme Güç uygulama ve koordinasyonda zorluk http://www.5min.com/video/walking-under-water-for-cerebral-palsy-175535659 http://www.youtube.com/watch?v=smi7bq7jiby Yüzme, dans, güreş, uzakdoğu sporları, ve ata binme gibi pek çok sevilen etkinlik uyarlanabilir. Birkaç video örneğine bakalım 21 http://www.youtube.com/watch?v=llqptqhlcfm 22 Fizyoterapist ve iş uğraş terapisti ile yakın mesai Bedensel etkinlik seçiminden önce mutlaka SP tipini dikkate alın Kas esnetme çalışmalarını günlük uygulamalara entegre edin Rahatlatıcı teknikleri öğretin http://www.dailymotion.com/video/xbxkb1_a-true-clippers-fan_sport Yaş ilerledikçe güç geliştirme etkinlikleri uygulanabilir Duruşa kanalize olun Su sıcaklığı uygunsa havuz idealdir Adımlama şablonu üzerinde çalışın 23 24 4
Tekerlekli sandalyeden kaldırın! Ritm, dans ve folklorik çalışmalara katılım Bol miktada vücudu tanımaya yönelik etkinlikler Tekerlekli sandalyeyi spor malzemesi gibi kullandırın (power soccer) Serbest zaman etkinliklerini entegre edin Kardiovasküler zindeliği geliştirecek eğlenceli etkinlikler tasarlayın 25 26 Çeşitli bilgisayarlı sistemler İşaret değneği Tekerlekli/motorlu sandalyeler, ayakta tutan cihazlar, yürüteçler, minderler Brace 27 28 http://www.youtube.com/watch?v=whbpgqhawpy http://www.youtube.com/watch?v=_smxub_r61y http://www.youtube.com/watch?v=xzq5set-jas&mode=related&search http://www.youtube.com/watch?v=cdj8lpay5wo&mode=related&searc h 29 5