Maliyet Muhasebesi GENEL BİLGİLER Kürşat ÖZDEMİR
Genel Bilgiler Temel Kavramlar İşletme Bilgi Sistemi Maliyet Muhasebesi - Tanımı - Amacı
MALİYET NEDİR? Bir malı veya hizmeti yapmak ve satmak için, doğrudan doğruya yahut dolaylı olarak yapılan masrafların tümüdür. Dar Anlamda Maliyet : Üretim aşamasında üretimle ilgili olarak kullanılan ve tüketilen girdilerin(mal ve hizmetlerin) toplam parasal değeridir. Geniş Anlamda Maliyet : Mal ve hizmet üretiminde işletme tarafından yapılan çeşitli giderlerin ( hammadde, işçilik, genel üretim), uğranılan kayıpların (amortisman, fire) ve para ile ölçülebilen fedakarlıkların (SSK İşveren payı, sosyal yardımlar) toplamıdır.
MALİYET MUHASEBESİ Üretim yapan işletmelerde üretimin gerektirdiği her türlü değer hareketlerini kayıt eden, sınıflayan, rapor eden ve yorumlayan, maliyetleri üretilen mal türü ve miktarına göre hesaplayan çalışmaların tümüdür. Maliyet Muhasebesinin Amaçları Üretilen malların birim maliyetini hesaplamak Gider kontrolüne yardımcı olmak Planlamaya yardımcı olmak İşletmede alınacak özel kararlara yardımcı olmak Bir işletmede uygulanan maliyet muhasebesi ile ticaret muhasebesinin yakın ilişkisi vardır. Bu ilişki ise birbirini tamamlar niteliktedir. Maliyet muhasebesi, birim maliyetini hesaplamak için genel muhasebeden ilgili bilgileri almak zorundadır. Genel muhasebe de, görevini tamamlayabilmek için (bilanço hazırlamak )maliyet muhasebesinden bir takım bilgiler almak zorundadır.
MALİYET MUHASEBESİ İLE GENEL MUHASEBE ARASINDAKİ FARKLAR Genel Muhasebe İç ve dış gruplara bilgi verir Tutarlar kesindir Para temel ölçü birimidir Kayıtlar muhasebe ilkelerine göre yapılır Bütün işletmeler finansal muhasebe tutmak zorundadır Maliyet Muhasebesi İç gruplara bilgi verir Tutarlar tahmini de olabilir Para dışı öğelerde kullanılır Yönetim için yararlılık ve beklentiler önemlidir Sadece üretim yapan işletmeler tutar
İŞLETME TİCARİ İŞLETME HİZMET İŞLETMESİ ÜRETİM İŞLETMESİ MALİYET
TEMEL KAVRAMLAR-1 MALİYET: Bir malı veya hizmeti yapmak ve satmak için, doğrudan doğruya yahut dolaylı olarak yapılan masrafların tümüdür. Tükenmemiş Maliyet : İşletmenin gelecekte de gelir yaratan varlıklarıdır. Örnek, stoklar, duran varlıklar, peşin ödenmiş giderler. Tükenmiş Maliyet : Varlık niteliğini kaybederek dönemin gelirinden düşülen maliyetlerdir. Örnek, satılan malın maliyeti, dönemin kırtasiye ve stok giderleri.
TEMEL KAVRAMLAR-2 GİDER: İşletmenin faaliyetini ve varlığını sürdürebilmesi için belli bir dönemde kullandığı ve tükettiği girdilerin, yani mal ve hizmetin parasal tutarıdır. Örneğin, kullanılan elektriksuya ödenen para HARCAMA: İşletme tarafından üretim faaliyetler dışında herhangi bir nedenle para veya benzeri araçlara yapılan ödemelerdir. Örneğin, demirbaş eşya satın alınması
Direkt İşçilik Maliyet Öğelerinin Üretimde Kullanılması Mamullerin Satılması (MALİYET TÜKENME NOKTASI) Direkt Malzeme Yarı Mamul MAMUL SATILAN MALIN MALİYETİ Genel Üretim Üretimin Tamamlanması
GİDERLERİN SINIFLANDIRILMASI 1) Çeşitlerine göre giderler - İlk Madde ve Malzeme Giderleri - İşçi Ücret ve Giderleri - Memur Ücret Ve Giderleri - Dışarıdan Sağlanan Fayda Ve Hizmetler - Çeşitli Giderler - Vergi, Resim Ve Harçlar - Amortismanlar Ve Tükenme Payları - Finansman Giderleri 2) İşletme Fonksiyonlarına Göre Giderler - Satın Alma Giderleri - Üretim Giderleri - Araştırma ve Geliştirme Giderleri - Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri - Genel Yönetim Giderleri - Finansman Giderleri - Vergi, Resim ve Harçlar - Amortismanlar Ve Tükenme Payları
GİDERLERİN SINIFLANDIRILMASI 3.Ürünlere Yüklenmesine Göre Giderler - Direkt (Dolaysız) Maliyetler Direkt Malzeme Maliyeti Direkt İşçilik Maliyeti Özel Maliyetler - Endirekt (Dolaylı) Maliyetler 4. Giderlerin Üretim Hacmi ile ilişkisine Göre Sınıflandırılması - Sabit Giderler - Değişken Giderler - Karma Giderler
Çeşitlerine göre giderler İlk Madde ve Malzeme Giderleri Mal ve hizmetlerin üretilmesini, işletme faaliyetlerinin devamlılığını sağlamak amacıyla tüketilen her türlü direkt ilk malzeme, endirek malzeme ve üretimle ilgili yaptırılan işleri kapsar. Örneğin mobilya üretiminde kullanılan kereste ilk madde malzeme; cila, boya, çivi, tutkal gibi malzemeler endirekt malzeme niteliğindedir.
İşçi Ücretleri ve Giderleri İşletme faaliyetlerini yürütmek, üretim ve hizmetleri gerçekleştirmek amacıyla İş Kanunu na göre çalıştırılan işçiler için tahakkuk ettirilen, (esas işçilik, fazla mesai, ikramiyeler, yıllık izin ücretleri, sosyal sigorta işveren primi, gece primi, tatil ücretleri, her türlü sosyal yardımlar vs. gibi ) her türlü tutarları kapsar.
Memur Ücret ve Giderleri İşletme faaliyetlerini yürütmek, üretim ve hizmetleri gerçekleştirmek amacıyla çalıştırılan maaşlı tüm personel için tahakkuk ettirilen her türlü tutarları kapsar. Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetler İşletme faaliyetlerini yürütmek, üretim ve hizmetleri gerçekleştirmek amacıyla dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler ( elektrik, su, gaz ile diğer fayda ve hizmetler) için yapılan giderleri kapsar.
Çeşitli Giderler Yukarıda belirlenen giderler dışında, işletme faaliyetlerini sürdürmek için yapılması gerekli giderleri kapsar. Yolluk giderleri, reklam giderleri, noter, dava, icra giderleri, mesleki örgütlere ödenen aidat giderler, ve diğer giderler bu grupta yer alır. Vergi, Resim ve Harçlar Mevzuat ( yürürlükteki yasalar, yönetmelikler vs. ) gereğince tahakkuk ettirilen gider niteliğindeki vergi, resim ve harçları kapsar.
Amortisman ve Tükenme Payları Maddi ve maddi olmayan duran varlıklar ile özel tükenmeye tabi varlıklar için ayrılan amortisman gideri ile tükenme paylarını kapsar. Finansman Giderleri İşletmenin yabancı kaynak kullanımı nedeniyle ortaya çıkan faiz, komisyon vb. banka giderlerini kapsar.
İşletme Fonksiyonlarına Göre Giderler Satın Alma (Tedarik ) Giderleri İşletme faaliyetlerinde kullanılmak veya satılmak üzere satın alınan varlık ve hizmetlerin alımı için yapılan giderler bu grupta yer alır. Üretim Giderleri Üretim maliyetlerinin oluşumunda yer alan giderler bu grupta yer alır. Üretim giderleri, işletmenin ana faaliyet konusunu oluşturan mal ve hizmetlerin üretimini sağlamak amacıyla tüketilen varlıkların parasal tutarıdır.
Araştırma Geliştirme Giderleri ( AR-GE ) Üretimine devam edilen mamullerin maliyetlerini düşürmek, satışları artırmak, yeni mamullerin geliştirilmesini sağlamak, yeni üretim yöntemlerini araştırmak, mevcut mamulleri iyileştirmek vs. gibi amaçlarla yapılan giderleri oluşturur. Pazarlama Satış ve Dağıtım Giderleri Üretilen mamullerin stoka (ambara ) verildiği ve hizmetin tamalandığı andan itibaren, mal ve hizmetlerin alıcılara teslimine kadar yapılan giderleri kapsar. Örneğin; reklam giderleri, depo ve satış personeli ücretleri, satış mağazası giderleri gibi.
Genel Yönetim Giderleri İşletme faaliyetlerinin sürdürülmesi için gerekli olan ve diğer fonksiyonel giderlerde yer almayan genel nitelikteki tüm giderler bu grupta toplanır. Finansman Giderleri Yabancı kaynak sağlanması nedeni ile ortaya çıkan faiz, komisyon banka giderleri gibi giderlerden oluşur.
Ürünlere Yüklenmesine Göre Giderler Direkt Giderler ( Dolaylı Giderler) Belirli bir mal veya hizmetin üretim maliyetine doğrudan doğruya herhangi bir dağıtım anahtarı kullanmadan yüklenebilen giderlerdir. Örneğin; direkt ilk madde ve malzeme giderleri, direkt işçilik giderleri gibi. Endirekt Giderler (Dolaylı Giderler) Belirli bir mal veya hizmetin üretim maliyetine doğrudan doğruya yüklenemeyip, bir takım dağıtım ölçüleri yardımı ile yüklenen giderlerdir.
Giderlerin Üretim Hacmi ile ilişkisine Göre Sınıflandırılması Sabit Giderler Belirli bir zaman dönemi içinde üretim miktarının azalıp, çoğalmasına karşın toplam olarak aynı kalan değişmeyen giderlere sabit giderler denir. İlk kuruluş giderleri, bina, makine ve demirbaşların amortisman payları sabit giderlerdendir. Değişken Giderler Değişken giderler üretim hacmindeki değişikliklere bağlı olarak değişiklik gösteren giderlerdir. Değişken giderlere örnek olarak direkt ham madde ve direkt işçilik giderlerini gösterebiliriz.
Karma Giderler Karma giderler, ne tam anlamıyla sabit ne de tam anlamıyla değişkendir. Bazı giderler üretim aynı olsa da devam eder ancak üretim atarsa artış gösterebilir. Örneğin; tamir bakım giderleri gibi
İlk Madde ve Malzemenin Üretime Verilmesi Ham madde alışları değişik zamanlarda ve değişik fiyatlarla yapılmış olabilir. İşte bu gibi durumlarda karışıklık olmaması için çeşitli yöntemler uygulanmaktadır. Bu yöntemlerin uygulamasında mali mevzuat açısından bir zorunluluk yoktur. Çünkü Vergi Usul Kanunu maliyetin istenilen yöntemle hesap edilebileceğini kabul etmiştir. Bu yöntemler şunlardır: Gerçek Maliyet Yöntemi İlk Giren İlk Çıkar Yöntemi (FİFO) Ortalama Değer Yöntemi
1. Gerçek Maliyet Yöntemi Çeşitli tarihlerde alınan ham maddeler, fiyat durumlarına göre ambarda ayrı ayrı yerleştirilir ve üretime verilirken de hangi partiden alınmış ise onun fiyatı ile değerlendirilir. En doğru ve en uygun yöntem olmasına rağmen ham madde çeşidinin çok olması durumunda uygulanması zor olan bir yöntemdir.
2. FİFO Yöntemi First-In, Firs-Out (İLK GİREN- İLK ÇIKAR) Bu yöntem malzemenin alınış tarihine göre harcanması varsayımına dayanır. Yani üretime verilen ham maddeler, ambara giriş sırasına göre üretime verilir. Ambara ilk giren ham madde, ilk çıkar, daha sonra da tarih sırasına göre diğerleri üretime verilir. Değerleme ise bu sırası izlenen madde ve malzemelerin birim fiyatına göre yapılır.
Tek Düzen Hesap Planında ( 7/A SEÇENEĞİ ) FONKSİYONLARINA GÖRE 710 Direkt İlk Madde Ve Malzeme Giderleri Hesabı 720 Direkt İşçilik Giderleri Hesabı 730 Genel Üretim Giderleri Hesabı 740 Hizmet Üretim Maliyeti Hesabı 750 Araştırma Ve Geliştirme Giderleri Hesabı 760 Pazarlama, Satış Ve Dağıtım Giderleri Hesabı 770 Genel Yönetim Giderleri Hesabı 780 Finansman Giderleri Hesabı ( 7/B SEÇENEĞİ ) ÇEŞİTLERİNE GÖRE AYRIM 790 İlk Madde Ve Malzeme Giderleri Hesabı 791 İşçi Ücret Ve Giderleri Hesabı 792 Memur Ücret Ve Giderleri Hesabı 793 Dışarıdan Sağlanan Fayda Ve Hizmetler Hesabı 794 Çeşitli Giderler Hesabı 795 Vergi, Resim Ve Harçlar Hesabı 796 Amortismanlar Ve Tükenme Payları Hesabı 797 Finansman Giderleri Hesabı 798 Gider Çeşitleri Yansıtma Hesabı 799 Üretim Maliyet Hesabı
Fark Hesapları: Fiili maliyet ile tahmini maliyet arasında ortaya çıkan farkların izlendiği hesaplardır. Yansıtma Hesapları: Gider hesaplarının gelir tablosuna aktarılmasında kullanılan hesaplardır. Bağlantı Hesapları: Finansal muhasebe ile maliyet muhasebesi arasında bağlantı kurmak amacı ile izlenen hesaplarıdır.