İstanbul Teknik Üniversitesi Tekstil Teknolojileri ve Tasarımı Fakültesi 2007 2008 Öğretim YılıY Güz z Yarıyılı TEK485 MALİYET MUHASEBESİ BÖLÜM M 2 2.4. GENEL İMALAT MALİYETLER YETLERİ (ÜRETİM M GENEL MALİYETLER YETLERİ) İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 1
Genel İmalat Maliyetlerinin (GİM) Tanımı ve Özellikleri Dolaysız z maddeler ve dolaysız z işçilik i ilik dışıd ışında kalan her türlt rlü üretim maliyetinin toplamıdır. Yönetim Y ve satış maliyetlerini kapsamaz. GİM M türleri: t 1. Dolaylı Malzeme Maliyetleri 2. Dolaylı İşçilik Maliyetleri 3. Amortisman ve Tükenme Payları 4. Enerji,Isıtma-Aydınlatma Maliyetleri 5. Tamir-Bakım Maliyetleri 6. Sigorta Maliyetleri 7. Faiz Maliyetleri 8. Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetlerle İlgili Maliyetler 9. Vergi ve Harçlarla ilgili Maliyetler İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 2
Genel İmalat Maliyetlerinin Tanımı ve Özellikleri Genel imalat maliyetlerini dolaysız z maddeler ve dolaysız z işçilikten i ilikten farklı kılan belli başlı özellikler: 1. Genel imalat maliyetleri (GİM) ile üretilen mamul ya da hizmetler arasında direkt ilişki yoktur. Hiçbir GİM kaleminin hangi mamul için ne kadar harcandığı bilinmez. 2. Çok farklı karakterde (sabit, değişken,karma) çok çeşitli maliyetlerin bir araya gelmesinden oluşan bir yapısı vardır. Örneğin, amortisman maliyetleri sabit, enerji maliyetleri değişken karakterlidir. 3. GİM nin bir bölümü zaman içerisinde düzensiz aralıklarla ortaya çıkarlar. Bazı maliyetler bazı aylar az, bazı aylar fazla tutarda gerçekleşir. Örneğin,yakacak maliyetleri, işçi ikramiyeleri gibi. 4. Bazı maliyetlerin toplam tutarları yıl sonundan önceden bilinmez(tamir maliyetleri, kıdem tazminatları). 5. Bazı maliyetlerin toplam tutarları önceden bilinse de, bunun ne kadarının üretim maliyetlerine dahil edileceği önceden bilinmez (kullanılmayan makinaların amortisman bedelleri üretim maliyetlerine dahil edilmez). İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 3
Genel İmalat Maliyetlerinin Tanımı ve Özellikleri GİM nin yukarıda belirtilen özellikleri dolayısıyla, yla, aylık k fiili tutarları esas alınarak, kısa k dönemde d mamul maliyetlerinin ve stokların n değerlenmesi erlenmesi ile Kar-Zarar hesaplarının n sağlıkl klı biçimde imde saptanmasında nda kullanılmalar lmalarına olanak yoktur. GİM, mamullere tahmini değerleriyle erleriyle veya götürü usulü ile yüklenirler. Mamul maliyeti, dolaysız z maddeler ve dolaysız z işçilii iliğinin fiili/gerçek ek tutarları ile GİM nin tahmini tutarından oluşur. ur. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 4
Genel İmalat Maliyetlerinin Tanımı ve Özellikleri GİM nin mamullere yüklenmesinde y götürü hesabının yapılabilmesi için i in aşağıa ğıdaki yaklaşı şım m benimsenir: 1. Her maliyet yerinin gelecek döneme yönelik planlanan üretim hacminin gerektirdiği maliyetler belirlenerek, bütçelenir. 2. Maliyet yerinin kapasitesini, üretim/faaliyet hacmini en iyi ifade edecek ölçü (üretim miktarı, makine saati, işçilik saati, vb.) belirlenir. 3. Bütçelenmiş maliyetler (YTL), belirlenmiş ölçü cinsinden (makine saati, işçilik saati, vb.) faaliyet hacmine oranlanarak, GİM yükleme oranları/yükleme hadleri bulunur. 4. Belli bir imalata, GİM yükleme oranları/yükleme hadleri aracılığı ile gerekli miktarda GİM yüklenir. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 5
Amortisman Maliyetleri İşletmede bir yıldan y fazla süre s ile kullanılan, lan, yıpranmaya, y aşınmaya ve kıymetten k düşmeye d maruz kalan gayrimenkuller ile alet, edevat ve demirbaşı şın n değerinin, erinin, bunların kullanılabilecekleri labilecekleri süre s içinde i inde yok edilmesidir. Her yıl y l sabit tesislerin, makinaların n ve demirbaşı şın kıymetlerinden, maliyetlere ilave edilmek üzere düşülen d miktarlara amortisman denir. Amortisman hesabının n yapılabilmesi için i in amortismana tabi tesis, makine veya demirbaşı şın n : a. değerinin, b. ortalama ömrü veya hizmet süresinin, c. yıllık amortisman payını hesaplamada esas alınacak yöntemin, bilinmesi gerekir. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 6
a. Amortisman Maliyetleri a. Amortismana tabi demirbaşı şın n değeri: eri: b. Demirbaşın işletmeye mal oluş kıymetidir. (Amortismana tabi değer=maliyet bedeli-hurda değeri) b. Demirbaşı şın n ortalama ömrü veya hizmet süresi: s Amortismana tabi aktifin, yapısal özelliklerine, kalitesine, çalışma koşullarına, gördüğü bakım-tamir derecesine ve ortam şartlarına bağlı olarak değişkenlik gösterir. Türkiye de normal amortisman oranları, dolayısıyla muhtelif demirbaşın hizmet süreleri, Maliye Bakanlığı tarafından Vergi Usul Kanunu na göre belirlenmektedir. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 7
c. Yıllık k amortisman payı: c. Amortisman Maliyetleri Değer takdiri yöntemi Amortismana tabi demirbaşın takdir edilen sene başı ve sene sonu değerleri arasındaki fark, o yıla ait amortisman payını verir. Doğru hat yöntemi Yıllık amortisman payı, demirbaşın değerini ortalama hizmet süresine bölerek, bulunur. a= D/n a:yıllık amortisman payı; D:demirbaşın amortismana tabi değeri; n: demirbaşın ömrü (hizmet süresi) a= 40.000 YTL/ 10 yıl= 4000 YTL yıllık amortisman payı Basit ve kolay bir yöntem olduğu için yaygın olarak kullanılır. Her yıla düşen amortisman payı eşittir. r=amortisman oranı (%); n=1/r ; r=%10-1/0.1=10 yıl İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 8
c. Amortisman Maliyetleri c. Yıllık k amortisman payı: Azalan bilanço yöntemi Sabit bir amortisman oranına bağlı olarak yıllık amortisman payının hesaplanmasında, demirbaşın ilk değeri yerine defter değeri (yıl sonunda amortisman payı çıktıktan sonra kalan demirbaş değeri) esas alınır. İlk hizmet yıllarına yüksek, sonraki hizmet yıllarına daha düşük bir pay hesaplanır. Normal hizmet süresi bitiminde demirbaşın amorti edilmemiş bir defter bakiyesi kalır. Bakiyenin yüksek olmaması, hurda değerine yaklaşması için amortisman oranları, doğru hat yöntemindekinden birkaç misli fazla olur. 1. yıllın payı= 40.000 YTL x 0.20=8000 YTL 2.yılın payı= (40.000-8000) x 0.20=6400 YTL İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 9
Amortisman Maliyetleri c. Yıll llık amortisman pay k amortisman payı: Azalan birim katsayı yöntemi Hesaplanması güçtür. Ancak, ilk hizmet yılları nispeten yüksek bir amortisman ile borçlandırılmak isteniyorsa ve amorti edilmeyen bir değer bakiyesi bırakılması istenmiyorsa, tercih edilir. A y = [2D(n-y+1)]/[n(n+1)] y= amortisman payı hesaplanmak istenen hizmet yılı A y :y.yılın yıllık amortisman payı D:demirbaşın amortismana tabi değeri n: demirbaşın ömrü (hizmet süresi) A 5 = [2x40.000 (10-5+1)]/(10x11)=4363,636 YTL İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 10
Amortisman Maliyetleri c. Yıll llık amortisman pay k amortisman payı: Bileşik faiz yöntemi Her yıl ayrılacak amortisman fonlarının da işe yatırılacağı ve dolayısıyla bir tür bileşik faiz hesabı gibi kümülatif bir değer yaratacakları varsayılır. Amortisman payları sonraki yıllarda daha çok artar. Amorti edilecek değeri, demirbaşın maliyet bedelinin üzerine çıkarmak, muhasebe prensiplerine uygun değildir. Zaman birimi yöntemi Bu yöntemde demirbaşın ortalama ömrü (zaman) yerine, hizmet süresi içindeki çalışma saatleri veya iş birimi esas alınır. Yıllık amortisman payı, fiilen gerçekleştirilen iş üzerinden hesaplanacağı için, yıldan yıla farklılık gösterir. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 11
Amortisman Maliyetleri Yöntem seçiminde dikkat edilecek hususlar: 1. Aktifin üretim gücü ilk yıllarda yüksek, tamir -bakım masrafları düşüktür. Sonraki yıllarda, yıpranmaya bağlı olarak hizmet gücü düşer, tamir -bakım masrafları artar. İlk yıllarda yıllık amortisman paylarının daha yüksek olduğu yöntemler daha avantajlı olabilir. 2. Yangın, deprem, su baskını gibi doğal afetler sonucunda değerini tamamen veya kısmen kaybeden, aynı alandaki teknolojik bir yenilik sonucu tamamen verimini kaybederek, kullanılmaz hale gelen, aşırı çalıştırmaya bağlı olarak, normalden fazla aşınma ve yıpranmaya uğrayan demirbaşlar Maliye Bakanlığının izni ile Vergi Usul Kanuna uygun olarak fevkalade amortismana tabi tutulurlar. Fevkalade amortisman hesaplanarak, demirbaşın değeri tek bir yıl içinde amorti edilir. Olağanüstü hallerde bu değer kaybı zarar hesabına kaydedilirken, hasara karşı alınacak sigorta primleri de kar hesabına geçirilir. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 12
Amortisman Maliyetleri Yöntem seçiminde dikkat edilecek hususlar: 3. Makinayı çalışır durumda tutmak için yapılan tamiratlar dışında, aktifin ömrünü uzatacak önemli bir tamir yapılmışsa, sonraki amortisman payları tamir sonucundaki yeni değer üzerinden hesaplanır. 4. Tamamen amorti edilmiş bir demirbaş kullanılmaya devam ediyorsa, muhasebede envantere hurda değeri ile kayıtlı olarak gösterilir. 5. Kullanılmış makinaların satın alınması halinde, amortisman bedelleri makinaların satın alma fiyatları ile geriye kalan ömürleri üzerinden hesaplanır. 6. Amortismana tabi değerlerin satılması halinde satış bedeli defter değerinden çıkarıldıktan sonra kalan fark kar veya zarar hesabına geçirilir. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 13
Enerji Maliyetleri 1. Dışarıdan alınan enerji (dış ışarıya yaptırılan işler) i 2. İşletmede üretilen enerji ( enerji yardımc mcı maliyet yeri) Tamir ve Bakım m Maliyetleri 1. İşçinin arızalanan makinasını tamir etmesi (üretim( dairesinin dolaylı maliyeti) 2. Tamir işlerinin i dışd ışarıdan alınan hizmetle gerçekle ekleştirilmesi (dış ışarıya yaptırılan işler) i 3. Tamir-bak bakım m işlerinin i işletmenin i kendi atölyesi tarafından yürütülmesi y (tamir-bak bakım m yardımc mcı maliyet yeri) Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetler Maliyetleri Dışarıdan sağlanan enerji ile tamir-bak bakım m maliyetleri, kiralar, nakliye, haberleşme maliyetleri, temizlik işleri, i güvenlik, g dışd ışarıya yaptırılan etüt t maliyetleri, telif ve tercüme, patent ve lisans maliyetleri,vb. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 14
Faiz Maliyetleri 1. Finansman maliyeti olarak ele alınırsa, doğrudan kar-zarar hesabına aktarılır. r. 2. Yönetim maliyeti olarak ele alınabilir ve bu grup içerisinde i kar-zarar hesabına aktarılır. r. 3. Bağlanan sermaye ile orantılı olarak, işletmenin i türlt rlü safhaları veya maliyet yerleri arasında dağı ğıtılır. Vergiler, Resimler, Harç ve Sigortalar Bu maliyetlerin ortak yönleri, y yılly llık k tutarlarının n 12 ye bölünerek, b aylara eşit taksitlerle dağı ğıtılmalarıdır. r. KDV normal olarak, sınai s işletme i için i in bir maliyet unsuru oluşturmaz. KDV mükellefi m bir sınai s işletme, i mal ve hizmet alırken ödediği i KDV yi, mal ve hizmet sunduğu u müşterilerinden m tahsil ettiği i KDV den düşerek, d arasındaki farkı Maliye ye yatırır. r. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 15
Genel İmalat Maliyetlerinin BütçelenmesiB Genel imalat maliyetlerinin planlanması ve bütçelenmesi için, 1. Faaliyet hacminin tahmini, 2. Maliyet-hacim ilişkilerinin tahmini, şarttır. r. GİM nin mamullere götürüg usulü ile yüklenmelerinde y yararlanılacak lacak maliyet yükleme hadlerinin (MYH) bulunabilmesi için in 3. Maliyetlerin imalata yüklenmesinde kullanılacak faaliyet ölçülerinin seçimi, gereklidir. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 16
Faaliyet Hacminin Tahmini İşletmedeki her bir üretim kısmk smında gelecek hesap döneminded ne kadar üretim yapılaca lacağı,, buna bağlı olarak da hizmet kısımlark mlarının işlem/faaliyet hacimlerinin ne kadar olacağı ğının n tahmin edilmesi, üretim planlaması olarak bilinir. Üretim miktarının üst sınırıs üretim kapasitedir. Üretim kapasitesi belirlenirken, her türlt rlü fiziksel ve teknolojik olanaklarla, malzeme ve işçilik i ilik tedarik olanakları göz önünde nde bulundurulur. İdeal olan, üretim kapasitesinin gelecek birkaç yılın n talep projeksiyonlarına na göre g belirlenmesidir;ancak, talep tahmini zordur. Üretim kapasitesi planlanırken darboğazlara azlara neden olunmamalıdır. Birbirine bağlı prosesler söz s z konusu olduğunda unda önceki üretim kısmk smının çıktısı,, onu girdi olarak kullanacak kısmk smın n kapasitesinden az olmamalı, hizmet kısımlark mlarının n kapasitesi, üretim kısımlark mlarının n faaliyetlerini aksatmayacak düzeyde d olmalıdır. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 17
Faaliyet Hacminin Tahmini İşletmenin gelecek hesap dönemi d (genellikle yıl) y ne kadar üretim yapacağı planlanırken dört d farklı kapasite tanımlanabilir: teorik kapasite, pratik kapasite, normal (ortalama) kapasite, beklenen kapasite (çal( alışma kapasitesi). TEORİK K KAPASİTE: Bir tesisin veya maliyet yerinin, üretimde hiçbir aksama/duraklama söz konusu olmaksızın, günde 24 saat, haftada 7 gün ve yılda 52 hafta çalışıldığında ulaşabileceği en çok üretim miktarıdır. PRATİK K KAPASİTE Öngörülen ve kaçınılmaz olan duraklamalar( hazırlık zamanı, hafta tatili ve genel tatiller, önü alınamaz arızalar ile tamir ve bakım nedeniyle duraklamalar) için teorik kapasiteden gerekli indirimler yapıldıktan sonra geriye kalan kapasitedir. Fiilen ulaşılabilecek maksimum üretim miktarıdır. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 18
Faaliyet Hacminin Tahmini NORMAL (ORTALAMA) KAPASİTE: Uzun dönemdeki (genellikle 5 yıl) tüketici talebinin sınırladığı ortalama üretim miktarıdır. Uzun döneme ait yıllık faaliyetler toplanıp, dönem içindeki yıl sayısına bölünerek, ortalama kapasite bulunur. Normal kapasitenin üst sınırı pratik kapasitedir. BEKLENEN KAPASİTE (ÇALI( ALIŞMA KAPASİTES TESİ): Sadece gelecek yılın talep düzeyine göre belirlenen üretim miktarıdır. Kısa dönemli tahmin edilen kapasitedir. Amaç her yılın toplam maliyetlerini, o yılın imalatına yüklemektir. Bu kapasite, yıllık satış tahminlerine göre hesaplandığından, satış kapasitesi olarak da nitelendirilmektedir. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 19
Örnek: A üretim kısmk smının n teorik kapasitesi yılda y 300.000 birim, pratik kapasitesi ise 240.000 birim T malıdır. Gelecek 5 yıl y l için i in öngörülen yılly llık k T malı satış ışları ise şöyledir: Birim başı şına değişken GİM in 0,5 YTL ve sabit GİM in 200.000 YTL olduğu u varsayımına göre g A kısmk smının n teorik kapasite, pratik kapasite, normal kapasite ve çalışma kapasitesi seviyeleri için i in bütçelenmib elenmiş GİM ni bulunuz. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 20
Kapasite-GİM İlişkileri / A Üretim Kısmı Teorik Kapasite Pratik Kapasite Normal Kapasite Çalışma Kapasitesi Kapasite kullanım oranı %100 % 80 % 70 % 60 Üretim miktarı (birim) 300.000 240.000 210.000 180.000 Tahmini GİM (YTL) Değişken 150.000 120.000 105.000 90.000 Sabit 200.000 200.000 200.000 200.000 Toplam 350.000 320.000 305.000 290.000 Birim başına GİM yükleme haddi (YTL) 1,167 1,333 1,452 1,611 İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 21
Örnek: Bir işletme i 4 yılly llık k bir dönem d için i in genel imalat maliyetlerinin sabit kısmını bütçelenmiş ve yıl y l başı şına 45.000 YTL olarak belirlemiştir. Faaliyet ölçüsü olarak da direk işçilik i ilik saatleri esas alınm nmıştır.yıllık k pratik kapasitesi 15.000 DİS D S ve 4 yılly llık k faaliyet tahminleri aşağıa ğıdaki gibi ise farklı kapasiteler için i in maliyet yükleme y hadlerini bulunuz. Pratik kapasiteye göre MYH= 45.000 /15000 = 3 YTL/saat Ortalama kapasiteye göre MYH= 45.000 /10000 = 4,5 YTL/saat İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 22
Beklenen Kapasiteye göre MHY: 1.yıl 45.000 /7000 = 6,4 YTL/saat 2.yıl 45.000 /11000 = 4,1 YTL/saat 3.yıl 45.000 /8000 = 5,6 YTL/saat 4.yıl 45.000 /14000 = 3,2 YTL/saat Yıl Faaliyet hacmi farkı nedeniyle imalata İmalata her yıl yüklenen maliyetler az(-) veya fazla (+) yüklenen maliyetler Pratik Kapasite Ortalama Kapasite Beklenen Kapasite Pratik Kapasite Ortalama Kapasite Beklenen Kapasite 1 21.000 31.500 45.000-24.000-13.500-2 33.000 49.500 45.000-12.000 4.500-3 24.000 36.000 45.000-21.000-9.000-4 42.000 63.000 45.000-30.000 18.000-120.000 180.000 180.000-60.000 - İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 23
Faaliyet Hacminin Tahmini Üretim kapasitesi ile ilgili gerçekler şöyle özetlenebilir: a. Teorik kapasite ve pratik kapasite talep düzeyini hesaba katmadığı için maliyet yükleme haddi hesabına esas teşkil etmezler. b. GİM yükleme haddi çalışma kapasitesine göre belirlenirse, yıllık üretim değişimlerinden etkilenecektir. c. Rasyonel olan, satış çabalarının pratik kapasiteden maksimum oranda yararlanacak biçimde artırılmasıdır. Normal kapasite, uzunca bir dönemde beklenen ortalama satış düzeyini yansıttığından GİM yükleme oranının hesaplanmasında en tutarlı ölçütü temsil eder. d. GİM kontrolü açısından en anlamlı kapasite ölçütü ise, çalışma kapasitesidir. Bütçelenmiş GİM ile fiili GİM in karşılaştırılmasında dikkate alınmalıdır. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 24
Faaliyet Hacminin Tahmini GİM M yükleme y oranlarının n hesaplanması sırasında göz g önünde nde tutulması gereken bir başka husus da kullanılmayan lmayan kapasitedir. Kullanılmayan kapasite (pratik kapasite-çalışma kapasitesi) 1. Eksik kapasite ( normal kapasite-çal alışma kapasitesi) 2. Atıl l kapasite (pratik kapasite-normal kapasite) Eksik kapasite, talepteki geçici veya dönemsel d bir azalmadan kaynaklanabilir. Atıl l kapasite ise genellikle gerek duyulmayan tesisleri temsil eder.. Atıl kapasitenin neden olduğu u ek maliyet bir dönem d gideri niteliğindedir. indedir. Atıl kapasitenin maliyetini gören g yöneticiler, y ya satış çabalarını artırmal rmalı ya da fabrika ölçeğini küçük üçültmelidir. Örnekte, kullanılmayan lmayan kapasite 60.000 birim, eksik kapasite 30.000 birim ve atıl l kapasite 30.000 birimdir. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 25
Maliyet Fonksiyonlarının n Tahmini (Maliyet-Hacim İlişkilerinin Tahmini) Maliyet fonksiyonu, faaliyet hacmi ile herhangi bir maliyet kalemi arasındaki ilişkiyi gösteren g bir fonksiyondur. Yönetim muhasebesinde bu ilişkinin doğrusal olduğu u kabul edilir. Maliyet fonksiyonlarının n bilinmesi bütçeleme b ve kontrol için i in zorunludur. Maliyetteki dönemsel d değişmelerin tek bir bağı ğımsız z değişkenle (faaliyet hacmi) açıklanabildia klanabildiği i ve ilişkinin doğrusal olduğu varsayıld ldığında maliyet fonksiyonu: y=a + bx y: : bağı ğımlı değişken (maliyet( maliyet), x: bağı ğımsız z değişkendir (faaliyet( hacmi). a: maliyet kaleminin geçerli erli üretim aralığı ığındaki sabit kısmk smını, b:ba bağımsız z değişkendeki bir birimlik değişmenin bağı ğımlı değişkende neden olduğu değişmeyi temsil etmektedir. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 26
Maliyet Fonksiyonlarının n Tahmini Maliyet fonksiyonunun tahmini, a ve b katsayılar larının n aşağıa ğıda açıklanan belli başlı yöntemlerle saptanması demektir. MUSABE (YARGI) YÖNTEMY NTEMİ: Bu yöntemde y geçmi miş dönemde katlanılan maliyetler, türlerine t göre g sabit, değişken ve karma ayrımına tabi tutulur. Bu ayrımda kısım k m yöneticilerinin y ve muhasebecinin bilgi ve tecrübeleri esastır;ancak, ayrım m sübjektiftir s ve her zaman çok kolay değildir (özellikle( yarı değişken maliyetlerin). Sabit maliyetlerin toplamı dönemsel sabit maliyeti verir; değişken maliyetler için i in birim başı şına değişken maliyet bulunur. ÖĞRENME EĞRİLERE LERİ: İşlemin tekrar edilmesiyle kazanılan deneyimin maliyet üzerindeki etkisi, öğrenme oranı ile temsil edilir. İlk üretilen miktardan sonraki miktarlar için i in bu oran ölçüsünde maliyetlerin düşeced eceği i kabul edilir. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 27
Maliyet Fonksiyonlarının n Tahmini EN YÜKSEK Y VE EN DÜŞÜK D K NOKTALAR YÖNTEMY NTEMİ: Geçmi mişteki en yüksek y ve en düşük d k faaliyet hacimleri (ya da üretim düzeyleri) esas alınarak, bu iki hacme ait maliyetler arasında ilişki kurulur. Örnek; Böylece, maliyeti sabit ve değişken kısımlark mlarına ayırmak mümkm mkün olmaktadır. Ancak bu yöntem, y sadece uçu noktalardaki maliyet-hacim ilişkilerini dikkate alması,, aradaki bütün b n noktaları ihmal etmesi yönüyle y yle sakıncal ncalıdır. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 28
9000 8000 y = 0,56x + 3360 Maliyet (YTL) 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 9000 10000 Değişken maliyet Sabit maliyet Üre tim (DİS) İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 29
Örnek: İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 30
Maliyet Fonksiyonlarının n Tahmini BASİT T ve ÇOKLU REGRESYON YÖNTEMLERY NTEMLERİ: Maliyetlerle, maliyetleri etkileyen çeşitli değişkenler arasındaki ilişkilerin analizinde, istatistiksel yöntemlery sıklıkla kla kullanılmaktad lmaktadır. Bir regresyon denklemi, bağı ğımlı bir değişkenle kenle( ( maliyet), bir veya daha fazla bağı ğımsız z değişken ( üretim miktarı,, direk işçilik i ilik saatleri gibi) arasındaki tahmini bir ilişkiyi ifade eder. Denklem sadece bir bağı ğımsız z değişkene bağlı doğrusal bir ilişkiyi temsil edebilir: y = a + bx ; Denklem iki veya daha fazla bağı ğımsız z değişkenin doğrusal bir ilişkiyi içerisinde maliyetleri nasıl l etkilediğini ini açıklayan a bir yapıda da olabilir: y = a + b 1 x 1 + b 2 x 2 + b 3 x 3 y: : bağı ğımlı değişken, x 1, x 2, x 3 : bağı ğımsız z değişkenler, a: geçerli erli üretim aralığı ığındaki sabit maliyet, b 1, b 2, b 3 : her bir bağı ğımsız değişkendeki bir birimlik değişmenin bağı ğımlı değişkende neden olduğu değişmeler İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 31
Maliyet Fonksiyonlarının n Tahmini Bilgisayar destekli istatistiksel programlar (örne( rneğin SPSS, Excel), denklemlerin süratle s ve kolaylıkla kla tahmin edilmesine ve tahmin edilen ilişkilerin güvenilirlig venilirliğinin inin test edilmesine olanak sağlamaktad lamaktadır. Doğrusal olmayan regresyon denklemleri, maliyet analizleri için i in karmaşı şık oluşlar ları nedeniyle tercih edilmezler. Basit Regresyon Yöntemi: Y Değişimi imi incelenen maliyetin geçmi miş hesap dönemindeki d (örne( rneğin 12 aylık) gerçekle ekleşmiş tutarları esas alınarak, bir tahmin doğrusu elde edilir. Regresyon doğrusunun tahmin edilmesinde en küçük üçük k kareler yöntemiy kullanılır. Regresyon denkleminin katsayılar larını bulmak için, i in, n toplam gözlem g çifti sayısı olmak üzere, aşağıa ğıdaki denklem takımından yararlanılır: r: Σ y = na + bσ x Σ xy = aσx +bσ x 2 İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 32
Örnek: Bir işletmenin i aylık k katlandığı bakım m maliyetleri aşağıa ğıdaki gibidir. Maliyet- hacim ilişkisini tahmin eden regresyon denklemini bulunuz. Σ y = na + bσ x Σxy = aσx + bσ x 2 İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 33
X (DİS) Y (YTL) XY X 2 680 11.200 7.616.000 462.400 400 8.900 3.560.000 160.000 700 12.500 8.750.000 490.000 500 9.900 4.950.000 250.000 530 10.800 5.724.000 280.900 420 9.500 3.990.000 176.400 Σ 3.230 62.800 34.590.000 1.819.700 62.800 = 6a + 3230b 34590000 = 3230 a + 1819700b a =5257,5 b = 9,6765 ȳ = 62.800 /6 =10466,67 Bakım M aliyetleri (Y TL) 13.000 12.000 11.000 10.000 9.000 8.000 7.000 6.000 5.000 Regresyon denklemi ^ y = 9,6765x + 5257,5 Gözlem (x i, y i ) 0 100 200 300 400 500 600 700 800 Üretim (DİS) İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 34
Regresyon denkleminin açıklama gücü: r 2 = Açıklanan A Sapma / Toplam Sapma r 2 ^ = Σ ( y y ) 2 / Σ ( y - y) 2 r 2 = 7.573.482,79 / 8.493.333,33 r 2 = 0,8917 (0< r 2 <1) a ve b katsayılar larının n anlamı ve güvenilirlig venilirliği i için i in t-testi t testi yapılır. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 35
Maliyetlerin İmalata Yüklenmesinde Y Kullanılacak lacak Faaliyet Ölçülerinin Seçimi Bütçelenmiş genel imalat maliyetlerinin, imalata yüklenmesi için i in uygun bir faaliyet ölçüsünün seçilmesi gerekir. Kullanılabilecek labilecek başlıca ölçüler: Üretim birimleri Direk malzeme maliyeti Direk işçilik maliyeti Direk işçilik saatleri Makine saatleri İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 36
Maliyetlerin İmalata Yüklenmesinde Y Kullanılacak lacak Faaliyet Ölçülerinin Seçimi ÜRETİM M BİRİMLERB MLERİ En ideal ölçüdür; ancak kullanılabilmesi labilmesi için i in üretimin tek bir mamulden veya birbirlerine benzer mamullerden oluşmas ması gereklidir. Örnek: Yıllık k bütçelenmib elenmiş GİM M 300.000 YTL ve yılly llık üretim miktarı 200.000 birim A mamulü ise, MYH (maliyet yükleme haddi) = 300.000 YTL / 200.000 birim = 1,5 YTL/birim Tek mamul yerine birkaç mamul üretiliyorsa, aynı hammaddenin ve aynı prosesin kullanılmas lması durumunda bazı katsayılar kullanarak, üretim birimlerini temel almak mümkm mkün olabilir. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 37
Örnek: Yıllık k bütçelenmib elenmiş GİM M 300.000 YTL ve yılly llık üretim miktarı 20.000 birim A, 15.000 birim B ve 20.000 birim C mamulü ise ve A, B,C mamulleri sadece ağıa ğırlık k bakımından birbirlerinden farklıysa, MYH aşağıa ğıdaki gibi elde edilir. 300.000 YTL / 150.000 kg = 2 YTL/kg MYH = 200.000 YTL / 20.000 birim= 10 YTL/birim- A malı İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 38
Maliyetlerin İmalata Yüklenmesinde Y Kullanılacak lacak Faaliyet Ölçülerinin Seçimi DİREK MALZEME MALİYET YETİ: Harcanan direk malzeme maliyetleri ile GİM G M arasında yakın n bir ilişki söz s konusu ise, bir faaliyet ölçüsü olarak kullanılabilir. labilir. Malzeme ambarının n maliyetlerinin imalata yüklenmesi y sırass rasında söz s konusu olabilir. Örnek: Malzeme ambarı için in yılly llık k bütçelenmib elenmiş GİM M 50.000 YTL ve yılly llık direk malzeme maliyeti toplamı 500.000 YTL ise, MYH = 50.000 YTL / 500.000 YTL = 0,1 YTL/YTL (%10) Bir parti mamul için 10.000 YTL lik direk malzeme harcandığında, bu partiye yüklenmesi gereken ambar maliyet payı, 10.000 YTL x 0,1 YTL/YTL =1.000 YTL olur. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 39
Maliyetlerin İmalata Yüklenmesinde Y Kullanılacak lacak Faaliyet Ölçülerinin Seçimi DİREK İŞÇİLİK K MALİYET YETİ: İşçilik maliyeti, üretim ile ilgili faaliyet ölçülerinden, değer er ve zamanı bir arada en iyi ifade eden ölçüdür. İşgücünün n egemen olduğu u işi kollarında kullanılabilir; labilir; makine gücünün g etken olduğu u durumlarda sağlıkl klı değildir. Ancak, aynı iş farklı saat ücreti olan işçiler i iler tarafından yapılabilece labileceği i için i in işçilik ilik tutarlarının n farklıla laşması GİM M yükleme y hadlerinin de farklıla laşmasına, dolayısıyla yla karışı ışıklığa a neden olabilir. Örnek: Aylık k bütçelenmib elenmiş GİM M 150.000 YTL ve aylık k direk işçilik i ilik maliyeti toplamı 200.000 YTL ise, MYH= 150.000 (YTL /ay, bütçelenmiş) / 200.000 (YTL /ay, planlanmış) = 0,75 YTL/YTL (%75) İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 40
Maliyetlerin İmalata Yüklenmesinde Y Kullanılacak lacak Faaliyet Ölçülerinin Seçimi DİREK İŞÇİLİK K SAATİ: İşçilik tutarının, n, zaman faktörünün n etkisini dolaylı olarak göz g önünde nde tutmasına karşı şılık, direk işçilik i ilik saatleri, bu etkiyi doğrudan doğruya dikkate alır. İşgücünün n egemen olduğu u işi kollarında, MYH lerinin bulunmasında nda en uygun faaliyet ölçüsüdür. Örnek: Aylık k bütçelenmib elenmiş GİM M 350.000 YTL ve aylık k direk işçilik i ilik saati toplamı 250.000 DİS D S ise, MYH= 350.000 (YTL /ay, bütçelenmiş) / 250.000 (DİS/ay, planlanmış) = 1,4 YTL/DİS Bir sipariş için 500 saat direk işçilik kullanılmışsa, o siparişin genel imalat maliyeti payı, 500 x 1,4 = 700 YTL olur. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 41
Maliyetlerin İmalata Yüklenmesinde Y Kullanılacak lacak Faaliyet Ölçülerinin Seçimi MAKİNA SAATİ: Üretimde makine gücüg egemen unsur ise, MYH lerinin bulunmasında nda en uygun faaliyet ölçüsüdür. Örnek: Aylık k bütçelenmib elenmiş GİM M 280.000 YTL ve aylık makina saati toplamı 70.000 saat ise, MYH= 280.000 (YTL /ay, bütçelenmiş) / 70.000 (saat/ay,planlanmış) = 4 YTL/makine saati Bir sipariş için makina 30 saat çalıştırılmışsa, o siparişin genel imalat maliyeti payı, 30 x 4 = 120 YTL olur. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 42
Maliyetlerin İmalata Yüklenmesinde Y Kullanılacak lacak Faaliyet Ölçülerinin Seçimi Genel imalat maliyetlerinin (GİM) üretime yüklenmesinde; y 1. Bütün n işletme i için i in tek bir yükleme y haddi, 2. Maliyet yerleri bakımından farklı yükleme hadleri veya 3. Operasyonlar bakımından farklı kullanılabilir. labilir. yükleme hadleri İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 43