Mühendislik Ekonomisi

Transkript

1 Mühendislik Ekonomisi

2 Dersin Koordinatörü Prof. Dr. Orhan TORKUL Dersi Verenler Yrd. Doç. Dr. Alper GÖKSU Yrd. Doç. Dr. Abdülkadir HIZIROĞLU Yrd. Doç. Dr. Tijen ÖVER ÖZÇELİK Dr. Halil İbrahim CEBECİ

3 Dersin Amacı Mühendislik Ekonomisi, farklı proje alternatiflerinin seçiminde ekonomik analiz ve değerlendirmede geliştirilmiş olan karar destek aracıdır. Mühendislikte karar verme sürecinde, ekonomik analizde geliştirilen yöntemlerin uygulanması ile alternatifler arasındaki ekonomik farklılıklara göre karşılaştırma, seçim, analiz ve değerlendirilmesi amaçlanmaktadır.

4 Dersin Öğrenme Çıktıları Mühendislik projelerinin değerlendirilmesinde ekonomik analizin yapılması gerektiğini kavrar. Mühendislik problemlerini ekonomik yönden değerlendirir. Faiz, para ve zaman arasındaki ilişkiyi yorumlayabilir. Paranın zaman değerini hesaplayabilir. Ham ekonomik verileri şimdiki, gelecek, amortisman ve sermaye geliştirme değerlerini hesaplayabilir. Yeni makine ve teçhizat satın alma kararında yenileme analizlerini yapabilir.

5 Ders Akışı Hafta 1. Mühendislik Ekonomisi Temel Kavramları Hafta 2. Paranın Zaman Değeri I Hafta 3. Ekonomik Analiz Yöntemleri I Hafta 4. Ekonomik Analiz Yöntemleri II Hafta 5. Ekonomik Analiz Yöntemleri III Hafta 6. Alternatiflerin Seçimi ve Değerlendirilmesi I

6 Hafta 7. Alternatiflerin Seçimi ve Değerlendirilmesi II Hafta 8. Amortisman ve Vergiler Hafta 9.Enflasyon ve Kur Oranları Hafta 10. Vize Hafta 11. Başa baş Noktası Analizi Hafta 12. Fayda Maliyet Oranı Metodu Hafta 13. Yenileme Analizleri Hafta 14. Yenileme Analizleri

7 Ders Kategorisi Matematik ve Temel Bilimler Mühendislik Bilimleri Mühendislik Tasarımı Sosyal Bilimler % 20 % 20 % 50 % 10

8 Kaynaklar "Engineering Economy", Blank, L., Tarquin, A., "Engineering Economy", Degarmo, E.P., Sullivan, W.G., Bontadelli, J.A., "Mühendislik Ekonomisi", Işık, A., "Mühendislik Ekonomisi", Okka, O., 2010.

9 Temel Kavramlar İşletme: İhtiyaçların karşılanması amacıyla faydalı mal veya hizmet üreten ekonomik ünitelerdir. Bu tanıma göre bir kuruluşun işletme olabilmesi için; İhtiyaçların karşılanması için mal veya hizmet üretmesi Üretilen mal ve hizmetlerin fayda yaratması Üretimi gerçekleştirilen ünitelerin kar amacı gütmesi gerekir.

10 Temel Kavramlar Yönetim (Endüstri) Mühendisliği: o İnsan, o makine, o Para/sermaye, o malzeme ve o yönetim

11 Temel Kavramlar Sermaye: önemlisidir. Üretim faktörlerinin en Öz Sermaye Yabancı Sermaye

12 Temel Kavramlar Karar Verme: İş hayatının her döneminde yönetici imkanlar, insan makina sistemleri vb. konularda kendisine verilen bilgiler dahilinde karar verir. Genel olarak bir karar verme süreci 5 adımdan oluşur. Problemin tanımlanması, Durumun analizi, Alternatiflerin belirlenmesi, Uygun alternatifin seçimi, Uygulama.

13 Ekonomi: İnsan ihtiyaçlarını karşılamak, içinde bulunduğu maddi şartları düzeltmek, toplumun refahını en üst seviyeye çıkartmak için, eldeki mevcut ekonomik kaynaklardan en iyi faydayı sağlamayı planlayan bilim dalıdır.

14 Mühendislik Ekonomisi: Alternatif olanaklar içinde en uygununu seçmeyi planlar. Mühendis minimum maliyet ile en fazla üretimi yapmak ister. Dolayısıyla mühendis ilgilendiği sahayla ilgili olarak araştırmak, tanımlamak, alternatifleri ortaya sermek ve uygun olanını seçmek zorundadır.

15 Mühendislik Ekonomisi Prensipleri Temel olarak mühendislikte problem çözme adımları ile ilişkili adımlar içerir. Alternatiflerin geliştirmesi ve her bir alternatifin tanımlanması Alternatifler arası farklara odaklanılması. Kıyaslamaya esas teşkil edecek faktörler belirlenip bu çerçevedeki alternatiflerim masaya yatırılması

16 Mühendislik Ekonomisi Prensipleri Tutarlı bir bakış açısına sahip olunmalıdır. Kişi değerlendirmeyi kimin yaptığı ile ilgilenir (müşteri, firma sahibi vb.) ve buna bağlı karar alır. Hangi parametre ele alınıyorsa, bu parametre alternatifler arasından seçilene uygun olmalıdır. Alternatifler arasında ortak bir ölçüt kullanılmalıdır. Bu ölçütler çoğu zaman parasal ölçütlerdir. Alternatifler arasından esas alınan ne ise hepsinde o parametre göz önünde bulundurulmalı ve denklik sağlanmalıdır.

17 Mühendislik Ekonomisi Prensipleri Projelere ilişkin risk/belirsizlik durumu hesaba katılmalıdır. Mevcut durum her zaman net olmayabilir, olasılıklara bağlı olabilir. Verilen kararı uygulamaya koyduktan sonra ara ara kontrol edilecek. Başta verilen kararın amaca uygun olup olmadığı kontrol edilecek.

18 Karar Verme Sermaye mallarına yapılacak yatırımlar, Alternatif finansman temini (satın alma veya kiralama), İnsan kaynakları ile ilgili konular, Bütçe hazırlama, Alternatifler arasında karar verme, Malzeme, makine ve proses seçimi Makinelerin yenilenmesi

19 Karar Verme Yeni ürün tasarımı ve geliştirme Maliyet tasarrufu ve etkinliği Servis geliştirilmesi Yenileme analizleri, risk ve belirsizlik vb. içermektedir.

20 Karar aşamasında pek çok faktör rol oynar. Bunlardan en önemlileri; Para, Zaman, Risk tir. Para ve zamanı birleştirerek ekonomik bir fayda ölçütü oluşturabiliriz.

21 Mühendislerin bir yatırım projesi için teknik bilgileri yeterli olmasına rağmen, bazen finansal ve yönetimsel bilgileri yetersiz kalmaktadır. Bu nedenle yönetimde karar verme fonksiyonlarının desteklenmesi önemli yer tutmaktadır.

22 Fiyat Fiyat: Ekonomik değerin kantitatif (sayısal) göstergesine fiyat denir. Tam Rekabet Ortamı: Herhangi bir ürünü üretmek için piyasaya girme engeli yok, alıcı satıcı bir araya gelebiliyor, ürünün ikameleri mevcut ve ürün tüketiciye sunulabiliyor.

23 Verimlilik: Çıktı/Girdi dir ve birimleri aynı olmak zorundadır. Finansal Verimlilik: Giren para / Çıkan( Harcanan) para Rantabilite = Kar / Sermaye

24 Maliyetler İlk maliyet Yatırım yapmak amaçlı kişiden yada kurumdan çıkan ilk paradır. (tezgahın satın alma maliyeti; nakliye, montaj, işletmeye hazırlık ve ilgili diğer başlangıç harcamaları da dahildir.) Sabit maliyet Üretim miktarından bağımsız gerçekleşen maliyetlerdir. (amortisman, bakım, vergiler, sigorta primleri, kira taksitleri, sermaye faizi, idari masraflar, araştırma giderleri, yöneticiler ve hizmetlilerin giderleri) Değişken maliyet Üretim miktarı ile değişen ve toplam maliyete etkisi olan maliyetlerdir. (direkt işçilik, direkt malzeme ve diğer maliyetler (satış komisyonları vb.) direkt maliyetler olarak da adlandırılmaktadır. Arabanızı kullanmanın sabit maliyetleri nelerdir? Arabanızı kullanmanın değişken maliyetleri nelerdir?

25 Maliyetler Yarı değişken maliyet (enerji, haberleşme ve reklam giderleri) Marjinal maliyet Normal üretim dışı ek bir üretimin bilânçolarda oluşan maliyetlerdir. (üretimdeki bir birimlik artış sonucunda toplam maliyette ortaya çıkan artıştır.) Fırsat maliyeti (vazgeçilmesi gereken diğer fırsatların maliyeti)

26 Maliyetler Standart Maliyet: Planlanan maliyet olarak da adlandırılır. Tahmin amaçlı kullanılır. Üretime başlamadan önce tahmini olarak çıkarılan maliyetlerdir. Belli varsayım ve standartlara göre karar verilir. Defter Maliyeti: Bir varlığın deftere giriş maliyetinden amortismanın düşmesiyle elde edilen değerdir. Batık Maliyet: Geri alınamayan nakit denilebilir. Örneğin motor almak isteyen bir kişi 3000TL değerindeki bu motor için 200 TL ön ödeme yapsın. Kişi sonrasında Amazon.com da aynı motorun 2700 TL olduğunu görsün ve almaya karar versin. Mevcut durumda diğer tarafa ön ödeme yapmasına rağmen bu motoru Amazon.com dan alması ona 100 TL kar sağlayacaktır. Fakat söz konusu vermiş olduğu 200TL batık maliyet olarak adlandırılır.

27 Maliyetler Fırsat Maliyeti: Bir makinenin hurda değeri 250 bin TL olsun, makine yenilenmezse bir süre daha kullanılabilir, yenilenirse de eskiyen makine satılır. Yani; yenilememeye karar verildiğinde, yenilemeden dolayı oluşacak miktardan vaz geçilir. Bu fırsat maliyetidir. Vaz geçilen alternatifin maliyeti denebilir. Yaşam Değeri Maliyeti: Ürünün ortaya çıkış aşamasından başlayıp üretileme, piyasada yer bulma, olgunlaşma ve piyasadan düşme aşamasına kadar geçen bir ürün yaşam döngüsü vardır. Bu döngü boyunca bir maliyetten söz edilir. Tüm adımlarda ayrı ayrı maliyetler oluşur. Tüm bu maliyetlerin toplamı ürün yaşam maliyetini verir.

28 Kapasite Kavramları İdeal/Teorik Kapasite: Tüm imkânlarla %100 kullanarak üretim yapma Normal Kapasite/Kullanış Kapasitesi: Belli engeller dışında üretilen kapasite Zorlanmış Kapasite: Normal kapasitenin üzerinde üretim gerçekleşiyorsa bu zorlanmış kapasitedir. Gerçek Kapasite: Bizzat gerçekleştirilen kapasite Atıl Kapasite: Normal ile fiili arası farktır.

29 Kapasite Kavramları ideal kapasite zorlanmış kapasite normal kapasite atıl kapasite gerçek kapasite

30 Örnek Buzdolabı üreten bir işletmede 450 işçi çalışmaktadır ve aylık kapasitesi buzdolabıdır. Kriz nedeniyle buzdolabı üretilerek satılmıştır. Bir işçinin şirkete aylık maliyeti liradır. Ayrıca şirket uzun dönemdir planladığı hareket ve zaman etütlerinin sonuçlarını firmada uygulamaya koymuş ve % 15.2 oranında iş gücünden tasarruf yapılabileceği anlaşılmıştır. Kriz sebebiyle buzdolabı başına yüklenen atıl iş gücü maliyeti nedir? Eğer ekonominin gelecek 5 yıl boyunca böyle süreceği tahmin ediliyorsa firmanın kaç işçiyi işten çıkarması gerekebilir? Eğer hareket ve zaman etütlerinin sonuçları firmada uygulanırsa, firmanın hedef işçi sayısı ne olur ve buzdolabı başına ne kadar işçilik tasarrufu sağlanır?

31 ÖRNEK: Bir anayola asfalt döşenecek. Yüklenici firmanın 2 alternatifi var; A ve B bölgeleri. Birim asfalt taşıma maliyeti $1.15. Tesislere ait kalemler aşağıda verilmiştir. Yüklenici firma br lik asfalt döşeyecek ve iş 4 ay (17 hafta, haftada 5 iş günü) sürecek. Şantiye nereye kurulursa toplam maliyet en az olur?

32 Sorunu devamında; seçilen yer için, asvaltın birimi başına $8.05 ödenmesi durumunda kaç birim asvalt döşenmelidir ki firma kar etmeye başlasın. ( Başa baş Noktası) NOT: Soruda değişken maliyet yoksa başa baş noktası aranmaz.

33 Kaynakça "Engineering Economy", Degarmo, E.P., Sullivan, W.G., Bontadelli, J.A., "Mühendislik Ekonomisi", Okka, O., "Mühendislik Ekonomisi", Işık, A., 2005.