Sindirim Sisteminin Önemli Hastalıkları
Sindirim Sistemi (GIS) Normal Koşullarda: Karbonhidratların %98 i, Yağların %95 i, Proteinlerin %92 si emilir. Vücutta bazı besinler sindirilemez veya emilemez.
Konstipasyon Dışkının sertleşmesi, dışkılamada zorlanma, bağırsakların tam boşalmama hissi veya az sıklıkta dışkılamadır. Beslenme, kültür, kişisel fizyolojik özellikler bağırsak çalışımını etkileyebilir. Normal dışkılama sıklığı günde 3 kereden 3 günde 1 kereye kadar değişebilir.
Konstipasyon - nedenleri Yanlış Beslenme: bol sebze, meyve ve lifli besinler tüketilmelidir. Dehidratasyon Fiziksel aktivite: vücudun az hareketi özellikle karın kaslarının az çalışması neden olur. Barsak ve midenin iltihabi hastalıkları İhitiyaca karşılık vermemek İlaçlar: yan etkileri kabızlık olabilir. Gebelik: Büyüyen ve barsakları baskılayan rahim.
Diyare Normalden daha sık ve sulu ya da yumuşak kıvamlı dışkı çıkarılmasına ishal denir. Günde iki ya da üç kez normal kıvamlı dışkılama ishal sayılmaz. İshal bağırsak hareketlerinin hızlanması, dolayısıyla da içindeki maddelerin hızlı ilerlemesi sonucu oluşur. Bu sırada bağırsaklardan sıvı emilimi azalır. Uzun süren ishaller bedenin susuz kalmasına ve tuz ile besleyici maddelerin eksilmesine neden olur.
Diyare Sindirim sistemine giren birçok mikroorganizma, barsaklarda iltihaplanma yaratarak ishale yol açabilir. Ayrıca bakteri kökenli zehirli maddelerin ve iltihapların etkisiyle bağırsağın kendisi de bir miktar sıvı salgılar. Sonuçta dışkılama sayısı günde 2-3 ten bazen 20-25 e kadar çıkar. Dışkı peltemsi ya da sulu bir görünüm alır. İçinde mukus, irin ya da kan bulunabilir. İshali dizanteriyle karıştırmamak gerekir. Dizanteri bakteri ya da amiplerin etken olduğu bir hastalık, ishal ise bu hastalığın bir belirtisidir.
Diyare Özellikle 2 yaşından küçük çocuklarda, gebelerde ve yaşlılarda, su ve mineral kaybına dikkat edilmeli ve uzun süren diyarede bu denge sağlanmalıdır. Dış Nedenler: En çok dengesiz beslenmeye bağlı görülür. Kalabalık yaşam ve mevsim değişikliği ve hijyenik şartlara dikkat edilmemesi sonucu olabilir. İç Nedenler: Barsakta sindirimi yapan enzimlerin eksikliğine bağlıdır. Değişik anatomik, metabolik ve hormonal nedenlerle de diare görülür.
Kısa bağırsak sendromu İnce barsak uzunluğunun doğumsal anomaliler sonucu bir bölümünün olmaması, kullanılamaması (< 100cm) veya nekrotizan enterokolit gibi nedenlerle bir bölümünün (%50) kesilip alınması sonucu ortaya çıkan durumdur. Her iki durumda da kalan ince barsak segmentinde villus atrofisi, fırçamsı kenar kaybı ve bakteriyel aşırı çoğalma kaçınılmazdır. Gastrointestinal sistemden aşırı kayıplar nedeniyle dehidratasyon, metabolik asidoz, hipopotasemi ve hiponatremi gelişebilmektedir. Protein, karbonhidrat, yağ, mineral ve safra asit absorbsiyonu da bozulmaktadır.
Tedavide; önce semielementel ürünlerle beslenme, aynı zamanda açıkta kalan enerji miktarını kapatmak için total parenteral (TPN) ürünlerle destekleme yapılır. İyileşme başladıktan sonra çözünebilir lif içeren preperatlarla beslenmeye devam edilir. Kısa bağırsak sendromu
Çölyak hastalığı (Gluten enteropatisi) İnce bağırsaklardaki villuslerin yapılarının bozulmasına sebep olan ve dolayısıyla da yiyeceklerdeki besinin emilmesini engelleyen ve ince bağırsakta hasarlar oluşturan bir sindirim sistemi hastalığıdır. Genetiktir. Ömür boyu sürer. Klinik görünümü yaş gruplarına göre farklılık gösterir. Hastaların Gluten içermeyen ürünlerle beslenmeleri gerekir. Arpa, buğday ve çavdarda bulunan glutenin bir parçası olan gliadin adlı protein olaydan sorumlu tutulmaktadır. Yulaf, mısır ve pirinç ununun toksik olmadıkları gösterilmiştir.
Çölyak hastalığı semptomlar İshal Meteorizm Kusma Bitkinlik yorgunluk Karın ağrısı Büyüme geriliği Sık solunum yolu enfeksiyonları
Kistik Fibrozis Doğumdan hemen sonra ortaya çıkan pankreas enzimleri eksikliğidir. Genetiktir. Amilaz, lipaz ve tripsin enzimlerinin duedenumda az ya da hiç bulunmamasıdır. Pankreas kanalının fonksiyon bozukluğu nedeniyle pankreatik enzimler ve bikarbonat salgılanamamaktadır. Ayrıca kronik solunum yolları enfeksiyonları ve yapışkan mukus salgılanması gibi belirtiler gösterir. İnsidansı 1/400 ile 1/700 arasında değişmektedir. Özellikle beyaz ırkta ve Kuzey Avrupa da daha sık görülmektedir.
Kistik Fibrozis Kistik fibrozisde malabsorbsiyon nedeniyle ortaya çıkan bulgular: Vitamin A eksikliği Vitamin E eksikliği Vitamin K eksikliği Vitamin D eksikliği Esansiyel yağ asitleri Çinko Gece körlüğü Nörolojik bulgular Kanamaya meyil Kemik mineral yetersizliği Cilt lezyonları, enfeksiyonlara yatkınlık, yara iyileşmesinde gecikme, büyüme geriliği, trombositopeni iştah azalması
Kistik Fibrozis Nutrisyonel tedavi: Amaç malnütrisyonun önlenmesi ve normal nutrisyonel durumunun sağlanmasıdır. Malnütrisyonun önlenmesi ile akciğer sorunlarının sıklığı azalmakta, kliniği hafiflemekte, ve yaşam süresi uzatılmaktadır. Diyet yağ ve protein dengeli, kalorisi yüsek olmalıdır. Araştırmacılar akciğer hastalığına bağlı olmadan bazal metabolik hızın da arttığını göstermişlerdir.
Kistik Fibrozis Yağ diyetteki enerjinin %40 ını sağlamalı özellikle esansiyel yağ asitlerinden ve orta zincirli trigliseridlerden zengin olmalıdır. Yeterli enzim desteği ile yağ emilimi %80 e çıkarılabilir. Gerek emilimdeki eksiklik gerekse oksidatif olaylarda antioksidan olarak artmış kullanımları nedeniyle kistik fibrozisde yağda eriyen vitaminlerin serum düzeyleri izlenerek yüksek dozda kullanımları gerekir. Ayrıca olguların üçte birinde demir eksikliği olduğu için demir ve çinko desteği gerekir. Pankreas enzim desteği, önemlidir.
Kistik Fibrozis Kistik fibrozisli süt çocuğunun beslenmesinde anne sütü ile beraber yetersiz kilo alımı, hipoproteinemi varsa mama ve gerektiğinde tuz desteği yapılır. Ağızdan alımın yeterli büyümeyi sağlayamadığı ve malnutrisyonun devam ettiği olgularda enteral beslenme, gastrostomi ve total parenteral nutrisyon diğer tedavi seçenekleri arasındadır.
Malabsorbsiyon (Emilim bozukluğu) Yağ, yağda çözünen ve diğer vitaminler, protein, karbonhidrat, elektrolit ve minerallerle suyun yeterince emilememesi En sık belirti kronik diyare Beslenme yetersizliği ile sonuçlanır. Bebek ve çocuklarda ilgili eksikliğe bağlı belirtilere ve büyüme-gelişme geriliğine neden olur.
Neden olur? Mekanizma Sindirim bozukluğu Safra asidi yetersizliği Emilim yüzey yetersizliği Lenfatik tıkanma Damar hastalığı Hastalık Kistik fibroz Ağır karaciğer sorunları-siroz, bakteri üremesi Kısa bağırsak Lemfoma Konjenital kalp-damar hastalıkları Mukoza hastalığı Enfeksiyonlar, eosinophilic enteritis,
Proteinler malabsorbsiyonu Enterokinaz eksikliğinde şiddetli ishal, büyüme geriliği, hipoproteinemi ve yaygın ödem olur. Protein malabsorbsiyonunda gaita: Kötü kokulu, miktarı orta derecede artmış ve nitrojen içeriği çok fazladır. Bu nedenle klinikte kilo kayıpları erken dönemde ortaya çıkmakta, hipoproteinemi, ödem ve büyüme geriliğine neden olmaktadır.
Karbonhidratlar malabsorbsiyon Karbonhidrat malabsorbsiyonu konjenital enzim eksikliklerine ya da mukozal hasarlanma nedeniyle gelişen enzim kayıpları veya transport yetersizliklerine bağlı olarak gelişir. Yenidoğanlarda yaklaşık bir haftadan bir aya kadar uzayan fizyolojik bir pankreatik amilaz yetersizliği vardır. Sindirilememiş ve emilmemiş şekerler barsağa su çeker ve pasaj çok hızlanır. Tüm besinlerin emilimi bozulur. Şekerleri bakteriler kullanarak gaz ve asit oluşturur, kötü koku oluşur. Gaita sulu, köpüklü ve kötü kokuludur.
Karbonhidratlar malabsorbsiyon En sık görülen karbonhidrat malabsorbsiyonu Sukroz - izomaltaz eksikliğidir. Akut gastroenterit nedeniyle sekonder laktaz eksikliği görülür. Sekonder laktaz eksikliği zor ve geç düzelmekte, diyette laktoz kısıtlamasını gerektirmektedir.
Yağlar malabsorbsiyon Nedenleri: Lipaz eksiklikleri, safra asit sentezinde, sekresyonunda, dekonjugasyonunda ve reabsorbsiyonunda defektler, azalmış trigliserid resentezi, bozulmuş şilomikron formasyonu, atılımı olarak sayılabilir. Gaita: Yağlı, soluk görünümde, sıvı değil ancak yumuşaktır ve tuvaletin yüzeyinde kalır. Yağların bağırsaklardan yeteri kadar emilememesi sonucu oluşan yağlı dışkıya steatore denir Klinikte enerji kaybı ve yağda eriyen vitaminlerin eksikliklerine (A,D,E,K) yol açar. Genellikle dışkılama ağrısızdır.
Yağlar malabsorbsiyon Yağ malabsorbsiyonuna yol açan en önemli neden pankreas yetersizliğidir. En ağır steatore lipaz aktivitesinin yetersizliği durumunda olur. (gaitanın yağ içeriği %40-60). Ağır steatore safra asit sentez yetersizliğinde görülür. Hafif - orta steatore mukozal emilim akışını azaltan durumlarda örneğin çölyak hastalığında ve inek sütü proteini allerjisinde ortaya çıkmaktadır. (fekal yağ oranı % 10-35)
Malnutrisyon kötü beslenme Beslenmenin içerik ve/veya miktar açısından yetersiz olması sonucunda, vücudun gereksinimlerine karşın, sağlanan enerji ve besin öğelerinin yetersiz kalmasından kaynaklanan klinik durum. Günlük enerji ihtiyacı, yaş, cinsiyet, beden ebadı ve fiziksel aktiviteye bağlı olarak değişiklik gösterir.
Malnutrisyon kötü beslenme Gıda tüketiminin metabolik hızı karşılamayamaması durumunda endojen enerji kaynaklarının yıkımı ile ortaya çıkan klinik durum olan malnütrisyon, iki şekilde meydana gelebilir: Gıda tüketimi normal, hasta hipermetabolik Metabolik hız normal, yetersiz gıda alımı Dünya Sağlık Örgütü'ne göre, çocuk ölümlerinin %55'inde malnütrisyonun katkısı vardır.