İSTANBUL TİCARET ODASI TELEVİZYON SEKTÖR RAPORU

İSTANBUL TİCARET ODASI TELEVİZYON SEKTÖR RAPORU Hazırlayan : Elif Çakır Mayıs, 2004

İÇİNDEKİLER I- ELEKTRONİK SEKTÖRÜ Sayfa No 1- Tanımı ve Kapsamı...3 2- Tarihçesi ve Gelişimi...4 3- Sektörün Potansiyeli...5 4- Dünyada Elektronik Sanayii ve Televizyon Sektörü...7 II- TELEVİZYON SEKTÖRÜ 1-Tanımı ve Tarihçesi...9 2-Gümrük Tarifi Pozisyon No...9 3-Üretim ve Satış...10 4-Dış Ticaret...12 A) İhracat...13 B) İthalat...16 5-Sektördeki Yasal Düzenlemeler...18 6-İthalat Rejimi Uygulaması...20 7-Gümrük Birliğinin Sektöre Etkisi...20 8-Sektörün Sorunları ve Beklentileri...21 9-Sektörün Güçlü ve Zayıf Yönleri...22 10-Sonuç ve Değerlendirme...23 Ek.1 Ek.2 Ek.3 Sektördeki İhracatçı Firmalar...24 Sektörde Faaliyet Gösteren Birlikler...24 Sektörde Faaliyet Gösteren Firmalar...24 Kaynakça 2

ELEKTRONİK SEKTÖRÜ 1- Tanımı ve Kapsamı Sanayi ve hizmet sektörlerinin hemen tümüne ürün temin etmesi ve eğitimden tıp dünyasına, uzay çalışmalarından ulusal savunma projelerine kadar günlük hayatın her aşamasında kullanılıyor olması nedeniyle ülke ekonomileri açısından vazgeçilmez ve stratejik bir öneme sahip olan elektronik sektörü, katma değeri en yüksek ve tükenmeyen kaynakları kullanma oranı en fazla olan sektör olarak tanımlanmaktadır. Globalleşme süreci ile birlikte dünyanın bilgi ve iletişim toplumu olma yolunda hızla ilerlediği günümüzde, elektronik sektörü ürünlerinin taşıdığı önem giderek artmış ve bilgiiletişim teknolojileri, gelişmiş ülkelerin rekabet üstünlüğü sağlamada kullandıkları en önemli araçlar haline gelmiştir. Elektronik sanayiinin gelişmesinde Ar-Ge faaliyetlerinin önemli rol oynaması sonucu kullanılan teknoloji sürekli olarak yenilenmekte ve bu husus elektronik sektörünü diğer sektörlerden ayıran en önemli özellik olarak ortaya çıkmaktadır. Ayrıca elektronik sektörü, ağır sanayi kuruluşlarından küçük sanayi işletmelerine kadar her yerde her aşamada ve her işlemde kilit unsur haline dönüşmüş, üretimde sağladığı otomasyon ve verimliliği artırıcı etkenliği ile vazgeçilmez konuma gelmiştir. Çok hızlı gelişen, aynı zamanda bilim ve teknolojinin bütün alanları için itici güce sahip olan elektronik sektörünün alt grupları, Avrupa Birliği ülkelerinde ve ülkemizde aşağıdaki şekilde sınıflandırılmaktadır: Elektronik Bileşenler (Komponentler) Bilgisayar Cihazları Telekomünikasyon Cihazları Profesyonel ve Endüstriyel Cihazlar Tüketim Cihazları Söz konusu alt sektörlerin kapsadığı ürünleri ise şu şekilde gruplandırmak mümkündür: Elektronik Bileşenler; 1) Aktif bileşenler; entegre devreler, fasılalı yarı iletkenler, elektronik tüpler, optoelektronik bileşenler ve düz panel ekranlar 2) Pasif bileşenler; kondansatörler, direnç aygıtları, sargılı ve seramik bileşenler 3) Elekro-mekanik bileşenler; bağlantı elemanları, röleler, devre kesiciler, klavyeler, baskılı levhalar, hibrid devreler ve diğer fonksiyonel cihazlar Bilgisayar Cihazları; 1) Büyük, orta ve küçük EDP-Elektronik Veri İşleme Sistemleri 2) Yazıcı, ekran, klavye ve disk sürücüleri gibi EDP donanımları 3) Veri iletişim ekipmanları 4) Daktilo, hesap makinası, yazar kasa, posta ve para makinaları gibi ofis makinaları 3

Telekomünikasyon Cihazları; 1) Kamu ve özel santral ekipmanları, radyo haberleşmesi ve kamuya yönelik yayın malzemeleri 2) Faks, teleks, mobil telekomünikasyon ve veri telekomünikasyonu telefonları gibi uç cihazlar 3) Kablo, fiber, mikrodalga, uydu vb. haberleşme türlerine yönelik transmisyon ekipmanları Profesyonel ve Endüstriyel Cihazları; 1) Ölçü ve test aletleri ile hassas ölçüm cihazları 2) Tıbbi ve ortopedik cihazlar 3) Optik cihazlar ve fotoğrafçılık aletleri 4) Saatler ile aksam ve parçaları Tüketim Cihazları; 1) Renkli ve siyah-beyaz televizyonlar, video teypler, video kameralar ve diğer kaydedici cihazlar, CD okuyucuları ve tüm görsel ekipmanlar 2) Kablolu TV dağıtım kutuları ve şifreli yayın çözücüler 3) Antenler, uydu çanakları, otomobillerde kullanılan ses ve trafik rehberlik sistemleri, mobil telefonlar, ev bilgisayarları ve telekomünikasyon uç cihazları (ayrıca video oyunları da genellikle bu sektör içinde değerlendirilmektedir) 2- Tarihçesi ve Gelişimi Televizyon ve elektronik iletişim sistemleri II. Dünya Savaşı ile yaygınlaşmış, özellikle 1945 de transistörün ve daha sonra entegre devre teknolojilerinin geliştirilmesi sonucu, sektör gelişme sürecinin en büyük aşamasını tamamlamıştır. Bu arada tüm entegre devre teknolojilerinin sağladığı avantajlar sayesinde dijital bilgisayarlar çok hızlı bir gelişme ile yaygınlaşma göstermiş ve dijital teknikler elektroniğin tüm alanlarına girerek gelişme hızının daha da artmasını sağlamıştır. Ülkemizde tekstil ve inşaat sanayinden sonra üçüncü büyük sektör olarak kabul edilen elektronik sektörünün gelişimi, 1953 yılında radyo montajı ile başlamış bunu 1960 lı yıllarda kunpörtör, telefon ve santralleri üretimi takip etmiştir. 1968 yılında televizyon üretimi ve aynı zamanda komponent imalı ile sektörde yan sanayi oluşturulurken, sektör bu yıllarda büyük dış ödemelerin arkasındaki kotalı ithalatın gölgesinde gelişmek zorunda bırakılmıştır. Kota rejiminin uygulanmasıyla radyo, pikap gibi dayanıklı tüketim mallarının ithalatı yasaklanmış, böylelikle 1958 yılından sonra yerli işçilikle montaj çalışmalarına başlanmıştır. Daha sonraları belirli parçaların ithalatına izin verilmesine rağmen yerli işçiliğin artırılması sağlanmış ve 14 Nisan 1964 tarihinde yürürlüğe giren Montaj Sanayi Talimatı bu alanda tanzim edici bir unsur olmuştur. 19 Mayıs 1964 tarihinde Türkiye de Elektronik Sanayinin kurulması için çalışmalar yapılması yönünde karar alınmış ve Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planında Elektronik Sanayinin kurulmasına yönelik fizibilite raporuna yer verilmiştir. 4

Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planında Elektrik Sanayii içinde yer alan elektronik sanayii, İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planında ilk defa ayrı bir sektör olarak değerlendirilmiştir. 1960 lı yıllarda İTÜ nün radyo ve deneysel televizyon yayınları bu alandaki gelişime yardımcı olmuş ve 1968 yılında siyah beyaz televizyonun imalatına başlanmıştır. Yine 1960 lı yılların ikinci yarısında haberleşme cihazları sanayiinin temelleri de atılmıştır. Bu nedenle Türk Elektronik Sanayi açısından 1965-1970 dönemi çok büyük önem taşımaktadır. 1980 li yıllardan sonra PTT yatırımlarının artması ve renkli TV yayınına geçilmesiyle sektör ivme kazanırken, 1982 yılından sonra gerek lisans gerekse yabancı sermaye katkısı ile elektronik sektörünün bir çok dalında üretim yapılabilir hale gelinmiştir. 1990 lı yıllarda ticari yayın kuruluşlarının oluşması paralelinde bilgisayarların artması, bunlara yönelik profesyonel cihazlara olan iç talebi de büyütmüştür. Bu oluşuma paralel, liberasyon sonrası ihracat artışları ile boyut ve dolayısıyla verimlilik artmış, haberleşme cihazları, güç elektroniği üretimleri gelişmiş, bazı alt sektörler ve özellikle tüketici elektroniği büyüyerek ihracatını artırmıştır. Günümüzde ise bilgisayar entegrasyonu ve monitör üretimleri ile ürün gamı genişletilmiştir. 3- Sektörün Potansiyeli Elektronik sanayi, dünya genelinde ulaştığı 1,3 trilyon dolarlık pazar hacmiyle 21. yüzyılın en fazla iş gücü barındıran sektörü olarak büyük bir gelecek vaad ederken, tek başına bir sanayi dalı olmaktan çıkmış, diğer tüm sektörleri geliştiren lokomotif sektör haline dönüşmüştür. Önceleri montaj sanayi olarak başlamış olan Türk Elektronik Sektörü, bugün çeşitli bakımlardan olgunlaşmış ve belirli birikimlere sahip sanayi kolu haline gelmiştir. Elektronik sektörümüzü alt sektörleri itibariyle incelediğimizde ise; Bileşenler sektöründe gerçekleştirilen üretim miktarları iç talebi karşılayamamakta ve genelde ithal edilen ürünlerin ihracatı yapılmaktadır. Aslında elektroniğin bütün alt sektörlerine girdi temin eden bileşenler sektöründe ithalata bağımlı olmak söz konusu alt sektörün dünya piyasalarındaki ve kurlardaki dalgalanmalardan etkilenmesine ve bunu girdi temin ettiği diğer sektörlere de yansıtmasına yol açmaktadır. Bilgisayar cihazları sektöründe net ithalatçı konumunda olan Türkiye nin donanım alanında ancak pahalı ve ileri teknoloji gerektiren yatırımlarla uluslararası alanda rekabet etme şansı bulunmaktadır. Tüketici elektroniği, Türkiye nin en iyi durumda olduğu alt sektördür. Bu sektördeki firmaların en önemli sorunu ise girdi olarak kullandıkları bileşenler sektörü ürünlerini yurtdışındaki rakiplerinden ithal etmek zorunda olmalarıdır. Ancak son yıllarda tüketici elektroniğinde kazanılan ivmenin etkisinin yakın bir gelecekte telekomünikasyon ve bilgi teknolojilerinde de görülmesi beklenmektedir. Profesyonel ve Endüstriyel cihazlar sektörü ise Türkiye de bir hayli küçük paya sahiptir. Sektörde üretim yapan az sayıdaki firmanın yabancı firmalar karşısında rekabet edememesi sonucu ticarete yönelmiş, bunun sonucu Türkiye net ithalatçı konumuna gelmiştir. 5

1990 yılından sonra hızlı bir gelişim gösteren elektronik sanayimiz 1991-1993 yılları arasında mevcut yapısını korurken, 1994 yılında reel ekonomideki daralmadan ve Türk Lirası nın develue edilmesinden diğer sektörlerde olduğu gibi olumsuz yönde etkilenmiştir. Bu gelişmeler sonucu, elektronik sanayii üretiminin GSYİH ye ve İmalat Sanayii Katma Değerine oranı yıllara göre önemli farklılıklar göstermiştir. 1991-1995 yılları arasında elektronik sanayii üretimi GSYİH ve İmalat Sanayii Katma Değer artışına ayak uyduramamış ve sektörün payı giderek gerilemiştir. 1996 yılı ise sektör için hızlı gelişmenin başladığı yıl olmuştur. Sektör üretiminin GSYİH ya oranı 1999 yılında % 1,3 düzeyine erişirken İmalat Sanayi Katma Değerine oranı % 6,8 e ulaşmıştır. 90 lı yılların ikinci yarısında ise üretim ve ihracatta istikrarlı bir artış gösteren sektör en hızlı yükselişini 1997 yılında yaşamıştır. 2000 yılına kadar yükselen bir performans gösteren Türk elektronik sanayii, Kasım 2000 ve Şubat 2001 de yaşamış olduğumuz finansal krizlere ve akabinde Amerika da yaşanan 11 Eylül terörünün dünya ekonomisi üzerinde yarattığı olumsuz etkilere bağlı olarak Türk Lirasının yüksek oranlı değer kaybı ve dövizde dalgalı kura geçilmesi sonucu tüm reel sektörle birlikte üretim ve dışsatım performansını oldukça düşürmüştür. Elektronik Sanayimizin 2000 yılında 2.910,6 milyon dolar olan toplam üretimi 2001 yılında % 21 azalarak 2.298,7 milyon dolara gerilemiş, 2002 yılında %16 lık artışla 2.663,7 milyon dolara çıkmıştır. Toplam üretimdeki artışa paralel olarak ihracat 2000 yılında % 9,8 artarak 1.391,8 milyon dolardan 2001 yılında 1.515,7 milyon dolara, 2002 yılında ise %42,2 artışla 2.156,2 milyon dolara yükselmiştir. 1990 yılından itibaren her yıl artan bir trend izleyen ihracat miktarı Türk Elektronik Sanayinin genellikle ihracata yönelik üretim yaptığını göstermektedir. 2002 yılı itibariyle toplam üretimden; Bileşenler sektörü % 4, tüketim cihazları sektörü % 53, telekomünikasyon cihazları sektörü % 17, endüstriyel cihazlar % 9, askeri elektronik cihazlar % 9 ve bilgisayarlar % 8 pay almışlardır. 2002 yılında telekomünikasyon cihazları sektörünün üretimdeki payı azalırken, bileşenler ve tüketim cihazları sektörlerinin payları artmıştır. Elektronik sanayimizin toplam ihracat içindeki payı, 1999 yılında % 4.3, 2000 yılında % 5,1, 2001 yılında % 4,9, 2002 yılında ise % 5,95 olmuştur. Toplam ithalattan aldığı pay ise 1999 yılında % 13,4, 2000 yılında % 12.2, 2001 yılında % 10,2 ve 2002 yılında % 8,5 olarak gerçekleşmiştir. Elektronik sanayiindeki 2002 yılı ihracatımız içinde % 73 ile tüketim cihazları ilk sırada yer alırken bunu % 10 ile telekomünikasyon cihazları ve askeri elektronik cihazlar takip etmiştir. İthalatımız içinde ise % 33 pay ile bileşenler sektörü ilk sırada yer alırken bunu % 20 pay ile bilgisayarlar izlemiştir. 6

ALT SEKTÖRLER İTİBARİYLE ELEKTRONİK SANAYİİ ÜRETİMİ (Bin $) 2000 2001 2002 Bileşenler 136.000 88.400 105.000 Tüketim Cihazları 1.480.025 1.083.085 1.421.500 Telekomünikasyon Cihazları 624.120 503.235 452.210 Endüstriyel Cihazlar 255.000 215.000 230.000 Askeri Elektronik Cihazlar 215.500 204.000 240.000 Bilgisayar 200.000 205.000 215.000 TOPLAM 2.910.645 2.298.720 2.663.710 Kaynak :TESID ALT SEKTÖRLER İTİBARİYLE ELEKTRONİK SANAYİİ İHRACATI (Bin $) 2000 2001 2002 Bileşenler 63.583 50.039 60.922 Tüketim Cihazları 873.116 904.307 1.570.902 Telekomünikasyon Cihazları 191.763 295.276 221.069 Endüstriyel Cihazlar 30.692 47.104 57.466 Askeri Elektronik Cihazlar 177.700 178.500 213.000 Bilgisayar 55.040 40.484 32.884 TOPLAM 1.391.894 1.515.710 2.156.243 Kaynak :TESID ALT SEKTÖRLER İTİBARİYLE ELEKTRONİK SANAYİİ İTHALATI (Bin $) 2000 2001 2002 Bileşenler 1.146.808 1.038.251 1.416.640 Tüketim Cihazları 523.691 401.348 405.666 Telekomünikasyon Cihazları 2.463.351 972.131 791.956 Endüstriyel Cihazlar 992.056 958.399 835.246 Bilgisayar 1.451.224 748.203 880.098 TOPLAM 6.577.130 4.118.332 4.329.606 Kaynak :TESID 4- Dünyada Elektronik Sanayii ve Televizyon Sektörü Tüketici elektroniği pazarı dünyanın çeşitli bölgelerindeki arz ve talep dengeleri açısından önemli farklılıklar göstermektedir. Kuzey ve Latin Amerika, Afrika ve Avustralya kıtası ülkelerinde talep arzdan yüksekken Avrupa, Asya ve Pasifik ülkelerinde arz talepten yüksek olmaktadır. Dünya ülkelerinde arz ve talep farklılaşmasının yanında 1996-2001 döneminde tüketici elektroniği pazarının bölgelere göre gelişim eğilimleri arasında da farklılıklar görülmüştür. Toplam üretim içinde Asya nın payı sürekli artarken Batı Avrupa ve Kuzey Amerika nın paylarında az da olsa düşüş gözlenmektedir. Tüketici elektroniği sektörünün önemli ürünlerinden biri olan renkli televizyon üretiminde Japonya % 44 lük payı ile dünya üretiminde ilk sırayı alırken, bunu % 17 ile Çin % 16 ile Güney Kore takip etmektedir. 7

Dünya televizyon üretimindeki artış eğilimi 2002 yılı sonuna kadar istikrarlı bir şekilde devam etmiş olup, bu trendin bir süre daha aynı doğrultuda seyretmesi beklenmektedir. Buna bağlı olarak 1993-1999 yılları arasında % 5,1 olan ve 2002 yılı sonunda % 6,8 e ulaşan büyüme hızının da bir süre daha bu değeri koruyacağı varsayılmaktadır. Avrupa ülkeleri, genel anlamda, tüketici elektroniği kapsamına giren ürünlerin ve bu çerçevede renkli TV lerin ihracatçısı niteliğini taşımakla beraber, aynı zamanda Amerika dan sonra ikinci büyük renkli TV pazarını da oluşturmaktadırlar. Ancak, net ithalatçı kimliği ile Kuzey Amerika, diğer pek çok dalda olduğu gibi tüketici elektroniği sektörü için dünyanın en büyük ve en cazip pazarlarının başında gelmektedir. Tüketici elektroniği sektöründe pazarın büyüklüğünü yansıtan en önemli göstergelerinden biri ve belki de birincisi, o pazarın etki alanına giren ülke ya da ülkelerdeki TV setine sahip hane sayısıdır. Konuya bu yaklaşım çerçevesinde bakılırsa, AB ülkeleri arasında toplam hane sayısına oranla en fazla renkli TV sahibi ülkenin Almanya olduğu, bu ülkeyi Belçika, Danimarka, İngiltere ve Portekiz in izledikleri görülmektedir. Bir diğer ilginç veri ise, AB ülkelerinde toplam olarak 150 milyon civarındaki hanede TV bulunurken, bu rakamın ABD de yaklaşık 100 milyon Japonya da ise yaklaşık 45 milyon olduğudur. Nihayet, Avrupa daki TV üretimi ile ilgili verilere göz atılırsa, aşağıdaki tablo ile karşılaşılmaktadır. AVRUPA TV ÜRETİMİ ÜLKE PAYLARI 1997 (Bin Adet) Üretim Payları % 1998 (Bin Adet) Üretim Payları % 2000 (Bin Adet) Üretim Payları % Türkiye 4.677 14,6 6.860 20,5 9.288 25,7 İngiltere 6.309 19,7 5.690 17,0 2.853 8,2 Fransa 4.535 14,2 4.940 14,7 3.771 10,8 İspanya 4.057 12,7 4.830 14,4 5.482 15,7 İtalya 1.752 5,5 1.770 5,3 1.792 5,1 Almanya 1.280 4,0 1.230 3,7 1.285 3,7 Avusturya 1.485 4,6 1.020 3,0 1.570 4,5 Belçika 393 1,2 370 1,1 395 1,1 Çek.Cum. 109 0,3 580 1,7 1.349 3,9 Diğer 12.125 37,8 13.070 39,0 16.475 47,1 TOPLAM 32.045 100,0 33.500 100,0 34.972 100,0 Kaynak: İSO Yukarıdaki tablodan da anlaşılacağı gibi, Türkiye Avrupa daki TV üretiminde hep söz sahibi olmuş ve bu konuda 1998 de ele geçirdiği liderliği günümüze kadar sürdürmüştür. Ülkemizin 2000 yılında % 25,7 ye ulaşan payı, bugün daha da artarak % 30 ları aşmıştır. Dolayısıyla halen Avrupa da üretilen her dört televizyondan biri Türk malı olma özelliğini taşımaktadır. 8

II) TELEVİZYON SEKTÖRÜ 1- Tanımı ve Tarihçesi TELEVİZYON; Hareketli görüntülerin ve sesin elektrik sinyallerine dönüştürülerek alıcıya iletilmesi ve alıcıda yeniden görüntü ve sese dönüştürülmesini sağlayan aygıttır. Elektrik sinyalleri alıcıya elektromagnetik dalgalar aracılığıyla ya da eşeksenel (koaksiyal) kablolar üzerinden iletilir; sinyallerin kablolar aracılığıyla dağıtıldığı sistemler kablolu televizyon olarak adlandırılır. Tıpkı sinema gibi televizyon da, insandaki görme duygusunun ilginç bir özelliğinden yararlanılarak geliştirilmi ştir. Beyin, ağtabakaya (retina) düşen görüntüleri kaybolmalarından sonra da kısa bir süre için algılamayı sürdürür. Televizyon ekranında yeterince hızlı bir biçimde görüntülenen resim öğeleri gözün bu özelliği nedeniyle birleştirilerek bütün bir resim biçiminde algılanır. Ekrandaki resimlerin art arda hızla değiştirilmesiyle de hareketli görüntü izlenimi yaratılır. Televizyonun başlangıcından günümüze ulaşan gelişme çizgisinde yer alan aşamalar şöyle sıralanabilir. Görüntüyü mekanik olarak tarama yöntemi 1884 te Paul Nipkow tarafından keşfedilmiştir. Günümüzde resim tüpü olarak kullanılan katot ışınlı tüp 1897 de Karl Braun tarafından geliştirildikten sonra, V.K.Zworykin in geliştirdiği ve 1923 te patentini aldığı ikonoskop kamera tüpü bu alanda en önemli buluş olmuştur. Böylece tümüyle elektronik bir televizyon sisteminin oluşturulması sağlanmıştır. İlk düzenli televizyon yayınları 1935 te Almanya da, ilk renkli televizyon yayınları ise 1954 te A.B.D de başlamıştır. Türkiye de ilk televizyon yayını 1952 de İstanbul Teknik üniversitesinde gerçekleştirilmiştir. 1964 yılında TRT nin kurulması ile televizyon yayınlarına yönelik çalışmalar bu kurumca yürütülmeye başlanmış, 1971 yılında sonra ise kurulan yeni verici ve aktarıcılarla yayın ağı genişletilmiştir. 1984 te ise yurt çapında tamamıyla renkli yayına geçilmiştir. 2- Televizyon Sektöründe Yer alan Ürünlerin Gümrük Tarife Pozisyon Numaraları 85.28 Televizyon alıcıları 85.28.12.10.00.00 Teleprojektörler 85.28.12.20.00.00 Ses ve görüntü kaydetmeye ve tekrar vermeye mahsus cih. 85.28.12.52.00.00 Ekran köşegen uzunluğu< 42 cm olan Renkli TV ler 85.28.12.54 00.00 Ekran köşegen uzunluğu 42 cm< 52 cm olan Renkli TV ler 85.28.12.56 00.00 Ekran köşegen uzunluğu 52 cm< 72 cm olan Renkli TV ler 85.28.12.58 00.00 Ekran köşegen uzunluğu > 72 cm olan Renkli TV ler 85.28.12.62.00.00 Ekran köşegen uzunluğu < 75 cm olan Renkli TV ler 85.28.12.66.00.00 Ekran köşegen uzunluğu > 75 cm olan Renkli TV ler 85.28.12.72.00.00 Dikey çözümlemesi 700 satırdan az olanlar 85.28.12.76.00.00 Dikey çözümlemesi 700 satır veya daha fazla olanlar 85.28.12.81.00.00 Ekranın eni ile boyu arasındaki oran 1.5 dan az olanlar 85.28.12.89.00.00 Diğerleri 85.28.13.00.00.00 Siyah beyaz - diğer tek renkli olanlar görüntü mönitörleri 85.28.21.00.00.00 Görüntü monitörleri (Renkli olanlar) 85.28.22.00.00.00 Siyah Beyaz veya diğer tek renkli olanlar 85.28.30.00.00.00 Video projektörler 9

3-Üretim ve Satış Ülkemizde TV alıcı cihazlarının üretimi başlamadan önce komşu ülkelerdeki TV yayınlarının izlenmesi sadece ithalat yoluyla sağlanan cihazlarla gerçekleştirilebiliyordu. 1970 li yıllarda televizyon yayınının yurt çapında hızla yayılmasıyla birlikte televizyon alıcı cihazlarına olan talep artmış ve montaj imalatı ile TV alıcılarının üretimine hız verilmiştir. Bu çerçevede, 1968 yılında 1.532 adet gibi çok düşük bir rakamla başlanan televizyon üretimi 1971 yılında % 349.2 artarak 6.882 adede ulaşmıştır. Yerli üretimdeki bu hızlı ve çarpıcı gelişme sonucunda, 1972 yılına kadar artış gösteren ithalat bu tarihten sonra azalmaya başlamış, böylelikle TV piyasasında yerli şirketlerin etkinliği artmıştır. Renkli yayın dönemi öncesi olarak adlandırabileceğimiz yıllar zarfında (1968-1984), siyah beyaz televizyon üretiminin en yüksek noktaya vardığı sene 1977 (683.848 adet) olmuş, daha sonraki yıllarda ise ithal girdi teminindeki güçlükler ve iç talepteki daralma söz konusu cihazların üretim rakamlarındaki hızlı düşüşü de beraberinde getirmiştir. Bu olumsuz tablo uzunca bir süre devam etmiş olup, televizyon yayın sürelerinin uzadığı ve izlenme olanaklarının ülke düzeyinde hızla yaygınlaştığı 1980 li yılların başında bile siyah beyaz televizyon üretimi yaklaşık 350.000 adet/yıl seviyesiyle 1977 rakamlarının ancak yarısına ulaşabilmiştir. Ancak, 1984 yılından itibaren yurt çapında renkli yayına geçilmesi, kanalların ve kaliteli programların hızla çoğalması doğal olarak bir talep patlamasına neden olmuş ve renkli TV cihazlarına gösterilen büyük ilgi, yeni yatırımlar ve olumlu teşviklerle beraber üretimi çarpıcı bir şekilde arttırmıştır. Aşağıdaki tablodan da izlenebileceği gibi, ülkemizin renkli TV cihazı üretim rakamları konjonktürel sorunlardan kaynaklanan kısa satışların dışında sürekli yükselen bir trend göstermiş ve 1997 de 5 milyon, 2002 de 10 milyon, 2003 de ise 15 milyon adet/yıl seviyelerini aşmıştır. Ülkemiz Avrupa ülkeleri arasında TV cihazı üretimi konusunda 1997 yılında ele geçirdiği liderlik konumunu halen açık arayla korumaktadır. Renkli yayın dönemi olan son 20 yıla, üretim ve kaşılaşılan sorunlar açısından bakarsak, satır başları ile aşağıdaki bulgularla karşılaşılmaktadır. Anılan dönemde, hemen her gün bir yenisiyle karşılaşılan teknolojik gelişmeler üretimi süratlendirmiş, üretim proseslerini çeşitlendirmiş ve kolaylaştırmıştır. Bunun yanında 1980 li yılların ikinci yaısında başlayan ihracat seferberliği doğrultusunda üretici firmaların özellikle AB ülkelerine yönelik dış satımları ağırlıkk kazanmış, sonuç olarak TV cihazları en çok satan ürünler sıralamasında daima en üst sıralarda yer almıştır. 1990 yılında 2.345.000 adede ulaşan üretim, 2003 yılında girdi maliyetlerindeki artışlarla sinyallerinin veren ve 1994 de etkisini göstererek tüm reel ekonomiyi sarsan kriz nedeniyle % 33 civarında bir düşüşle 1,6 milyon adete kadar gerilemiş, ancak 1994 krizininin aşılmasından sonra yeniden istikrarlı şekilde büyüme sürecine girmiştir. 10

Diğer taraftan, TV cihazı üretim sektörümüz, 1998 yılında Uzakdoğu ve Rusya da ortaya çıkan ve tüm dünyaya yayılarak bütün ekonomileri belirli oranda etkileyen krizi de mümkün olan en az hasarla atlatmayı başarmıştır. Elektronik sanayinde siparişlerin ve üretim programlarının 6-12 ay öncesinden şekillenmesi nedeniyle anılan krizin etkiler 1998 yılının son çeyreğinde ve hatta 1999 da hissedilmiş ve tablodan da izlenebileceği gibi bu dönemde toplam üretim hızı biraz azalmış (%7), Uzakdoğu dan alınan ürünlerin ucuzlaması ve yerli tüketicinin temel ihtiyaçları dışındaki harcamalarında tasarrufa gitmesi nedeniyle satış hacmi biraz daralmıştır. Ancak, iç piyasada yaşanan bu durum ihracatla aşılmıştır. 2000 yılı, TV cihazı üreticileri için sevindirici bir yıl olmuştur. Dövizde sabit kur politikasının uygulanması, faiz oranlarındaki nisbi düşüş, tüketici kredileri ve kampanya faaliyetlerindeki canlılık satışlar ve dolayısıyla üretimi olumlu yönde etkilemiş üretim bir önceki yıla oranla % 27 lik bir artışla artarak 9 milyon adet sınırına dayanmıştır. Bu pembe tablo, 2001 yılında yeniden kapımızı çalan ekonomik kriz nedeniyle 1999 örneğine benzer şekilde bir kez daha bozulmş ve AB nin televizyon üreticisi firmalar için başlattığı anti damping soruşturması ile daha da yoğunlaşan sorunlar toplam üretimin % 8.7, iç piyasadaki satışların % 44 oranında düşmesine neden olmuştur. Yüksek stok maliyetleri ve yıl içinde yaşanan develüasyon sonucu özellikle ithal girdilerdeki aşırı maliyet yükselmeleri nedeniyle üretim ve satış aşamalarında yoğun sıkıntılar yaşayan sektör, dar boğazı, bir önceki yılın ihracat seviyesini korumayı başararak aşabilmiştir. TELEVİZYON ÜRETİM - SATIŞ - İHRACAT RAKAMLARI (Adet) 1989 1990 1993 1994 1995 1996 1997 ÜRETİM 807.000 2.345.000 2.046.939 1.559.417 1.877.178 2.520.516 5.036.239 SATIŞ 557.000 1.945.000 1.420.939 733.346 907.055 1.316.150 2.377.400 İHRACAT 250.000 400.000 626.000 826.071 980.123 1.204.366 2.658.839 1998 1999 2000 2001 2002 2003 ÜRETİM 6.485.252 6.997.520 8.878.510 8.113.933 12.535.354 15.278.718 SATIŞ 1.545.792 1.378.273 1.714.580 958.008 1.083.353 1.719.866 İHRACAT 4.939.460 5.619.247 7.163.930 7.155.925 11.452.001 13.558.852 Kaynak: ECID Televizyon talebini ilk alımlar ve yenileme arzusu oluşturmaktadır. İlk alımlar, toplumda halen % 94-95 düzeyinde olduğu sanılan televizyon sahibi olma eğiliminden kaynaklanan satış (penetrasyon) oranını yükseltmektedir. Yaklaşık 13.5 milyon ailenin yaşadığı ülkemizde her yıl 450-500 bin civarında evlenme gerçekleşmekte ve televizyon ilk alım talebi büyük ölçüde bu olgu sonucu yaratılmaktadır. 600-800 bin adet televizyon satışı ise tüketicilerin yeni ev almaları, yeni işyeri açmaları, eski cihazlarını yenilemek istemeleri, diğer odalar ya da mekanlar için ikinci veya üçüncü televizyonu gerekli görmeleri gibi sebeplerden kaynaklanan alımlardan oluşmaktadır. Televizyon kullanım ömrünün 12 yıl olarak kabul edilmesine karşın, ileri teknoloji içeren yeni modellerin pazara sunulmasıyla kullanım ömrünün bitmesi beklenmeden gerçekleşen yenileme talepleri 300-350 bin adet/ yıl düzeyinde gerçekleşmektedir. Tüketici davranış ve taleplerindeki değişmelere bağlı olarak televizyon üreticisi firmalar 2000 li yılların 55 ve 72 ekrandan daha büyük ekranlı televizyonların yılları olacağını ve üretimin büyük ekranlı televizyonlara kayacağını vurgulamaktadırlar. 11

ÜRETİM ( Adet) ÜRETİM DEĞERİ (Milyon Tl.) 1999 2000 2001 1999 2000 2001 Televizyon: 52 ekrandan küçük 2.580.921 3.244.643 2.479.097 96.566.541 174.230.046 238.720.344 Televizyon: 52 ekran 1.598.997 1.897.259 1466.418 80.719.587 126.776.941 178.318.352 Televizyon: 55 ekran 1.584.786 1.985.210 2.232.227 87.646.267 150.367.724 202.564.680 Televizyon: 55 ekrandan büyük 1.180.037 1.661.058 1.847.462 112.074.142 217.839.004 495.336.185 Kaynak: DİE 2000 li yıllara gelene kadar üretim ve satış değeri olarak en fazla artış 52 ekrandan küçük televizyonda meydana gelirken, 1999 yılından itibaren 52 ekrandan büyük televizyonlara olan talep artmıştır. 1999 yılında 55 ekrandan büyük televizyonların toplam televizyon üretim içindeki payı % 17.0 iken 2000 yılında % 18.9, 2001 yılında ise % 23.0 olmuş ve bu cihazlar en fazla artış gösteren ürün grubunu oluşturmuştur. Konuya üretim rakamları açısından bakıldığında, 1998 yılında 2.383.511 adet olan 52 ekrandan küçük televizyon üretim miktarı, 1999 yılında % 8.2 artarak 2.580.921 adede, 2000 yılında ise % 25.7 artarak 3.244.643 adede ulaşmıştır. 2001 yılında ise tüketici eğilimlerindeki değişime ve yaşanan ekonomik krize bağlı olarak üretim % 23.6 azalarak 2.479.097 adede gerilemiştir. Buna karşılık 55 ve daha büyük ekranlı televizyonların üretimi ise yıllar itibariyle hep artış göstermiş, bu grubun toplam üretim içinde 2000 yılında % 41 olan payı 2001 yılında % 50.2 ye yükselmiştir. 4-Dış Ticaret Türk Elektronik Sanayiine dünya ölçekleri ve Türkiye ekonomisindeki payı açısından bakıldığında henüz istenilen boyutlara ulaşmadığı görülmektedir. 1994-1996 yıllarında Dünya Elektronik Sanayi ihracatının % 84 ü gelişmiş ülkeler tarafından gerçekleştirilirken, Türkiye nin dünya elektronik ihracatından aldığı pay % 0.7 seviyesinde kalmıştır. Ancak global pazarı dinamik bir biçimde büyüyen ve her türlü rekabete açık elektronik sanayiinde, firmalarımız dış pazar paylarını artırmak için son yıllarda çok büyük çabalar sarfetmişler ve özellikle televizyon cihazları ihracatında çarpıcı rakamlara ulaşmışlardır. Halen olumlu yönde sürdürülen bu çabalar sonucu kısa sürede dikkate değer mesafeler katedilmiş olup, 2001 yılı itibariyle global pazardaki payımız % 1.96 ya yükselmiştir. 1990 yılından itibaren Avrupa daki tüketici elektroniği üreticileri gerek işçilik gerekse malzeme maliyetlerinin yüksek olmasından ötürü pazar kaybetmişlerdir. Bu sektörde faaliyet gösteren Türk üretici firmalar işçilik maliyetlerinin düşük olmasından yararlanarak Avrupa pazarına girmeyi başarmışlardır. Ayrıca Uzak Doğu firmalarına 1990 lı yılların ortalarında gelen anti-damping engelleri Türk firmaları için ayrı bir avantaj oluşturmuş, böylelikle firmalarımız Uzak doğu rekabetinden izole edilmiş bir şekilde Avrupa ya ihracat imkanlarını artırmışlardır. Ancak, son yıllarda Uzak Doğu firmaları anti-damping uygulamaları ve gümrük duvarlarının olumsuz etkilerini gidermek amacıyla Avrupa da üretim merkezleri oluşturmaya başlamışlar ve pazar paylarını yeniden kazanmak yolunda önemli bir adım atmışlardır. 12

Macaristan, Polonya, Çek Cumhuriyeti gibi eski Doğu Bloku ülkeleri ile İrlanda ve İngiltere gibi ucuz ve kaliteli işgücünün yoğun olduğu ya da hükümetlerin çok özel ayrıcalıklar tanıdığı ülkelerde yoğunlaşan bu tür yatırımlar da Avrupa pazarındaki rekabeti daha da acımasız hale getirmiştir. Televizyon ihracatında sağlanan başarı bilgisayar monitörleri, uydu alıcıları ve internet cihazları alanında da sürmektedir. Söz konusu ivmenin yakın gelecekte telekomünikasyon ve bilgi teknolojilerinde de etkisini göstereceği ve bu ürün gruplarında da ihracatçı ülke konumuna gelinebileceği belirtilmektedir. 4a) Televizyon ihracatı Elektronik sektöründeki ürünler içinde önemli ağırlığa sahip olan televizyon cihazlarının ihracatı 1990 yılından başlayarak günümüze kadar düzenli artış göstermiş ve ülkemiz 1991 den bu yana net ihracatçı ülke konumunda olmuştur. 1993 yılına kadar AB ülkelerinin Uzakdoğu ülkelerine kota uygulaması, bu ülkelerin taleplerinin önemli ölçüde ülkemize yönelmesini sağlamıştır. Bu arada 1993 yılında AB ülkelerine yapılan ihracatın önemli bir seviyeye ulaşması bu kez Türk üreticilerine anti-damping soruşturması başlatılmasına neden olmuştur. Türk üreticilerin maliyetleri titizlikle incelenmiş, neticede anti-damping soruşturması firmalarımızın lehine sona ermiştir. 1994 krizinde iç piyasada yaşanan durgunluk nedeniyle sektörde yer alan firmaların daha yoğun şekilde ihracata yönelmeleri ve en ileri teknolojiyi kullanarak AB ülkelerinde önemli pazar elde etmeleri ile ivme kazanan bu dış satım hamlesi yıllar itibariyle boyutlarını genişleterek devam etmiştir. Ülkemizin renkli TV ihracatındaki lider konumu halen sürmektedir. Bu arada dikkati çeken bir başka husus da 2001 yılı içinde yaşanan develüasyon ve yurtdışı pazarlardaki rekabet sonucu ürünlerin son derece düşük kar marjları ile satılması nedeniyle ürün adedi ve döviz girdisi açılarından ihracat rakamlarında bir önceki yıla oranla artış sağlanamaması olmuştur. Ama her şeye rağmen aynı yıl iç pazardaki aşırı daralmanın ihracatla aşılması yine de memnuniyet verici olmuştur. TELEVİZYON İHRACATI 1999 2000 2001 2002 2003 Adet 5.619.247 7.163.930 7.155.925 11.452.001 13.558.852 Kaynak:ECİD 2001 yılında 7.155 bin adet olarak gerçekleşen televizyon ihracatı, 2002 yılında % 60 artışla 11.452 bin adede yükselmiş, 2003 yılında ise % 18 artışla 13.558 bin adet televizyon ihraç edilmiştir. Televizyon ihracatını ülkelere göre incelediğimizde ilk sırayı AB ülkeleri almaktadır. Almanya yıllar itibariyle en fazla renkli televizyon ihracatı gerçekleştirilen ülke olurken, bunu İngiltere, Fransa, Hollanda ve İspanya izlemiştir. 1998 yılı ihracatımızın % 88.0 i AB ülkelerine gerçekleştirilirken bu oran, 1999 yılında % 83.8, 2000 yılında % 83.4, 2001 yılında ise % 77.3 olmuştur. 13

TV İHRACATININ ÜLKELERE GÖRE DAĞILIMI (Bin $) 1997 1998 1999 2000 2001 Almanya 114.132,2 271.263,5 185.644,9 171.680,7 199.892,0 İtalya 8.399,6 28.133,4 32.179,1 38.920,7 46.239,4 İngiltere 80.505,5 133.491,9 97.527,5 170.161,1 129.085,3 Fransa 38.785,7 61.862,6 78.687,9 140.021,4 99.348,3 Hollanda 17.115,6 22.432,1 26.027,3 24.513,6 21.078,3 İspanya 27.324,8 47.355,2 60.382,9 60.878,3 67.015,9 Avusturya 14.271,8 17.045,2 16.821,7 20.163,5 26.594,8 Belçika 2.234,6 7.554,4 8.399,6 9.818,2 15.971,9 Portekiz 17.339,2 22.024,8 18.337,1 14.523,0 21.008,0 İrlanda 3.045,3 7.943,1 16.628,5 18.380,6 15.509,7 Danimarka 2.364,7 21.457,3 16.842,1 16.227,9 17.171,0 Yunanistan 6.526,3 6.745,9 8.079,9 6.794,0 9.623,8 Rusya Fed. 1463,8 1.187,1 1.177,9 4.064,8 3.298,2 Fas 2.694,4 2.766,5 2.109,3 2.701,8 2.315,1 A.B.D 228,1 1.046,0 4.009,5 5.014,0 51,8 Diğer 41.200,3 83.160,1 101.200,6 133.293,7 190.782,6 TOPLAM 388.410,6 735.933,8 674.894,3 830.031,4 864.986,2 Kaynak : D.İ.E Televizyon ihraç pazarlarımız içinde en önemli paya sahip olan Almanya ya gerçekleştirilen ihracatımızda yıllar itibariyle artış izlenmiş, bu ülkeye yapılan en yüksek ihracat ise 271,3 milyon dolar ile 1998 yılında gerçekleştirilmiştir.1998 yılından sonra bu ülkeye yönelik ihraç pazarımızda daralma yaşanmasına rağmen 2001 yılında % 16,4 artışla 199,9 milyon dolara ulaşılması trendin yeniden yükselme eğilimine girdiğinin göstergesi olarak kabul edilmektedir. 1999 yılında 97,5 milyon dolar, 2000 yılında 170,2 milyon dolar, 2001 yılında ise 129,1 milyon dolar tutarında ihracat gerçekleştirilen İngiltere Almanya dan sonra en büyük ihraç pazarımızı oluşturmaktadır. TV İHRACATININ ÜLKELERE GÖRE DAĞILIMI (Adet) 1997 1998 1999 2000 2001 Almanya 723.667 1.628.882 1.402.540 1.548.702 1.531.076 İtalya 65.812 215.794 295.808 402.684 433.144 İngiltere 570.835 1.017.952 820.482 1.281.685 849.785 Fransa 260.523 398.939 630.531 1.201.811 781.665 Hollanda 111.002 166.638 216.400 222.952 172.946 İspanya 167.952 283.741 481.108 535.679 575.274 Avusturya 78.469 104.061 126.122 166.959 205.245 Belçika 12.302 44.136 59.865 79.483 69.654 Portekiz 124.513 162.987 172.659 141.605 203.312 İrlanda 20.332 56.858 119.915 136.001 105.210 Danimarka 93.696 132.095 132.040 131.447 130.672 Yunanistan 47.739 51.580 77.259 72.568 96.509 Rusya Fed. 36.173 8.492 12.129 42.737 30.748 Fas 17.842 19.146 18.177 26.865 24.875 A.B.D 1708 9.677 34.528 57.409 191 Diğer 323.269 588.954 886.036 1.318.219 1.837.958 TOPLAM 2.573.531 4.845.796 5.425.734 7.287.323 6.978.610 Kaynak: DİE 14

Renkli televizyon ihracatında Avrupa Birliği ülkelerinden sonra ikinci büyük pazar olarak Rusya Federasyonu ve Türki Cumhuriyetler gelmektedir. Rusya ya gerçekleştirilen ihracatımız 1999 yılında 1.177,9 bin dolar olurken, bu oran 2000 yılında % 245.1 artarak 4.064,8 bin dolara ulaşmıştır. 2001 yılında ihracatta görülen genel durgunluğa paralel olarak bu ülkeye yapılan ihracat da % 18,9 azalarak 3.298,2 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Televizyon ihracatında Kuzey ve Orta Avrupa ülkeleri, BDT ve Orta Doğu ülkeleri potansiyel pazar olarak görülürken, son yıllarda sektörde faaliyet gösteren firmalarımız A.B.D. pazarına da yönelmişlerdir. Ancak 1999 ve 2000 yıllarında bu ülkeye yönelik 4.009,5 ve 5.014,0 bin dolarlık ihracat gerçekleştirilirken 2001 yılı ihracatının 51,8 bin dolar seviyelerine gerilemiş olması düşündürücüdür. Bununla beraber sektörde yer alan firmalarımız 2000 li yıllarda nakliye ve iş gücü maliyetini düşürmek amacıyla Güney Amerika ülkelerinden herhangi birinde üretim yaparak çok büyük pazar olarak nitelendirilen ABD pazarındaki şanslarını denemeyi sürdüreceklerini ifade etmektedirler. Televizyon ihracatını türlerine göre incelediğimizde; 42 ekrandan küçük televizyon ihracatı yıllar itibariyle ilk sırada yer alırken, 1999 yılından itibaren 52 ekrandan büyük 72 ekrandan küçük renkli televizyon ihracatında önemli sıçramalar kaydedilmiş ve bu ürün grubu dış satımda birinci sıraya yerleşmiştir. 1998 yılında 42 ekrandan küçük televizyonların toplam ihracattaki payı % 40.1 iken bu oran 1999 yılında % 41.9, 2000 yılında % 37.1 olmuş, 2001 yılında ise % 31.1 e gerilemiştir. TÜRLERİNE GÖRE TELEVİZYON İHRACATI (Adet) 1997 1998 1999 2000 2001 42 ekrandan 1.085.579 1.944.088 2.274.311 2.701.999 2.169.596 küçük 42 ekran 52 669.577 944.793 1.125.803 1.492.098 1.253.942 ekran 52 ekran 72 788.427 1.902.110 1.921.015 2.775.974 3.213.177 ekran 72 ekrandan 37 26.119 46.640 181.701 172.536 büyük Diğer 29.911 28.686 57.965 135.551 169.359 TOPLAM 2.573.531 4.845.796 5.425.734 7.287.323 6.978.610 Kaynak : D.İ.E Yine 1998 yılında 1.902.110 adet olan 52 ekrandan küçük 72 ekrandan büyük televizyon ihracatı 1999 yılında % 1.0 artışla 1.921.015 adede, 2000 yılında % 44.5 artarak 2.775.974 adede, 2001 yılında ise % 15.7 artarak 3.213.177 adede ulaşmış ve toplam dış satımın yaklaşık % 47 sini oluşturmuştur. 72 ekrandan büyük televizyon ihracatı ise 1997 yılından sonra tüketici taleplerindeki artışa bağlı olarak büyük artış göstermiş,1998 yılında 26.119 adet olan ihracat 1999 yılında % 78,6 artarak 46.640 adede, 2000 yılında ise % 289,6 artarak 181.701 adede ulaşırken, 2001 yılında % 5.0 azalışla 172.536 adede gerilemiştir. Yukarıdaki rakamlar, 2001 yılında yaşanan ekonomik kriz ortamının tüm ürün gruplarının ihracat rakamlarını az da olsa olumsuz yönde etkilediğini bir kez daha göstermektedir. 15

4b) Televizyon İthalatı Ülkemizde elektronik bileşenler üretiminin çok kısıtlı olması ve özellikle televizyon cihazlarında kullanılan bu ürünlerin büyük ölçüde ithalat yoluyla karşılanması, bazı durumlarda bitmiş ürün ithalatını daha cazip ve daha avantajlı kıldığından, özellikle Çin, G.Kore, Hong-Kong gibi Uzak Doğu ülkelerinden televizyon cihazları alımı hep gündemde olmuştur. İthalat rakamları, iç piyasanın durumuna, dış alımı gerektiren nedenlere ve dünya pazarlarındaki fiyatlara göre yıllar itibariyle değişiklik göstermekle beraber, 2001 yılı hariç genelde artış yönünde seyretmiştir. 1996 ve 1997 yıllarındaki ithalat artışı, günlük gazetelerin kupon karşılığında dağıttıkları televizyonları ithalat yoluyla temin etmelerinden kaynaklanmıştır. 1998 yılında televizyon ithalatı 93.254,4 bin dolar seviyesinde iken, 1999 yılında % 21.3 artarak 113.123,6 bin dolara, 2000 yılında ise % 57.8 artarak 178.476,9 bin dolara ulaşmıştır. 1998 yılında yurt içi televizyon dağıtım kampanyalarının devam etmesinin yanında, Asya krizi nedeniyle Uzakdoğu dan ithal edilen televizyonların fiyatlarının ucuzlaması ithalat artışında etkili olurken, 1999 ve 2000 yıllarında uygulanan sabit kur politikası ile Türk Lirasının göreceli olarak değer kazanması ve daralan iç talebin kampanyalı satışlar ile aşılmaya çalışılması ithalattaki artışın ana nedenlerini oluşturmuştur. 2001 yılında yaşanan ekonomik kriz sonucu televizyon ithalatının azalmasına yol açmış ve 2001 yılı televizyon ithalatı 97 bin dolar olarak gerçekleştirilmiştir. RENKLİ TELEVİZYON İTHALATININ ÜLKELERE GÖRE DAĞILIMI (Bin $) 1997 1998 1999 2000 2001 Almanya 18.880,8 13.402,5 11.442,4 17.762,7 6.643,6 İngiltere 6.472,1 3.801,9 4.954,8 5.615,2 2.042,1 Fransa 6.414,3 7.288,7 17.187,6 12.922,5 2.217,1 Hollanda 12.449,4 4.479,4 4.010,4 8.999,4 3.476,1 İspanya 8.565,9 15.248,5 20.500,2 25.623,9 10.750,3 Belçika 1.651,1 1.305,7 1.860,0 40.184,8 24.728,0 Çin Halk Cum. 3.143,5 2.872,5 6.022,3 3.709,2 1.740,2 Japonya 2.999,3 4.442,6 6.740,0 10.640,8 7.330,5 Güney Kore 2.451,3 8.275,0 3.030,0 12.928,0 4.996,6 Hong Kong 157,8 1.615,5 3.425,1 3.678,9 1.650,0 Diğer 12.330,2 30.522,1 33.950,8 36.411,5 31.516,2 Toplam 75.515,7 93.254,4 113.123,6 178.476,9 97.090,7 Kaynak : D.İ.E Televizyon ithalatında ihracatta olduğu gibi Avrupa Birliği ülkeleri ilk sıralarda yer almaktadır. AB ülkelerinin ithalattan aldığı pay, 1997 yılında % 57.3 iken, 1998 yılında Asya Krizi nedeniyle % 57.0 a gerilemiş, ancak oran 1999 yılında % 60.1, 2000 yılında ise % 78,4 gibi oldukça yüksek seviyeleri tekrar yakalamıştır. 2001 yılında ise ithalattaki azalışa rağmen bu oran % 79,6 olmuştur. Almanya, 1998 yılına kadar miktar ve değer olarak televizyon ithalatımızda ilk sırada yer alırken, 1998 yılından sonra İspanya ve 2000 yılından sonra Belçika en fazla ithalatın yapıldığı ülkeler konumuna gelmişlerdir. 16

1997 yılında İspanya dan gerçekleştirilen ithalat 8.565,9 bin dolar iken bu oran 1998 yılında % 185.8 artarak 15.248,5 bin dolara, 1999 yılında % 34.4 artarak 20.500,2 bin dolara, 2000 yılında % 25 artarak 25.623,9 bin dolara yükselmiş, 2001 yılında ise ani bir düşüşle % 58 azalarak 10750,3 bin dolara gerilemiştir. İspanyanın 1998 yılında toplam ihracat içindeki payı % 16.4 iken bu oran 1999 yılında % 18.2, 2000 yılında %14.3, 2001 yılında ise % 11,1 olmuştur. İspanya dan sonra ithalatımızın önemli artış gösterdiği ülke Belçika olmuştur. Bu ülkenin 1999 yılında ithalattan aldığı pay % 1,6 gibi mütevazi bir seviyede iken, 2000 yılında büyük artış göstererek % 22,5 e yükselmiş, 2001 yılında ise bu oran % 25,5 olmuştur. RENKLİ TELEVİZYON İTHALATININ ÜLKELERE GÖRE DAĞILIMI (Adet) 1997 1998 1999 2000 2001 Almanya 78.623 58.754 59.079 84.571 25.821 İngiltere 24.741 17.500 15.696 13.608 13.916 Fransa 30.299 37.412 88.156 69.443 7.355 Hollanda 46.504 17.482 12.029 48.477 18.128 İspanya 44.614 63.365 100.746 119.395 13.098 Belçika 3.756 2.527 12.551 238.065 145.481 Çin Halk Cum. 29.908 66.691 220.045 178.484 44.292 Japonya 6.923 17.939 10.782 6.913 9.526 Güney Kore 12.582 84.742 82.894 135.921 47.575 Hong Kong 1.393 27.427 62.997 77.801 44.697 Diğer 60.042 363.200 392.593 404.104 290.271 Toplam 339.385 757.039 1.057.568 1.376.782 660.160 Kaynak: DİE AB ülkelerinden sonra televizyon ithalatımızda en fazla payı Uzakdoğu ülkeleri ve Japonya almaktadır. Japonya dan yapılan ithalatımız 1996 yılından itibaren düzenli artış göstermiş ve 1996 yılında sadece 921,6 bin dolar olan ithalatımız 2000 yılında 10.640,8 bin dolar ile en yüksek seviyesine ulaşmıştır. İthalatımızın 2001 yılında hem miktar hem de değer olarak azalmasına ve 7.330,5 bin dolar seviyesine gerilemesine rağmen, Japonya, televizyon ithalatında önemli pazarlarımız arasında yer almaktadır. Uzak Doğu ülkelerinden yapılan ithalat konjonktürel durumlara göre ve yıllar itibariyle büyük farklılıklar göstermektedir. Örneğin, Güney Kore den yapılan ithalatımız 1998 yılında 8.275,0 bin dolar iken, 1999 yılında % 63.4 azalarak 3.030,0 bin dolara gerilemiş, 2000 yılında % 326.7 artarak 12.928,0 bin dolara ulaşırken, 2001 de % 61,4 azalarak 4.996,6 bin dolar seviyesine gerilemiştir. Türlerine göre televizyon ithalatında ihracatta olduğu gibi 42 ekrandan küçük televizyonlar birinci sırada yer alırken, tüketici eğilimlerine bağlı olarak 72 ekrandan büyük televizyonlara olan talep yıllar itibariyle artış göstermektedir. Nitekim, 1996 yılında 3.687 adet büyük ekranlı televizyon ithal edilirken, 2000 yılında bu oran % 944.3 artışla 38.504 adede ulaşmış, 2001 yılında ise 25.696 adete gerilemiştir. 1998 yılında 118.008 adet 42 ekrandan küçük televizyon ithal edilirken bu oran 1999 yılında % 95.1 artışla 230.252 ulaşmıştır. 2000 yılından itibaren talepteki azalışa paralel olarak ithalatta da azalış görülmüş ve 2000 yılında 189.788 adet olan televizyon ithalatı 2001 yılında 64.252 adete gerilemiştir. 17

TÜRLERİNE GÖRE TELEVİZYON İTHALATI ADET (85.28) 1997 1998 1999 2000 2001 42 ekrandan 138.303 118.008 230.252 189.788 64.252 küçük 42 ekran 52 46.563 83.938 67.039 67.315 23.928 ekran 52 ekran 72 111.193 97.719 137.024 185.664 50.948 ekran 72 ekrandan 6.809 9.953 10.501 38.504 25.696 büyük Diğer 36.517 447.421 612.752 895.511 495336 TOPLAM 339.385 757.039 1.057.568 1.376.782 660.160 Kaynak : D.İ.E 5-Sektördeki Yasal Düzenlemeler Elektronik sektörü ülkemizde genel olarak Türk Sanayiini düzenleyen mevzuat çerçevesinde değerlendirilmekte ve spesifik olarak sektöre yönelik bir düzenleme bulunmamaktadır. Ancak, Türkiye nin uyum sağlaması gereken AB Teknik Mevzuatı içerisinde Elektronik sektörünü ilgilendiren pek çok tüzük ve yönerge yer almaktadır. A) Avrupa Birliği ile uyum çerçevesinde yeni yaklaşım yönergeleri kapsamında yer alan tüketici elektroniği sektörü dahilindeki ürün ve ürün gruplarının ihracatta CE işareti taşıması zorunlu kılınmaktadır. Tüketici Elektroniği sektörü açısından büyük önem taşıyan CE işareti; bir ürünün AB tarafından hazırlanan ortak özellikleri itibariyle sınıflandırılmış ürün gruplarının uyması gereken asgari sağlık, emniyet ve çevre koruması koşullarını düzenleyen bağlayıcı mevzuata ve direktiflere uygunluğu gösteren işaret (Conformite Europeenne) şeklinde tanımlanmıştır. CE işareti Avrupa Birliği nin uyulması mecburi olan mevzuatı kapsamında yer alan işaret olduğu için söz konusu mevzuat (Yeni Yaklaşım) kapsamına giren ve AB üyesi ülkelerde piyasaya arz edilecek olan ürünlerin bu işareti taşıması zorunludur. Türkiye nin AB mevzuatını uyumlaştırarak uygulayacak olması nedeniyle uyumu yapılan teknik mevzuatın hukuki alt yapısını oluşturmak üzere ilgili kamu kuruluşlarının da katılımıyla Dış Ticaret Müsteşarlığı tarafından hazırlanan 4703 sayılı Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun 11 Temmuz 2001 tarih ve 24459 sayılı Resmi Gazetede yayınlanmış, 11 Ocak 2002 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Söz konusu tarihten itibaren ilgili mevzuatın yürürlüğe girmesi ile radyo ve telekomünikasyon terminal cihazlarının Türkiye de dolaşımı için CE uygunluk işareti zorunluluğu getirilmektedir. Bu nedenden dolayı bu sektörde faaliyet gösteren firmalarımızın CE uygunluk işareti çalışmalarını hızlandırmaları gerekmektedir. Söz konusu kanunun uygulama yönetmelikleri Dış Ticaret Müsteşarlığı tarafından hazırlanmış olup 17 Ocak 2002 tarihli ve 24643 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu kanunun en önemli amacı yerli ve ithal ürünler itibariyle piyasaya arz edilen yeni ve eski tüm ürünlerin güvenli olmasını sağlamaktır. 18

B) Sektörde ithalatla ilgili olarak 96/7794 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile çıkarılmış bir yönetmelik bulunmaktadır. Yönetmeliğe göre ithalatçı, ithal ettiği ürünün çevre, sağlık ve emniyet koşullarına uygun olmasından sorumlu tutulmakta ve ürünün kusurundan kaynaklanan bir zarar tespit edildiğinde, ithalatçıdan ürün ile ilgili standartlara ve Kalite Güvence Sistemine uyduğuna dair uygunluk belgesi istenmektedir. Dış Ticaret Müsteşarlığı tarafından ithalatta uygunluk değerlendirmesi yapabilecekleri kabul edilen kuruluşlar, Avrupa Standardizasyon Komitesi (CEN), Uluslararası Elektroteknik Komite (IEC), Avrupa Elektroteknik Standardizasyon Komitesi (CENELEC) olup, bu kuruluşlar standartlarına göre uygunluk değerlendirmesi yapmakta ve ilgili firmaya belgeyi vermektedir. Ayrıca TSE ve TSEK markalı üretim yapan sanayicilere bu markayı taşıyan ürünlerin üretiminde kullandıkları malların ithalinde TSE tarafından denetim yapılmadan uygunluk belgesi verme olanağı getirilmiştir. C) Sektörde yer alan Küçük ve Orta Ölçekli firmaların teşvik edilmelerini, üretim, kalite ve standartlarını yükseltmelerini, ürün geliştirmeye yönelik taleplerini karşılamalarını, istihdam yaratmalarını ve gümrük birliği çerçevesinde rekabet edebilmelerini teminen 7 Mart 1998 tarih ve 23279 sayılı kanun yayınlanmıştır. Bu kararda; KOBI yatırımlarına; teşvik fonundan kredi gümrük vergisi ve fon istisnası, yatırım indirimi, makine ve teçhizat alımında katma değer vergisi desteği, vergi resim ve harç istisnası olarak sıralanan yatırım destek unsurlarının sağlanacağı belirtilmiştir. D) İthalatta haksız rekabetin önlenmesine ilişkin mevzuat 14 Haziran 1989 tarih ve 3577 sayılı kanun çerçevesinde düzenlenmektedir. Söz konusu kanun AB nin anti-damping konusundaki 2423/88/AT sayılı tüzüğü ile uyumlu olarak hazırlanmıştır. 3577 sayılı kanun; İthalatta haksız rekabet, damping ve sübvansiyona konu olan ithalatın sebep olacağı haksız rekabete karşı bir üretim dalının korunması ve piyasanın bozulmasının önlenmesi amacıyla yapılacak işlemler, alınacak tüm önlemler için gerekli uygulama kararlarını verecek bir kurul oluşturulmasını ve bunun görevlerine ilişkin usul ve esasları kapsamaktadır. İthalatta haksız rekabetin önlenmesi yönetmeliğinde, İthalat Genel Müdürlüğü nün, şikayet üzerine veya kendiliğinden yapacağı incelemeyi en çok 60 gün içinde tamamlayacağı ve anti damping soruşturması açılıp açılmaması konusunda 3577 sayılı Kanun ile oluşturulan Kurul a teklifte bulunacağı belirtilmektedir. E) İthalatta haksız rekabet halleri dışında uluslararası ticari teamül, anlaşma ve uygulamalara aykırı faaliyetlerden kaynaklanan zarar ve zarar tehditlerinin önlenmesi amacıyla Türkiye nin Ticari Haklarının Korunması Mevzuatını içeren bir yönetmelik bulunmaktadır (20.12.1995 tarih ve 95/7608 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı). 95/7608 sayılı bu karar ile uluslararası yükümlülük ve prosedürlere uygun olması şartıyla Türkiye pazarını etkileyen ticari engeller ve bu engellerden doğan zararın giderilmesi amacıyla izlenecek ticari politika yöntemleri ile uygulamaya ilişkin karar almak üzere Türkiye nin Ticari Haklarını Değerlendirme Kurulu nun oluşturulması amaçlanmaktadır. a) Ticari müzakereler çerçevesinde verilen tavizlerin askıya alınması veya geri çekilmesi b) İlgili ülkelere yönelik olarak miktar kısıtlamalarının, ithalat veya ihracat koşullarını değiştiren ya da ticareti etkileyen diğer önlemlerin alınması. 19

6- İthalat Rejimi Uygulaması 1 Ocak 1996 tarihinde Gümrük Birliği anlaşmasının yürürlüğe girmesiyle sanayi malları ithalatında olduğu gibi Tüketici Elektroniği sektöründe de AB ve EFTA ülkelerinden yapılan ithalatta gümrük vergisi oranları sıfırlanmış olup, diğer ülkelerin uyguladığı gümrük vergisi oranları sektörde yer alan önemli ürünlerin GTİP numarasına göre aşağıda belirtilmiştir. G.T.İ.P AB ve EFTA EAGÜ (En az gelişmiş ülkeler) GÜMRÜK VERGİSİ ORANI % İSR, MAC, EST, ÇEK, SLO, SLV, LET Rom Lit Bul Pol Mak Bos - Her 85.28.12.10 0 14 0 0 0 0 0 0 0 14 85.28.12.20 0 14 0 0 0 0 0 0 0 14 85.28.12.52 0 14 0 0 0 0 0 0 0 14 85.28.12.54 0 14 0 0 0 0 0 0 0 14 85.28.12.56 0 14 0 0 0 0 0 0 0 14 85.28.12.58 0 14 0 0 0 0 0 0 0 14 85.28.12.62 0 14 0 0 0 0 0 0 0 14 85.28.12.66 0 14 0 0 0 0 0 0 0 14 85.28.12.72 0 14 0 0 0 0 0 0 0 14 85.28.12.76 0 14 0 0 0 0 0 0 0 14 85.28.12.81 0 14 0 0 0 0 0 0 0 14 85.28.12.89 0 14 0 0 0 0 0 0 0 14 85.28.21.00 0 14 0 0 0 0 0 0 0 14 85.28.22.00 0 14 0 0 0 0 0 0 0 14 85.28.30.00 0 14 0 0 0 0 0 0 0 14 Kaynak : Resmi Gazete 7-Gümrük Birliği nin Sektöre Etkisi D.Ü (Diğer ülkeler) 1996 yılında Gümrük Birliğine girmesine rağmen AB den gerekli mali desteği alamayan Türkiye halen Avrupa Birliği üyesi olmadan Gümrük Birliği ne giren tek ülke olmanın sıkıntısını yaşamaktadır. Gümrük Birliği sonrasında AB ülkelerinden yapılan sanayi malları ithalatında olduğu gibi Tüketici Elektroniği sektöründe de gümrük ve fon vergisi kaldırılmıştır. Bu değişimin doğal olarak sektör üzerinde bir takım etkileri olmuş ve özellikle televizyon ithalatında artış görülmüştür. Bu gelişmede yabancı ortaklıklı üretici firmaların ürün çeşitlemesine gitme amacıyla ithalatlarını artırmaları etkili olmuştur. Diğer yandan televizyon üretiminde kullanılan ithal girdilerin % 80 i AB ülkelerinden karşılandığı için gümrük vergilerinin kalkması ile elde edilen avantajlar yurtiçi satış fiyatlarına olumlu şekilde yansıtılmıştır. Gümrük Birliği nin yurtiçi piyasalara etkisi, TV fiyatlarında nisbi bir düşüş, ödemede kolaylık, model ve değişme hızının artması ve kar marjlarının düşmesi şeklinde olmuştur. Sonuç olarak, tüketici elektroniği sektörünün ithal girdiye bağımlı olması ve yüksek teknolojiyi kullanmak zorunda olması gibi nedenlerle Gümrük Birliği nden olumsuz yönde etkilenecek sektörlerin başında olduğu düşünülürken böyle bur durumun meydana gelmediği ve sektörün göreceli olarak özellikle televizyonda iyi bir performans sergilediği görülmektedir. 20