GÜZEL SANATLAR VE SPOR L SELER ÜÇ BOYUTLU SANAT ATÖLYE 9 YAZARLAR ükran ÜST Adem Yavuz HIZAL Cemil CANDA Ahmet PEHL VAN DEVLET KİTAPLARI İKİNCİ BASKI., 2013
M LLÎ E T M BAKANLI I...: 5692 YARDIMCI VE KAYNAK K TAPLARI D Z S...: 400 13.00.Y.0002.4207 Her hakkı saklıdır ve Millî E itim Bakanlı ına aittir. Kitabın metin, soru ve ekilleri kısmen de olsa hiçbir suretle alınıp yayınlanamaz. ED TÖR Yard. Doç. Dr. Raif KALYONCU D L UZMANI Kibar BAYRAKTAR PROGRAM GEL T RME UZMANI Vedat UZUNER ÖLÇME DE ERLEND RME UZMANI Yurdagül GÜNAL REHBERL K UZMANI Adem POLAT GÖRSEL TASARIM UZMANI Ercan AYÇ ÇEK ISBN 978-975-11-3600-8 Millî E itim Bakanlı ı, Talim ve Terbiye Kurulunun 10.10.2006 gün ve 7006 sayılı kararı ile e itim aracı olarak kabul edilmi, Destek Hizmetleri Genel Müdürlü ünün 03.04.2013 gün ve 439650 sayılı yazısı ile ikinci defa 3.100 adet basılmı tır.
K TABIMIZI TANIYALIM ETK NL K BÖLÜMÜ Etkinli in sınıf içi mi yoksa sınıf dı ı mı oldu unu gösterir. Bölümde kaçıncı etkinlik oldu unu gösterir. Etkinli in ismini gösterir. 1. ETK NL K Yüz fadeleri Nasıl Bir Yol zleyelim? 1- A a ıda heykel, rölyef ve mask foto rafları verilmi tir. Bu foto raflardaki yüz ifadelerini görsellerin altındaki bo luklara yazınız. 7. Görsel, Japon Noh Maskı 8. Görsel, James Peniston 9. Görsel, Rolyef Sümer.................. HAZIRLIK BÖLÜMÜ Konuya hazırlık bölümüdür. Hazı rlı k Soyutlama sanatın ya amsal edimidir. Madıney Konuya giri te kullanılan sanatla ilgili sözlerin yer aldı ı bölümdür. Konuyla ilgili hazırlık amacı ta ıyan görsellerin bulundu u alandır. 73. Görsel, Ziyatin Nuriev 74. Görsel, Ziyatin Nuriev 1. Bir kompozisyonda olması gereken düzenin sa lanmasında kompozisyon ögelerinin önemi nedir? Konuyla ilgili hazırlık amacı ta ıyan soruların bulundu u alandır.
TARTI ALIM BÖLÜMÜ Kavramların tartı ıldı ı bölümdür. Tartı alım Yüzey düzenlemede, uygunluk ilkesinin kullanıldı ı örnek çalı maları inceleyerek dü üncelerinizi arkada larınızla payla ınız. ARA TIRALIM BÖLÜMÜ Konunun farklı kaynaklardan ara tırıldı ı ve elde edilen sonuçların sınıfta payla ıldı ı bölümdür. Ara tıralım Manavdaki izlenimlerinize benzerlerini katabilmek için yakın çevrenizde bir gözlem yapınız. Gözlem yaparken yanınıza kâ ıt, kalem ve foto raf makinenizi alınız. Gözlemlerinizi ve dü üncelerinizi not ediniz. Gördüklerinizi foto raflayınız. NCELEME BÖLÜMÜ Konuyla ilgili görseller ve eserlerin bireysel olarak incelenip bir sonuca varılmasının sa landı ı bölümdür. nceleme Örnek çalı maları inceleyiniz. Bu çalı malarda yüzey düzenlemesi ve benzerlik ilkesinin nasıl kullanıldı ını arkada larınızla payla ınız. YORUMLAMA BÖLÜMÜ Yapılan etkinliklerdeki verilmek istenen kavramın yorumlandı ı bölümdür. Yorumlayalım Tasarladı ınız yüzey düzenlemesinde egemenlik ilkesini kullanabildiniz mi? Açıklayınız. SONRAK DERSE HAZIRLIK BÖLÜMÜ Bir sonraki derste i lenecek konuyla ilgili ön hazırlık bölümüdür. Sonraki Derse Hazırlık 1. Sınıfınızdaki ö rencilerden iki grup olu turunuz. 2. Birinci grup üç boyutlu sanatta mask konusunu yazılı; ikinci grup ise görsel materyallerden ara tıracak ekilde i bölümü yapınız.
K TAP Ç NDE KULLANILAN KONLAR VE ANLAMLARI Sınıf çi Etkinlik Ö rencilerin resim yapma, tartı ma ve inceleme becerilerini geli tirmeye yönelik kazanımlarını destekleyen sınıf içinde yapılacak uygulama çalı maları bu bölümde yer alır. Sınıf Dı ı Etkinlik Ö rencilerin resim yapma, tartı ma ve inceleme becerilerini geli tirmeye yönelik kazanımlarını destekleyen sınıf dı ında yapılacak uygulama çalı maları bu bölümde yer alır. nceleme Ö rencilerin bireysel veya grup olarak yapaca ı inceleme, ara tırma, gözlem ve uygulamaları kapsayan uzun veya kısa süreli çalı malar bu bölümde yer alır. Ara tıralım Ö rencilerin bireysel veya grup olarak yapaca ı ara tırma ve uygulamaları kapsayan uzun veya kısa süreli çalı malar bu bölümde yer alır. Tartı alım Ö rencilerin kendi fikirlerini açıklayacakları konular bu bölümde yer alır. Gözlemleyelim Ö rencilerin bireysel veya grup olarak yapaca ı gözlem ve uygulamaları kapsayan uzun veya kısa süreli çalı malar bu bölümde yer alır. Bunları Biliyor musunuz? Bilimsel nitelik ta ıyan, konuyu desteklemeye yönelik bilgiler bu bölümde yer alır. Yorumlayalım Ö rencilerin konuyu kavramaya yönelik çalı maları bu bölümde yer alır. Sonraki Derse Hazırlık Ö rencilerin bir sonraki derste i leyecekleri konuyla ilgili olarak yapacakları uygulamalar bu bölümde yer alır. Dikkat Kitap içinde yapılacak olan çalı malarda önemli olan bir uyarıyı belirten i arettir.
Ç NDEK LER I. Ö RENME ALANI ÜÇ BOYUTLU SANAT OLGUSU... 1 1.ÜN TE Üç Boyutlu Sanata Giri... 3 1. Üç Boyutlu Sanatın Yapısı... 4 2. Üç Boyutlu Sanatın Kapsamı... 8 3. Üç Boyutlu Sanatın Sınıflandırılması... 12 4. Üç Boyutlu Sanatın Tarihçesi ve Medeniyetlerle li kisi... 14 4.1. Dünyada... 14 4.2. Yurdumuzda... 16 4.3. Atatürk ve Sanat... 17 5. Üç Boyutlu Sanatta Kullanılan Araç - Gereç... 18 Ünite Sonu Ölçme ve De erlendirme Soruları... 21 II. Ö RENME ALANI SANATSAL DÜZENLEMEDE KURGU... 23 1. ÜN TE Üç Boyutlu Sanatta Kompozisyon Ögeleri... 25 1. Hacim... 28 2. Doku... 31 3. I ık - Gölge... 35 4. Nokta - Çizgi... 36 5. Yüzey... 39 6. Birim - Modül - Bütün... 42 7. Renk... 44 8. Perspektif... 45 9. Duygusal Tepkilerin Kompozisyon Ögeleri ile li kisi... 47 10. Kompozisyon Ögelerinin Kullanımında Bütünlük... 49 Ünite Sonu Ölçme ve De erlendirme Soruları... 51 2. ÜN TE Üç Boyutlu Sanatta Kompozisyon Kavramları... 53 1. Yüzeyde Düzen Anlayı ı... 55 2. Geometrik Kurgu... 58 3. Koram... 62 4. Tekrar, Dönü ümlü Tekrar... 65 5. Simetri - Asimetri... 70 6. Bo luk - Doluluk... 73 7. Büyük - Küçük... 77 8. Uzaklık - Yakınlık... 80 9. Armoni ve Zıtlık... 83 10. Denge... 86 Ünite Sonu Ölçme ve De erlendirme Soruları... 89
III. Ö RENME ALANI ÜÇ BOYUTLU SANATTA B Ç MLEND RME... 91 1. ÜN TE Tasarım lkeleri... 94 1. Uygunluk... 97 2. Benzerlik... 104 3. Egemenlik... 108 4. Yön... 112 5. Zıtlık ve Yüzey Düzenleme... 116 6. Hareket ve Yüzey Düzenleme... 118 7. Ritim ve Yüzey Düzenleme... 120 Ünite Sonu Ölçme ve De erlendirme Soruları... 125 2. ÜN TE Mask Çalı maları... 130 1. Farklı Yüz Karakterleri... 131 2. Mask Çalı malarında Kullanılan Malzeme ve Yöntemler... 133 Ünite Sonu Ölçme ve De erlendirme Soruları... 138 SÖZLÜK... 140 Akran De erlendirme Formu... 145 Grup De erlendirme Formu... 146 Öz De erlendirme Formu... 147 Holistik Rubrik Formu... 148 KAYNAKÇA... 149 CEVAP ANAHTARI... 151
1
2
I. Ö RENME ALANI ÜÇ BOYUTLU SANAT OLGUSU 1. ÜN TE ÜÇ BOYUTLU SANATA G R KONULAR 1. ÜÇ BOYUTLU SANATIN YAPISI 2. ÜÇ BOYUTLU SANATIN KAPSAMI 3. ÜÇ BOYUTLU SANATIN SINIFLANDIRILMASI 4. ÜÇ BOYUTLU SANATIN TAR HÇES VE MEDEN YETLERLE L K S 4.1. DÜNYADA 4.2. YURDUMUZDA 4.3. ATATÜRK VE SANAT 5. ÜÇ BOYUTLU SANATTA KULLANILAN ARAÇ - GEREÇ Öneri Bu ünite ile ilgili elde etti iniz verileri ve kendinizi de erlendirdi iniz Öz De erlendirme Formu ve Grup De erlendirme Formu nu her konunun sonunda ö renci ürün dosyasına koyunuz (Ek-2, 3). 3
1. ÜÇ BOYUTLU SANATIN YAPISI Hazırlık Sanat e itimi, biçim olu turan dü ünme etkinli idir. Paul Klee (Pol Kıle) 1. Görsel 2. Görsel, Veronica Juyoun BYUN Çevrenizde bulunan müzelerden veya internetten üç boyutlu eserleri inceleyiniz. Bu eserlerin benzerlerini yakın çevrenizde de bulmaya çalı arak örnekler veriniz. Pano Hazırlayalım Araç - Gereç 50x70 mukavva, renkli fon kartonları, makas, maket bıça ı, yapı tırıcı, renkli kalemler Sevgili ö renciler, sizden Güzel Sanatların Sınıflandırılması ile ilgili bir pano çalı ması yapmanız istenmektedir. Çalı manızı yaparken a a ıdaki yönergeyi takip ediniz. nternet ve yazılı kaynaklardan güzel sanatlarda nasıl bir sınıflandırmanın yapıldı ını ara tırınız. Ara tırmanızı yaparken konu ile ilgili görsellere de ula maya çalı ınız. Üç boyutlu sanatın medeniyetlere göre nasıl farklıla tı ını ve ülkemizdeki yerini, yaptı ınız pano çalı masından da yararlanarak arkada larınızla tartı ınız. Hazırladı ınız panoyu arkada larınızla de erlendiriniz. NOT: Hazırladı ınız çalı manızla ilgili EK-3 te verilen Öz De erlendirme Formunu doldurunuz. 4
Ara tıralım A a ıda üç boyutlu sanata örnekler verilmi tir. Bu eserleri dikkatlice inceleyiniz. Siz de yakın çevrenizdeki üç boyutlu eserlerin yapılı tarihini, yapılı ında kullanılan malzemeleri, teknikleri ve bunları yapan sanatçıları ara tırınız. Ara tırmanızı yaparken a a ıdaki yönerge do rultusunda hareket ediniz. Nasıl Bir Yol zleyelim? 1. Sınıf mevcuduna göre üç veya dört grup olu turunuz. 2. Bir ara tırma planı ve grup içerisinde görev da ılımı yapınız. 3. Ara tırma yaparken ula tı ınız üç boyutlu sanat eserlerini foto raflayınız. 4. Foto rafladı ınız eserleri ortak ve farklı yönlerine göre sınıflandırınız. 5. Ara tırma sonunda elde etti iniz bilgileri, eserlerin görselleriyle destekleyerek atölye panosunda sergileyiniz. 6. Bu etkinli in grup de erlendirmesini yapmak için kitap sonundaki Ek-2 formunu doldurunuz. 3. Görsel, Atatürk Heykeli - Trabzon 4. Görsel, Beylerbeyi Sarayı - stanbul 5. Görsel, Ta Rölyef 5
Çizimler, tablolar ve baskılar derinli e sahip olmadıkları için iki boyutlu çalı ma grubuna girer. Yükseklik, geni lik ve derinli e sahip olan çalı malar ise üç boyutludur. Bu çalı malar soyut dü ünmeyi ve gözünde canlandırmayı kolayla tırır. nceleme A a ıda, tarih öncesi devirlere ve günümüze ait üç boyutlu sanat eserlerinden örnekler verilmi tir. Bu örnekleri, yapıldıkları malzeme yönünden kar ıla tırınız. Dü üncelerinizi arkada larınızla payla ınız. 6. Görsel, Bo a MÖ 3000- Hermitage Müzesi 7. Görsel 8. Görsel, Guggenheim Müzesi - spanya 9. Görsel, Jen Stark 2007 10. Görsel, Robert Bradford 2009 11. Görsel, Andrew F. Scott 2008 6
ki ve üç boyutlu çalı malar arasında belirgin farklar vardır. Resimde lüks sayılan bo lu un, üç boyutlu sanatta ihtiyaç oldu u bir gerçektir. Sanat olarak heykel, rölyef ve mimarinin özelli i uzayda üç boyutlu bir nesne olu turmasıdır. ki boyutlu bir düzlemde derinlik perspektifle yanılsama olarak verilir oysa üç boyutlu çalı malarda derinlik gerçektir. 12. Görsel, Vincent Van Gogh 13. Görsel, Henry Moore 14. Görsel, Reinier de Jong 7
2. ÜÇ BOYUTLU SANATIN KAPSAMI Hazı rlı k 15. Görsel 1. Ortak kurallar, sanatçıları resim ile üç boyutlu sanatı birlikte kullanmaya zorlar mı? 2. Bir sanatçı hem resim hem de üç boyutlu sanat eseri üretebilir. Bu durum resim ve üç boyutlu sanatı ili kilendirmede kullanılabilir mi? Tartı ınız. 3. Genellikle mimaride kullanılan ta ın, heykel ve rölyefte kullanılması birbiriyle ili kilendirir. Üç boyutlu sanatın di er sanat dalları ile buna benzer bir ili kisi var mıdır? Tartı ınız. nceleme A a ıda verilen görselleri inceleyerek resim sanatı ile üç boyutlu sanatın ili kisini belirlemeye çalı ınız. 16. Görsel 17. Görsel 8
1. ETK NL K Mimar Sinan A a ıda verilen metni okuyunuz ve soruları cevaplandırınız. M MAR S NAN VE SÜLEYMAN YE Osmanlı padi ahlarından Kanuni Sultan Süleyman, kendi adını ta ıyan caminin yapımında Mimarba ı Mimar Sinan ı görevlendirir. Aradan yedi yıl gibi uzun bir zaman geçmesine ra men cami bir türlü tamamlanamaz. Bunun üzerine dedikodular çıkar. Durumu yerinde görmek isteyen padi ah, bir ikindi vakti Süleymaniye ye gider. Muhte em yapının içine girdi inde Sinan, tam da söylendi i gibi caminin ortasında oturmu nargilesini tüttürmektedir. Sultan gözlerine inanamaz. Tok sesiyle ve bütün ha metiyle Bu ne i tir Mimarba ı? diye haykırır. Oysa Mimar Sinan ın içti- i nargilenin tömbeki yoktur, sadece suyu vardır. Usta mimar, nargilenin fokurtularını dinleyerek caminin akusti ini ölçmeye çalı makta ve imamın sesini mihraptan caminin her yerine aynı tonda nasıl ula tırılabilece ini hesaplamaktadır. Mimar Sinan, bununla yetinmemi Anadolu nun de i ik yerlerinden altmı be tane dev tur u küpü getirtmi, bu küpleri içleri bo ve a ızları dı a dönük olacak ekilde kubbenin eteklerine dizdirtmi, böylece sesi, yüzlerce metre karelik mekânın her kö esine, en iyi ekilde yaymayı ba armı tır. 18. Görsel, Süleymaniye Cami 19. Görsel, Süleymaniye Cami 1. Mimar Sinan, eserinde sadece görünü e mi önem vermi tir? Neden? 2. Sesin da ılımı için caminin mimarisi nasıl düzenlenmi tir? 3. Mimari, ba ka hangi sanat dallarından etkilenebilir? Tartı ınız. 9
Sesin varlı ı, biçimi, tarzı, yayın ko ulu, seviyesi ve zamanlaması gibi faktörler, mekânın algılanma biçimini etkilemektedir. Çünkü müzik, mekân kurgusunun önemli bir elemanıdır. Mimari bir yapının planlanmasında sesin da ılımı, yani akusti i, dikkate alınmalıdır. Çünkü ses da ılımı müzik, tiyatro, opera ve bale gibi sanatları önemli ölçüde etkiler. Resimde üç boyutlu etkiyi perspektif, renk vb. ögelerle sa lamak ifadeyi zenginle tirir. Bu bir yanılsama olsa bile eserin daha gerçekçi olmasını sa lar. Resim sanatında oldu u gibi üç boyutlu sanatta da kompozisyon ögeleri, kavramları ve tasarım ilkeleri vardır. Bu ortak kurallar, çalı malardaki kaygıları aynı noktada birle tirir. Üç boyutlu bir çalı manın önce iki boyutlu siyah-beyaz ve renkli eskizleri yapılır. Bu, üç boyutlu sanatla resim sanatının bir ili kisi sayılabilir. Aynı ekilde mask, rölyef, heykel ve mimari gibi çe itli üç boyutlu eserlerin tiyatro, opera, bale ve sinemada kullanılması bu sanatlarla üç boyutlu sanatın ili kisini gösterir. Resim, rölyef, heykel, müzik, görüntü vb. sanat çalı malarının bir kompozisyon olu turacak ekilde sergilenmesi eserlerin etkileyicili ini artırır. Büyük sanat faaliyetlerinde sıkça ba vurulan bu yönteme, yerle tirme (enstalasyon) denir. 20. Görsel, A. Aysun SANDIKÇIO LU Börk-1 Siyah-Beyaz ve Renkli Eskizleri 21. Görsel, A. Aysun SANDIKÇIO LU Börk-1 22. Görsel, Mask 23. Görsel, Konser Salonu 10
Üç boyutlu sanat, mimari yapıların dı ında ve içinde kütlesel de er olarak yer alabilir. Böylece mimari bo luklar heykel ve rölyefle estetik de er kazanır. Yakın zamanda gerek yeni malzeme ve üretim teknolojilerinin geli mesi gerekse dijital tasarımın iyice yerle mesi ile mimarlıkta heykelsi formların önü açılmı tır. Bundan dolayı günümüzde üç boyutlu sanat, geometrik tasarımı ile daha parçalı ve yapı hâlinde; mimari tasarımlar ise daha heykelsidir. 25. Görsel, Santiago Calatrava 24. Görsel, Gherkin Binası Mimari bir yapının i levsel olmasının yanında estetik de erinin büyüklü ü onun mimari de- erlerinin de ölçütüdür. 26. Görsel, Santiago Calatrava Resim ve heykel gibi güzel sanatların birbirleriyle ili kisinde ortak nokta insandır. nsan hem üreten hem de seyreden konumundadır. Sanat eserleri, içinde bulundu u mekânla insan arasında ili ki kurar. Bu ili kiyi, bir ma aranın duvarındaki resim, do anın içindeki kaya yontusu, çok iyi tasarlanmı resim veya heykel sa layabilir. 27. Görsel, ehitler Abidesi - Çanakkale Sonraki Derse Hazırlık Bir sonraki derste Üç Boyutlu Sanatın Sınıflandırılması ve Üç Boyutlu Sanatın Tarihçesi ve Medeniyetlerle li kisi konularında tartı ma yapacaksınız. Tarih öncesi dönemin farklı medeniyetlerine ait olan üç boyutlu sanat eserleri hakkında, onların hangi malzemeden yapıldı ı, nerede bulundu u, yapıldı ı dönemi vb. bilgiler toplayarak bu tartı maya hazırlanınız. 11
3. ÜÇ BOYUTLU SANATIN SINIFLANDIRILMASI Hazırlık Güzel olan her ey insanın hafızasından kaybolabilir; fakat sanatla asla. Leonardo da Vinci (Leonardo da vinci) 28. Görsel Sonraki Derse Hazırlık bölümünde sizden üç boyutlu eserlerin yapımında kullanılan malzemeleri ara tırmanız istenmi ti. Ara tırmanız sonucu tespit etti iniz malzemelere göre nasıl bir sınıflandırma yapardınız? Arkada larınızla tartı ınız. Farklı malzemeler ve çalı ma teknikleri, sanatçıların üretim yapabilme imkânlarını artırır. Üç boyutlu çalı malarda kalem, kâ ıt, boya gibi resim malzemeleri yanında kil, alçı, ah ap, geometrik bloklar, karton, kâ ıt hamuru, kuma parçası, ip, tel, plastik, metal, ta vb. her çe it nesne de kullanılabilir. Bu malzemeleri ekillendirmek için günümüzde eskiden beri kullanılan araç-gerecin yanında modern teknoloji de kullanılmaktadır. Sınıflandırma yapılırken araç-gereç yerine, kullanılan malzeme ve yapım tekni i öne çıkar. Ah ap, metal, kil malzemeye göre; döküm, oyma, yı ma ise yapım tekni ine göre sınıflandırmaya örnek gösterilebilir. nceleme A a ıda verilen görselleri inceleyerek kullanılan teknikleri belirlemeye çalı ınız. 29. Görsel 30. Görsel, Takeshi Hayashi 31. Görsel, Mask 32. Görsel Yorumlayalım Üç boyutlu ekillendirmede kullanılan teknikler, eserlerin sınıflandırmasını nasıl etkiler? Tartı ınız. 12
2. ETK NL K Tabloya Yazalım Üç boyutlu sanat, hacim ve mekân sanatı olarak ikiye ayrılır. Mekân sanatı, mimariyi; hacim sanatı heykel, rölyef, mask vb. eserleri kapsar. Bu bilgiler ı ı ında a a ıdaki görselleri sınıflandırınız. 33. Görsel, Heykel 34. Görsel 35. Görsel, Mask......... 36. Görsel, Rölyef 37. Görsel 38. Görsel, Kanuni Heykeli Trabzon......... Yorumlayalım ekillendirmede kullanılan malzeme ve teknikler üç boyutlu sanatın sınıflandırılmasında etkilidir. Bunun yanında eserler yukarıda yaptı ınız etkinlikte oldu u gibi de sınıflandırılır. Ba ka ekillerde de sınıflandırma yapılabilir mi? Yorumlayınız. 13
4. ÜÇ BOYUTLU SANATIN TAR HÇES VE MEDEN YETLERLE L K S 4.1. DÜNYADA Hazı rlı k 39. Görsel 40. Görsel lk insanlar önemli gördükleri veya sahip olmak istedikleri varlıkların küçük heykelciklerini yapmı lardır. Bunun sebebi ne olabilir? Tartı ınız. 41. Görsel, Willendorf Venüsü Bunları Biliyor musunuz? Willendorf (Villendorf) Venüsü Bu heykel MÖ 250. yy. da yapılmı tır. 7 A ustos 1908 tarihinde Wachau(Vaçha) dan Willendorf a yapılan demir yolu in aatı sırasında bulunmu tur. Neredeyse hiç hasar görmeden günümüze ula an heykel 11 cm yüksekli inde bir kadın figürüdür. Heykelin yüz kısmı yoktur ama kafasındaki dalgalı saç modeli dikkat çeker. Boya kalıntıları, heykelin kalın bir kireçle boyanmı oldu unu gösterir. Willendorf Venüsü, günümüze ula mı en eski üç boyutlu eserdir. 14
Ara tıralım Farklı dönem ve medeniyetlere ait üç boyutlu sanat eserlerini ara tırarak bir sunum hazırlayınız ve arkada larınızla payla ınız. 42. Görsel, Auguste Rodin Dü ünen Adam 43. Görsel, Amenhotep III 44. Görsel, Nemrut Milli Parkı 45. Görsel, Terra Cotta Askerleri Tarih öncesi dönemlerden günümüze kadar üretilen sanat eserleri incelendi inde insano lunun küçük avcı topluluklarından imparatorluklara varan hayat sürecini yansıttıkları görülür. Toplumun yapısı ve kültürünün sanat eserlerine olan etkisi bu süreçte izlenebilir. Sanat eseri, toplum kültürünün izlerini ta ıdı ı gibi sanatçının izlerini de ta ır. Üç boyutlu sanatın ilk örnekleri tarih öncesi devirlere aittir. Kazılarda bu devirlere ait ta, pi mi toprak, mermer, kemik, fildi i ve madenlerden yapılmı küçük örnekler bulunmu tur. Estetik kaygı ta ımayan bu eserler büyü ve dinî amaçlı yapılmı tır. Daha sonraları bunların yerini kralları, kraliçeleri, kahramanları, kahramanlık olaylarını, efsaneleri ve hayvanları tasvir eden eserler almaya ba lamı tır. 15
4.2. YURDUMUZDA Hazı rlı k 46. Görsel, Çatalhöyük-Çorum 47. Görsel, nce Minareli Medrese-Konya Anadolu topraklarında yapılan kazılarda ortaya çıkarılan eski yerle im yerlerinden biri de Çorum da bulunan Çatalhöyük tür. Burada yapılan kazılarda üç boyutlu sanata örnek olabilecek ne gibi eserler ortaya çıkarılmı tır? Ara tırınız. lk ça lardan beri Anadolu toprakları, insano lunun önemli bir yerle im merkezi olmu tur. Ülkemizin birçok yerinde yapılan kazılarda Neolitik Ça dan itibaren kalıntılara ula ılmı tır. Daha sonraları Hititler, Frigyalılar, Lidyalılar ve Urartular ardından da Bizans, Anadolu Selçuklu ve Osmanlı mparatorlu u dönemlerine ait birçok üç boyutlu eser bunları izlemi tir. Selçuklu ve Osmanlı mparatorluklarında üç boyutlu sanat; mezar ta ları, ni an ta ları, çe me, adırvan, mimari gibi çalı malarda kendini gösterir. Bu çalı malarda insan figürü yerine geometrik düzenlemeler, bitki motifleri ve hayvan figürleri kullanılmı tır. Ara tıralım Anadolu topraklarında kurulmu ilk uygarlıktan günümüze kadar geçen dönemlerde üretilen üç boyutlu eserler hakkında ara tırma yapınız. Ula tı ınız bilgi ve görselleri kullanarak bir sunum hazırlayınız ve arkada larınızla payla ınız. Osmanlı mparatorlu unun son dönemlerinde ba layan sanat e itimi faaliyetleri Cumhuriyet in ilanı ile hız kazanmı tır. Yurt dı ına gönderilen sanatçıların ço alması ve ülkemizde sanat e itimi veren okulların açılması üç boyutlu sanata önemli katkılar sa lamı tır. Tartı alım Cumhuriyet imizin ilk yıllarında anıt çalı maları yabancı sanatçılar tarafından yürütülmü tür. Bu durumun nedenlerini tartı ınız. 16
4.3. ATATÜRK VE SANAT Hazırlık Bir milletin sanat yetene i güzel sanatlara verdi i de erle ölçülür. M. Kemal Atatürk Hepiniz milletvekili olabilirsiniz, bakan olabilirsiniz Hatta cumhurba kanı olabilirsiniz. Fakat sanatkâr olamazsınız. sözü ile Atatürk neyi ifade etmek istemi tir? Atatürk, sanatı seven, sanatçılara de er veren ve onları destekleyen bir devlet adamıdır. Kaleme aldı ı ve 1927 yılında Türkiye Büyük Millet Meclisinde okudu u Nutuk onun en büyük edebî eseridir. Atatürk ün zamanında yapılmı bazı binaların güzelli i, ça da la ma hareketini ifade edebilecek nitelik ta ımaktadır. Ayrıca mimari eserlerin korunmasına verdi i önem de Atatürk ün mimariye olan ilgisinin önemli kanıtlarındandır. Atatürk, sanatla ilgili dü üncelerini çe itli sohbet ve tartı malarda belirtmi ve sanatı u sözlerle açıklamı tır: Sanat güzelli in ifadesidir. Bu anlatım sözle olursa iir, ezgi ile olursa müzik, resim ile olursa ressamlık, oyma ile olursa heykeltıra lık, bina ile olursa mimarlık olur. Atatürk, millet hayatında sanatın yerini ve de erini belirtmekle beraber, onun korunmasını ve geli mesini de sa lamı tır. Atatürk, her eyden önce, sanatçılara sanatçı ruhuyla elini uzatmı tır. Onun Sanatkâr, toplumda uzun u ra ve çabalardan sonra alnında ı ı ı ilk hisseden insandır. sözü 48. Görsel, Atatürk Heykel Sergisinde sanata ve sanatçıya verdi i önemin göstergesidir. Pano Hazırlayalım Atatürk ve Sanat Nasıl Bir Yol zleyelim? Vatanımızın kurtarıcısı Atatürk e sevgi ve saygının bir ifadesi olarak ülkemizin her kö esinde Atatürk heykel ve rölyefleri bulunmaktadır. Bu heykel ve rölyefleri ara tırarak bir Atatürk Heykelleri ve Rölyefleri Kö esi hazırlayınız. Bu kö eye Atatürk ün sanat ve sanatçıya verdi i önemi ifade eden sözlerini de ekleyiniz. 49. Görsel, Atatürk Heykeli Trabzon 50. Görsel, Atatürk Heykeli - Samsun 51. Görsel, Atatürk Heykeli - Ankara 17
5. ÜÇ BOYUTLU SANATTA KULLANILAN ARAÇ - GEREÇ Hazı rlı k 52. Görsel, Ta Heykel Yapımı Çekiç, Murç 53. Görsel, Ta Heykel Yapımı Modelaj Kalemi 54. Görsel, Kil Heykel Yapımı Ebe uar Günümüz sanatçılarının eski sanatçılara oranla daha çe itli malzemeler kullanarak eserler üretmesinde araç - gereç ve teknolojinin katkısı ne olabilir? Tartı ınız. Her üretimde oldu u gibi üç boyutlu sanat eserlerinin üretiminde de kullanılan malzemenin i lenmesini sa layacak nitelikte araç - gerece ihtiyaç vardır. Geçmi ten günümüze gelinceye kadar geçen süreçte teknolojiden de faydalanan sanatçı günümüzde birçok imkâna sahip durumdadır. Üç boyutlu sanatta ekillendirmede kullanılan bazı araç - gerecin görselleri ve isimleri a a ıda verilmi tir. Tokmak Kesme Matı (Altlı ı) 56. Görsel 55. Görsel Modelaj Kalemi Makas 58. Görsel 57. Görsel Iskarpela Maket Bıça ı 60. Görsel 59. Görsel Çekiç 61. Görsel 18
62. Görsel Cetvel 63. Görsel Murç Istaka Törpü 64. Görsel 65. Görsel Ara tıralım Üç boyutlu sanat eserlerini ekillendirmede bunların dı ında kullanılan hangi araç - gereç vardır? Ara tırınız. Elde etti iniz bilgileri sınıf arkada larınızla payla tıktan sonra ürün dosyanıza koyunuz. 4. ETK NL K Bul Bakalım Nasıl Bir Yol zleyelim? A a ıda verilen sanat eserlerini, yapımlarında kullanılan malzeme ve araç - gereç ile e le tiriniz. Araç - Gereç Sanat Eseri 19
5. ETK NL K Nasıl Bir Yol zleyelim? Bulmaca A a ıda üç boyutlu sanatın sınıflandırılmasında etkili olan malzeme ve tekniklerden bazıları verilmi tir. lk sütunda karı ık hâlde verilen kelimeleri kar ılarındaki kutucuklara yazınız. K L M K S A Ç I L A A P H A Y E L K E H Y Ö L F E R R M M A R A K S P E L A K Ü M D Ö Sanatçıların kendilerini ifade edebilmesi, sürekli deneme ve arama heyecanı ile olur. Üç boyutlu çalı malarda seçenek zenginli ini anlayabilmek için Michelangelo (Mikelanjelo) un, Bütün heykeller bir mermer blo un içinde gizlidir ve her türlü figür veya figürler gerçe e çıkmak için onu ortaya çıkaracak olanın, yani sanatçının, hayal gücünün zenginli ini ve teknik ustalı ını bekler. sözlerini hatırlamakta yarar var. 20
ÜN TE SONU ÖLÇME VE DE ERLEND RME SORULARI A. A a ıdaki soruların do ru seçene ini i aretleyiniz. 1. A a ıdaki biçimlerden hangisi di erlerinden farklıdır? A) Heykel B) Gravür C) Mask D) Anıt E) Rölyef 2. A a ıdakilerden hangisi üç boyutludur? A) A aç baskı B) Foto raf C) Rölyef D) Karikatür E) Resim 3. A a ıda verilen sanat dallarından hangisi üç boyutlu sanatla ili kili de ildir? A) Heykel B) Mimari C) Anıt D) Rölyef E) Edebiyat B. A a ıdaki ifadelerden do ru olanların kar ısına D, yanlı olanların kar ısına Y yazınız. 1. Gözle algılanan sanat eserlerinin hepsi üç boyutludur. ( ) 2. Üç boyutlu sanat eserleri onu yapan sanatçının oldu u kadar yapıldı ı toplumun da kültürel izlerini ta ır. ( ) 3. Willendorf Venüsü dünyada bulunmu ilk üç boyutlu örnektir. ( ) C. A a ıdaki ifadelerde bo bırakılan yerleri, tabloda verilen kelimelerle uygun ekilde tamamlayınız. hacim ev yükseklik boyut a ırlık rölyef 1. Üç boyutlu sanat mekân ve sanatı olarak ikiye ayrılır. 2. Bir nesnenin üç boyutlu olabilmesi için uzunlu u, geni li i ve olmalıdır. 3. Hacim sanatı heykel ve olarak ikiye ayrılır. 21
ÜN TE SONU ÖLÇME VE DE ERLEND RME SORULARI D. A a ıdaki soruların cevaplarını ilgili bo luklara yazınız. 1. lk nsanlar hangi malzemelerden faydalanarak üç boyutlu eserler elde etmi lerdir?......... 2. Uzunluk, geni lik ve yüksekli in üç boyutlu sanata etkisi nedir?......... 3. Üç boyutlu sanatın ülkemizde bulunmu en eski örne i nedir? Nerede bulunmu tur?......... 4. Atatürk ün sanat alanında bir eseri var mıdır? Var ise bu eser nedir?............... Sonraki Derse Hazırlık Önümüzdeki derse hazırlık kapsamında, üç boyutlu sanatta kompozisyon ögelerinin neler olu unu ara tırınız. 22
23
24
Ö RENME ALANI SANATSAL DÜZENLEMEDE KURGU 1.ÜN TE ÜÇ BOYUTLU SANATTA KOMPOZ SYON ÖGELER KONULAR 1. HAC M 2. DOKU 3. I IK GÖLGE 4. NOKTA Ç ZG 5. YÜZEY 6. B R M MODÜL BÜTÜN 7. RENK 8. PERSPEKT F 9. DUYGUSAL TEPK LER N KOMPOZ SYON ÖGELER LE L K S 10. KOMPOZ SYON ÖGELER N N KULLANIMINDA BÜTÜNLÜK Öneri Bu ünite ile ilgili elde etti iniz verileri ve kendinizi de erlendirdi iniz Akran De erlendirme Formu, Öz De erlendirme Formu, Grup De erlendirme Formu ve Holistik Rubrik Formu nu her konunun sonunda ö renci ürün dosyasına koyunuz (Ek-1, 2, 3 ve 4). 25
ÜÇ BOYUTLU SANATTA KOMPOZ SYON ÖGELER Hazı rlı k Sanat bizi gerçekli in ta kendisiyle kar ı kar ıya bırakır. Bergson Gülme (Berkson Gulme) 1.Görsel, Zühti Mürido lu 2.Görsel, Ferit Öz en Güzel sanatlar alanında eser veren sanatçıların yorum farklılıklarının sebepleri neler olabilir? Üç boyutlu sanatlarda, hacimsel nitelikli ögelerin uyumlu ekilde bir araya getirilmesiyle olu an düzene kompozisyon denir. Nesneleri veya formları bir araya getirmeden önce aralarında ba kurmaya çalı mak, kompozisyon kurabilmenin altyapısını olu turur. Desen derslerinin en önemli kurallarından olan görmeyi, algılamayı ve çizmeyi ö renmek sanatla ilgili di er derslerinizde kuraca ınız kompozisyonlarınızın temelini olu turacak, objelere ve nesnelere bakı açınızı olgunla tıracaktır. Kullanılacak tasarım ögelerini kâ ıt, ah ap, ta vb. de i ik zeminlerde bir araya getirmek, kompozisyonlarda elde edilebilecek zenginlikleri gösterir. Do adaki sınırsız güzellikler biraz daha dikkatle gözlemlenecek olunursa parçanın bütün içerisindeki rolü rahatlıkla görülebilir. Do adaki bir çam kozala ı parçacıklarının yan yana dizili i ile ortaya çıkan kusursuz tasarım, parçanın bütün içerisindeki rolünü gösteren yüzlerce örnekten sadece biridir. 26
Kompozisyon sözünden ne anlıyorsunuz? Farklı özelliklere ve boyutlara sahip nesnelerin bir araya gelmesi kompozisyona neler kazandırır? Bu ünitede kar ınıza çıkacak kompozisyon ögeleriyle ilgili kimi açıklamalar a a ıda verilmi tir. Bu açıklamaları inceleyerek ögeleri, çe itli yönleriyle ili kilendirmeye çalı ınız. Hacim Nesne ve varlıkların kapladı ı alandır. Doku Do adaki tüm nesnelerin ve varlıkların görme, dokunma duyularıyla kavranabilen, iç yapılarının i levsel özelliklerini dı a vuran yüzeysel etkilerine doku denir. I ık - Gölge Nesnenin hacim ve derinli inin belirgin hâle gelmesini sa layan kavrama ı ık - gölge denir. Nokta Yüzeyde satıh etkisini veren ilk elemandır. Çizgi Bir noktanın verilen do rultudaki uzantısıdır, noktanın aralıksız hareketinden do an kavramdır. Yüzey Üzerinde iki boyutlu çalı maya olanak veren her türlü alandır. Düzlemsel nitelikte olabilece i gibi e risel de olabilir. Birim Modül Bütün Birim, modülü olu turan en küçük yapı elemanıdır. Modül birimlerin bir araya gelmesiyle olu ur. Bütün, modüllerin yan yana getirilmesiyle ortaya çıkar. Renk I ı ın kendi öz yapısına veya cisimler tarafından yayılma ekline ba lı olarak göz üzerinde yaptı ı etkidir. Perspektif Resim, grafik, rölyef, heykel, sahne dekoru ve iç mimarlık gibi plastik sanat dallarında ve foto rafta derinli in, bütünlü ün, devamlılı ın renk, biçim ve çizgiler ya da foto raf makinesi aracılı ı ile bilimsel olarak elde edilmesinde izlenilen yöntemlere perspektif denir. Kompozisyon ögeleri ile ilgili topladı ınız çe itli bilgileri ve görselleri, ders yılı boyunca sergileyebilece iniz bir atölye panosu oluı turunuz. Ünite Panosu Hazırlayalım Kompozisyon ögeleri hakkında ara tırma yapınız. Elde etti iniz bilgileri, görsellerle destekleyerek bir pano hazırlayınız. ledi iniz her konuyla ilgili verileri bu panoda sergileyiniz. 27
1. ETK NL K Kompozisyon Ögelerini li kilendiriyorum 3.Görsel, Odani Motohiko 4.Görsel 5.Görsel, Odani Motohiko 6.Görsel Yukarıda verilen görsellerde, kompozisyon ögelerinden hangileri kullanılmı tır? Yorumlayalım Kompozisyon ögelerini uyum içerisinde kullanabilmenin üç boyutlu çalı malara katkısı nelerdir? Yaptı ınız ara tırmalar ve görseller üzerinde arkada larınızla tartı ınız. 1. HAC M Hazı rlı k Sanat yapıtı, kavranabilir olanın imgesidir. Plotinos (Plotinos) 7. Görsel 8. Görsel 9. Görsel Çevrenizdeki üç boyutlu nesneler arasındaki hacim farklılıklarını ara tırınız? 28
Tartı alım Çevrenizde yaptı ınız ara tırma sonuçlarını örnekler vererek arkada larınızla tartı ınız. Nesneler arasındaki kütlesel farklıklardan yaralanılarak uyumlu kompozisyonlar olu turulabilir. Üç boyutlu sanatlarda hacimsel yapıları daha iyi anlayabilmek için nesneler üzerindeki çizgi, renk, ton, kütle vb. özellikleri birlikte gözlemlemek do anın sundu u hacimsel zenginlikleri ke fetmenizi sa layacaktır. 2. ETK NL K Hacimleri Kar ıla tıralım A a ıdaki görsellerin hacimleri hakkındaki dü üncelerinizi bo luklara yazınız. 10.Görsel, Galata Kulesi- stanbul 11.Görsel 12.Görsel, Eyfel Kulesi-Paris...................................................... Tartı alım Kompozisyon ögelerini içermeyen düzenlemeler ile kompozisyon kurallarına uygun yapıla malar arasındaki sanatsal farklılıklar nelerdir? Tartı ınız. 29
3. ETK NL K Nesnelerle Hacim 13.Görsel 14.Görsel Araç - Gereç Desen kâ ıdı, resim kalemi, silgi, çe itli fon kâ ıtları, frombort, yapı tırıcı, makas. Nasıl Bir Yol zleyelim? 1. Demlik, sürahi, i e, bardak, ka ık, oklava, tabak vb. gibi renk, hacim ve çizgisel etkileri farklı olan objeleri seçiniz. 2. Seçti iniz objelerin boyut farklılıklarını dikkat ederek dengeli bir kompozisyon olu turmaya çalı ınız. 3. Kompozisyondaki objelerin bir krokisini çiziniz. 4. Yukarıdaki görsellerden faydalanarak çalı manızın ton farklılıklarını ve dokusal özelliklerini belirtiniz. 5. Çizim a amasında tecrübe etti iniz objelerden birini, üç boyutlu çalı ma yapmak için model seçiniz. 6. Seçti iniz objelerin üç boyutlu modelini, ekil verebilece iniz materyaller kullanarak yapınız. 7. Çizimlerde elde etti iniz üç boyutlu çalı ma modelinizi atölye panosunda sergileyiniz. 8. Bu etkinli in de erlendirmesini kitap sonundaki Ek-1, 2, 3 ve 4 teki formları doldurarak yapınız. Yorumlayalım Çizimlerinizde elde etti iniz iki boyutlu ve üç boyutlu eserlerde görülen hacimsel farklılıklar izleyenleri nasıl etkiler? Sonraki Derse Hazırlık Sonraki derste yararlanmak üzere Doku konusunu ara tırınız. Çalı malarınızı topladı ınız bir ürün dosyası hazırlayınız. 30
2. DOKU Hazı rlı k Sanatçı, görünü lerin altındaki iç gerçekleri görür. Rodin (Rodin) 15.Görsel, Çam A acı Gövdesi 16.Görsel Çevrenizdeki nesnelere dokundu unuzda neler algılıyorsunuz? Bu nesnelerin yüzey özelliklerini ifade ediniz? Do adaki nesnelerin kendilerine has dokusal özellikleri vardır. Nesnelerin pürüzlü, çentikli, girintili, çıkıntılı vb. yüzey özelliklerine sahip olması dokularının daha iyi tanınmasını sa lar. Üç boyutlu yüzeylere dü en ı ı ın miktarı, dü ü açılarının olu turdu u dokular, gölgesel etkiler ve akisler dokusal zenginli i artırır. Üç boyutlu sanatlarda do al ya da yapay dokular sanatsal çalı malara farklı zenginlikler katar. Bu a amada dokusal zenginlikleri elde edebilmek için çe itli do al ve yapay dokuları birlikte kullanarak insanlar üzerinde de i ik duygusal etkiler ve tepkiler uyandırabilecek sonuçlara ula ılabilir. Doku ve çe itleri açıklamalarıyla birlikte a a ıda verilmi tir. Doku (Tekstür) Nesne ve varlıkların yüzeylerinde görsel ve dokunsal olarak algıladı ımız etkilerdir. Varlıkların yapısı gere i yüzeyler arası farklılıklar sınırsız ve kendine özgüdür. Do al ve Organik Dokular Tamamen do al ko ullar sonucu olu mu kaya, a aç kabu u, yaprak, tahta, portakal, kozalak vb. dokulardır. 31
Yapay Dokular Tu la, beton, demir, kâ ıt, kuma, cam gibi insan yapımı dokulardır. Gerçek Dokular Sertlik, yumu aklık gibi dokunuldu unda yüzey özellikleri hissedilebilen dokulardır. Görsel Dokular Dokunarak yüzeyleri hissedilmeyen, görme yoluyla algılanan bulut, alev, duman gibi doku etkileridir. Dinamik Dokular Deniz dalgası, suyun rüzgârla titre imi, orman dokusunun mevsime göre de i imi gibi harekete dayalı dokulardır. Geometrik Yapılı Dokular Arı pete i, örümcek a ı gibi bir geometrik elemandan hareket edilerek de i ik i lemler yoluyla olu turulan dokulardır. Kristal Dokular Kar, tuz, buz gibi kristalize yapılı elemanlarda bulunan dokulardır. Optik Doku Göz aldanmasıyla olu ur. Temelinde hareket ve biçim de i tirme vardır. Taklit Dokular Dokulu bir objeye bakarak gözlem ve etüde dayalı çalı mayla olu turulan dokuya denir. 17.Görsel, Ziyatin Nuriev 18.Görsel, Federico Uribe 32
4. ETK NL K A a ıda verilen doku örneklerini inceleyiniz ve hangi doku grubuna ait olduklarını altlarındaki bo luklara yazınız. 19.Görsel, V.Vaserelly 20.Görsel, Buz 21.Görsel, Papa an.................. 22.Görsel, Pamuk 23.Görsel, Çicek 24.Görsel, Bal Pete i.................. 25.Görsel, Bulutlar 26.Görsel, Tu la 27.Görsel, Su Damlası.................. 33
5. ETK NL K Farklı Nesnelerle Doku Olu turalım 28.Görsel, Federico Uribe 29.Görsel, Jennifer Maestre Dikkat: Maket bıça ını kullanmanız gerekiyorsa dikkatli olunuz. Bulundu unuz bölgenin özelliklerini göz önünde tutarak zararsız her tür yapay ve do al nesne kullanabilirsiniz. Araç - Gereç Olu turmak istedi iniz dokusal kompozisyona uygun materyaller temin ediniz. Nasıl Bir Yol zleyelim? 1. Do al ve yapay dokulu nesneler üzerinde yaptı ınız ara tırmalardan faydalanarak farklı yüzey ekilleri olan nesneler seçiniz. 2. Seçti iniz objelerin yüzey ekillerinden faydalanarak eskiz defterinize doku sentezleri yapınız. 3. Üzerinde çalı tı ınız dokulardan sentezleyerek birimler olu turunuz. 4. Aralarından i levsel olanı seçiniz. 5. Seçilen birimi, uygun malzemeleri kullanarak ekillendiriniz. 6. Olu turdu unuz birimlerden yüzey üzerine düzenlemeler yapınız. 7. Bu etkinli in de erlendirmesini kitap sonundaki Ek-1, 2, 3 ve 4 teki formları doldurarak yapınız. Yorumlayalım Kullandı ınız malzemelerle nasıl bir dokusal etki elde ettiniz? Sonraki Derse Hazırlık I ık - gölgenin nesneler üzerindeki etkilerini gözlemleyiniz. Farklılıklarını dikkate alarak eskizler olu turunuz. 34
3. I IK - GÖLGE Hazırlık Sanatı sanat yapan, bütünün ve ilkenin gözetilmesidir. Sanatı sanat yapan bütünün ve ilkenin gözetilmesidir. Ravaisson Ravaisson (Ravason) 30.Görsel 31.Görsel Nesnelerin algılanmasında ı ık - gölgenin rolünü tartı ınız. Nesneler üzerinde görsel algı olu abilmesi için ı ı a ihtiyaç vardır. Nesneler üzerindeki formları, de i ik ı ık kaynakları altında inceledi inizde kar ınıza taklit dokular ve gölgeler çıkar. Üç boyutlu sanatlarda ı ık - gölge, olu turulan kompozisyonların verdi i görsel etkileri güçlendirmek için kullanılır. Ya adı ınız do ayı gözlemledi inizde günün farklı saatlerinde a açlara, denize, binalara gelen ı ı ın farklı etkiler olu turdu unu gözlemleyebilirsiniz. 6. ETK NL K Üç Boyutlu Eserlerde I ık - Gölge Oyunu A a ıdaki görselleri inceleyiniz. Nesnelerin üzerine dü en ı ı ın yönünün ve kuvvetinin olu turdu u etkiyi görsellerin altındaki bo luklara yazınız. 32.Görsel, Tors.................. 33.Görsel, Tors.................. 34.Görsel, Tors.................. 35.Görsel, Tors.................. 35
Tartı alım Atölyenizdeki objeleri gün ı ı ı ve yapay ı ık altında inceleyiniz. I ı ın objeler üzerindeki etkilerini arkada larınızla tartı ınız. Sonraki Derse Hazırlık Sonraki derste kullanılmak üzere nokta - çizgi etkisi verebilecek malzemeler toplamaya çalı ınız. 4. NOKTA - Ç ZG Hazırlık Sanatı Sanat, sanat do anın yapan, anla ılmaz bütünün biçimde ve ilkenin söyledi i gözetilmesidir. eyi ifade eder. Ravaisson Schopenhauer (Sıkpenhor) 36.Görsel, Bilyeler 37. Görsel, Federico Uribe Nokta - çizgi etkisi veren objelere do adan ve çevremizden örnekler gösteriniz. Do al - yapay, canlı - cansız bütün nesneleri nokta - çizgi olarak görebilmek, iki boyutlu olanları da üç boyutluymu gibi dü ünebilmek gerekir. Nesnelere bu bakı açısıyla yakla mak onlara daha kolay ula manızı sa lar. Yakın çevrenizden nokta ve çizgiye örnekler bulmaya çalı ınız. Nokta Üç boyutta nokta olarak algılamanız gereken, nesnenin ya da varlı ın kendisidir. Örne in; elma a acının meyveleri, dalındaki zeytinler, üzüm salkımının tanelerini birer nokta; bu bitkilerin dallarını ise çizgi olarak dü ünebiliriz. Farklı açılardan bakılarak noktanın de i ik tanımları yapılabilir. Çevrenize ve do aya dikkatlice baktı ınızda, noktanın maddi bir form olarak algılanabilece ini rahatlıkla görebilirsiniz. Çizgi Nesnelerin sınırlarını belirleyen görsel anlatım ögesi, çizgidir. Objeleri tanımlarken onların sınırlarını çizgi olarak algılarsınız. Bu algılama, nesnenin yüzeyini kaplayan alanı gösterir. Durgunluk hissi uyandıran çizgiler, düz çizgilerdir. Çizgiler yön faklılıkları ve e rilikleri gözle görünür ekilde artınca e ri çizgileri olu tururlar. Desen ve iki boyutlu sanat atölye derslerinde de gördü ünüz gibi örne in 30 ve 31. görsellerdeki nesneleri algılayıp boyut farkı olmayanlara da boyut özelli i kazandırarak onları farklı ögeler hâline getirebilirsiniz. Çizgiler arasındaki farklılıkların insanlar üzerinde bıraktı ı durgunluk, dinamizm gibi farklı etkiler üç boyutlu sanatlarda kullanılan materyallerde de sa lanabilir. 36
nceleme A a ıdaki görsellerden de yaralanarak nokta - çizgiye do al ve yapay nesnelerden örnekler veriniz. 38.Görsel, Do adan Nokta ve Çizgi 39.Görsel, Yay 40.Görsel, Çubuklar 41.Görsel, Süpürge Otları Ara tıralım 1. Üç boyutlu ve iki boyutlu sanatlarda kullanılan nokta - çizgi arasındaki farklar nelerdir? Ara tırınız. 2. Nokta - çizgi etkisi veren malzemeleri toplayarak derse getiriniz. 37
7. ETK NL K Do adan Nokta ve Çizgiler 42.Görsel 43.Görsel 44.Görsel 45.Görsel Dikkat: Bulundu unuz bölgenin özelliklerini göz önünde bulundurarak nokta ve çizgi etkisi verebilecek her tür nesneyi kullanabilirsiniz. Nasıl Bir Yol zleyelim? 1. Birimlerinizi seçerken tasarımlarınıza uygun olmasına dikkat ediniz. 2. Derse hazırlık a amasında topladı ınız nokta - çizgiyi ifade edebilen do al ve yapay materyallerden de faydalanarak çalı malarınızda kullanaca ınız birimleri seçiniz. 3. Elde etti iniz birimlerden, yüzeyde farklı yön ve hareket olu turacak ekilde üst üste yan yana getirerek üç boyutlu düzenlemeler olu turunuz. 4. Düzenlemelerinizde kullandı ınız birimlerin verdi i boyut farklarını uyumlu kullanmaya çalı ınız. 5. Yaptı ınız çalı malar hakkındaki görü lerinizi arkada larınızla payla ınız. 6. Bu etkinli in de erlendirmesini kitap sonundaki Ek-1, 2, 3 ve 4 teki formları doldurarak yapınız. Yorumlayalım Do al ve yapay nesnelerden nokta ve çizgi etkisi verebilecek malzemeleri seçerek kullandınız. Bu malzemeleri çe itlendirerek kullanabilece iniz gibi tasarladı ınız noktasal ve çizgisel materyalleri de kullanabilirsiniz. Do anın sundu u sınırsız materyalların yanı sıra, sanatçının atık malzemeleri de tercih etmesi ona ne gibi yararlar sa lar? Bu konudaki dü üncelerinizi arkada larınızla payla ınız. Sonraki Derse Hazırlık 1. Üç boyutlu sanatlarda yüzeyin önemi nedir? Ara tırınız. 2. Çevrenizde do al ve yapay nesnelerin yüzeylerini inceleyerek bu nesneleri foto raflayınız. 38
5. YÜZEY Hazırlık Sanatı sanat yapan, bütünün ve ilkenin gözetilmesidir. Sanat aklın ürünüdür. Ravaisson Hegel (Hegel) 46. Görsel, Ziyatin Nuriev 47. Görsel, Ziyatin Nuriev 1. Do al ve yapay nesnelerin algılanmasında yüzeyin önemini tartı ınız. 2. Çevrenizde do al ve yapay nesnelerin yüzeylerini inceleyerek bu nesneleri foto raflamanız istenmi ti. Bu foto raflardan da yaralanarak do al ve yapay yüzey çe itlerini iyi gözlemlemenin ve yorumlamanın üç boyutlu kompozisyonlara katkılarını açıklayınız? 3. Do al ve yapay nesnelerin algılanmasında yüzeyin önemi nedir? Her nesnenin veya varlı ın kendine has görsel yapısı ve dokusu vardır. Nesneyi, içinde bulundu u bo luktan ayıran, onun dı alanıdır. Üç boyutlu çalı malarda kullanılan zeminler, sabit veya seyyar her türlü alanlar, yüzeyi olu turur. Dikkatli baktı ınızda kullandı ınız e yaların, yedi iniz meyve ve sebzelerin, kısaca do ada var olan her nesnenin farklı yüzey özelliklerine sahip oldu unu görebilirsiniz. Üç boyutlu sanatların amacı; düz bir yüzey anlayı ından uzakla mak, özgün ilaveler yaparak de i ik yüzey ekilleri ortaya çıkarmaktır. Gökyüzündeki farklı bulut kümelerinin, suyun üzerindeki halka veya dalgaların yan yana gelerek olu turdu u geometrik düzenlerden faydalanmak ufkunuzun geni lemesine yardımcı olacaktır. Farklı yüzey ekillerine sahip nesnelere, çevrenizden örnekler veriniz. 39
8. ETK NL K levsel Yüzey Olu turuyorum A a ıdaki görsellerde bir kâ ıdın düz ve buru turulmu biçimleri yer almaktadır. Siz de bir kâ ıt parçasıyla bu uygulamayı yapınız. 48.Görsel 49.Görsel 50.Görsel Yorumlayalım Kâ ıdın yüzeyinde ne tür de i iklikler olu tu? De i iklikle kâ ıdın yüzeyi nasıl bir görünüm kazandı? Kâ ıt gibi kolay ekillendirilebilecek farklı tondaki materyalleri kullanarak yüzey ekilleri olu turunuz. Çalı malarınızın üzerinizde bıraktı ı duygusal etkileri arkada larınızla payla ınız. 40
nceleme A a ıdaki görselleri inceleyerek yüzey özelliklerini ve aralarındaki farklılıkları görsellerin altındaki bo luklara yazınız. 51.Görsel, Rahmi Aksungur 52.Görsel, Çöl............ 53.Görsel, Ta lar 54.Görsel, Ta Duvar............ Sonraki Derse Hazırlık Parçalandıktan sonra tekrar bir araya getirilebilen ve her bir parçasıyla farklı kompozisyonlar olu turulabilen do al ya da yapay nesneler hazırlayarak bir sonraki derse getiriniz. 41
6. B R M - MODÜL - BÜTÜN Hazırlık Sanatı mgelem sanat yeni yapan, bir dünya bütünün yaratır. ve ilkenin gözetilmesidir. Baudelaıre (Badelar) Ravaisson 55. Görsel, Çam Kozala ı 56.Görsel, Ayçiçe i Çam kozala ı ve ayçiçe ini olu turan parçacıkların bir araya gelip bütün olu turmalarında ne gibi farklılıklar gözlemlenir? Dü üncelerinizi arkada larınızla payla ınız. Üç boyutlu düzenlemelerde modülü olu turan birim, en küçük parçacıktır. Birimler yan yana gelerek modülü, modüller de bütünü olu tururlar. Geometrik ekiller, boyutlandırılarak i levsel bir birim hâline getirilebilir. Burada amaç en küçük parçaların yan yana getirilerek ço altılmasıyla çok amaçlı bütünler olu turmaktır. Bu yapıda modül ve bütün de özelli ini kaybetmemelidir. Unutmamak gerekir ki do a gözlemleri bizlere birçok veri sa lar. Çam kozala ı ve ayçiçe i örneklerinde, do anın sistematik bir düzen içerisinde birimleri bir araya getirdi ini görebilirsiniz. Ayçiçe inin çekirdeklerini ayırarak elde edece iniz birimlerden, farklı modül ve bütünler olu turabilirsiniz. Ya adı ınız çevreden ve do adan birim özelli i ta ıyan nesnelere ba ka örnekler veriniz. Yan yana geldi inde farklı bütünler olu turabilecek birimlerin kullanılması, üç boyutlu sanatlara neler kazandırır? Tartı ınız. 42
nceleme A a ıdaki görselleri birim özellikleri yönünden inceleyiniz. zlenimlerinizi arkada larınızla payla ınız. 57.Görsel, Mandallar 58.Görsel, eker Küpleri 59.Görsel, Çam Kozala ı 9. ETK NL K Birim Modül Bütünle Yapabildiklerim Dikkat: Maket bıça ını kullanırken dikkatli olunuz. Bulundu unuz bölgenin özelliklerini göz önünde tutarak zararsız her tür yapay ve do al nesne kullanabilirsiniz. Araç - Gereç Kibrit çöpleri, tahta ka ıklar, makarna taneleri vb. yapı tırıcı. 60 ve 61. Görseller, Ö renci Çalı maları Trabzon Akçaabat GSL Nasıl Bir Yol zleyelim? 1. Birim - modül - bütün konusunun hazırlık bölümünü tekrar gözden geçiriniz. 2. Birimlerinizi zemin üzerinde de il yan yana, üst üste vb. ekillerde bir araya getirerek bütünler olu turaca ınızı unutmayınız. 3. Kompozisyon ögelerine dikkat ederek bir araya getirmeye çalı tı ınız bütünlerinizin nasıl durduklarını çe itli aralıklarla kontrol ediniz. 4. Olu turmak istedi iniz modül için elde etti iniz birimleri yapı tırmadan önce farklı ekillerde deneyerek özgün ve i levsel bir bütün olu turmaya özen gösteriniz. 5. Çalı manızın sonunda en i levsel ve özgün olan tasarımınızı yapı tırarak sabitleyiniz. 6. Bu etkinli in de erlendirmesini kitap sonundaki Ek-1, 2, 3 ve 4 teki formları doldurarak yapınız. Yorumlayalım Birim - modül - bütün ili kisinin kullanılması, üç boyutlu çalı malara ve çevrenizdeki yapılara ne tür katkılar sa lamı tır? Dü üncelerinizi arkada larınızla payla ınız. Sonraki Derse Hazırlık Çevrenizdeki nesnelerin renklerini, günün farklı saatlerinde gözlemleyerek foto raflayınız. 43
7. RENK Hazırlık Sanatı Do a ve sanat sanat yapan, aralarında bütünün özel ve bir ilkenin ba lantı gözetilmesidir. olmaksızın kar ı kar ıyadır. Ravaisson Goethe (Gote) 62. Görsel, Ziyatin Nuriev 63. Görsel, Ziyatin Nuriev 64. Görsel, Ziyatin Nuriev ınız 1. Üç boyutlu nesnelerin ve varlıkların algılanmasında rengin etkisi nelerdir? Tartı- 2. Üç boyutlu kompozisyonlarda renk kullanılması gerekli midir? Do adaki her nesnenin kendine has bir rengi vardır. Rengi algılayabilmemizi sa layan kaynak ı ık, rengi algılayan organ gözdür. Üç boyutlu kompozisyonlarda kullanaca ınız nesnelerin renklerinden faydalanabilir ya da rengi nesnelere sonradan uygulayabilirsiniz. Renkli veya renksiz malzemelerle çalı mak kompozisyonun bütününü çok fazla etkilemez. Üç boyutlu kompozisyonlarda renk, daha çok, kompozisyon içinde yer alan herhangi bir form ya da nesneye dikkat çekmek için kullanılır. Rengin kayna ı olan ı ı ın üç boyutlu formlar üzerinde olu turdu u ı ık - gölge oyunları formlardaki renk tonlarını ortaya çıkarır. Bir domatesin gölgede kalan kısmının rengi ile ı ık alan kısmı arasındaki ton farklılıklı ı buna örnek gösterilebilir. Tartı alım Çevrenizdeki nesnelerin renklerini günün farklı saatlerinde foto raflamanız istenmi ti. Bu foto rafları ve a a ıdaki görselleri inceleyerek rengin kompozisyondaki etkisini tartı ınız. 65.Görsel, Koniler 66.Görsel, Koniler Sonraki Derse Hazırlık Çevrenizdeki yapıları, soka ınızı, a açları, elektrik direklerini vb. varlıkları de i ik açılardan gözlemleyerek foto raflayınız. 44
8. PERSPEKT F Hazırlık Sanatı sanat yapan, bütünün ve ilkenin gözetilmesidir. Nesnenin niteliklerini algılayan, be enidir. Ravaisson Hume (Hum) 68. Görsel, Ziyatin Nuriev 67. Görsel, lker Yardımcı 69. Görsel, Ziyatin Nuriev 1.Çevrenizdeki yapıları, soka ınızı, a açları, elektrik direklerini vb. varlıkları gözlemleyerek foto raflamanız istenmi ti. Çekti iniz bu foto rafları da inceleyerek farklı bakı açılarının görüntüyü nasıl etkiledi ini ke fetmeye çalı ınız? 2. Nesnelerin ve varlıkların boyut farklarını algılayabilmemizde uzak ve yakın olmalarının önemi var mıdır? 3. Üç boyutlu çalı malarda perspektifin etkileri nelerdir? Çevrenizi gözlemledi inizde yakınınızdaki nesneleri gerçek boyutlarında, detaylarıyla ve gerçek renkleriyle görürsünüz. Uzaktaki nesneleri ise küçülmü, detayları azalmı ve renkleri solukla mı gibi algılarsınız. ki boyutlu sanat atölye dersinden de hatırlayaca ınız gibi çizgi, hava, renk perspektifini en güzel gözlemleyece iniz ortam, ya adı ınız çevre ve do adır. Ya adı ınız çevreyi, soka ı ve do ayı günün farklı saatlerinde gözlemledi inizde renk ve boyut farklılıkları görürsünüz. Üç boyutlu kompozisyonlarda perspektifin nesnelere katkısı ise uzak - yakın boyut farklarının olu turdu u göz yanılgılarıdır. 45
10. ETK NL K Göz Yanılgısı A a ıdaki görselleri inceleyerek perspektiften kaynaklanan etkileri bo luklara yazınız. 70. Görsel, Terracota Ordusu, MÖ 210 Çin 71. Görsel, Kiremitler.................. 72.Görsel, Balıkçı Barınakları-Trabzon 73.Görsel, Joseph Beuys.................. Yorumlayalım Üç boyutlu sanat eserlerinde ve çevrenizdeki mimari yapılar üzerinde perspektifin hangi etkileri gözlemlenmektedir? Arkada larınızla tartı ınız. Sonraki Derse Hazırlık 1. Çevrenizi bir süre gözlemleyiniz. Nesneler arasındaki doku ve yapı farklılıklarının üzerinizde bıraktı ı etkileri not ediniz. 2. Barok dönemi ve günümüz mimari yapılarından örnek görseller toplayarak bir sonraki derse getiriniz. 46
9. DUYGUSAL TEPK LER N KOMPOZ SYON ÖGELER LE L K S Hazı rlı k Sanat, ya amın önemli uyarıcısıdır. Nıetzsche (Natze) 74. Görsel, Malik Bulut 75. Görsel, Ziyatin Nuriev 1. Çevrenizi bir süre gözlemleyerek nesneler arasındaki doku ve yapı farklılıklarının üzerinizde nasıl etkiler olu turdu unu not etmeniz istenmi ti. Bu notlarınızdan da yararlanarak nesnelerin farklı doku ve yapıya sahip olmalarının sizi nasıl etkiledi ini arkada larınızla payla ınız? 2. Hacimsel ve yüzeysel farklılıkların insanlar üzerindeki etkileri neler olabilir? Dü üncelerinizi arkada larınızla payla ınız. Duygusal tepkilerin yol açtı ı duyarlılık, sanatsal düzenlemelerde kendini bire bir gösterir. ki boyutlu sanat atölye ve desen dersinden de hatırlayaca ınız gibi insanlar; çizgi, renk, biçim ve doku farklılıklarına kar ı farklı tepkiler verirler. Titre imi yüksek olan sıcak renkler, insanlarda dinamizm; so uk renkler ise durgunluk hissi uyandırır. Çizgilerdeki farklılıklar; güvence, zarafet, huzur, kararsızlık, hareket, cazibe, denge ve sonsuzluk gibi hisler uyandırır. Bu hisler insanlarda farklı tepkilere yol açabilir. Nesnelerin dokularındaki yumu ak, sert, sivri, pürüzlü, girintili çıkıntılı gibi dokusal özelliklere kar ı da insanlar ortaya farklı tepkiler koyabilir. Üç boyutlu sanatlarda da bu gibi etkileri, nesnelerin hacimsel özellikleri olu turur. Nesnelerin kütlesel farklılıkları, dokusal özellikleri, yüzeysel de i kenlikleri, modüler yapıları gibi birçok özelliklerinin insanlar üzerindeki etkileri göz ardı edilemez. Örne in; asırlık bir çınar a acının geni gövdesi ile estetik kıvrımlara sahip dalları üzerimizde gizem ve sonsuzluk, kirpinin üzerindeki dikenler çizgi, dikenlerin sık olu u yumu aklık, seyrek olu u da sertlik duygusu uyandırır. Plansız ve estetik duyarlılıktan uzak in a edilmi bir sokakta evler, üzerimize geliyormu hissi vererek ruhumuzu sıkar. Oysaki soka ın kapladı ı alana göre yeterli bo luklar bırakılmı ; evler birbiriyle uyumlu, estetik mimariye uygun yapılmı ; ye il alanlara yeterince yer verilmi ; binaların dokusal etkileri dü ünülmü ; yeterince aydınlı a sahip renklerle uyumlu bir birliktelik sa lanmı olması insana huzur verir ve ya ama sevinci a ılar. Üç boyutlu sanatın amaçlarından biri de hacimsel de er ta ıyan varlıklardan yararlanarak insanlar üzerinde duygusal tepkiler uyandıracak kompozisyonlar ortaya koymaktır. Tartı alım Çevrenizdeki olumlu ya da olumsuz tepkiler vermenize yol açan nesne, varlık ya da yapıları gözlemleyerek tartı ınız. 47