Mikroekonomi (Pazarlama) Hafta 1 Ders Notları 1. Temel Kavramlar a. Kıtlık İnsanlar gelirleri ile satın alabileceklerinden daha fazla mal ve hizmet satın almak isterler. Diğer yandan, sınırlı kaynaklara sahiplerdir. Kıtlık, fiyat sıfır olduğunda bir mal veya kaynağın miktarının insanların sınırsız isteklerini karşılamaya yeterli olmadığı anlamına gelmektedir. b. Mal-Hizmet İstekleri karşılayan nesnelere mal ve hizmet denilir. Otomobil gibi 1 yıl ve daha fazla kullanılan mallar dayanıklı mallardır. Yoğurt gibi kısa bir zaman süresinde kullanılan mallar ise dayanıksız mallardır. Hizmetler elle tutulamayan mallardır. Yüzme dersi, saç kesimi, telefon şirketinden satın alınan haberleşme hizmeti gibi faaliyetleri kapsar. Kıt olan herhangi bir mal ekonomik maldır. c. İktisat Bilimi İnsanlar, istekler sınırsız ve isteklerini karşılayan şeyler ve sahip oldukları gelirler kıt olduğu için seçim yapmak zorundadırlar. Ancak bazı tercihlerde bulunurlarken diğer tercihlerden vazgeçmek zorunda kalırlar. İktisat bilimi insanlann sınırsız isteklerini karşılamak amacıyla kıt kaynakların kullanımı için nasıl tercihte bulunacağını incelemektedir. Diğer bir değişle, İktisat bilimi bireylerin ve toplumların sınırlı kaynaklarını sınırsız isteklerini karşılamak için nasıl dağıtacağını araştırır. d. Kaynaklar (Üretim Faktörleri)
Mal ve hizmetleri üretmek için kullanılan kaynaklar 4'e aynlmaktadır. Bunlar toprak, emek, sermaye ve girişimcilik kabiliyetidir. Toprak kendisinin yanı sıra madenler, su gibi bütün doğal kaynaklan içermektedir. Emek insanların fiziksel ve entelektüel hizmetlerini ifade etmekte Sermaye üretimde kullanılan makine ve teçhizat gibi ürünleri ifade etmektedir. o İktisat biliminde sermaye makine, teçhizat, depo ve fabrika gibi fiziki bir varlığı ifade eder. Girişimcilik kabiliyeti, karlı bir fırsatın farkına varma yeteneği; toprak, emek ve sermayeyi organize etme, riski üstlenme becerisi ve isteğidir. o Girişimcilik kabiliyeti bir ekonomide önemli bir rol oynar ve ayrı bir kaynak gibi düşünülür. o Girişimcilik kabiliyeti sergileyen insanlar girişimci olarak adlandırılır. Her bir üretim faktörü üretim sonunda üretimden payını alır: o Toprak sahibi rant elde eder. o Emek hizmeti sağlayan insanlara ücret (veya maaş) ödenir. o Sermaye sahibi faiz alır. o Girişimci ise kar elde eder. 2. Alternatif Maliyet ve Üretim İmkanları Eğrisi a. Alternatif Maliyet Kıtlık, insanların tüketmek istedikleri bülün mal ve hizmetleri üretecek kadar kaynağın bulunmaması demektir. İnsanların isteklerinin tamamının karşılanması mümkün değildir. o Bu yüzden bireyler mevcut bulunan sınırlı kaynaklar ile hangi isteklerinin karşılanacağı hususunda seçim yapmak zorundadırlar.
Bir mal veya hizmetin üretim veya tüketim faaliyeti ile ilgili alınan her karar bir başka mal veya hizmetin üretim veya tüketiminden vazgeçme pahasına gerçekleşir. o Bu durum alternatif maliyet kavramı ile ifade edilir. Alternatif maliyet belirli bir mal veya hizmeti elde etmek amacıyla vazgeçilen diğer alternatiflerin değeridir. Basketbol maçına gitmenin alternatif maliyeti iki kısımdan oluşmaktadır: Bilet fiyatı ve daha fazla ders çalışmak suretiyle sınavdan daha yüksek not alınabilecekken bu notun alınamaması. Bir faaliyete daha fazla zaman ayırmak diğer faaliyetlere daha az zaman ayırmak anlamına gelmektedir. Bir tüketici sınırlı bütçesi ile bir mal veya hizmet satın almaya karar verdiğinde bu mal veya hizmetin alternatif maliyeti satın alması mümkün olduğu halde satın alamadığı diğer mal veya hizmetler olmaktadır. Alternatif maliyet kavramı üretim imkanları tablosu ve üretim imkanları eğrisi yardımıyla açıklanabilir. Üretim imkanları eğrisi teknoloji ve kaynaklar veri iken, bütün mevcut kaynaklar etkin bir şekilde üretime yönlendirildiğinde üretilebilen iki malın olası çeşitli bileşimlerini gösteren üretim sınırını ifade etmektedir. vüretim imkanları eğrisine bakarak 3 önemli kavramı gözleyebiliriz: kıtlık, seçim ve fırsat maliyeti. 1. Üretim Olanakları Eğrisinin dışında yer alan ulaşılamaz (veya erişilemez) noktalar bize kıtlık kavramını gösterir. O noktalara erişemeyiz çünkü kaynaklarımız kıt tır. 2. Üretim Olanakları Eğrisinin üzerinde yer alan erişilebilir noktaların hepsi ayrı birer alternatiftir. Bu alternatif noktalardan herhangi birini seçmek durumunda olmamız, bize seçim kavramını gösterir. 3. Üretim Olanakları Eğrisinin eğimi bize fırsat maliyetini verir. Eğrinin negatif eğimli olması bize bir maldan daha fazla üretmek istiyorsak diğer maldan bir miktar vazgeçmemiz gerektiğini söyler. Bu vazgeçilen miktar, üretimi arttırılan malın fırsat maliyetidir.
A noktası bütün kaynaklar buğday üretiminde etkin bir şekilde kullanıldığı zaman üretilen buğday miktarını göstermektedir. F noktası ise bütün kaynakların silah üretiminde etkin bir şekilde kullanılması durumunda üretilen silah miktarını göstermektedir. A ve F noktaları arasındaki diğer noktalar kaynaklar her iki malı üretmek için etkin biçimde kullanıldığı zaman üretilebilecek buğday ve silahın olası bileşimlerini göstermektedir. Eğer bir malın üretimini azaltmaksızın diğer malın üretimini artırmak mümkün olmuyorsa üretimsel etkinlik sağlanmış demektir. c. Artan Fırsat Maliyeti Kanunu A noktasında bütün kaynaklar buğday üretimine tahsis edildiğinde 20 birim buğday üretilmektedir. Buğday üretiminden 1 birim vazgeçilirse daha fazla silah üretmek mümkün olur. Ø Silah üretimi 9 birim olarak gerçekleşir ve B noktasına doğru hareket edilir. Buğday üretiminden 2 birim daha vazgeçilmesi ilk duruma göre daha az miktarda silah üretiminin artmasına imkan tanır. Buğday ve silah arasındaki değişim devam ettikçe silah üretiminde bulunmanın alternatif maliyeti artar. Buğday üretiminde ilk başta gerçekleşen düşüşün az olmasının nedeni silah üretiminin ilk olarak buğday üretiminde daha az etkin olan ancak silah üretiminde oldukça fazla etkin
olan kaynakların (Silah üretiminde uzman olan personel gibi) çekmesinden ileri gelmektedir. Silah üretimi arttıkça buğday üretiminden vazgeçilen miktarlar gittikçe artmaktadır. Bunun nedeni daha fazla silah üretmek için buğday üretiminde daha etkin olan kaynakların (çiftçiler gibi) çekilmesidir. Daha fazla silah üretmek için buğday üretiminden kaynakları çektiğimizde buğday üretiminden artan miktarlarda vazgeçmek gerekir. ØDiğer bir ifadeyle silah üretimi arttıkça silah üretmenin alternatif maliyeti artmaktadır. Buna "Artan Fırsat Maliyeti Kanunu" veya "Artan Alternatif Maliyet Kanunu" adı verilir. Bu kanuna göre bir şeyi daha fazla elde etmek için, bir başka şeyden giderek artan miktarda vazgeçmek gerekmektedir. Artan Fırsat Maliyeti Kanunu Üretim Olanakları Eğrisinin şeklinin orijine göre içbükey (konkav) olmasına neden olur. Sabit Fırsat Maliyeti durumunda ise Üretim Olanakları Eğrisi orijine göre içbükey (konkav) değildir, bir doğru şeklindedir.
o İki malın üretimi arasında sabit fırsat maliyeti varsa, bu iki mal için çizilen Üretim Olanakları Eğrisi bir doğru (düz bir çizgi) şeklinde çizilir, yani içbükey (konkav) olarak çizilmez. o Aşağıdaki şekil sabit fırsat maliyeti olması durumunu göstermektedir. Giyecek malından bir birim fazla üretmek için Yiyecek ten vargeçilmesi gereken miktar her zaman 0A/0B birimdir. Yani, Giyecek malının fırsat maliyeti 0A/0B birimdir ve doğru boyunca sabittir. Benzer şekilde, Yiyecek malından bir birim fazla üretmek için Giyecek ten vargeçilmesi gereken miktar hep 0B/0A birimdir. Yiyecek malının fırsat maliyeti 0B/0A birimdir ve doğru boyunca sabittir. vüretim Olanakları Eğrisinin üzerindeki bütün noktalar üretimsel etkin noktalardır. Eğrinin içinde kalan noktalar üretimsel etkinsiz dir. Eğrinin dışında kalan noktalar ise ulaşılamaz dır.
Aşağıdaki şekilde üretim imkanları eğrisinin içinde yer alan A noktasında bir malın üretimini azaltmaksızın diğer malın üretimini artırmak olasıdır. A noktasından C noktasına doğru hareket edilirken silah üretimi sabit miktarda kalmakta ancak daha fazla buğday üretilmektedir. A noktasından B noktasına doğru hareket edilirken bu sefer buğday üretimi sabit kalmakta ancak daha fazla silah üretilmektedir. Bu yüzden A noktasında kaynaklar etkin kullanılmamaktadır. A noktası üretimsel etkin değildir, veya üretimsel etkinsiz dir. Üretim imkanları eğrisi veri kaynaklar ve teknoloji ile üretilmesi mümkün olan en yüksek üretim düzeylerini göstermektedir. Bu yüzden bu eğrinin dışında kalan noktalar (örneğin D noktası) ulaşılması mümkün olmayan noktayı göstermektedir. d. Üretim İmkanları Eğrisinde Kaymalar Şekil 4 (a) ve (b) kısımlarında üretim imkanları eğrisi paralel bir şekilde kaymıştır.
Bunun anlamı kaynak arzındaki değişmenin her iki malın üretimine de eşit biçimde uygun olmasıdır. Ancak bir kaynak buğday üretimine daha uygunsa o zaman bu kaynağın arzındaki bir değişme şekil 4 (c)'de görüldüğü gibi üretim imkanları eğrisini buğday ekseni boyunca kaydıracaktır. Silah üretimine uygun olan bir kaynağın arzındaki bir değişme ise şekil 4 (d)'de görüldüğü üzere üretim imkanları eğrisini silah ekseni boyunca kaydıracaktır. Şekil 4.
Mikroekonomi (Pazarlama) Hafta 2 Ders Notları Uzmanlaşma, Karşılaştırmalı ve Mutlak Üstünlükler İnsanlar (firmalar, ülkeler) ya kullanacakları malların tamamını kendileri üretebilirler veya sadece bir (veya birkaç) malın üretimine odaklanıp, diğer malları başkalarından satın alabilirler. Buna mübadele (değişim, alımverim) veya ticaret diyoruz. Sadece bir (veya birkaç) malın üretimine odaklanma durumuna özelleşme veya uzmanlaşma denir. İnsanların, üretiminde karşılaştırmalı üstünlük e sahip oldukları malın üretiminde özelleşerek, diğer insanlarla ticaret yapmaları durumundan ne kadar kazançlı çıkacaklarını aşağıda göreceğiz. a. Karşılaştırmalı Üstünlükler Bir insan (bir firma veya ülke) bir üretimi herkesden daha düşük bir fırsat maliyeti ile gerçekleştirebiliyorsa, o insanın (firmanın veya ülkenin) o malın üretiminde karşılaştırmalı üstünlüğü vardır denir. Fırsat maliyetlerindeki farklılaşma, bireysel beceriler ve kullanılan kaynakların yapısal farklılıklarından kaynaklanır. Hiçkimse herşeyde birden mükemmel değildir. Herhangi bir insan, çok başarılı bir pazarlamacı olabilirken çok kötü bir yatırımcı olabilir. Başka biri çok başarılı bir mühendis olabilirken çok kötü bir öğretmen olabilir. Hemen hemen bütün insan uğraşılarında aynı şeyi gözlemleriz ve yaşarız: herhangi bir işi, biri kolayca yaparken diğeri yaparken çok zorlanır. Aynı durum toprak ve sermaye için de geçerlidir. Bir toprak parçası çok verimli olabilir ama hiç doğal kaynak içermeyebilir. Başka bir toprak parçası doğal kaynakklar balkımından zenginken, çok verimsiz hatta kurak bir yapıda olabilir. Benzer şekilde, bir makinanın kullanımı çok zor ve yavaş olabilir ama çok hatasız üretim yapabilir. Bir diğer makina çok kolay ve hızlı üretebilir ama çok daha fazla üretim hatası yapabilir. Değindiğimiz tüm bu farklılıklar, karşılaştırmalı üstünlüklerin meydana gelmesine
sebep olur. Şimdi, karşılaştırmalı üstünlükler kavramını Üretim Olanakları Eğrisini kullanarak gösterelim. Farzedelim ki, kot üretimi yapan iki şirket olsun: HarikaKot Ltd. ve SüperKot Ltd. şirketleri. Bu şirketlerin Üretim Olanakları Eğrileri aşağıda verilmiştir. Şekilden görüleceği üzere, HarikaKot Ltd nin kot pantalon üretiminde ve SüperKot Ltd. nin de kot etek üretiminde karşılaştırmalı üstünlükleri vardır. Eğer SüperKot Ltd. şirketi kot etek üretiminde, HarikaKot Ltd. şirketi de kot pantalon üretiminde özelleşirse (veya uzmanlaşırsa), iki şirkette Üretim Olanakları Eğrilerinin B noktasında üretim yapmaya başlarlar. Üretecekleri toplam kot etek miktarı 12 000 ve toplam kot pantalon miktarı da 12 000 (adet/hafta) olarak gerçekleşir. Bu durum Z noktasıdır.
Örneğimizdeki bu iki şirket, ürettikleri toplam 12,000 kot etek ve pantalonu aralarında, Ticaret Doğrusu denilen doğru boyunca değiş tokuş edebilirler. Örneğin C noktasına karar verebilirler. Tüm ürettiklerini eşit olarak aralarında değiş dokuş ederlerse, ikisi de C noktasında tüketim yapabilir.
C noktası ikisinin de Üretim Olanakları Eğrilerinin dışında bir noktadır, yani ticaret yapmadan ulaşılamayacak bir noktadır.
b. Mutlak Üstünlükler Yukarıdaki örnekte HarikaKot un kot pantalon ve SüperKot un ise kot etek üretiminde karşılaştırmalı üstünlükleri vardı. Ayrıca bu örnekte, Harika Kot Ltd. bütün kaynaklarını kot pantalon üretiminde kullanırsa diğer şirketten daha fazla kot pantalon üretebiliyordu (12000/hafta). Diğer taraftan, SüperKot Ltd. şirketi de bütün kaynaklarını kot etek üretiminde kullanırsa, diğer şirketten daha fazla kot etek üretebiliyordu (12000/hafta). Dikkat ederseniz, bu örnekte iki şirketten hiçbiri, iki malı da en fazla sayıda üretememektedir. Mutlak Üstünlük Eğer herhangi biri (firma veya ülke) söz konusu olan iki malı da diğer kişiden daha fazla üretebiliyorsa buna mutlak üstünlük denir. Bizim örneğimizde iki şirket de mutlak üstünlüğe sahip değillerdi. Şimdi varsayalım ki, SüperKot şirketindeki bir çalışan bir makina yapsın ve bu sayede şirketin üretkenliği 4 katına çıksın. Yani şirket aşağıdaki hale gelsin.
Dikkat ederseniz, bu yeni durumda artık SüperKot Ltd. firmasının iki malın üretiminde de mutlak üstünlüğü vardır. Bu durumda ne değişecektir? Cevap: Hiçbirşey! Çünkü fırsat maliyetleri değişmemiştir. Hala HarikaKot şirketinin pantalon üretiminde karşılaştırmalı üstünlüğü vardır. Diğer taraftan SüperKot firmasının da kot etek üretimindeki karşılaştırmalı üstünlüğü devam etmektedir. Aslında değişen hiçbir şey yoktur. Bu örnekte gösterilmeye çalışılan önemli nokta şudur: Hiçkimsenin (hatta herşeyde mutlak üstünlüğü olsa bile) herşeyde karşılaştırmalı üstünlüğü yoktur. Dolayısıyla, uzmanlaşarak, ticaretten kazanım sağlamak her zaman olasıdır.
Bütün toplumların cevap aradığı hangi mallar, nasıl ve kimler için üretilecek sorularının cevabını piyasa ekonomilerinde fiyat teorisi ile açıklar. Piyasa ekonomisinin işleyişi fiyat mekanizmasına bağlıdır. Fiyat mekanizması, piyasadaki fiyatların doğrudan bir müdahale olmaksızın arz ve talebe göre belirlenmesidir. Piyasa ekonomilerinde üretim ve tüketim faaliyetleri hiçbir müdahale olmaksızın fiyat mekanizmasına bağlı olarak gerçekleşir. Mikro iktisat, fiyat mekanizmasının nasıl işlediğini açıklamaya çalışır. Bu bölümde piyasa mekanizmasının işleyişini açıklamak için temel kavramlar ve talep, talep fonksiyonu, talebi etkileyen faktörler ele alınacaktır. İktisadi Değer ve Fiyat Mal ve hizmetlerin iki tür değeri vardır. Bunlar; 1. Kullanım değeri 2. Değişim değeridir Kullanım değeri sübjektiftir. Mala veya kişiye göre değişebilir. Örneğin spor ayakkabısının kullanım değeri bir sporcu için farklıdır normal vatandaş için farklıdır. Aynı şekilde bir silginin bir öğrenci için kullanım değeri daha fazladır. Değişim değeri ise bir mal veya hizmet karşılığında elde edilebilecek başka bir mal ya da hizmetin miktarını ifade eder. Örnek bir teneke buğday(16 kg)= bir paket çay(1 kg) Günümüz ekonomilerinde malların değişim değeri daha çok para ile ifade edilir ve bu ifade fiyat olarak
adlandırılır. O halde fiyat bir mal veya hizmetin elde edilebilmesi için gerekli olan para miktarı, ya da ödenmeye hazır olunan bedeldir. Bu aynı zamanda malın mutlak fiyatı olarak da adlandırılır. Birde nispi fiyat vardır ki bu da bir malın diğer mallara göre fiyatıdır. Örneğin elmanın kilosu 1 TL, muzun ise 3 TL olsun bu durumda muzun nispi fiyatı 3/1 elma. Talep: Piyasa kurallarına göre işleyen bir ekonomide fiyatlar arz ve talebe göre belirlenir. Tüketiciler piyasanın talep yönünü üreticiler ise arz yönünü oluşturur. Üretim ve tüketim kararları birbirinden bağımsız değildir. Bu değişkenler birbirlerini etkilemektedir. Bunların yanında üretim ve tüketim kararlarını etkileyen birçok değişken söz konusudur. Konuşma dilinde talep istek arzu demektir. Ancak her istek ekonomik anlamda talep olmayabilir. Bir isteğin ekonomik anlamda talep olabilmesi için bu isteğin satın alma gücüyle destekleniyor olması gerekir. Belirli bir dönemde, belirli bir maldan parayla desteklenmiş satın alma arzusuna talep denir. İktisadi anlamda talep kavramının daha iyi anlaşılabilmesi için iki talep kavramının açıklanması gerekir. Belirli bir fiyattan talep; Belirli bir piyasada belirli bir anda belirli bir fiyattan satın alınmak istenen mal ya da hizmet miktarına belirli bir fiyattan talep denir. Örneğin Safranbolu perşembe pazarında kg 0,5 TL den 5 ton karpuz satılıyor ifadesi belirli bir fiyattan taleptir. Çizelge anlamında talep; Belirli bir piyasada belirli bir anda diğer faktörler sabitken tüketicinin o malın çeşitli fiyatlarından ne kadar satın almak istediğini ifade eder. Örnek: Emre in çeşitli fiyatlardan satın aldığı CD miktarları aşağıdaki gibi olsun.
Çizelgede dikkati çeken CD fiyatları yükseldikçe satın alınan CD miktarı azalmaktadır. Fiyat ile miktar arasında ters yönlü bir ilişki vardır. CD nin fiyatı ile talep edilen miktar arasındaki bu ters yönlü ilişki (bazı istisnalar hariç*) bütün mallar için geçerlidir ve buna Talep Kanunu denilmektedir. Yani bir malın fiyatı yükseldikçe talep edilen miktar azalır, malın fiyatı düştükçe talep edilen miktar artar. *Bu istisnalar fakir mallar (Giffen mallar) ve Snoplardır Emre nin CD talep çizelgesi bir diyagram üzerine taşınarak CD talep eğrisi elde edilebilir.
Talep eğrisi, malın fiyatı ile talep edilen miktar arasındaki ilişkiyi gösteren negatif eğimli bir eğridir. Eğrinin negatif olmasının sebebi fiyat ile miktar arasındaki ters yönlü ilişkidir(talep kanunu). Fiyatlardaki değişmenin talepte neden olacağı değişme her mal için aynı olmayacağından talep eğrisinin eğimi de maldan mala farklılık gösterir. Hem çiziminde hem de anlaşılmasında kolaylık sağlaması açısından doğrusal biçimde çizilen talep eğrisi gerçekte orijine dışbükey bir eğri konumundadır. Piyasa Talep Eğrisi Bir malın tek bir alıcısı yoktur, binlerce alıcısı vardır. İşte bir malın satıcısı tek alıcının değil diğer tüm alıcıların davranışları doğrultusunda kararlar verir. İktisadi analizlerde piyasa talep eğrisi dikkate alınır. Piyasa talebi, belirli bir mala karşı olan tüm bireysel taleplerin toplamıdır. Talep Fonksiyonu ve Talebi Etkileyen Diğer Faktörler Talep tanımdan da anlaşılacağı üzere, bir maldan satın alınmak istenen miktarın o malın fiyatına bağlı
olduğu diğer faktörlerin ise sabit olduğu varsayılmıştır. Oysaki söz konusu malın fiyatı dışında talebini etkileyen başka faktörlerde vardır. Talep edilen miktar ile bu faktörler arasındaki ilişki matematiksel olarak ifade edilirse talep fonksiyonu; Q tx =f (P x, P i, P t, G,T,B, N) şeklinde yazılabilir. Q tx : X malından talep edilen miktar, P x :X malının fiyatı P i :İkame malın fiyatı P t :Tamamlayıcı malın fiyatı G :Tüketicinin geliri T :Zevk ve tercihler B :Geleceğe yönelik beklentiler Talep miktarındaki değişmeler bu faktörlerin değişmesine bağlı olarak ortaya çıkar. Bütün faktörlerdeki değişmeler aynı anda ortaya çıkması durumunda her bir faktörün talep edilen miktar üzerindeki etkisi tam olarak ayırt edilemeyeceği için ilgili faktörün dışındaki diğer faktörlerin sabit tutulması gerekir. Örneğin; Q tx =f (P x ) Ceteris paribus denildiğinde malın fiyatı dışında diğer faktörlerin sabit olduğu ve fiyat değişmelerinden talebin nasıl etkilediği anlaşılmalıdır.
Ceteris paribus: diğer şeyler sabit iken demektir. Talep Edilen Miktardaki Değişme, Talepteki Değişme Talep arttı yada azaldı ifadesiyle talep edilen miktar arttı yada azaldı ifadeleri çoğu zaman birbirine karıştırılır. Oysaki bu ifadelerin karıştırılmaması gerekir. Talep edilen miktar arttı veya azaldı denildiğinde malın fiyatına bağlı olarak, talep eğrisi üzerinde hareket edildiği yani bir fiyat miktar bileşiminden başka bir fiyat miktar bileşimine geçildiği kastedilmektedir.
Oysa ki talep arttı yada azaldı denildiğinde fiyat dışında talebi etkileyen ve sabit kabul edilen diğer faktörlerde ortaya çıkacak bir değişme ile talep eğrisinin yer değiştirmesi yani bir bütün olarak sağa veya sola kaymasını ifade eder. Bu nedenle bu faktörlere talep kaydırıcı faktörler de denir.
Talepteki Değişmeye Neden Olan Faktörler Tüketicinin geliri: İkame (rakip)malların fiyatları Tamamlayıcı malların fiyatları Tüketicinin zevk ve tercihleri
Gelecekteki fiyat ve gelir düzeyine ilişkin beklentiler: Tüketici sayısının artması(nüfus): Bankalardan kredi almanın kolaylaşması Piyasanın iki yönü vardır. Talep yönü ve arz yönü. Bu bölümde piyasa mekanizmasının işleyişini açıklayabilmek için piyasanın üretim yani arz yönü incelenecektir. Arz Arz fonksiyonu ve Arzı etkileyen faktörler Daha önce de belirtildiği gibi piyasasının iki yönü vardı. Tüketiciler piyasanın talep yönünü üreticiler ise arz yönünü oluşturmaktadır. Piyasadaki satıcı davranışlarına arz denir. Bu davranışlar, satıcının belli bir zaman süreci içinde elinde bulundurduğu maldan değişik koşullarda satmaya razı olduğu durumdur. Belirli bir piyasada belirli bir fiyattan satılmak üzere piyasaya sunulan mal yada hizmet miktarına belirli bir fiyatta arz denir. Ulusal piyasada buğdayın kg. 50 Kuruş iken yıllık buğday arzı 500000 ton dur ifadesi belirli bir fiyattan arzı temsil eder. Çizelge anlamında arz ise belirli bir dönemde diğer faktörler değişmemek kaydıyla (ceteris paribus) çeşitli fiyatlardan satıcıların piyasaya satmak üzere sundukları mal miktarıdır. Örnek: Üretici Osman GÜL ün çeşitli fiyatlardan yıllık elma arz çizelgesi aşağıdaki gibi olsun.
Çizelgede dikkati çeken elma fiyatları yükseldikçe üretilen(satmak) istenen elma miktarı artmaktadır. Fiyat ile miktar arasında doğru yönlü bir ilişki vardır.elmanın fiyatı ile arz edilen miktar arasındaki bu doğru yönlü ilişki bütün mallar için geçerlidir ve buna Arz Kanunu denilmektedir. Yani bir malın fiyatı yükseldikçe arz edilen miktar artar, malın fiyatı düştükçe arz edilen miktar azalır. Bu üreticinin elma arz çizelgesi bir diyagram üzerine taşınarak elma arz eğrisi elde edilebilir.
Arz eğrisi, malın fiyatı ile arz edilen miktar arasındaki ilişkiyi gösteren pozitif eğimli bir eğridir. Eğrinin pozitif olmasının sebebi fiyat ile miktar arasındaki doğru yönlü ilişkidir(arz kanunu). Yani arz fiyatın artan fonksiyonudur. Arz eğrisinin eğimi her zaman pozitif olmadığı istisnai durumlarda vardır. Bazen bir malın fiyatı yükselse bile arz edilen miktar azalır. Bu tür arz eğrilerine tersine dönen arz eğrisi denir. Örneğin kırsal kesimlerde geçimlik olarak üretilen tarım ürün arzı, ile emek arzı. Arz eğrisini de talepte olduğu gibi doğrusal varsaydık gerçekte orijine dışbükey bir eğri konumundadır. Piyasa Arz Eğrisi: Aynı üretim dalında faaliyet gösteren firmalar topluluğuna endüstri ya da piyasa denir. Aynı malı üreten firmaların arzları toplamı da piyasa arzı olarak adlandırılır.
Arz Fonksiyonu Arz tanımında, bir maldan arz edilen miktarın o malın fiyatına bağlı olduğu diğer faktörlerin ise sabit olduğu varsayılmıştır. Oysaki söz konusu malın fiyatı dışında arzını etkileyen başka faktörlerde vardır. Arz fonksiyonu; Q ax =f (P x, P d, P üf,,t,b,..) şeklinde yazılabilir. Q ax : X malından arz edilen miktar, P x : X malının fiyatı P i : Diğer malların fiyatları P üf :Üretim faktörlerinin fiyatı T : Teknolojik gelişmeler B : Gelecek hakkındaki beklentiler Talepte olduğu gibi ilgili malın fiyatındaki değişmeler sonucu ortaya çıkar ve arz eğrisi üzerinde harekete neden olur. Şekilde de gösterildiği gibi malın fiyatı P 1 seviyesinde iken arz edilen miktar Q 1 iken malın fiyatı P 2 seviyesine yükseldiğinde arz edilen miktar artarak Q 2 seviyesine yükselir.
Arzdaki değişme (Arz eğrisinde kayma) ise malın fiyatı aynı kalmakla birlikte arzı etkileyen faktörlerin çıkması eğrisinin tamamen yer değiştirerek sağa veya sola kaymasıdır. Arzda artış olması durumunda eğri sağa, azalış olması durumunda eğri sola kayar
Arzdaki Değişmeye Neden Olan Diğer Faktörler Kullanılan girdilerin fiyatı (üretim maliyetleri) Teknoloji ve verimlilik Vergiler ve sübvansiyonlar Diğer malların fiyatları Üreticilerin beklentileri Endüstrideki firmaların sayısının Üreticilerin bankalardan kolay kredi alması Piyasa dengesi nden devam edilecek
mikroekonomi (Hafta 5) 5. Hafta SBMYO 2016-17 Güz Dönemi 1/13
Talep Eğrisi - örnek I 2/13
Talep Eğrisi - örnek (devam) I 3/13
Talep Eğrisi - örnek (devam) I 4/13
Talep Eğrisi - örnek (devam) I 5/13
Talep Eğrisi - örnek (devam) I 6/13
Talep Eğrisi - örnek (devam) 7/13
Piyasa Dengesi I 8/13
Piyasa Dengesi I 9/13
Piyasa Dengesi I 10 / 13
Piyasa Dengesi I 11 / 13
Denge Fiyatı ve Miktarında Değişmeler I 12 / 13
Denge Fiyatı ve Miktarında Değişmeler I 13 / 13