Jet Revizyn Müdürlüğü Barskp BÖLÜM 1 BAROSKOP KONTROLÜ ve JET REVİZYON MÜDÜRLÜĞÜNDEKİ UYGULAMALARI Svl.Müh. Emine KOÇAK 1nci HİBM K.lığı Jet Revizyn Müdürlüğü Şubat 2004, ESKİŞEHİR ÖZET Barskp çıplak gözle görülemeyen kapalı mekanları görüntülemek amacıyla kullanılır. Rijit barskplar; bükülemeyen, esnek lmayan barskplardır. Esnek fiberskp ve videskpun lmadığı çıplak gözle görülemeyen kapalı mekanları görüntülemek amacıyla kullanılır. Fiberskpta, fiber ptik kllar kullanılarak, barskp prbunun bakma ucunda görüntünün luşması sağlanır. Esnek lmasından dlayı avantajlıdır. Rijit barskp ile görüntülenmesi mümkün lmayan bölgelerin görüntülenmesinde kullanılır. Barskp ailesinin en yeni üyesi videskptur. Çalışması ve görüntü alınması fiberskp ile aynı lmasına rağmen, videskpta görüntünün kayıt edilmesi ve bilgisayara aktarılması gibi ek fnksiynel özellikler vardır. Bu dkümanda barskp kntrlü prsesinin temel prensipleri, uygulama adımları, kullanılan teçhizat, gerekli emniyet tedbirleri, prsesin uygunluğunun kntrlü hakkında bilgi verilecektir. 1-1
Jet Revizyn Müdürlüğü Barskp 1 PROSESİN ADI Barskp Kntrlü 2 PROSESİN AMACI Barskp çıplak gözle görülemeyen kapalı mekanları görüntülemek amacıyla kullanılır. Mtr bakımcıları için mtr durumunu incelemeyi sağlayan ldukça kullanışlı bir cihazdır. Mtr perfrmans değerlerine ilave larak barskp kntrl snuçları bir mtrun servise verilip verilemeyeceği knusunda yardımcı lur. 3 PROSESİN GENEL / DETAYLI TANITIMI 3.1 Rijit Barskp Adından da anlaşılacağı üzere, rijit barskplar; bükülemeyen, esnek lmayan barskplardır. Esnek fiberskp ve videskpun gerekli lmadığı çıplak gözle görülemeyen kapalı mekanları görüntülemek amacıyla kullanılır. Görüntünün net şekilde luşması bu tip barskpların en önemli avantajlarındandır. Rijit barskplar, ptik aletleri (aynalar ve mercekler) kullanarak gözle bakılan kısımda çözünürlüğü yüksek, net görüntü luşması sağlar. Bu tip barskpların rijit lmasından dlayı hareket kabiliyetinin lmaması en büyük dezavantajıdır. 3.2 Fiberskp Diğer bir barskp çeşidi de fiberskptur. Fiber ptik kllar kullanılarak, barskp prbunun bakma ucunda görüntünün luşması sağlanır. Esnek lmasından dlayı avantajlıdır. Rijit barskp ile görüntülenmesi mümkün lmayan bölgelerin görüntülenmesinde kullanılır. Dışarıdan, teknisyen tarafından prbun ucu hareket ettirildiğinden dlayı farklı alanlar görüntülenebilir. Fiberskplar çalışma klaylığı sağlaması için çapları küçük lacak şekilde üretilir. Örnek vermek gerekirse bir fiberskp çapı 0.7 mm lacak şekilde üretilebilir [4]. 3.3 Videskp Barskp ailesinin en yeni üyesi videskptur. Çalışması ve görüntü alınması fiberskp ile aynı lmasına rağmen, videskpta görüntünün kayıt edilmesi ve bilgisayara aktarılması gibi ek fnksiynel özellikler vardır. Bu tip barskpta görüntünün kayıt edildiği, kayıt cihazı kullanılır. Kayıt cihazında elde edilen görüntü elektrnik sinyallerle esnek barskptan geçerek kamera kntrl ünitesine gelir. Burada görüntünün ekranda luşması sağlanır. Videskp, barskp kntrllerini kökten değiştirmiştir. Görüntü dijital lduğu için elde edilen görüntüler gelecekte referans larak kullanılmak amacıyla bant kaydı 1-2
Jet Revizyn Müdürlüğü Barskp veya dsya şeklinde bilgisayarda kayıt edilebilir. Buna ek larak, görüntüler uzakta bulunan birisine elektrnik psta yluyla yllanabilir. Teknisyenin ilk larak; bu cihazların nasıl kullanılacağını bilmesi gerekir. Bu nedenle üreticilerin yayınlamış lduğu kullanma kılavuzunu kumalıdır veya bu tip eğitimler veren kurslara katılmalıdır. Fiberskp kullanacak persnel kntrl ucunu nasıl hareket ettireceğini ve hareket kabiliyetini, çalışma limitlerini öğrenmesi gerekir. Barskp kntrlü yaparken neyin görüntülendiği iyi bilinmek zrundadır. Barskp kntrlü yapan teknisyenin hangi parçanın kullanılabilir durumda lduğunu bilmesi gerekir. Eğer hangi parçanın kullanılabilir durumda lduğu bilinmiyrsa, yapılan barskp kntrlü ileride kötü snuçlara sebep labilir. Birçk uygulamada kntrlü yapacak teknisyen parlak ışığa dikkat etmesi gerekir. Kntrl parlak güneş ışığında yapılacaksa teknisyen gözünü kırparak kntrl yapması gerekir. Buna ek larak parlak ışık, videskp ekranında görüntünün net luşması engeller. Bu nedenle mümkün lduğu kadar kntrller hangarda ptimum ışık altında yapılmalıdır. Mtr üreticileri, naylı barskpların byutunu, tipini ve üreticilerini bakım el kitaplarında listeler. Bu nedenle etkili barskp kntrlü yapmak için önerilen barskpları kullanmaya özen gösterilmelidir. Bazen görüntünün net çıkmaması düşük kaliteli veya bzuk barskp parçası kullanımından kaynaklanabilir. Düşük kaliteli ptikler ve lş ışık kullanılırsa, birbirinden farklı görüntüler luşabilir. Bu nedenle barskp parçalarının tam larak çalıştığından emin lunmalıdır [4]. 3.4 Teknljik İlerleme Birkaç yıla kadar birkaç üreticinin üretmiş lduğu rijit ve fiberskp barskplar kullanılırken, sn yıllarda teknljinin ilerlemesiyle barskp kntrlünü klaylaştıracak, teknisyenlerin kesin karar vermesini sağlayacak ek sistemler geliştirilmiştir. Günümüz teknljisinde barskp kntrlü ile birlikte byalı penetran kntrlü de yapılabilmektedir. Olympus Industrial America videskp üreticisi, barskp ile birlikte penetran sıvının deplandığı barskplar üreterek her iki kntrlün birlikte yapılmasını sağlamıştır. Penetran sıvı fiberskpun içerisinden geçerek kntrl edilecek bölgeye uygulanır. Barskp üzerindeki bir kabl ile penetran sıvının görüntülenmesi için ultraviyle ışık sağlanır. Teknisyen, videskp ekranında hem barskpun gösterdiği görüntüyü hem de penetran sıvı uygulandıktan snra luşan görüntüyü görebilir. Geçmişte, mtrun içinde girilemeyen bölümlerinde luşan atıkları ve yabancı maddeleri almak için barskp ucuna çiğnenmiş sakız kullanılırken, günümüzde bu işleri teknljik aletlerle yapılmaktadır. Manyetik parça tutucuları, frbeps tutucular 1-3
Jet Revizyn Müdürlüğü Barskp kullanarak mtr içindeki veya uçak üzerinde girilemeyen bölgelerdeki yabancı maddeler temizlenebilir. Sn üretilen barskplarda yardımcı aletler kullanılarak 3-D stere hasar ölçümü yapılabilmektedir. Hasar byutunu tahmin etmek veya fiziksel ölçüm aletleri kullanarak ölçüm yapmak yerine, stere ölçüm sistemleri ile hızlı ve kesin ölçümler yapılabilmektedir. Barskp ucuna iki lense sahip özel bir uç takılır. İki lensin gördüğü farklı iki mesafeye bağlı larak hasarın byutu ölçülebilir [4]. 4 JET REVİZYON MÜDÜRLÜĞÜNDE BAROSKOP KONTROLÜ 4.1 Uygulama Alanı Barskp küçük yuvarlak deliklerden gaz türbinli mtrların içine dğru girilerek göz kntrlü yapılması için özellikle tek elemanlı periskpe ünitesinden yapılmıştır. Barskp mtr içindeki belirli alanların göz kntrlü ve ftğraf çekilmesini sağlayan bir sistemi içerir. Barskp mtr bakımcıları için mtr durumunu incelemeyi sağlayan ldukça kullanışlı bir cihazdır. Mtr perfrmans değerlerine bağlı larak brskp kntrl snuçları bir mtrun servise verilip verilemeyeceği knusunda yardımcı lur. Barskp kntrlü mtrun iç durumunu gözlemlememizi sağlar. Tesbit edilen bulgular ile ilgili T.O limitleri değerlendirilir. Aşağıda ilgili mtrlara ait barskp ile kntrl edilen parçalar verilmiştir. F110-GE-100,129 Mtrlarında [3] Fan Rtr Stg1-2-3 High Pressure Cmpressr Rtr Stg 1, 4-5, 8-9 Cmbustin Liner High Pressure Turbine Rtr Lw Pressure Turbine Rtr High Pressure Turbine Nzzle TYNE-22 Mtrlarında Lad Pressure Cmpressr Rtr Paleleri ve Statr Vane leri 1-4
Jet Revizyn Müdürlüğü Barskp Heat Pressure giriş ve çıkış pale ve vane leri Cmbustin Liner High Pressure Turbine Rtr ve Statr Lad Pressure Turbine Rtr ve Statr T700-CT7 Turbprp Mtrlarında [1] Ht Sectin ;( Cmbustr, Stage 1 Nzzle, Stage 1 Rtr Blades,Stage 1 Shruds, Stage 2 Turbine Blades, Stage 2 Frward Cling Plate, Stage 2 Nzzle Segments) Cmpressr Sectin ( Frward Sectin, Aft Sectin ) Pwer Turbine ( Stage3 ve Stage4 Turbıne Blades) Prpeller Gear Case 4.2 Uygulama Esnasındaki Ortam Kşulları Mtr durdurulduktan hemen hemen snra barskp kntrlü yapılmaz. Hararet 130ºF nin (55ºC) üzerinde ise, prbların ptik elemanları hasar görebilir. Her bir barskp prt bölgesinin sğuma zamanı T.O larda belirtilmektedir. Barskp kntrlüne başlamadan önce belirtilen zamanın geçmesi tavsiye edilir [3]. 4.3 Uygulama İçin Gerekli Teçhizat / Ekipmanlar Şekil 1 F110-129 Mtrlarına ait Barskp Cihazı 1-5
Jet Revizyn Müdürlüğü Barskp Şekil 2 CT7/T700 Mtrlarına ait Barskp Cihazı Şekil 3 TYNE22 Mtrlarına ait Barskp Cihazı 1-6
Jet Revizyn Müdürlüğü Barskp 4.4 Prses Öncesi Yapılması Gerekenler Cihazın kullanılması iyice öğrenildikten snra kntrl işlemlerine başlanır Kntrl edilecek bölgenin dğru tesbit edilmesi gerekir. Prblemi tanımlayabilmek, nrmal lup lmadığına karar verebilmek için kıyaslama yapabilecek resim, görüntü, vb gibi referanslar bilinmelidir. 4.5 Emniyet Tedbirleri Barskp ışık kaynağının tpraklaması uygun yapılmamışsa kullanıcının ani şka girmesine veya ölümüne sebep lur. Ekipman kullanılmadan önce uygun şekilde tpraklanmalıdır. Barskpun ışık çıkış prtuna direk larak çıplak gözle bakılmaz. Yüksek yğunluktaki ışık geçici körlüğe veya snuçta gözün hasarlanmasına sebep labilir. Muhafaza kutusuna,uygun lmayan şekilde knmuş kamera parçaları kutunun kapağı kapatılmak istendiğinde hasarlanabilir. 4.6 Prsesin Uygulama Adımları Kntrl edilecek bölgeyi ve yapılması gereken işlem basamakları T.O suna göre eksiksiz larak belirledikten snra işleme başlanmalıdır. Bulgular eksiksiz larak kaydedilmeli ve aksaklık tanımlanmalıdır. Bulgular snucunda aksaklık kategrize edilmeli, aksaklık tipi, yeri özellikleri detaylı bir şekilde tanımlanmalıdır. Bu daha snra yapılacak arıza izale işlemlerine yardımcı lacaktır [3]. 4.7 Prsesin Uygunluğunun Kntrlü Bulgular T.O. limitlerine göre kıyaslanarak kntrl edilir. 4.8 Prses Bitiminden Snra Yapılması Gerekenler Bütün barskp kayıtları hasarlı parçalar değiştirilinceye kadar veya tamir edilinceye kadar, mtr sicil dsyasında sürekli muhafaza edilmelidir. 1-7
Jet Revizyn Müdürlüğü Barskp 4.9 Kapasite Atelyemizde kullanılan üç adet barskptan bir tanesi videskp ve prtatif tiptedir. Barskpların, açıları 0º-90º, çapları 3mm-8mm arasında 13 adet rijit, çapları 4mm -15mm arasında değişen flexible prbları mevcuttur. Ayrıca hasar durumuna göre Flexible prpların kademeli larak büyütme özelliği vardır ve 60º, 120º lik uçlara sahiptir. 1-8
Jet Revizyn Müdürlüğü Barskp REFERANSLAR [1] CT7 Turbprp Engine Brescpe Prcedures (1989) Massachusetts: GE Aircraft Engines [2] Olympus MK-II Fcusing Brescpe [3] T.O. 2J-F110-3-9. W.P.:009 00, WP012 00 [4] ÜSTÜNTEPE. L, (2002). Barskp. UTED Dergisi. Sayı: Kasım 2002 1-9