AMENAJMANIN TEMEL ESASLARI Temel Kavramlar Selahattin KÖSE Emin Zeki BAŞKENT KTÜ Orman Fakültesi Trabzon
İNCİLER ELEŞTİRİ GELİŞMENİN TEMELİDİR. ELEŞTİRMEYEN, ELEŞTİRİYE TAHAMMÜL EDEMEYEN GELİŞEMEZ.
GÖMLEĞİNİZİ BAŞTAN YANLIŞ İLİKLEMEYİN!
NEREYE GİDECEĞİNİZİ BİLMİYORSANIZ, HİÇBİR ÇABANIN ANLAMI YOKTUR.
Konu Başlıkları Ormancılık ve Orman Kaynakları Orman Amenajmanı Kavramı, Görevleri, Tarihçesi Bilim dalları ile ilişkisi ve yararlandığı yöntemler Planlama kavramı, ölçeği, kapsamı ve özellikleri Ağaç-meşcere-orman ayırımı ve karşılıklı ilişkiler Orman işletmesinin önemli özellikleri
Orman Kaynakları -2012 Orman Tipi Durumu Alan Ha. % Normal 10.281.728 47.4 Koru Ormanı Baltalık Bozuk 6.978.864 32.2 Toplam 17.260.592 79,6 Normal 1.276.940 5,9 Bozuk 3.140.602 14,5 Toplam 4.417.542 20,4 Normal 11.558.668 53,3 Genel Toplam Bozuk 10.119.466 46,7 Toplam 21.678.134 100
Orman Kaynakları -2012 Orman Tipi Koru Baltalık/Koruya Tahvil Toplam (1 ster=0,75m3) Durumu Servet(m 3 ) Artım (m 3 /yıl) Normal 1.365.186.239 37.300.713 Bozuk 59.319.695 1.411.640 Eta (m 3 /yıl) 2013 üretim Eta (m 3 /yıl) 2014 program Toplam 1.424.505.939 38.712.353 13.582.462 10.119.466 Normal 52.296.445 2.719.466 Bozuk 17.652.159 747.296 Toplam 69.948.604 3.466.762 6.778.101 ster 21.678.135 ster 1.494.454.538 42.179.115 18.666.038 26,378,037
Orman alanlardaki değişim Yıllara Göre Orman Alanları 22 milyon hektar 21,6 milyon hektar 21,1 milyon hektar 20,2 milyon hektar 1973 2004 2011 2015 Hedefi
Orman alanlardaki değişim Yıllara Göre Orman Alanları 22 milyon hektar 21,6 milyon hektar 21,1 milyon hektar 20,2 milyon hektar 1973 2004 2011 2015 Hedefi
Artışın sebepleri (30 yılda +990 bin ha) %26,1 %27,5 1. Ormanların korunmasında halkın bilinç düzeyinin yükselmesi, 2. Hazine arazileri ve diğer potansiyel alanlarda başarılı ağaçlandırma 3. Nüfus hareketleri ve arazi kullanım değişiklikleri sebebiyle orman ekosisteminin gelişimine uygun alanlarda doğal süksesyonun oluşması 4. İlk envanterde az da olsa (%0,1) envantere alınamayan alanların sonraki envanter çalışmalarında tespit edilebilmesi
Ormancılık Sektör Yapılanması Orman ve Su İşleri Bakanlığı 1. Orman Genel Müdürlüğü (bağlı kuruluş) 14 843 çalışan, 2,2 milyar TL gelir/yıl (1.5 milyar döner sermaye geliri) 2. Çölleşme ve Erozyonla Mücadele GM 3. Doğa Koruma ve Milli Parklar GM
Ormancılık Yapılanması -OGM Orman Genel Müdürlüğü Orman Bölge Müdürlüğü 1 27 Amenajman BaşMüh.: 32 Kadastro Komisyonu: 140 Eğitim Merkezi: 3 Araştırma Enstitüleri: 12 Orman İşletme Müdürlüğü 218 Orman İşletme Şefliği 1340+144
Orman Bölge Müdürlükleri -2011 ÇanakkaleKapatıldı! Sinop Kapatıldı! Yeni Yeni
1400 Amenajman Planı! 21.600.000 (%27.5) ha orman! Orman Bölge Müdürlükleri
140 Amenajman Planı/yıl
Orman Kaynakları Haritası
Orman Amenajmanı (İ.Eraslan) Bir orman işletmesini veya onun ayrıldığı alt işletme ünitelerini; saptanan amaçlara göre planlamak, planın uygulamasını izlemek ve denetlemek, belirli aralıklarla yapılan envanter ile işetmede meydana gelen değişmeleri ortaya koymak, işletmenin ekonomik sonucunu saptamak, buna göre süresi biten planı yenilemek için gerekli bilgileri veren planlayıcı ve denetleyici bir ormancılık bilim dalıdır.
Orman Amenajmanı (E.Z. Başkent) Belirli bir orman ekosistemi yada alanının; Sunduğu ürün ve hizmetleri sayısal olarak belirleme, Ulusal/uluslararası politikalar, ormanın kapasitesi ve toplum istekleri doğrultusunda işletme amaçları ve koruma hedeflerini saptama, Plan kısıtlarını ve her bir meşcereye uygulanabilecek müdahale seçeneklerini ortaya koyma ve Aralarından işletme amacını eniyileyecek seçeneğe karar verme, bu seçeneği plana dökme ve sonuçları izleme/denetleme sanatıdır
ORMAN AMENAJMANI(KÖSE) Felsefesi 3D ye dayanır. Düzenleme: Üretimin ve yararlanmanın düzenlenmesidir. 5N1K ile gerçekleşir. Niçin, Nerede, Ne zaman, Nasıl, Ne kadar ve Kim sorularına cevap aranır. Dengeleme: Orman ekosistemi ile insan arasındaki dengenin kurulmasıdır. Ormanın yapı ve kuruluşu ile ormandan beklenen değerler arasındaki organik bağın oluşmasıdır. Koruma-Kullanma dengesidir. Denetleme: İşletme amaçlarına ulaşılabilirliktir. Sürdürülebilirliğin sağlanmasının kontrolüdür.
Orman Amenajmanı Nedir? Toplumun ekonomik, ekolojik ve sosyal ihtiyaçlarını karşılamak üzere ORMAN EKOSİSTEMİNİ n mevcut durumunu harita ve tablolarla ortaya koyar ve onun geleceği hakkında kararlar alır... Orman İşletmesinin Planlanması ve Denetimidir!..
Orman Amenajmanı Ormanın yapı ve kuruluşu (orman ekosistemi) Silvikültürel müdahaleler (araçlar) Ormanın sunduğu değerler (amaçlar talep edilenler)
Ağaç-Meşcere-Orman Orman Dinamiği
Uzun Vadeli Kestirim
Planlama
Alan (ha) Alan (ha) 100 80 T-0 100 80 T-20 + 60 40 60 40 20 20 0 20 40 60 80 Yıl 0 20 40 60 80 Yıl 80 T-40 80 T-60 80 T-80 60 60 60 40 40 40 20 20 20 0 20 40 60 80 Yıl 0 20 40 60 80 0 20 40 60 80
Amenajmanın Görevleri Orman işletmelerini amaçlara göre planlamak; Orman fonksiyonlarını belirlemek ve haritalarını oluşturmak; Uygulamaları denetlemek, ara yoklama, biten planları yenilemek; Orman işletmelerinin ekonomik durumunu değerlendirmek; Ulusal ormancılık politikalarının uygulanışına yardımcı olmak; Orman işletmeleri için istatistik bilgiler (müh. başarı, yıllık bütçe,hizmetler) sağlamak; Uygulanan silvikültürel tedbirlerin başarısını ölçmek, geleceğe ışık tutmak Orman içi ve civarındaki halkın sosyo-ekonomik durumu hakkında sağladığı bilgiler ile, bu konuda çalışacak ve proje geliştirecek kurum ve kuruluşlara yardımcı olmak; Orman ürünleri endüstrisi için hammadde uygunluk bilgileri sunmak
Orman Amenajmanının Diğer Görevleri Rekreasyon planı düzenleyecek kişi-kurumlara gerekli bilgileri vermek; Orman İşletme Şeflerinin uygulamalarının başarı derecesini ölçmek; Ulusal-uluslararası ormancılık planlarına gerekli bilgileri sağlamak; Orman işletmelerinin yıllık bütçeleri için gerekli temel bilgileri sunmak; Orman işletmelerine yıllık iş planları için gerekli veriyi sağlamak.
Plan/Planlama Nedir? Plan: Belirli bir amaca yönelik gelecekteki etkinlikler dizini/belgesidir Planlama:Belirlenen amaçların zamanında ve zemininde gerçekleştirilebilmesi için, gelecekte yapılacak etkinliklerin önceden tasarlanması ve uygun eylem biçiminin kararlaştırılması sürecidir. Neden Plan(lama)? Sürdürülebilirliğin teminat altına alınması Uygulama için iş/işlemlerin zaman-mekan boyutunda öngörülmesi Kaynakların rasyonel kullanımın/korumanın sağlanması Farklı ihtiyaç/fonksiyonlara göre en uygun faydalanma düzeninin kurulması Yatırım projelendirilmesi ve kalkınma hamlelerine bilişimin sağlanması
Neden Amenajman Planı? Amenajman plan yapımı hukuki bir zorunluluktur (6831/26. maddesi) Uluslararası talep edilen veriler amenajman planlarından sağlanır Döner sermaye bütçesi amenajman plan verilerine göredir. Orman amenajman planları birer hukuki belgedir Sektörel kalkınma planları (hedef ve stratejiler) amenajman plan verilerine göre belirlenir. Geleceğin/sürdürülebilirliğin teminatıdır Ormancılık disiplinleri araştırma vb için gerekli verileri amenajman planlarından alır. Amenajman planları birer veri tabanıdır Orman ekosistem yapısının zamansal değişim bilgilerini içermektedir Tüm ormancılık uygulamaları, kamu/özel, bu planlara göre yapılmaktadır.
Amenajman Planı Ormancılık etkinliklerinin temelini oluşturacak bir planlama özelliği taşır. Ormancılığın bir nevi anayasasıdır!"
Plan; Planlamanın Özellikleri bir "amaç" öğesine sahip olmalı, gerçeklere yakın ve güvenilir verilerle donatılmış bilişime dayanmalı, uygulamada ortaya çıkabilecek değişikliklere karşı yeterli esneklikte olmalı, paydaşlar arasında anlayış birliği ile demokratik sürece göre hazırlanmalı maliyet etken olmalı, orman ekosistem dengesine göre seçenekler oluşturulmalı, planlarda risk ve belirsizlikler yeterince dikkate alınmalı ve ekolojik, ekonomik ve sosyal unsurların sürekliliğini dengelemeli
Amenajmanın Tarihçesi -I 1857-1916 Dönemi: Luis Tassy ile ilk ormancılık çalışmaları (orman okulu) 1917-1923 Dönemi: Ormanların Usulü İdare-i Fenniyeleri Hakkında Kanun, 5 Avus+5 Türk müh ilk heyet. heyet, Adapazarı-Hendek-Set köyü civarında 7147 ha Mustafa Şeref Ormanı nın Yaş Sınıfları Metoduna göre Amenajman planı 1918 yılında hazırlanır. 1919: İlk Orman Amenajman Yönetmeliği hazırlanır, 11Ekim1920-15Nisan1924, Baltalık kanunu, hane başına 2ha orman temlik ediliyor 1924-1936 Dönemi: Tüm ormanlar işletme planlarıyla işletilecek- Muvakkat, 5/8 usulü Fransız (optimal ağaç servetinin hesaplanması için orta ve kalın ağaç servetleri toplamının 5/8 ile çarpılmasıdır), [fakirlik karşısında ormanların yabancı firmalarca (ör. ZinGal Zindan ve ÇanGal ormanları Sinop- Ayancık dekovil hattı) işletilmesi ve başarısızlık] 1935 Yılı Amenajman Metotlarına Ait İzahname, Fransız metodu kaldırılıyor yerine Prof. Bernhard ın da önerisiyle Kesimlik Ortalama Artım ve Yıllık Cari Artım ın aritmetik ortalamasına dayanan Ortalama Artım Metodu getiriliyor
Amenajmanın Tarihçesi -II 1937-1954 Dönemi: 3116 kanun, devlet işletmeciliği, talimatname 1941-52 havza istikşafla envanter,1.devre Kati amenajman planları, 10.5 mil ha 1955-1962 : Hufnagl Metotlarının Türkiye Orman Amenajmanına ilk, Yaş Sınıfları Metodunun ikinci girişi bu yönetmelik ile olmuştur. Kombine yöntem ile modern plan hazırlıkları başlanmıştır (17.5!) 1963-1972 : Türkiye nin planlı döneme girmesi ve DPT nin kuruluşu. 5 Yıllık Kalkınma Planları, Planların 10 yılda tamamlanması kararlaştırılır ve FAO desteği ile yapılır. Türkiye orman varlığı 20.7 Mil. Ha olarak belirlenir. Örnek Orman İşletmeciliği bu dönemde başlar (1964) 1973-1989 : 1973 Amenajman yönetmeliği: faydalanmayı düzenleyen metotlar orman formuna ve işletme şekillerine bağlanmıştır. Yaş/çap sınıfları yöntemine göre planlar yapılmaya başlanmıştır.
Amenajmanın Tarihçesi -III 1989-2008: 1991 yönetmeliği, Model plan anlayışı getiriliyor 1989-1998 yılları arasında Türk-Alman ormancılık işbirliği çerçevesinde Batı Karadeniz Model Plan (Münferit Planlama) çalışmaları ile planlama tekniği geliştirilmiştir. 1998-2002 OGM-Finlandiya nın Stora-Enso arasında Orman Amenajman Planlama ve Kaynak Bilgi Sistemlerinin Geliştirilmesi Projesi FRIS başlatılmıştır. Sayısal Ormancılık başlamıştır... CBS, GPS, VeriTabanı.. 2003-2006 OGM-Dünya Bankası GEFII Biyoçeşitliliğin planlara entegrasyonu projesi.. Çok amaçlı planlama başlangıcı: Camili, Kkanyon, İğneada 2008-devam: 2008 EkoTabanlı Çok Amaçlı (Fonksiyonel) Planlama Yönetmeliği, sürdürülebilir orman işletmeciliği ve ETÇAP başlangıcı
İlk Amenajman Planı Türkiye de ilk amenajman planı 1917 Yılında 5 Avusturya lı, 5 Türk 10 uzman tarafından Adapazarı- Hendek civarındaki Çam Dağı Ormanları (Mustafa Şeref Ormanı) için hazırlanmıştır. 25 Ocak 1918 tarihinde uygulamaya konan bu plan, 1920-1940 Yılları arasındaki periyodu kapsayan zaman için düzenlenmiştir. Bu planda faydalanmanın düzenlenmesinde Yaş Sınıfları Metodu kullanılmıştır.
İlk KURUMSAL KİMLİK çalışması Hendek e
Bilim Dallarıyla İlişkisi DSİ DİE TSE STK KHGM Turizm TÜBİTAK Yöneylem Araştırması Bilişim CBS,GPS Uzaktan Algılama Yerel Halk Kooperatifler Yerel Yönetim Ticari Kurumlar
Bilgi Üretimi: Yararlandığı Yöntemler Tümden Gelim ve Tüme Varım İstatistiksel Analiz Yöntemleri Kıyaslama Yöntemi, Prognos Bilişim Teknolojileri (CBS, UA, GPS, VTİS) Sistem Yaklaşımı-Yöneylem Araştırması
Planlama Yaklaşımları Koruma Amaçlı Maksimum Odun Üretimi Çok Amaçlı Yararlanma Ekosistem Tabanlı Çok Amaçlı Planlama (ETÇAP)
Planlama Sistemleri Klasik Planlama Doğu Akdeniz Kullanım Projesi Fonksiyonel Planlama Münferit Planlama Türk-Alman Proje, FRIS Ekosistem Tabanlı Çok Amaçlı (fonksiyonel) Planlama Ör: GEF2 Projesi, BTC Projesi, Tübitak Projesi
Envanter Tasarım Denetim Modelleme Planlama Uygulama
Plan Yapım Süreci -TR Amaç Maximum odun üretimi Envanter Alan, servet ve artım Üretimin Düzenlenmesi İşletme sınıfı, bölmeleme Faydalanmanın Düzenle Ürün-hizmet hesaplaması Amj plan hazırlanması Yönetmelik-plan yazımı Amj plan denetimi OBMd. Ve OİPD
Alan (ha) Alan (ha) Alan (ha) Plan Yapım Süreci -TR Geçmiş 100 80 60 40 20 0 20 40 60 80 Yıl Servet $,m3,işgücü Mevcut Servet 100 80 60 40 20 0 0 20 40 60 80 Yıl $,m3,işgücü Gelecek 80 60 40 20 0 20 40 60 80 Servet $,m3,işgücü
Genel Detay Planlama Kapsamı: Hiyerarşik Planlama 0 20 40 60 Stratejik Zaman Kaynak Sürekliliği (m3, tür, $, ha) 0 5 10 15 20 1 2 3 4 $,mevsim,gün T a k t i k s e l O p e r a s y o n e l
Döner sermaye verileri Genel Bütçe = yaklaşık 1,50 milyar!!! Geri
ZINdan çangal
Ayancık dekovil hattı 1926 da Türkiye Tekel Kibrit Fabrikası olarak kuruldu 2 Tem 1928 de Belçika ZİNGAL T.A.Ş. tarafından 50 yıllığına kiralandı (Belçika-Alman-Polonya-Rus ve İsviçre ortaklığı ile dünyanın II. Kereste fab) Önce SU, sonra hava (32km)-dekovil hattı (92.8 km) ile tomruk taşındı Yaklaşık 57.000 hektar ormanlık alanın %90'ını verimli 11m3 artım 1250m3/ha servet! Tenis-Voley-Futbol, İlk Elektirik, sinema, okul, kantin yapılmış 3 vardiye ile çalışma 3-4 katı üretim, 35bin m3 yol vb yapımında ücretsiz kullanılm gelişigüzel kullanıldığı, Ağaçlandırılmadığı gerekçesiyle 14 Mart 1945 de Bakanlar kurulu kararı ile kapatılmıştır HavaHattı: yakıtı odun hammaddesi olan buhar makineleri kullanılmış 1500-2000 işçi, 210bin m3/yıl kapasite, 400m3/gün Geri http://kentvedemiryolu.com/icerik.php?id=580
1964-1966 Örnek Devlet Orman İşletmeleri 1. Karamanbayırı :Demirköy, Kırklareli 2. Alaçam :Dursunbey, Balıkesir; 3. Çığlıkara&Koçova :Elmalı, Antalya; 4. Düzlerçamı :Antalya Geri