GÖKKUŞAĞINI HER GÜN GÖREBİLİR MİYİZ? Hazırlayanlar; Burçak Yiğitoğlu, Zeynep Yavuz, Öykü D. Yavuz ÖZET Bu öğrenme-öğretme modülü 7.Sınıf fiziksel olaylar öğrenme alanına dahildir.işığın madde ile etkileşimini açıklarken ışığın soğurulması olayını günlük hayatta sıklıkla karşılaştığımız gökkuşağı olayına vurgu yaparak karar verme aşamasının oluşmasını gerçekleştirir. Işığı hangi maddelerin soğurduğunun kavratılması için etkinlikler yapılmaktadır.etkinlikler ışığın madde ile etkileşiminden oluşan ışığın soğurulması olayını içerir. Gökkuşağı olayı ile ışığın soğurulması olayı arasındaki ilişkiyi kavrarlar. Modülün İlgili Olduğu Sınıf Seviyesi: 7.Sınıf Öğrenme Alanları: Fiziksel olaylar/ Işığın Soğurulması Ünite: Işık 2013 Fen Bilimleri Öğretim Programındaki Öğrenme Kazanımları 7.4.2.Işığın Soğurulması 7.4.2.1.Işığın madde ile etkileşimi sonucunda madde tarafından soğrulabileceğini keşfeder. 7.4.2.2.Beyaz ışığın tüm renklerinin bileşiminden oluştuğu sonucunu çıkarır. 7.4.2.3. Gözlemleri sonucunda cisimlerin, siyah, beyaz ve renkli görülmesinin nedenini, ışığın yansıması ve soğrulmasıyla ilişkilendirir.
GÖKKUŞAĞINI HER GÜN GÖREBİLİR MİYİZ? Senaryo Bir gün annemle parka gezmeye gitmiştik. Gökyüzüne baktığımda çizgi filmde izlediğim gökkuşağının olmadığını fark etmiştim. Anneme niye gökkuşağı olmadığını sordum. Annem ise gökkuşağının her zaman olmayacağını, sadece yağmurlu-güneşli havalarda görülebileceğini söylemişti. Bende neden böyle olduğunu merak etmiştim. Benim gibi birçok arkadaşımın gökkuşağının neden her gün değil de havanın yağmurlu-güneşli olduğu zamanlarda oluştuğunu merak ettiklerini düşünüyorum. Problem durumu: Gökkuşağını her gün görebilir miyiz?
ÖĞRENCİ ETKİNLİKLERİ Etkinlik 1: Işığı Soğuran maddeler ( Araştırma ödevi) Madde Işığı soğurur Işığı soğurmaz Tahta Siyah Karton Cam Ayna Perde Beyaz kağıt Işığı soğuran maddelere tabloda çarpı koyunuz. 1.Çevrenizdeki maddelerden hangilerinin ışığı soğurup soğurmadığına örnek veriniz. CEVAP:
Etkinlik 2: Gökkuşağı Oluşturalım mı? Deneyde kullanılacak malzemeler: - Cam su bardağı - Beyaz kağıt - Su - Masa ( Üzerine cam su bardağını koymak için) - Işık alan bir ortam Deneyin yapılışı: Cam su bardağı su ile doldurulur. Bardağın yarısı masanın dışında kalacak ve düşmeyecek şekilde yerleştirilir. Bardağa güneş ışığının geldiğinden emin olunmalıdır. Yere beyaz bir kağıt konulur. Güneş ışınlarının bardaktan geçerek kağıdın üzerine vurması gerekmektedir. Kağıdın ve bardağın konumları, kağıt üzerinde gökkuşağını görene kadar değiştirilir. Gökkuşağı kağıda yansıyacaktır. Yukarıda verilen malzemeler ile deneyin yapılışını gerçekleştirdikten sonra; 1) Gözlemlerinize ve teorik bilgilerinize dayanarak gökkuşağının nasıl oluştuğunu açıklayınız. 2) Deneyi siyah su bardağı ile tekrarlayınız.cam su bardağı ile aldığınız sonucu elde ettiniz mi? Neden? CEVAP:
Etkinlik 3: Problem Çözme ( Gökkuşağının nasıl oluştuğunun düşünülmesi) Ailece piknikte olduğunuzu düşünün. Birkaç dakika yağan şiddetli yağmur, yerini güneşli bir havaya bıraktı. Beliren güneşle birlikte gökkuşağı oluştu. Küçük kardeşiniz gökkuşağındaki renklerin neden kaynaklandığını ve nasıl oluştuğunu sordu. Bu soruyu nasıl cevaplarsınız? Problem çözme planı yap.arkadaşlarınla konuyu tartış.gökkuşağı ne zaman görülür? Hiç bekleyip gökkuşağı göremediğiniz oldu mu? Bilgi topla.yansıma ve kırılma olaylarını gözden geçir.işık prizmasını incele.işığın renklerine ayrılması için hangi şartların oluşması gerektiğini düşün. Kararını ver ve gökkuşağının nasıl oluştuğunu açıkla. Toplamış olduğun bilgileri düzenle.bir yağmur damlasında kırılma ve yansımanın nasıl olduğunu belirle. Genelleme yap.bir gökkuşağı görünmeden önce neden belli şartların oluşması gerekir? Bilgilerini analiz et.yağmur damlası ile ışık prizmasının benzer özelliklerini göz önüne al.aynadaki yansımayı hatırlayarak buradaki yansıma ile ilişkilendir. Kaynak: 7.Sınıf Meb Etkinlik Kitabı( Değiştirilerek alınmıştır.)
Etkinlik 4: Hangisi daha sıcak? Deney Malzemeleri: 2 adet beher 2 adet termometre Beyaz ve siyah kumaş parçası Işık alan bir ortam Deneyin Yapılışı: Beherlerden birine beyaz bir kumaş parçası diğerine ise siyah bir kumaş parçası konulur ve iki beher içerisine de birer termometre bırakılır.siyah ve beyaz kumaşların bulunduğu beherleri ışık alan bir ortama bırakarak bir süre beklenir. Yukarıda verilen malzemeler ile deneyin yapılışını gerçekleştirdikten sonra; 1)Gözlemlerinize dayanarak iki beherde de sıcaklık aynı mıdır? 2) Bu olayı nasıl açıklarsınız? CEVAP:
ÖĞRETMEN NOTLARI Işığın Maddelerle Etkileşimi IŞIĞIN SOĞURULMASI Işık doğrusal yolla yayılır. Maddelerin görülmesinin nedeni ışık madde etkileşimidir. Işık madde etkileşimi, bütün maddelerde aynı şekilde gerçekleşmez. Işık, maddelerle üç yolla etkileşir. Işık kaynağından çıkan ışık ışınları bir maddeye çarptığında maddenin ışık geçirme özelliğine göre; Işık ışınlarının büyük bir kısmı maddeden geçebilir. Işık ışınlarının bir kısmı maddeye çarpınca geri dönebilir yani yansıyabilir. Işık ışınlarının büyük bir kısmı maddeden geçemez. Maddeler, üzerine düşen ışığı geçirip geçirmemesine göre; saydam madde, yarı saydam madde, saydam olmayan madde olarak üç kısımda incelenir. Örnek 1- Beyaz kâğıt, üzerine düşen ışığın çok az bir kısmını yansıtırken bir kısmını da tutar ve çok az ışığın geçmesini sağlar. 2- Samanlı kâğıt, üzerine düşen ışığı beyaz kâğıttan daha az yansıtırken, ışığı beyaz kâğıttan daha fazla tutar ve daha az ışığın geçmesini sağlar. 3- Siyah karton, üzerine düşen ışığın tamamını tutar ve ışık geçirmediği gibi yansıtmaz. Çevresine ışık yayan kaynaklara ışık kaynağı denir. Güneş, yıldızlar, ateş böceği gibi doğal ışık kaynaklarının yanı sıra ampul, mum gibi yapay ışık kaynakları da vardır. Işık kaynağından çıkan ışık ışınları madde ile karşılaşınca madde tarafından ya yansıtılır, ya soğurulur (emilir) ya da geçirilir.
Güneş ışınları üzerine düştükleri cismin sıcaklığının artışına sebep olurlar. Yazın Güneş ışığı alan ortamların daha sıcak, Güneş ışığı almayan gölge ortamların daha serin olmasının sebebi budur. Üzerine ışık düşürülen cisimlerden ışığı daha çok soğuran cismin sıcaklığındaki artış daha fazla olur. Doğrudan ışık kaynağı altında bırakılan cisimler daha çok ısınır. Ayrıca aynı ortamda olan cisimlerden koyu renkli olanlar ışığı az yansıtıp daha çok soğurduklarından açık renklilere göre daha çok ısınırlar. Eşit büyüklükte biri beyaz diğeri siyah kumaş parçalarını eşit süre boyunca Güneş ışığı altında bekletirsek siyah kumaş parçasının daha çok ısındığını sıcaklıktaki artışın daha fazla olduğunu görürüz. IŞIĞIN YANSIMASI Güneşli bir günde pencereden odanın içine giren ışığı saat camı veya küçük bir cep aynası kullanarak odanın tavanına çıkartabilirsiniz. Bu yansıtma işlemi sırasında ışığın doğrultusunu değiştirerek farklı bir yönde ilerlemesini sağlarsınız. Su kenarlarındaki ağaçların su da oluşan görüntüleri yansımanın doğada gerçekleşen halidir. ( Işığın yansımasına ayrıntılı yer verilmez.)
ÖĞRETİM YOLLARI 1.Öğretim tipi: - Önerilen süre zarfında ilk üç ders konu hakkında kısa bilgilerin verilmesi için sunuş yoluyla öğrenme uygulanmıştır. - Senaryonun tartışılması beyin fırtınası ve soru cevap teknikleri ile desteklenmiştir. - Etkinlik 1 de araştırma inceleme yoluyla öğretim stratejisi baz alınmıştır. Araştırma ödevidir. -Etkinlik 3 öğrencilerin problem çözme tekniklerini kullanmasını sağlar. - Etkinlik 2 ve 4 de deney yoluyla fen öğretimi tekniği kullanılmıştır. - Değerlendirme yapılırken alternatif değerlendirme aracı tercih edilmiştir. 2.Önerilen süre: 4 ders saati 3.Hangi derste ne anlatılacak: 1.Derste yapılacaklar: Senaryoyu tartışma ve öneriler getirilmesi Işık, ışıkla madde etkileşimi hakkında bilgi verilmesi. 2.Derste yapılacaklar: Işığın soğrulması hakkında bilgi verilmesi. Işığı soğuran maddeleri ayırıp Etkinlik 1 deki tabloyu doldurunuz.(araştırma ödevi) Etkinlik 2 yi yaparak gökkuşağının oluşması için gerekenleri yazıp söyleyiniz. 3.Derste yapılacaklar: Işığın yansıması ile ilgili bilgi verilmesi ( aynalara,indislere yer verilmez.) Etkinlik 3 ü yaparak günlük hayatta karşılaşılan bir problemi çözerler. 4.Derste yapılacaklar: Etkinlik 4 ü yaparak ışığın soğurulması ve yansımasını sonucu ortaya çıkan sıcaklık kavramının farkında olunmasının sağlanması Değerlendirme.
DEĞERLENDİRME 1) Parlak bir cismin üzerine gönderilen bir ışık demeti için; I. Cismin diğer tarafına geçer. II. Tamamı cisim tarafından soğrulur. III. Tamamı yansır. Yargılardan hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III 2) Aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? A) Cisim üzerine gönderilen ışın demeti her zaman yansımaz. B) Cam parçasına çarpan ışık demeti camın diğer tarafına geçer. C) Bütün cisimler üzerine düşen ışığı aynı oranda yansıtırlar. D) Parlak metal parçasına gönderilen ışık demeti metalin diğer tarafına geçer. 3) Aşağıdakilerden hangisi ışığın yansıması sonucu oluşan bir olaydır? A) Beyaz ışık demetinin renklere ayrılması B) Göz yüzünün mavi gözükmesi C) Ortamdaki cisimlerin gözükmesi D) Teleskopla cisimlerin gözükmesi 4) Işık ile ilgili ; I. Farklı yoğunluktaki ortamlarda kırılır. II. Güneş ışığında ısı enerjisi vardır. III. Işık doğrusal olarak yayılır. Verilenlerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I,II ve III 5) Aşağıdakilerden hangisi bir ışık kaynağı değildir? A) Cam parçası B) Mum C) El feneri D) Güneş