Çocuklarda Bez Dermatiti Görülme Sıklığının ve Yapılan Uygulamaların İncelenmesi

Araştırma / Research Article TAF Prev Med Bull 2013;12(4):409-416 Çocuklarda Bez Dermatiti Görülme Sıklığının ve Yapılan Uygulamaların İncelenmesi [Investigation About Frequency Of Diaper Dermatitis in Children and Existing Practice ] ÖZET AMAÇ: Bu çalışma çocuklarda bez dermatiti görülme sıklığını ve bu konuda yapılan uygulamaları incelemek amacıyla yapılmıştır. YÖNTEM: Araştırmanın evrenini Erzurum il merkezinde bulunan Yenişehir Sağlık Ocağına kayıtlı, 0-24 aylık çocuğu olan anneler oluşturmaktadır. Çalışmaya basit rastgele örnekleme yöntemiyle seçilen 209 anne alınmıştır. Verilerin toplanmasında araştırmacı tarafından geliştirilen soru formu kullanılmıştır. Verilerin değerlendirilmesinde yüzdelik dağılım, ortalama ve ki-kare önemlilik testi kullanılmıştır. BULGULAR: Çalışmada çocukların %62,2 sinin kız, %37,8 inin erkek olduğu, %52,9 unun 7-12 ay arasında olduğu saptanmıştır. Annelerin %34,2 si 15-24yaş, %46,4 ünün 25-34 yaş, %14,4 ünün ise 35-44 yaş arasında olduğu saptanmıştır. Araştırma sonucunda çocuklarda bez dermatiti görülme sıklığı % 83,7 olarak bulunmuştur. Annelerin % 81,1 i bez dermatiti oluştuğunda pişik kremi, %78,9 u ıslak mendil, %26,3 ü pudra kullanmaktadır. Annelerin en fazla fayda gördüğünü belirttikleri uygulamanın pişik kremi kullanımı (% 65,6), en az fayda gördükleri uygulamanın ise pudra kullanımı olduğu (%2,9) bulunmuştur. SONUÇ: Çalışma kapsamındaki bebeklerin %83,7 sinde pişik olduğu görülmüştür. Özellikle pişiğin etyolojisi, özellikleri, korunması ve pişiğin iyileşmesinde etkili olabilecek alternatif koruyucu bakımların farkında olunmalı ve annelere hemşireler tarafından bu konuyla ilgili etkin bir eğitim verilmelidir. SUMMARY AIM: The aim of this study is to investigate the frequency of diaper dermatitis in children and daily practices about it. METHODS: Total field under survey was composed of mothers having 0-24 month-old babies who were enrolled in Yenişehir Primary Care Medical Centre in Erzurum city centre. Total of 209 mothers chosen by simple random sampling method were included in the study. During data collection, question forms prepared by the investigator were used. Chi square test, mean and percentage distribution were used to evaluate data. RESULTS: İn the study of children, 62.2% female, 37.8% were men and Scroll, 52.9% were between 7-12 months. 34.2% of the mothers' 15-percent 24yaş, 46.4% one third of 25-34 years, 14.4% were between 35-44 years is. The incidence of diaper dermatitis in children as a result of the study was 83.7%. 81.1% of the mothers' i diaper rash cream, diaper dermatitis occurs, 78.9% of wet wipes, 26.3% of the caster uses. There was no significant relationship between the frequency of diaper dermatitis and nutrition type of the babies. 81.1% of the mothers use baby rash creams for diaper dermatitis. It was seen that mothers most benefit from baby rash cream usage (65.6%) and least benefit from powder usage(2.9%). CONCLUSİON: 83.7% of infants within the scope of the study to in that diaper dermatitis was observed. The etiology of diaper dermatitis in particular, features, protection and healing of rashes that may be effective in alternating one should be aware of preventive maintenance and an effective education on this subject should be given to mothers by nurses. Duygu Arıkan 1 Dilek Küçük Alemdar 2 1 Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi; 2 Giresun Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Anahtar Kelimeler: Bez Dermatiti, Görülme Sıklığı, Yapılan Uygulamalar Key Words: Diaper Dermatitis, Frequency, Existing Practice Sorumlu yazar/ Corresponding author: Dilek Küçük Alemdar, Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, Piraziz/Giresun dilekkucuk@atauni.edu.tr Gönderme Tarihi/Date of Submission: 12.06.2012, Kabul Tarihi/Date of Acceptance: 19.07.2012 DOI: 10.5455/pmb1-1339494641 GİRİŞ Bez dermatiti (pişik) süt çocuklarında, bezlerin sürtündüğü bölgelerde veya gluteal bölge, koltuk altı gibi kapalı kısımlarda sıcaklık, nem ve irritasyon sonucu görülmektedir (1,2). Bez dermatiti bebeklerde en sık görülen deri hastalığı olup bebeklerin %7-35 inde ve genellikle de 7-12. aylarda gelişmektedir (3,4). Bez dermatiti, derinin eritemli ve pullu bir görünüm almasına, papülo veziküler veya büllöz lezyonların gelişmesine neden olmaktadır. Bez dermatitinde ikincil bakteri ve mantar infeksiyonları da oldukça sık görülmektedir (5). Ebeveynler genellikle pişiği hastalık olarak görmedikleri ve hastaların çoğu evde tedavi edildikleri için görülme sıklığı tam olarak bilinmemektedir (6,7). Yurtdışında yapılan çeşitli araştırmalarda pişik sıklığı %15,2-60,3 arasında değişmektedir (8,9). Ülkemizde ise pişik görülme sıklığı %23,9 61,5 arasındadır (10,11). Teknolojideki gelişmeler sayesinde bez dermatiti sıklığı azaltılmış, ama ortadan kaldırılamamıştır. Tek www.korhek.org 409

kullanımlık çocuk bezleri gelişmiş ülkelerde çocuk bezlerinin %90 ından fazlasını oluşturmaktadır (12). Bu bezlerde çeşitli tabakalar bulunmaktadır; en içteki tabaka genellikle polipropilenden oluşur. Bu sentetik materyal sayesinde sıvı iç kısma aktarılır ve bezin deriye temas eden kısmı kuru kalır (4). Bu bezler sayesinde deri kuru kalır, idrar ve dışkı karışmadığı için de deride irritasyon olmaz (13). Bu ürünlerin bez dermatiti gelişimini azalttığı ya da önlediği düşünülmektedir (14). Bez bölgesinin bakımı ve korunması ile pişik gelişim riskini azaltmak mümkündür. Bu konuda bebeğin bakımından sorumlu olan anne ya da bakıcılara eğitim verilmelidir. Annelere ve bakım verenlere pişiğin tanısı, korunması ve tedavisi konusunda bilgi verilmelidir. Özellikle bu tür eğitimlerin broşür ve kitapçıklar yoluyla olması önemlidir (8,15). Pişik gelişimini önlemede beş önemli yol ABCDE olarak sınıflandırılmıştır. A = Air out; Havalandırma, B = Barrier; Cildi koruyucu krem kullanma, C = Clean; Cildi temiz tutma, D = Disposable diapers; Tek kullanımlık bezler, E = Educate; Pişiğin tekrar gelişmemesi ve önlemek için ailelere eğitim verilmesi. Bu uygulamalar işlem sırasına göre sondan başa doğru sıralanmıştır (6,16). Deri temizliği her bez değişiminden sonra ılık su veya ılık su ile ıslatılmış pamukla yapılmalı ve bez bölgesi günde iki defa yıkanmalıdır. Normal sabunlar ph ı yüksek olduğundan günde en fazla iki defa kullanılmalı ve hemen durulanmalıdır. Her seferinde sabunla yıkamaya gerek yoktur. Yumuşak sabunlar tercih edilmelidir. Çocuğun altını temizlemek amacıyla kullanılan ıslak mendiller deri bütünlüğünün bozulduğu durumlarda kullanılmamalıdır (13,17,18). Pudra tahriş edici özellikleri ve aspirasyon tehlikesi nedeni ile kullanılmamalıdır (7,12). Bez dermatitinin gelişiminde en önemli unsur, çocuk bezinin kapatıcı yapısıdır. Bebek derisi erişkinden daha incedir, irritasyon ve enfeksiyona daha yatkındır (19). Sık olarak değiştirilmeyen çocuk bezi, deri iritasyonunu aşırı derecede arttırmakta ve ülserasyona yol açmaktadır (4). Bez dermatitinin oluşumunu hızlandıran faktörler; nemlilik, ülserasyon ve buna eklenmiş olan idrar üresi, amonyak, dışkı fermentleri, sabun ve deterjanların yarattığı kimyasal irritasyondur. Süt çocuklarında kullanılan naylon külotlar da havalanmayı engellediği için dermatitin oluşumunu kolaylaştırır (20). Hemşireler ve aileler genel pişik tanılama kriterlerini biliyorlarsa erken dönemde pişik gelişimini fark edebilirler. Özellikle pişiğin etyolojisi, özellikleri, korunması ve pişiğin iyileşmesinde etkili olabilecek alternatif koruyucu bakımların farkında olmalıdırlar. Pişik konusunda yapılan çalışmaların çoğunluğu pişiği olan çocuklarda pişiğin tedavisi ve şiddetinin azaltılmasına yöneliktir (7,15,18,21,22). Bu sebeple pişiğin görülme sıklığının ve yapılan yanlış uygulamaların belirlenerek pişiğin önlenmesine yönelik çalışmalar yapılmalıdır. Ayrıca koruyucu bakım sonucunda pişiğin önlenmesi yanı sıra erken tanılanması ile tedaviye erken başlanması, sonuç olarak şiddetinin azaltılması ile tedavi maliyeti de azalacaktır. Bu çalışmanın amacı çocuklarda bez dermatiti görülme sıklığını ve bu konuda yapılan uygulamaları belirlemektir. GEREÇ VE YÖNTEM Tanımlayıcı nitelikteki çalışma; Erzurum il merkezinde bulunan 11 sağlık ocağından kura ile seçilen Yenişehir Sağlık Ocağına başvuran ve bezlenme döneminde olan 0-24 ay arasındaki çocukların anneleri arasında gerçekleştirilmiştir. Çalışmaya evrendeki birey sayısının bilinmediği, olayın görülüş sıklığının bilindiği durumlarda kullanılan formül ile belirlenen, araştırmacının veri topladığı günlerde Sağlık Ocağına herhangi bir nedenle başvuran ve 0-24 aylık çocuğu olan 209 anne alınmıştır. Verilerin elde edilmesinde, araştırmacılar tarafından ilgili literatür incelenerek oluşturulan anket formu kullanılmıştır (14,20,23). Bu form anne ve çocuğa ait kişisel bilgileri ve annelerin bez dermatiti konusundaki bilgi ve uygulamalarını belirlemeye yönelik sorulardan oluşmaktadır. Veriler araştırmacılar tarafından anket formu aracılığıyla anneler ile yüz yüze görüşülerek Haziran 2007 ve Ağustos 2008 tarihleri arasında toplanmıştır. Araştırma için gerekli izin Erzurum İl Sağlık Müdürlüğünden alınmıştır. Annelerden de sözel olarak izin alınmış ve sadece araştırmaya katılmak isteyen annelere soru formu uygulanmıştır. Verilerin değerlendirilmesi SPSS 11.0 programı ile yapılmış ve yüzdelik dağılım ile ki-kare önemlilik testi kullanılmıştır. BULGULAR Çalışmada çocukların %62,2 si kız, %37,8 inin erkek olduğu, %48,3 ünün 7-12 aya arasında olduğu saptanmıştır. Annelerin %39,2 si 15-24 yaş, %46,4 ünün 25-34 yaş, %14,4 ünün ise 35-44 yaş arasında olduğu saptanmıştır. Ayrıca annelerin %11,0 ının okuryazar olmadığı, %68,9 unun ilköğretim, %9,6 sının lise ve %10,5 inin ise üniversite mezunu olduğu saptanmıştır. Ayrıca 410 www.korhek.org

annelerin %9,6 sının çalıştığı, %90,4 ünün ise çalışmadığı saptanmıştır. Araştırmada çocukların cinsiyet ve yaşının bez dermatiti olma sıklığını etkilemediği saptanmıştır. Annenin eğitim düzeyi ve çalışma durumu ile çocukların bez dermatiti olma sıklığı arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur (p<0.001). Annelerin eğitim seviyesi arttıkça çocuğun bez dermatiti olma sıklığının azaldığı saptanmıştır (Tablo 1). Çalışmada çocukların %11,8 i doğal, %11,8 i yapay, %76,4 ü ise karışık beslendiği saptanmıştır. Çocukların kullandıkları alt bezine bakıldığında ise %82,3 ünün hazır bez, %17,7 si evde dikilmiş kumaş bez kullandığı saptanmıştır. Kullanılan alt bezi ve çocukların beslenme şekli ile çocukların bez dermatiti olma sıklıkları arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır (p>0.05) (Tablo 2). Annelerin %68,9 u çocuğu bez dermatiti olduğunda çocuğun altını sık sık değiştirdiğini, %78,9 u çocuğun altını temizlerken ıslak mendil kullandığını,%14,4 ü altını ılık su ile temizlediğini, %60,8 i çocuğun altını yıkadıktan sonra kuruladığını, %26,3 ü pişik oluştuğunda pudra kullandığını, %78,5 i pişik kremi kullandığını ve %13,9 u zeytinyağı sürdüğünü belirtmişlerdir. Çalışmada annelerin %81,1 i pişik kremini bez dermatiti oluştuğunda iyileştirmek için kullandığını, ayrıca %84,2 si pişik kremini eczaneden kendisinin aldığını, %15,8 i ise doktorun önerdiği pişik kremini kullandığını belirtmişlerdir (Tablo 3). Bulgulara bakıldığında annelerin yaptıkları uygulamalardan en fazla %65,6 ile pişik kremi kullananların fayda gördükleri, ikinci olarak ise %14,4 ile bebeğin altını sık değiştirmeden fayda gördükleri saptanmıştır. Diğer faydalı buldukları uygulamalar ise %3,8 ile altını ılık su ile yıkama, %2,9 ile pudra kullanmak, %5,7 ile zeytinyağı sürmek ve %7,6 ile altını havalandırmanın faydalı olduğunu belirtmişlerdir (Tablo 4). Tablo 1. Sosyodemografik Özellikler İle Bez Dermatiti Görülme Sıklığı Arasındaki İlişki. Hiç Olmadı Birkaç kez oldu Sık sık olur TOPLAM Çocuğun Cinsiyeti Kız 25 73,5 43 56,6 62 62,6 130 62,2 Erkek 9 26,5 33 43,4 37 37,4 79 37,8 Toplam 34 100,0 76 100,0 99 100,0 209 100,0 X² 2.885 p>0.05 Çocuğun Yaşı (ay) 0-6 ay 10 29,4 22 28,9 43 43,4 75 35,9 7-12 ay 18 52,9 45 59,2 38 38,4 101 48,3 13-18 ay 5 14,7 7 9,2 14 14,1 26 12,5 19-24 ay 1 2,9 2 2,6 4 4,0 7 3,3 X² 8.310 p>0.05 Annenin Yaşı (yıl) 15-24 7 20,6 32 42,1 43 43,4 82 39,2 25-34 22 64,7 34 44,7 41 41,4 97 46,4 35-44 5 14,7 10 13,2 15 15,2 30 14,4 X² 6.771 p>0.05 Annenin Eğitim Düzeyi Okuryazar değil 4 11,8 7 9,2 12 12,1 23 11,0 İlköğretim mezunu 6 17,6 57 75,0 81 81,9 144 68,9 Lise mezunu 11 32,4 5 6,6 4 4,0 20 9,6 Üniversite mezunu 13 38,2 7 9,2 2 2,0 22 10,5 X² 70.706 p<0.001 Annenin Çalışma Durumu Çalışan 9 26,5 9 11,8 2 2,0 20 9,6 Çalışmayan 25 73,5 67 88,1 97 98,0 189 90,4 X² 35.276 p<0.001 www.korhek.org 411

Tablo 2. Beslenme Şekli Ve Kullanılan Alt Bezi İle Bez Dermatiti Sıklığı Arasındaki İlişki. Hiç olmadı Birkaç kez pişik oldu Sık sık pişik olur Toplam Çocuğun beslenme şekli Doğal Beslenme 4 11,8 15 19,7 26 26,3 45 21,5 Yapay Beslenme 4 11,8 3 3,9 12 12,1 19 9,1 Karışık Beslenme 26 76,4 58 76,3 61 61,6 145 69,4 Toplam 34 100,0 135 100,0 99 100,0 209 100,0 X² 7.76 p>0.05 Kullanılan Alt Bezi Hazır Bez 30 88,2 65 85,5 77 77,8 172 82,3 Kumaş Bez 4 11,8 11 14,5 22 22,2 37 17,7 X² 2.75 p>0.05 Tablo 3. Annelerin Bez Dermatiti Oluştuğunda Yaptıkları Uygulamalar. Yapılan Uygulama Sayı % Bebeğin Altını Sık Değiştiriyor Evet 144 68,9 Hayır 65 31,1 Altını temizlerken Islak Mendil Kullanıyor Evet 165 78,9 Hayır 44 21,1 Altını Ilık Su İle Temizliyor Evet 30 14,4 Hayır 179 85,6 Altını Yıkadıktan Sonra Kuruluyor Evet 127 60,8 Hayır 82 39,2 Altını Değiştirdikten Sonra Havalandırıyor Evet 176 84,2 Hatır 33 15,8 Pudra Kullanıyor Evet 55 26,3 Hayır 154 73,7 Pişik Kremi Kullanıyor Evet 164 78,5 Hayır 45 21,5 Pişik Kremini Ne Amaçla Kullanıyor Pişik oluşmadan önlemek için Pişik oluştuğunda iyileştirmek için Doktorun Önerdiği Pişik Kremini Kullanıyor Evet Hayır Zeytinyağı Sürüyor Evet 29 13,9 Hayır 180 86,1 Toplam 209 100,0 31 133 33 176 18,9 81,1 15,8 84,2 412 www.korhek.org

Tablo 4. Annelerin Bez Dermatiti Oluştuğunda Yarar Gördükleri Uygulamalar. TAF Preventive Medicine Bulletin, 2013:12(4) Fayda Görülen Uygulama Altını Sık Değiştirme 30 14,4 Altını Ilık Su İle Yıkama 8 3,8 Pudra Kullanmak 6 2,9 Pişik Kremi Kullanmak 137 65,6 Zeytinyağı Sürmek 12 5,7 Altını Havalandırmak 16 7,6 Toplam 209 100,0 TARTIŞMA Çocukların hemen hepsinde bezlenme döneminde, bezle kaplı alanda eritem görülmektedir. Vakaların büyük bölümünde irritasyon minimal olup iyi bir bakım ile düzelebilmektedir. Ancak bir kısmında hekime başvurmayı gerektirecek yakınmalar olmaktadır (14). Çalışma kapsamındaki bebeklerin %83,7 sinde pişik olduğu görülmüştür. (Tablo 1). Yurtdışında yapılan çeşitli araştırmalarda pişik sıklığı %15,2 60,3 arasında değişmektedir (8,9). Ülkemizde ise pişik görülme sıklığı %23,9 61,5 arasındadır (10,11). Literature göre çalışma kapsamındaki bebeklerde pişik görülme oranının yüksek olduğu görüldü. Bu durumun bebeklerin yaşlarının %52,9 unun 7-12 ay arasında olması nedeniyle karışık beslenmeye geçiş yaptıkları dönemde bulunması ve bu yaş grubu bebeklerin cilt yapılarının daha hassas olmasından kaynaklanabileceği düşünüldü. Çalışmamızda pişik ile cinsiyet ve yaş arasında anlamlı fark görülmemektedir. Yapılan araştırmalarda cinsiyete göre pişiğin görülme sıklığı arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır (8,10,11). Bez bağlanması azaldığı için 18-20 aylıkdan sonra pişik görülme sıklığı azalmaktadır. Pişiğin en çok görülme sıklığı 6-12 ay arasında olduğu bildirilmektedir ancak yapılan araştırmalarda farklılıklar olduğu da görülmüştür. (4,25). 3-24 aylık çocuklarla yapılan çalışmada, pişik gelişimi 3-6 ay aralığında, anlamlı olarak daha fazla görülmüştür. Çimen ve arkadaşlarının çalışmasında (2007), 6-12 ay grubunda daha fazla pişik görülmüştür, bu farklılık istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır. Kırçuval ın araştırmasında (2001) pişik görülme sıklığı ile yaş grupları arasında anlamlı farklılık bulunmamıştır (10,11). Çalışmada çocukların %82,3 ünün hazır bez, %17,7 sinin evde dikilmiş kumaş bez kullandığı saptanmıştır. Kullanılan alt bezi ile çocukların bez dermatiti olma sıklıkları arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır (p>0.05). Parlak ve arkadaşlarının (1995) çalışmasında da kullanılan alt bezi ile bez dermatiti olma sıklığı arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır (26). Çalışmalar çocuk bezinin tipinin bez dermatiti gelişme sıklığına etkili olduğunu göstermektedir. Tek kullanımlık çocuk bezleri gelişmeden önce çeşitli kumaşlardan yapılan çocuk bezleri kullanılırdı. Sızıntıyı önlemek için dış kısmına naylon sarılan bu bezler, idrar ve dışkının karışmasına ve içerdeki ısı ve nem miktarında artışa neden olmaktadırlar (13). İdrarla dışkı karıştığında fekal üreazlar aktive olarak deride irritasyona neden olduğundan en şiddetli bez dermatiti tabloları genellikle bu çocuklarda gelişmektedir (12). Pişik gelişimini engellemek için; emiciliği iyi olan kaliteli hazır bezlerin kullanılması bez bölgesinin kuru olması, her gaitadan sonra bez değiştirilmesi ve bezin günde en az beş defa değiştirilmesi ve bölgenin temizliği, bezlerin çok sıkı bağlanmaması, sıkı dar giysi kullanılmaması, odanın fazla sıcak ve nemli olmaması, etkin koruyucu madde kullanılması ve sık havalandırılması önerilmektedir. Pişiğin gelişiminde kullanılan bez tipi önemlidir. Kumaş bezlerin hazır bezlere oranla daha fazla pişiğe neden olduğu bulunmuştur. Günümüzde kumaş bez kullanma oranı çok azdır. Kumaş bezler yıkama öncesi antiseptik içeren suda tutulmalıdır. Özellikle enzim içeren deterjan (Biyolojik) ve yumuşatıcılar kullanılmamalıdır (7,17). Sabun tozu kullanılmalıdır. En az 60 derecede yıkanmalıdır. Bezin kaynatılması, kullanma süresini azaltacağından yapılmaması önerilmektedir. Bezin kokusunu gidermek için güneşte asılarak kurutulması önerilmektedir. Makinada yıkama ve durulama işlemi daha sistematik ve güvenilir olduğu için elde yıkamaya tercih edilmelidir. Kullanılan hazır bezin emiciliği ve hava alıp almadığı pişik oluşumunda önemlidir (8,11).Yapılan araştırmalarda pişik görülme sıklığı ile hazır bezlerin markası arasında anlamlı fark bulunmamıştır (10). Bir araştırmada bez değiştirme sıklığının pişik gelişiminde etkili olduğu görülürken (8), bazı araştırmalarda etkili olmadığı görülmüştür (10, 11). Bezi sıkı bağlanan bebeklerde sıkı bağlanmayanlara göre anlamlı düzeyde daha çok pişik geliştiği görülmüştür. Pişiğin önlenmesinde bir diğer önemli etken bez bölgesinin www.korhek.org 413

havalandırılmasıdır, ancak Çimen ve arkadaşlarının araştırmasında etkili bulunmamıştır (10). Ayrıca çalışmada çocukların beslenme şekli ile bez dermatiti olma sıklıkları arasında anlamlı bir fark bulunmamakla birlikte (p>0.05) sık sık bez dermatiti olan çocukların karışık beslenen çocuklar olduğu saptanmıştır. Yapılan çalışmalarda da karışık beslenen bebeklerde bez dermatitinin sık görülme oranının doğal ve yapay beslenenlere göre daha fazla görüldüğü saptanmıştır (4,13). Anne sütü alan çocuklarda hazır mama ile beslenen çocuklara göre daha az pişik görüldüğü ifade edilmektedir. Anne sütü ile beslenen çocukların dışkılarında üreaz içeren organizmalar daha azdır. Düşük ph lı ve fekal enzim içeren anne sütü ile beslenen bebeklerde perianal zedelenme daha zordur (17,13,28). Fakat yapılan çalışmalarda beslenme biçiminin pişik görülme sıklığını istatistiksel olarak önemli düzeyde etkilediği bulunmamıştır (8,10,11). Yine Parlak ve arkadaşları çalışmalarında (1995) anne sütü alanlar ile karışık beslenenlerin bez dermatiti olma sıklıkları arasında anlamlı bir fark bulmuşlardır (26). Bu bulgular bizim çalışmamızı destekler niteliktedir. Araştırmamızda annelerin eğitim durumu ile pişik olma sıklığı arasında anlamlı fark bulunmuştur (p<0.001). Eğitim durumu yükseldikçe pişik olma sıklığı azalmaktadır. Çimen ve arkadaşlarının çalışmasında da anne eğitim durumunun pişik sıklığını etkilediği, eğitim düzeyi yüksek olanlarda daha az pişik geliştiği bulunmuştur (10). Araştırmamızda çalışan annelerin çocuklarında daha az dermatiti görüldüğü saptanmıştır. Bunun nedeni olarak çalışan annelerin ekonomik seviyesi daha yüksek olduğu için alt bezinin ve sık değiştirmenin getirdiği maliyeti sağlayabilmeleri söylenebilir. Annelerin %68,9 u çocuğu bez dermatiti olduğunda çocuğun altını sık sık değiştirdiğini, %31,1 i ise sık sık değiştirmediğini belirtmişlerdir. Bez dermatiti tedavisinde ve önlenmesinde en önemli faktörlerden birisi çocuk bezinin sık aralıklarla değiştirilmesidir. Çocuk bezi yenidoğan döneminde her saat, bebeklik döneminde ise 3-4 saatte bir değiştirilmelidir. 10-12 saatlik gece uykusu olan bir bebeğin bezi gece boyunca en az bir kez değiştirilmelidir (13). Bu çalışmada annelerin çoğunluğunun dermatit oluştuğunda bebeğin alt bezini sık sık değiştirmesi doğru bir uygulamadır. Çalışmada annelerin %78,9 u çocuğun altını temizlerken ıslak mendil kullandıklarını belirtmişlerdir. Uzun süredir hazır ıslak mendiller yaygın olarak kullanılmaktadır. Bunların deri ph ını düşürdüğü ve düşük ph ın cilt için olumsuz yönde etkisi olduğu söylenmektedir. Bez dermatitinde bu mendillerin kullanılması önerilmemektedir. Bu kısmen etanol ve isoproponal içeren mendiller için geçerlidir. Birçok çalışma, bez bölgesini ıslak mendillerle temizlemenin pişik geliştirmediğini göstermektedir (8,10,22). Günümüzde kullanılan ıslak mendil ya da havluların çoğunda alkol ya da türevlerinin bulunmadığı, bebek ürünlerine ait firmaların ürünlerinde ise gliserin, pentanol gibi koruyucu maddelerin eklendiği görülmektedir. Bez dermatiti olan çocukların altını yıkama alışkanlıklarının doğru belirlenmesi gereklidir. Bunlarda sert ve kuvvetli şekilde sabunlamak, alkol içeren mendillerle temizlemek veya çok temizlemek derinin bariyer fonksiyonunda bozulmaya neden olabilmektedir (12). Ayrıca annelerin %60,8 inin çocuğun altını yıkadıktan sonra kurulaması ve %84,2 sinin havalandırması doğru bir uygulamadır. Kurulama tümüyle silme yerine küçük dokunuşlarla fazla suyu alma şeklinde yapılırsa daha az zarar verici olur. Saç kurutucusu gibi bir kaynakla deriyi kurutmaya çalışmak deriyi aşırı kurutabilir ya da yanıklara neden olabilir (13). Bebek mümkünse belli sürelerle bezlenmemeli ve bölge derisinin kuruması ve havalanması sağlanmalıdır. İlk aylarda uyanık olduğu dönemler, hareket kabiliyeti kazandığı dönemde de oyun oynarken çocuk bezi çıkarılabilir (29). Çalışmada annelerin %26,3 ünün pişik oluştuğunda pudra kullandığı, %73,7 sinin pudra kullanmadığı saptanmıştır. Literatürde bez dermatitinde çocuklarda pudra kullanımı önerilmemektedir (13). Çalışmada annelerin %78,5 i çocukları bez dermatiti olduğunda pişik kremi kullandığını, %21,5 i pişik kremi kullanmadığını belirtmiştir. Annelerin %81,1 inin pişik kremini bez dermatiti oluştuğunda iyileştirmek için kullandığı görülmektedir. Ayrıca annelerin %15,8 i doktorun önerdiği pişik kremini kullandığı, %84,2 si ise pişik kremini eczaneden kendisi aldığını belirtmektedir. Bez dermatitini engelleyici kremler deri üzerinde lipid bir tabaka oluşturarak, deriyi zararlı irritan ve mikroorganizmalardan korurlar. Ancak enfeksiyon varlığında pişiği engelleyici kremler tablonun şiddetlenmesine neden olabilirler (4, 17). Bu nedenle tedavi edici pişik kremlerinin seçiminde doktora danışılması gerekir. Çalışmada annelerin yaptıkları uygulamalardan en fazla %65,7 ile pişik kremi kullananların fayda gördükleri, ikinci olarak ise %14,4 ile bebeğin altını sık değiştirmeden fayda gördükleri saptanmıştır. Bez bölgesindeki pişiğin gelişmemesi ya da tekrarlanmaması açısından koruyucu kremlerin kullanılması öncelikli önlemlerden biridir (17). Odio 414 www.korhek.org

ve arkadaşlarının yaptığı araştırmada pişiği olan çocuklarda sürekli topikal vazelin uygulanmasını sağlayan vazelin içeren bezler kullanıldığında, bölge temizliği sürdürüldüğünde çocukların pişik şiddetinin ve kızarıklığının azaldığı bulunmuştur (22). Her bez değişiminden sonra bez bölgesine koruyucu madde kullanımının incelendiği araştırmalarda pişik görülme durumunda azalma yönünden anlamlı bir fark olduğu bulunmuştur (11,26). Çalışmada annelerin en az fayda gördükleri uygulama %2,9 la pudra kullanımıdır. Pudralar hem çocuğun soluk borusuna kaçarak çocuğun boğulmasına, hem de deri kıvrımlarında birikerek ciddi enfeksiyonlara neden olduğu için kullanılması önerilmemektedir (7,12). Çalışmalarda pudranın koruyuculuğuna dair anlamlı istatistiksel sonuç bulunmamıştır (8,26). SONUÇ Çalışma kapsamındaki bebeklerin %83,7 - sinde pişik olduğu görülmüştür. Bu oran oldukça yüksektir. Anneler bez dermatiti oluştuğunda genellikle doğru uygulama yaptığı saptanmış, ancak annelerin %78,9 u çocuğun altını temizlerken ıslak mendil kullandıklarını belirtmişlerdir. Bez dermatitinde bu mendillerin kullanılması önerilmemektedir. Hemşireler genel pişik tanılama kriterlerini biliyorlarsa erken dönemde pişik gelişimini fark edebilirler. Özellikle pişiğin etyolojisi, özellikleri, korunması ve pişiğin iyileşmesinde etkili olabilecek alternatif koruyucu bakımların farkında olmalıdırlar. Hemşirelerin öncelikli hedeflerinden birisi pişik oluşumunu önleme ve anne baba eğitimidir. Alt bezi bağlanan çocuklarda pişik gelişiminin önlenmesi veya azaltılması için annelerin alt bakımı konusunda eğitilmesi, konu hakkında broşürlerin verilmesi, bu eğitim çerçevesinde annelerin yaptıkları zararlı uygulamaların ortadan kaldırılmaya çalışılması (ıslak mendil kullanımı, pudra kullanımı), yararlı uygulamaların (bebeğin altını sık değiştirme, ılık su ile yıkamak, kurulamak, havalandırmak, pişik kremi kullanmak vb.) ise pekiştirilmesi uygun yaklaşım olarak görülmektedir. KAYNAKLAR 1. Kenner C, Lott J W, Flandermeyer A A Comprehensive Neonatal Nursing. WB Saunders: Philadelphia; 1998. p. 6758. 2. Rash N The Newborn Child. 8th ed. London: Churchill Livingstone; 1998.p. 557. 3. Atherton D J; The aetiology and management of irritant diaper dermatitis European Academy of Dermatology and Venereology. 2001. 4. Gupta A K, Skinner A R. Management of diaper dermatitis. Int J Dermatol. 2004; 43: 830-834. 5. McQuaid L, Huband S, Parker E. Children's Nursing. Churchill Livingstone. London; 1996. p.279 6. Kimberly A H. Patient information: Diaper rash in infants andchildren.2009;http://www.uptodate.com/patient s/content/topic.do?topickey=~xrahhnqmcojqf1t. Erişim Tarihi: 07.07.2012. 7. Wolf R, Wolf D, Tüzün B, Tüzün Y. Diaper dermatitis. Clinical Dermatology. 2000; 18: 657-660. 8. Adalat S, Wall D, Goodyear H. Diaper dermatitisfrequency and contributory factors in hospital attending children. Pediatric Dermatology. 2007; 24(5): 483-488. 9. Daniel B W, Alan B F, Steven R F, Daniel P K. Characterization of diaper dermatitis in the United States. Archive Pediatric Adolescent Medicine. 2000; 15: 943-946. 10. Çimen S, Aslan G,Yaprak E. Hastanede yatan 0-24 aylık bebeklerde pişik görülme durumu ve etkileyen etmenlerin incelenmesi. Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu 1.Ulusal Pediatri Hemşireliği Kongresi. 2007; 21-23 Haziran, İzmir. 11. Kırçuval D. 0-2 yaş çocuklarda diaper dermatiti sıklığı, klinik özellikleri ve etyolojik faktörlerin değerlendirilmesi. Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Dermatoloji Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi. 2001;Edirne. 12. Fiorillo L. Therapy of pediatric genital diseases. Dermatol Therapy. 2004; 17: 117-128 13. Shin HT. Diaper dermatitis that does not quit. Dermatol Ther. 2005; 18: 124-135. 14. Spraker MK. Diapers and diaper dermatitis. Pediatr Dermatol. 2000; 17: 75-83. 15. Borkowksi S. Diaper rash care and management. Pediatric Nursing. 2004; 30(6): 467-470. 16. Humphrey S, Bergman J N, Au S. Practical management strategies for diaper dermatitis. Skin Therapy Letter. 2006; 11(7): 1-6. www.korhek.org 415

17. Atherton DJ. A review of the pathophysiology, prevention and treatment of irritant diaper dermatitis. Curr Med Res Opin. 2004; 20: 645-649. 18. Wananukul S, Limpongsanuruk W, Singalavanija S, Wisuthsarewong W. Comparison of dexpanthenol and zinc oxide ointment with ointment base in the treatment of irritant diaper dermatitis from diarrhea: a multicenter study. Journal of the Medical Association of Thailan. 2006; 89(10): 1654-1658. 19. Visscher M O, Chatterjee R, Munson K A, Bare D E, Hoath S B. Development of Diaper Rash in the Newborn. Pediatr Dermatol. 2000; 17: 52-57. 20. Özek E, Akman İ. Yenidoğanın cilt bakımı. Neonatoloji. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevi. 2000; 14-53. 21. Baldwin, S., Odio, M.R., Haines, S.L., Connor, R.J., Englehart, J.S., Lane, A.T. (2001). Skin benefits from continuous topical administration of a zincoxide/petrolatum formulation by a novel disposable diaper, Journal of the European Academy of Dermatology and Venereology, 15(1): 5-11. 22. Odio M R, Fallon F S. Diaper dermatitis and advances in diaper technology. Current Opinion Pediatrics. 2000; 12(4): 342-346. 23. Adam R. Skin Care of the Diaper Area. Pediatric Dermatology. 2008; 25: 427 433. 24. Salman N, Somer A, Uzun M, ve ark. Kandidal bez pişiği olan süt çocuklarında tiokonazolün etkinlik ve emniyetinin araştırılması. Çocuk Dergisi. 2001; 1:426. 25. Davies M W, Dore A J, Perissinotto K L. Topical Vitamin A, or its derivatives, for treating and preventing napkin dermatitis in infants. The Cochrane Library. 2008; 4:1-11. 26. Parlak M, Energin M, Selimoğlu M, Bitlisli H, Alp H. Diaper Dermatitli 54 Olgunun Değerlendirilmesi. Türkiye Klinikleri Journal of Dermatol. 1995; 5:66-70. 27. Hong K H, Kim S C, Kang T J. Effect of abrasion and absorbed water on the handle of nonwovens for disposable diapers. Textile Research Journal. 2005; 75: 544-550. 28. Bryant R. Diaper dermatitis: From simple rashes to complex differentials. Dermatology Times.Special Report. 2006; 36-37. 29. Önder M, Adışen E, Velagiç Z. Diaper dermatit. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi. 2007; 50: 129-135. 416 www.korhek.org