, #.*«, «s-»- Microsoft Office 2000'e sahip olmanın en avantajlı yolu. Microsoft ÖPEN Lisansı, Microsoft Office 2000'e avantajlı fiyatlarla sahip olmak için en akıllı seçim. Küçük ve orta ölçekli şirketler için hazırlanan bu kolay ve esnek lisanslama programı, Microsoft Office 2000'i alırken de tasarruf yapmanızı sağlıyor. ÖPEN Lisansı şirketinize neler kazandıracak? Anında adet İndirimi: Sayısı 5-1000 arasında değişen PC'Ier için Office 2000'de % 32'ye varan indirim avantajı. Devamlı tasarruf: İndirim avantajı iki yıl boyunca geçerli. Düşük maliyet: Yazılımları hem satın alırken hem de kullanırken geçerli. Bugün Office 2000'i ÖPEN Lisansı'yla isteyin, kazançlı çıkın. OPEN Lisansı'nın adet indirimini, Office 2000 için de kullanabiliyorsunuz. Office 2000, Internet'le sağladığı yeni işbirliği ortamıyla şirketinizde her zamankinden çok daha verimli çalışmanızı sağlıyor. Önemli belgelerinizi kolaylıkla Internet'e kaydedebiliyorsunuz. Daha iyi sonuçlar almak için verilere anında ulaşıp analiz yapabiliyorsunuz. Ayrıca, toplantılarınızı Internet ortamına taşıyabiliyor; herkesin yorumlarını aynı yerde toplayıp kendi fikirlerinizi daha hızlı iletebiliyorsunuz. Office 2000'in size ve şirketinize nasıl yardımcı olacağını öğrenmek için www.microsoft.com/turklye/effice/ adresini ziyaret edebilirsiniz. OPEN Lisans Paketi hakkında daha fazla bilgi almak istersen iz, www.microsoft.com/turklye/open/ adresini ziyaret edin. Ayrıntılı bilgi İçin Microsoft iletişim Hattı: (0212) 33 66 999 Microsoft www.microsoft.com/turklye/open/ Nereye ulaşmak İstiyorsanız, oraya... Microsoft Öpen
İiniveHcd SU BORULU, YÜKSEK BASINÇ BUHAR JENERATÖRLERİ Motorin - Fuel Oil - Doğalgaz - LPG yakar 25 bar işletme basıncına kadar, 500 ile 5000 kg/h arasında buhar üretim kapasitelerinde 7 değişik kapasitede buhar üretimi Birkaç dakika içinde buhar üretir. İnsanların bulunduğu yerlere konulabilir. Degazör ve flaş buhar ünitesi I Kondens tankı su seviye göstergesi Otomatik su filtresi ve yumuşatma cihazı Düz su sorulu, su hacmi çok azaltılmış, birkaç dakika içinde buhar üreten ve patenti firmamıza ait Buhar Üretici Kazan besi I pompası J (Otomatik dip blöf valfi) Tip-SBJ ÜNİVERSAL MAKİNE VE ISI SANAYİ TİC. A.$.
Sorunsuz Tesisat İçin Doğru Armatür, Doğru Seçim INTERVALF www.intervalf.com INTERVALF INTERNATIONAL VALVE CENTER GENEL MÜDÜRLÜK Yalı Yolu Sok. No:.56 Kat:1 81110 Bostancı- istanbul Tel: (0216) 463 22 73-410 69 00 Fax:(0216)410 77 36 Web: www.intervalf.com E-mail: infoşintervalf com İZMİR BOLCE MD. 1202/1 Sk. No: 69 Kat: 6 Daire: 607 Yenişehir-İZMİR Tel-Fax: (0232) 459 90 68 E-mail: izmir@intervalf.com ADANA BÖLGE MD. Kızılay Caddesi 102. Sokak No: 2 Serhan işhanı No: 2/15 ADANA Tel-Fax:(0322)35216 78 E-mail: adana@intervalf.com BURSA BÖLGE MD. Gazcılar Cad. Şirin Sokak No:10 Karamanoğulları Plaza Kat: 3 Daire: 20/A BURSA Tel-Fax: (0224) 250 95 61 E-mail: bursa@intervalf.com ANTALYA BÖLGE MD. Adnan Menderes Bulvarı Aitmiş işhanı No:16 Kat:2 ANTALYA Tel-Fax: (0242) 243 90 85 E-mail: antalya@intervalf.com TRAKYA BÖLGE MD. Ornurtak Cad. Babadağ Sok Özlem iş Merkezi No: 4/15 ÇORLU Tel: (0282) 652 36 44 E-mail: trakya@intervalf.com
es sıca sıca uarar, ie.calda Türkiye'nin en güvenilir markası E.C.A.. yıllardır evlerin sevgi ve güven dolu atmosferini sıcacık bir havayla tamamlıyor; kalite ve estetikte yakaladığı kusursuzlukla yaşamları bambaşka bir güzelliğe taşıyor. Kombi, kat kaloriferi, merkezi kozan, pik döküm ve panel radyatörler, katı yakıt, doğalgaz/tüpgaz, radyant ve quartz sobaları, şofben, elektrikli termosifon, aspiratör ve midi fırmlanyla hayatınıza konfor ve keyif katıyor. Kombi Hermetik ve Bacalı modeller Cok fonksiyonlu dijital gösterge Yüksek verim (<%>91) %30'dan %100'e kadar modülosyon ile yakıttan tasarruf Maksimum güc oyarının konuta göre yapılabilmesi Kullanım suyu için Eco/Konfor İsletme seçeneği Donma korunumu Pompa çalışma sekli seçenekleri Pompa sıkışmasın» önleyici sistem Elektronik ateşleme 8 ayrı emniyet sistemi IPG ve doğaigaz kullanım imkanı Zengin aksesuarlar Çevre dostu Kat Kaloriferi Döküm dilimli Yüksek verimli ve uzun ömürlü 20.000-40.000 kcal/h arası kapasite Sessiz çalışma özelliği Eşanjörlü ve program saatli modeller Eşanjörlü modelinde onındo sıcak su konforu Merkezi Kazan REMEHR (Hollanda) teknolojisi Uzun ömürlü ve yüksek verimli (%93) Yüksek verimli düşük sıcaklık kazanı Atmosferik ve üflemeli brülörlü zengin seçenekler Doğalgoz ve IPG kullanımına uygunluk flz yer kaplayan küçük hacim 2? kw'tan 1895 kw'a kadar kapasite Elba Panel Radyatör TS ve EN 442 Avrupa standartlarına uygunluk Beş ayrı yükseklik Elektrostatik toz boyalı S yıl garantili Yüksek verimli ve uzun ömürlü L L A R C A B t. R A B E R EL DAĞITIM: EMAŞ MAKINA SANAYİ A.5 Ş BÖLGE TEMSİLCİLİKLERİ: Ankara!Y HS EMAR Satış Sonrası Müşteri Hizmetleri Sanayi lo,.: 1?: ;': ' -'S :^' Ankara Bölge: ]e! 1'3';: 3 ; \ : ' ' :< ;V
-oğa ya;»:-ı BJ'»' s»--l*a 3 "-s: natıa bet-ç sro rna ' 'iv ene FETNtZ İSI SAHAYI it TİCARET LTO. ŞTİ. Fıtma Tilatpaçs Mato'ns SJ»O-ULS:3 hc 9 Eseıwur - STASBUL T<iil»<2i62g:;-'!»t> Fa* ı3212:596 ~4 89 m. Pe'jıl} Mirim 5 \M^8:9 T«l {0212! 226 60 47-220 6C 2i ta C2'2«22158 5" e-maıl - petmzsturk.net www.petnızcomtr PETIAI ttull IIIİII SAIITİ I. f; tarım titt Snay Sdts. Aıfcarı - Tel t 3212'.42E Q5 S4-223 63 25 c a> «G212 422 06 6C 21' 58 57
MÜHENDİS VE MAKİNA ŞUBAT 2000 Sayı : 481 FEBRUARY2000 No : 481 içindekiler contents İLAN SAYFALARI DİZİNİ E.C.A PETNİZ İZOCAM DİKKAN AYVAZ ALARKO MICROSOFT MICROSOFT MICROSOFT ISISAN Arka Kapak KANTHAL Arka iç Kapak MICROSOFT Ön İç Kapak 11 54 54 ^55 MICROSOFT 56 ROTA TEKNİK 57 AKSA 58 BURGMANN -59 ARI MAKİNA 60 UNIVERSAL- İNTERVALF- SMS 61 DİKKAYA- -62 BİLEŞİM- -63 DOĞUŞ VANA- -64 10 YENİ ÜRÜNLER 13 ODA'DAN HABERLER 15 MAKALE Millenn'ium'da Yeni Bir Aktarma Organı Kavramı CVT A New Transmission Concept İn The New Millenium-CVT O. Nejat SEZGİN, O. Akın KUTLAR 24 BİLGİ SAYFASI Modüler Aparat Sistemleri 28 MAKALE Titreşim Analiziyle Rulmanların Çalışabilirlik Durumlarının Belirlenmesi Determination of Bearing Condition by Vibration Analysis Nizami AKTÜRK, İbrahim ÜZKURT, Şefaatdin YÜKSEL ÇALIŞMA GÜVENLİĞİ Ofis İş Güvenliği 36 BİLGİ SAYFASI Darbe Emiciler Otomasyon Hızını Arttırıyor 38 BİLGİ SAYFASI Alüminyum En İyi Alaşımın Bulunması 42 MAKALE Makina Mühendisliğinde Bilgisayarla Tasarım ve Çizim Oluşturulmasında Kullanılan AutoCAD Programları AutoCAD Programs Used in the Creation of Computed Aided Designing and Drafting in Mechanical Engineering Yaşar KARAGÖZ 53? Yazım Yayım Koşullan : Yazılar iki satır aralıklı olarak Word 6 ya da Word 7 ile yazılmış olmalıdır. 70-100 sözcükten oluşan Türkçe-lngilizce özet, yazı başlığının İngilizcesi ve anahtar sözcükler gereklidir. Yazılar 12 daktilo sayfasını (yaklaşık 3000 sözcük) geçmemelidir. (12 daktilo sayfasını aşan yazıların 2 bölüm halinde birbirini izleyen sayılarda yayınlanabileceği düşünülerek bölümlere ayrılmış olarak gönderilmelidir.) Yazılarda kullanılan fotoğraflar net ve temiz olmalı, şekiller aydıngere çizilerek gönderilmelidir. Yazılarda SI birimleri kullanılmalıdır. Yazıların sonuna yararlanılan kaynakça belirtilmelidir. Özgün ve derleme yazılardaki görüşler yazarına, çevirilerden doğacak sorumluluk ise çevirene aittir. Yazılar başka süreli yayınlarda yayınlanmamış olmalıdır. Herhangi bir toplantıda tebliğ olarak sunulmuş veya sunulacak ise bu açık olarak belirtilmelidir. Dergideki yazılardan kaynak göstererek alıntı yapılabilir. Yazılara telif ücreti ödenmemektedir. Yazılar (üç kopya) ve disketler, yazarın kısa gözgeçmişi, adresi, telefon numaları ve e-posta adresleri ile birlikte Sümer 2 Sok. 36/1-A Demirtepe 06440 ANKARA adresine gönderilmelidir. Yazıların Değerlendirilmesi: 1. Dergiye gönderilen yazılar öncelikle Yayın Kurulu tarafından ön elemeden geçirilir. 2. Ön elemeden geçen yazılar Yayın Kurulu'nun belirleyeceği ve adlan saklı tutulan en az iki uzman tarafından yazar kimliği bilinmeksizin değerlendirilir. 3. Hakem değerlendirmeleri sonucunda Yayın Kurulu'nda oluşan görüşler doğrultusunda yazarlardan düzelme-ekleme-çıkarma istenebilir veya yazılar ret edilebilir.
MÜHENDIS^FMAKINA TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI AYLIK YAYIN ORGANI Şubat / Febmary 2000 Cilt/Vd: 41 Sayı / No : 481 Yönetim Yeri - Head Office Sümer Sokak 36/1-A Demirtepe - ANKARA Tel: (0-312) 231 31 59 Fax: (0-312) 231 31 65 E-mail: yayin@mmo.org.tr http://www.mmo.org.tr MMO Adına Sahibi Publisher Mehmet SOĞANCI Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Managing Editör Ali Ekber ÇAKAR Yayın Kurulu - Publishing Board Anıl KAREL Devrim Erinç ASLAN Utku TÜZÜNER Ezgi GÜNAY Ersoy BEY Burak YELKEN Erdinç TEZCAN Ersan TANER Katkıda Bulunanlar Yılmaz YILDIRIM Idris SEVEN Cem BALKAN Yayın Sekreteri Publishing Coordinator Nilgün KARAKÜÇÜK Teknik Sorumlu Technical Manager Mehmet AYDIN İlan Sorumlusu Advertising Representative Ayten YILDIZ Nuray ERHAN (istanbul) Komisyon İlişkileri Redactor Şehnaz KAPLAN KARACA Dizgi Type Setting Muazzez POLAT (MMO) Baskı Printed by Cem Web Ofset / Tel (0-312) 385 37 27 TMMOB Makina Mühendisleri Yayın Organı olan Mühendis ve Makina Dergisi TMMOB'ye bağlı Odaların üyelerine, mühendislik eğitimi yapan öğrenci, araştırma ve öğretim görevlilerine yıllık abone bedeli -özel sayılar dahil- karşılığında gönderilmektedir. Dergimize abone olabilmek ve daha detaylı bilgi alabilmek için yukarıda verilmiş olan adresimize başvurabilir ya da telefon ve faksla bilgi alabilirsiniz. SUKUŞ Değerli Okuyucularımız; Dergimizin 42 yıllık geçmişi, aylık 22 bin baskı sayısı ve Ülkemizin dörtbir yanında değişik sektörlerde çalışan üyelerimize ücretsiz olarak gönderilmesi gibi özellikleri onun bu alandaki süreli yayınlar içerisinde rakipsiz olmasını sağlamakta. Ancak çok değişik alanlarda çalışan, mesleki deneyim ve birikimleri farklı olan tüm meslektaşlarımızın ilgisini çekme hedefinin ancak siz üyelerimizin dergimizle ilgili değerlendirmeleri, eleştirileri ve önerileriyle gerçekleştirilebileceğini düşünmekteyiz. Bu amaçla dergimize olan ilgi düzeyini belirlemek, en çok okunan köşeleri saptamak ve siz okuyucularımızın görüş ve önerilerini almak amacıyla bir anket hazırladık. Anket, Dergimiz ve Şubelerimiz aracılığıyla yaklaşık 1000 üyemize uygulandı. SPSS programıyla değerlendirilecek olan anketin sonuçlarını Mart sayımızda yayınlayacağız. Anketimizi doldurarak bize ulaştıran tüm duyarlı okuyucularımıza teşekkür ediyoruz. Dergimizin içeriğinin güncelleştirilmesinin yanı sıra görsel olarak daha renkli, daha kaliteli bir dergi hedefimiz halen sürmekte. Bunun ilk adımını Ocak sayımızda dergimizin makale ve köşe yazılarının formatında küçük değişiklikler yaparak attık. Bu konuyla ilgili çalışmalarımızı en kısa zamanda tamamlamaya çalışacağız. Makina Mühendisleri Odası'nın Şube Yönetim Kurulları ve Oda Genel Kurul Delegelerini belirlemek amacıyla iki yılda bir gerçekleştirilen seçimler bu yıl Ocak ayında yapıldı. Seçimlerin sonucu meslektaşlarımızın büyük çoğunluğunun 2000'li yıllarda Odamızın çağdaş, demokrat anlayışlarla yönetilmesini istediklerini ortaya koydu. Seçim sonuçlarıyla ilgili ayrıntılı bilgiyi Oda'dan Haberler köşemizde bulacaksınız. İlk olarak geçen sayımızda yayınladığımız "?" (Bulmaca) köşesinin ilginizi çektiğini gelen yanıtlardan anlıyoruz. Bu sayımızda sizleri uğraştıracak üç sorumuz daha var. Diğer makale ve köşe yazılarının da mesleki bilgi birikiminiz için oldukça yararlı olacağını umuyoruz. Daha güzele katkılarınızla ulaşacağımıza inanıyoruz. Saygılarımızla Mühendis ve Makina Yayın Kutulu
İZOCAMHEX KAUÇUK BOKU İzocamflex Kauçuk Boru ve Levhaları İZOCAM'DAN SOĞUTMA VE ISITMA TESİSATLARINDA, KULLANILMAK ÜZERE, HAVALANDIRMA KANALLARINDA VE SIHHİ TESİSATLARDA ÇOK PRATİK VE HESAPLI BİR ÜRÜN: İZOCAMFLEX KAUÇUK BOKU VE LEVHALARI... ISI YALITIM DİRENCİ VE BUHAR GEÇİRGENLİK DİRENCİ YÜKSEKTİR. HIZLI VE KOLAY MONTAJI SAYESİNDE, ZAMAN VE MALİYETTEN KAZANDIRIR. ve LEVHALAKI'nın kullanım alanları: Soğutma tesisatlarında Isıtma tesisatlarında ' Havalandırma kanallarında Sıhhi tesisatlarda Boruların donmaya karşı korunmasında Boruların terlemeye karşı korunmasında İZOCAM TfcAMT İp i S*ttAYİ A.Ş. DANIŞMA «IMIŞIERİ İSTAMÜL Tel (21^375 72 22-/8 hat) Faks 12121 266 97 69»ANKfctA M (312/ 418 66i7-418 3Q3mkstmi 425 05 15 İZMbt» (232) 4S4%7 85 4S4 31 78 Wb tâı'm m 5İNMHA» (322) 352 2* # fek mmb2 SİS4 ^WÖA I W» İZOCAM ÜCRETSİZ DANIŞMA HATTI 0 800 211 43 86 233 l?«mliif«f»^76/77 f oks (442} 235 59 78 Ü M p t W 1242) 241 1950foh(242İ'A Tel (342) 215 19 90 f& (349) «S!9 90 Koç
METALÜRJİ SANAYİ ve TİCARET A.Ş. GARANTİSİ 78'flen Ottnümgss Kalitenin Atlı SU GRUBU ARMATÜRLERİ Sürgülü Vanalar Yükselen Milli Sürgülü Vanalar Çek Vanalar (Çalpara Tip - Küresel Tip) Şamandıralı ve Flatörlü Vanalar Buşakleli Vanalar Çabuk Tamir Takımları Elektrik Aktüatörlü Sürgülü Vanalar Vantuz - Hava Tahliye Vanaları BUHAR GRUBU ARMATÜRLERİ Glob (Baskılı) Vanalar Pistonlu Vanalar Buhar Vanası (Körüklü) Küresel Vanalar Kalorifer Manaları Pislik Tutucular Çek Vanalar PN 4, 6, 10, 25, 40 BASINÇ KADEMELERİNDE GG - 25 Demir Döküm GGG - 40/50 Sfero Döküm GS - C 25 Çelik Döküm W. Nr. 1.4301 ve 1.4401 Paslanmaz Çelik Döküm MttİKft Ankara Yolu 20. Km Sütçüler Köyü Baltalara Mevkii Kemalpaşa-İZMİR TEL 0.232.88716 30 (5 Hal) FAX: 0.232.88715 95 1203/3 Sokak No. 5/E Yenijehir/İZMİR TEL (232) 457 63 50-458 M 37 E-mail: d!kkanva!f@su»ronlim,(om Web Sitemiz: www.dikkanvah.com.tr Bankalar Caddesi Yanıkapı Sokak No. 38 Nadir Han Kat. 2/ 6 Karaköy- İSTANBUL TEL (212) 237 0413-255 39 99 FAX: (212) 255 09 99 DÖKÜM FMRİKUI 410 Sokak No. 11 Pınarba;ı-İZMİR TEL (232) 47918 08-47912 33-479 02 84 FAX:(232)47919 91
PARANIZ BUHAR'O
yeni ürünler Hazırlayan Ersoy BEY, MMO Merkez OYNAR ÇENELİ VİNÇ I Air Technical Industries, Mentor, Ohio adlı şirketin yeni ürünü olan 1 ve ileri geri hareket edebilen oynar çeneye sahip vinç, tutulması çok zor olan nesnelerin montajında, kaldırılmasında, taşınmasında çok amaçlı çözümler sunuyor. Yatay ve dikey eksenler etrafında 360.dönebilen ve zemininden 2.4 metreye kadar yükselebilen eklemli tutucu, istenen pozisyona kesin bir şekilde ulaşılabilmesi için teleskopik kolla desteklenmiştir. Tutucunun çene uzunluğu 13-20 mm arasında değişmekte ve istenen açı ve pozisyona gelebilmekte. Vinç 0.45'ten 9 tona kadar ağırlıktaki ve 4.3 metre uzunluktaki taşıyabilen ürün çeşitliliğine sahip. YÜKSEK ISIYA DAYANIKLI KAPLAMA Elektrik güç santrali ve uçaklar motor türbinlerinin kompresör kısmında kullanılan titanyum ve nikel alaşımları aşınma ve paslanmaya karşı hayli dirençli olmalarına rağmen, gaz akışlarındaki reaktiv malzemelerden kay- Turbindeki kaplamalar 760 C sınak( kir en menin önüne caklığa kadar direnç göster-....... melidirler. geçilememekte. Motorun kullanışına bağlı olarak, yapışkan organik kalıntı veya buharlaşmış ve parçalanarak ayrışmış inorganik tuzlar motor parçalarında kirlenmeye sebep olmakta. Bu maddeler türbin yüzeylerine yapışınca motor verimi düşmekte. Sermetech, o Limerick, Pa., geliştirdiği ultraince çoklu kaplama ile bu sorunu çözmekte. En üstteki kaplama metalik olmadığından elektrostatik birikim önleniyor. Türbin üreticilerini ilgilendiren bu alaşım diğer seçeneklerin aksine malzemeyi yıpratmıyor. Isı giriş bölümü HAREKET EDEN BİR PARÇASI BULUNMAYAN MOTOR ÇİFT GÖREVLİ MOTOR Bütünüyle yeni bir içten yanmalı motor tipi olan ve tasarlayanın ismiyle anılan Sanderson motoru aynen bir pompa gibi çalışmakta. Sanderson Nutator ismini verdiği tek parça bağlantı parçasını krank mili ve biyel kolunun yerine kullanmış. Şekilde kırmızı renkte görülen Nutator pistonların doğrusal hareketini dönme kuvvetine çevirmekte. Hareket veren mil ve Nutatorun kesiştiği noktanın değişmesiyle motorun vuruşu değişmekte. 120 hp-plus motorun ilk testleri yeni tasarımın diesel motorlara göre % 100 oranda güç artıracağını göstermekte. Sanderson'un bu tasarımı başka bir motorun hareket miline eklenmesi halinde yüksek verimli pompa ve kompresör olarak da çalışabilmekte. Hareket eden herhangi bir parçası bulunmayan yeni bir motor New Mexico'daki Los Alamos Ulusal Laboratuvarındaki bilim adamlarınca geliştirilmiş. ' Elektroakustik dönüştürücüye giren ses çıktısı Termoakustik Stirling motoru dışarıdan beslenen ısıyı helium içerisinde hareket eden akustik dalgaları yaratmak için kullanıyor. Oluşan basıncın yükselip alçalması çınlayıcının (resonator) 80 Hz. de titreşmesine sebep oluyor. Bu "ses" sonra mikrofon benzeri elektroakustik dönüştürücüyle (transducer) elektriğe çevriliyor. 700 Watt gücündeki prototipler bir otomobil motoru kadar verimli. - Popular Mechanics - Mechanical Engineering Dergilerinden çevrilmiştir. Mühendis ve Makina - Cilt: 41 Sayı: 481
,.-v :...-:;, ~^-\- r-''?-<; ;?-_ \ Carrier Klima Santralleri, Carrier lisansıyla Türkiye'de üretilip tüm dünyaya ihraç ediliyor! Carrier kalitesi dünyaca biliniyor. Bugünlerde dünyanın bildiği bir başka gerçek daha var: Carrier Klima Santralleri, Yani Carrier Klima Santrallerinin kalitesi dünyanın pek çok kentinde, pek çok modern yapıyı havalandırmak üzere Türkiye'den yola çıkıyor. Oysa sizin, aynı kaliteden yararlanmak için bir Alarko - Carrier'ı aramanız yeterli! CEN pr EN 1886 nolu Avrupa Klima Santralleri Standardına uygundur. Cihazların test edildiği ve onaylandığı Eurovent sertifikası vardır. Alarko Carrier Sanayi ve Ticaret A.Ş. İSTANBUL Necatibey Caddesi No: 84, 80030 Karaköy Tel: (0212) 251 84 00 PBX Faks: (0212) 293 77 01 ANKARA Sedat Simavi Sok. No: 48, 06550 Çankaya Tel: (0312) 440 79 10 PBX Faks: (0312) 440 79 30 İZMİR Akdeniz Caddesi No: 14 Daire 601 Kat: 6, 35250 İzmir Tel: (0232) 483 25 60 PBX Faks: (0232) 441 55 13 ADANA Ziyapaşa Bulvarı Çelik Apt. No: 25/5-6, 01130 Tel: (0322) 457 62 23 PBX Faks: (0322) 453 05 84 ANTALYA Metin Kasapoğlu Caddesi Küçûkkaya Sitesi A Blok No: 1/4, 07050 Tel: (0242) 322 87 66 PBX Faks: (0242) 322 66 64 Gerçek konfor ü r e t i
yeni ürünler Hazırlayan : Yılmaz YILDIRIM, İdris SEVEN ODTÜ Öğrenci fa wij»«* 4&â$\n% «Httustur. ftri*ftstt»ştnelen ftjaklna : " ' J*»an«9iotou56 küçük bir metal ııl&*3le imal odijr*iş;olmav«volan DİSKLERİ; BATARYALAR ARTIK DAHA UZUN ÖMÜRLÜ Kesintisiz güç kaynağı (KGK) sistemleri kurşun-asit bataryalarla uzun ömürlü ve düşük bakım maliyeti özelliklerine sahip. Ancak kullanımla birlikte ömürleri kısalmakta. Bataryalar sınırlı sayıda tekrar yükleme özelliğine sahip olduğundan ömür artırıcı herhangi bir gelişme kesintisizlik özelliğini kuvvetlendirmekte. Electric Povver Resarch Institute tarafından yürütülen bir araştırma projesi volan diskin atalet momentini kullanarak KGK'lere düşük maliyetli voltaj dalgalarına etkilelerini ve ani güç kesintilerini engelleyecek bir yenilik getirmekte. Active Povver Inc. of Austin, Texas firması tarafından üretilen volan diski KGK sistemlerine entegre edilerek, haftada 7 gün 24 saat güç gereksinimleri için kullanılmakta. TS200 CleanSource volan disk enerji depolama sistemi motor/jeneratör/volan disk araca entegre edilerek 160 kvv'a kadar gücü doğrudan akım otobüsünün güç kaynağı olarak depoluyor ve kullanıyor. Volan disk enerjiyi açısal momentum'u bir kısmi vakum içinde dönen çelik motorda depolamak volan disk KGK'den güç kullanarak ivmelenmekte, tam yüklenmiş hıza ulaşarak, sabit dönüş hızı (sabit devir/dakika) sağlamakta. Clean Source sistemi herhangi voltaj oynaması algıladığında programlanmış voltaj düzeyinde güç vermekte. GÜVENLE TIRMANAN TEKERLEKLİ SANDALYE Tekerlekli sandalyeler dışarıdan oldukça kullanışlı görünür. Ancak oturmak zorunda kaldığınızda,. kaldırım kenarının veya küçük bir engelin dahi Ağrı Dağı rolüne büründüğünü görürsünüz. Manchester kentinden Dean Karnen 3000 IBOT ismini verdiği bağımsız taşıyıcıda ciroskop kullanarak tekerlekli sandalyeyi yaşanabilir kılmış. Kullanılan ciroskop iki veya dört tekerle hareket eden sandalyeyi otomatik olarak dengelemekte. İki tekerlekli olanlar göz hizasında hareket ederken üst raflara ulaşmak için de uygun. Ancak kaldırım kenarlarına tırmanmak, otlar üzerinden geçmek, kum ve çakıllı yollarda gidilmek veya tepecikli arazide tırmanmak isteniyorsa dört tekerli olanı tercih edilmeli. Tekerlerin ara eksende dönmesiyle (resimdeki gibi) merdiven çıkıp inmek de mümkün. Mühendis ve Makina - Cilt: 41 Sayı: 481
Hazırl azırlayan A/ı/gun MMO Merkez oda 1 dan haberler TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI ŞUBE GENEL KURULLARI VE SEÇİMLERİ ÜZERİNE 18 şube ile ülke çapında örgütlenmiş olan Odamızın Şube Genel Kurulları ve seçimleri 15-16, 22-23, 29-30 Ocak ve 5-6 Şubat 2000 tarihlerinde yapıldı. Bilindiği üzere, Oda Genel Kurulu'ndan sonra Odamızın en önemli organı Şube Genel Kurullarıdır. Şube Genel Kurullarında, Odamızın kendi iç dinamikleri ile yarattığı bir değer olan, bağımsız ve demokratik kürsüler, örgütlü üyelerimiz tarafından kullanıldı. Örgütlü üyelerimiz, bireysel haklarını kullanarak, daha etkin, daha işlevsel ve daha demokratik bir Makina Mühendisleri Odası için, görüş ve önerilerini ifade ettiler. Şube Genel Kurullarında dile getirilen görüş ve önerilerin, seçilen delegeler tarafından Oda Genel Kurulu'nda sonuçlandırılacağını biliyoruz. Bilinmelidir ki; Makina Mühendisleri Odası, önceki çalışma döneminde olduğu gibi, önümüzdeki dönemde de, Çalışma İlkeleri doğrultusunda, örgütlü üyesinden aldığı güç ile emekten ve halktan yana politikalarını sürdürmeye devam edecektir. Şube seçimlerinde ne olmuştur? Her dönem olduğu gibi bu seçimlerde de, Makina Mühendisleri Odası'ndan rahatsız olanlar, Makina Mühendisleri Odası'nı potansiyel suçlu olarak görenler, Makina Mühendisleri Odası'nı teslim almak isteyenler, iktidar olanaklarını da kullanarak her türlü çabayı gösterdiler. İstediler ki; MMO, iktidarın yedek lastiği olsun. İstediler ki; MMO, MAI'ye, MIGA'ya, IMF'ye karşı çıkmasın. İstediler ki ; MMO nükleer çetelere, tahkime evet desin, istediler ki; emeğe ve halka karşı her türlü siyaset tarzı MMO'dan destek görsün, istediler ki; sistemin her türlü pisliğine karşı çıkan MMO, artık sussun, istediler ki; MMO rantçıların, kişisel çıkarcıların at oynattığı bir yer olsun, istediler ki ; MMO teslim alınsın. Ama tutmadı. Bakam, milletvekilleri, genel ve yerel iktidarların atanmış yöneticileri; demokratların, katılımcıların, çağdaşların karşısındaki listelerde yer aldı. Niyetler belli idi. Ama tutmadı. Ankara'da, istanbul'da, Eskişehir'de, Bursa'da; bu odanın devrimcileri, demokratları, ilericileri, yurtseverleri, ben çağımdan ve insanlıktan yanayım diyenleri; büyük bir coşku ve inançla, karanlığı sandığa gömdü. Oda sevdalısı üyeler sandıkta gereğini yapacaklardı ve yaptılar. Ellerine sağlık. Evet; bir kez daha altını çiziyoruz. MMO, Mesleki demokratik kitle örgütüdür. MMO, Antiemperyalisttir, yurtseverdir, emekten ve halktan yanadır MMO, MAI'ye, MIGA'ya IMF'ye tahkime, özelleştirmelere, çetelere karşıdır. MMO, Bağımsız ve demokratik bir Türkiye özlemi içerisindedir. MMO, Aydınlık bir Türkiye'den yanadır. Evet; bir kez daha altını çiziyoruz Bu ülkenin çetesi, rantçısı, kafatasçısı, şeriat özlemcisi ve karanlıktan yana olanları varsa, bilinsin ki; tüm bunlara karşı, bu ülkenin Makina Mühendisleri Odası da var. Şimdi Demokrat Oda Delegelerine önemli bir görev daha düşüyor. Haydi hep birlikte, Oda Genel Kurulu'nu bir Demokrasi Şölenine çevirelim. Oda Genel Kurulu kürsüsünü Türkiye Demokrasi Mücadelesinin bir parçası yapalım. Haydi Görev Başına. TMMOB Makina Mühendisleri Odası Yönetim Kurulu TIIIOİOI) fflakiaa fllühcfldi5lcri ODASI J8. OlflĞflfl 6EAEIKURUIU Çoğunluklu : 1-2 Nisan 2000 Çoğunluksuz : 8-9 Nisan 2000 MetşalKültür Mühendis ve Makina - Cilt: 41 Sayı: 481 13
oda'dan haberler Yeni binyılın ilk Şube Genel Kurul toplantıları ve seçimleri Ocak ayında yapılarak 2000-2001 dönemi için Şubelerimizin yöneticileri belirlendi. Şubelere göre seçimlere katılan gruplar ve aldıkları oylar aşağıdaki tablo da verilmiştir. 2000 YILI ŞUBE SEÇİM SONUÇLARI ŞUBE ADANA ÜYE SAYISI 2148 KULLANILAN OY SAYISI 849 KULLANILAN OY/ÜYE % 39,53 KATILAN GRUPLAR Demokrat Mühendisler Birleşmiş Mühendisler ALINAN OY 411 379 ANKARA 8817 3091 35,06 Çağdaş Mühendisler Meslekte Birlik 1855 1178 Çağdaş Mühendisler 281 ANTALYA 970 548 56,49 Etik 216 Meslekte Birlik 50 BURSA 2765 1223 44,23 Katılımcı Müh. 2000+1 Katılımcı Mühendisler 670 553 DENİZLİ 1781 238 13,36 Demokrat Mühendisler 233 DİYARBAKIR 1005 96 9,55 Demokrat Mühendisler 96 EDİRNE 660 150 22,73 Demokrat Mühendisler İsimsiz 105 33 ESKİŞEHİR 1408 494 35,09 Demokrat Mühendisler Meslekte Birlik 356 138 GAZİANTEP 657 275 41,86 Demokrat Mühendisler isimsiz 156 106 İÇEL 733 291 39,70 Çağdaş Üretken Mühen. Katılımcı Mühendisler 159 115 İSTANBUL 14226 3182 22,37 Demokrat Mühendisler Meslekte Birlik 1962 1219 İZMİR 5695 623 10,94 Çağdaş Demokrat Müh. 623 KAYSERİ 1200 167 13,92 Meslekte Birlik 164 KOCAELİ 2100 447 21,29 Demokrat Mühendisler Katılımcı Demokrat Müh. 247 187 KONYA 971 571 58,81 Meslekte Birlik Birlikte Hareket 288 268 SAMSUN 699 300 42,92 İsimsiz İsimsiz 153 118 TRABZON 747 57 7,63 İsimsiz 57 ZONGULDAK 917 114 12,43 Demokrat Mühendisler 113 GENEL 47499 12620 26,57 12393 14 Mühendis ve Makina - Cilt: 41 Sayı: 481
Makale MİLLENNİUM'DA YENİ BİR AKTARMA ORGANI KAVRAMI CVT (SÜREKLİ DEĞİŞKEN TRANSMİSYON) O. Nejat SEZGİN* O. Akın KUTLAR*' GİRİŞ j otorlu bir taşıtta, taşıtın motorundan tahrik aksına kadar gücü nakleden aktarma organları; hız dönüştürücü (kavrama), I moment dönüştürücü (vites kutusu) ve moment dağıtıcıdan (diferansiyel) meydana gelir (Şekil 1). Sürekli değişken hareket iletimi yani CVT fikrinin ortaya atılması hemen hemen ilk otomoilin icadı ile başlar. Dünya üzerinde 1975 yılından başlayarak günümüze kadar uzanan enerji kaynaklarının tükenmesine ait olaylar sonucunda taşıtların daha iyi yakıt ekonomisi, performans ve egzoz emisyonu sağlamaları ihtiyacı doğmuştur. Dolayısıyla bu ihtiyaç otomotiv mühendislerini, çalışmalarım daha gelişmiş güç aktarma organları üzerinde yoğunlaştırmalarına sevketmiştir. Bu çalışmada CVT teknolojisinin yapısı, teknik özellikleri ve gelişmeleriyle birlikte alışılagelmiş düz ve otomatik vites kutulanyla karşılaştırmalı olarak yapılan deneysel ve teorik yakıt tüketimi, ivmelenme-sabit hız performans test sonuçlan beraber incelenmiştir. Güç Kaynağı (Motor) \ Kavrama Vites Kutusu Kardan Mili Diferansiyel Şekil 1. Taşıt Güç Aktarma Organları CVT GİRİŞ Continuously variable transmission (CVT) use and concepts date back to the days of early motor vehicles. World events in the energy fields from 1975 up to now resulted in a need for improved fuel economy, performance and emission levels. This need motivated automotive engineers toward activities centreted around improved power train system management. improved poweı train system management is possible with a CVT This study describes the technical featrues of the transmission and the development of the CVT. The test results of vehicle performance and fuel ecomomy comparing with tranditional manuel and automatic gear boxes are included. Although control of these transmissions has presented significiant problems in the past, we have been able to achieve good driveability and fuel economy through the use of an integrated enginetransmission control philosophy. Sürekli değişken hareket iletimi yani CVT (Continuously Variable Transmission) fikrinin ortaya atılması hemen hemen ilk otomobilin icadı ile başlayan ve sınırsız vites çevrim oranına sahip kademesiz bir vites kutusundan başka birşey değildir (Şekil 2). 1886'da Alman otomotiv öncülerinden Daimler ve Benz ilk benzin yakıtlı otomobillerinde V-kayışlı CVT kullanmışlardır. Bunun için, otomatik vites değiştirme üniteleri ile özellikle hareketli makara sistemi kullanılarak otomobillere takılması konusunda birçok girişimlerde bulunulmuştur. [1] Bugün için otomobilin motorundan tahrik tekerleklerine olan güç ve moment iletimi görevinin hemen hemen tamamını hem oto- Verimli Çapın Değişimi Mak Yük. Mitli., İTÜ Makina Fakültesi Mak. Dr. Müh., İTÜ Makina Fakültesi Şekil 2. Basit Bir CVT Yapısı Mühendis ve Makina - Cilt: 41 Sayı: 481 15
Makale matik ve hem de manuel vites kutularında bulunan karşılıklı çalışan dişli çarklar gerçekleştirmektedir. Geçen yüzyıl boyunca otomobil imalatçıları ve transmisyon üreticileri alışılagelmiş vites kutusu tasarımlarını tekrar tekrar mükemmelleştirmeye çalışmışlar ve bu konuda kucak dolusu para harcamışlardır. Vites kutularının tartışılmaz üstünlüğüne ve egemenliğine rağmen CVT halen ortalıklarda dolaşmaktadır ve şayet modern CVT teknolojisinin geliştiricisi olan Hollanda Tillburg'dan mühendis Van Doorne'nin transmisyonu (Van Doorne Transmissie-VDT) dikkate alınırsa, CVT'nin zamanının geldiği anlaşılır. Kısaca bunun iki sebebi vardır: Birincisi; en son teknoloji CVT'lerin otomobillere uygulanmasıyla sağlanan yakıt ekonomisi ve sürüş performansı açısından bugünün karmaşık ve pahalı vites kutularını karşılaması, bunların pratik ve ekonomik olma sınırlarına yaklaşmış olmalarıdır. İkincisi ise yakıt tüketimine (Amerika'da CAFE şartları) ve egzoz emisyonuna dair giderek daralan sınır değerlere sahip yönetmelikler otomotiv mühendisleri üzerinde bir baskı oluşturmuş ve yüksek verimli, kararlı durumda çalışan motorların sınırlı devir sayısı kuşağı içerisinde çalıştırılması ve kullanılması durumunu düşünmelerine neden olmuştur. [1] Taşıt hızına bakılmaksızın motor hızının kontrol edilebilmesi CVT'lerin mükemmel olarak üstesinden gelebildiği bir durumdur. Bu da CVT'yi oldukça çekici hale getirmektedir. Daha da ileri gidilirse, bu çevreyle ilgili yeni yönetmeliklerin değişik tiplerdeki güç kaynaklarını kullanan hybrid taşıtların geliştirilmeleri konusunda bir baskı oluşturacağı düşünülmektedir. CVT teknolojisinin sunduğu ve bu işin olacağma dair belirtileri tanıdıkça VDT, Ford, Nissan, Volvo, Honda, Fuji Heavy Ind. Ltd., BMW gibi şirketlerin niçin CVT'lerin üretimi ve araştırma sahalarına yüksek miktarlarda yatırım yapmış olduklarını anlamak mümkün olabilir. [1] Giriş Şekil 3. CVT Konstrüksiyonu DAR «EK YÜKSEK HIZ CVT Konstrüksiyonu CVT, tahrik momentini motordan alıp tahrik miline iletme görevini çok sık kullanılan manuel ve otomatik transmisyonların aksine hidrodinamik prensipleri kullanan mekanizmaları ve kasnak çaplarının değişmesi prensibini kullanmaktadır. Modern bir CVT sistemi; temas yüzeyleri fazla derin olmayan koni şeklinde ve genişlikleri değişken bir çift kasnak arasında çalışan, çok sayıda plakadan oluşmuş çelik bir kayıştan meydana gelir (Şekil 3). İlginç olan şey, çelik kayışın tesadüfen icad edilmesidir. Van Doorne mühendisleri işe ince çelik bantlardan oluşan bir kayış dizaynı ile başlamışlardır. Fakat bantlar kasnaklar tarafından öylesine aşırı derecede yükleniyorlardı ki; hemen eğilip bükülmeye başlamışlardır, ikinci adımda bantların eğilmelerini önlemek için hareketli taşıyıcı çelik plakalar eklendi. Yapılan birkaç testten sonra mühendisler plakaların disklerin çevresinde birbirlerini iterek momenti iletecek şekilde davrandıklarını gördüler. Sonuç olarak itmeli blok V-kayışı, V- Çelik Plaka Şekil 4. CVT Çelik Kayış Konstrüksiyonu DfŞÜK HU: şeklindeki plakalara bağlantılı olan çelikten yapılmış, ince, düz gerilim bantlarından oluşmuştur (Şekil 4). Yaklaşık olarak 300 adet plaka vardır ve herbiri 2 mm kalınlığa, 25 mm genişliğe ve 12 mm derinliğe sahiptir. [1] Kayış, yay çeliğinden yapılmış bantlar yardımıyla birbirleriyle uygun aralıklarda birarada tutulan yüzlerce ince çelik plaka ihtiva eder ve temas yüzeylerinin fazla derin olmayan (sığ) koni şeklinde olmasından dolayı makaranın yüzeylerine açılmış 11 açılı V-yuvaları arasına oturur. Bu çelik plakalar maraging çeliğinden (karbon oranı az, 1/10 oranında Nikel ihtiva eden, martenzitik yapıya sahip, Rockwell sertliği za- 16 Mühendis ve Makina - Cilt: 41 Sayı: 481
Makale manla yükselen ve daha gevrek hale gelen, yüksek yorulma dayanımına sahip bir çeşit çelik cinsi) imal edildikleri için nispeten rijid bir yapıya sahiptir. Her makara kendi eksenleri etrafında dönüşlerini yaparken kayış üzerindeki elemanları aşağı doğru sıkıştırır. Bant kümeleri sürtünmeden sakınmak için karşılıklı olarak çok dar toleranslara sahiptir. 2 ile 6 mm arasındaki kalınlığa sahip plakalar, bantlar üzerinde serbestçe hareket edebilir ve birbirlerini ileriye doğru iterler (Şekil 5). [1] Kısaca motor krank miline takılan giriş makarası temel olarak sıkıştırma ile yüklenen plakaları çıkış makarasına doğru iter ve onun dönmesine neden olur. Başka bir ifadeyle plakalar döndüren makaradan döndürüttki Kayış Ktm rt CVT TİPLERİ Esas olarak 5 ana kategoriye ayrılan çok sayıda CVT çeşidi bulunmaktadır. Bunlar,- sürtünmeli, çekmeli, hidrostatik, hidrokinetik ve elektrikli tipleridir. Oto- 4- Fren Kavraması 5- CVT Kayış-Kasnak 1 - Moment Dönüştürücü 2- Yağ Pompası 3- Episiklik Dişli Takımı 6- Ara Dişli Kutusu 7- Differansiyel i Şekil 6. Modern CVT Sistemi \fcmrac -J.--J V / LL o««ft«mri{«i«ı> ', X / ^ ÇIKIŞ /' '\ / (Tckcrk*k»> VayÇeU i '; / 'M Bant \*2&^< Kaysr Kasnaklar f V~Kayıj Elemanı K«Jti K*k FWa> Şekil 5. CVT Çelik Kayış-Kasnak Sistemi len makaraya doğru pompalanır. Plakalar sıkıştırma etkisi ile takıldıkları bantlar üzerinde gerginleşir, birbirlerini iterler ve plakalar ile makaralar arasmdaki temas kuvvetleri nedeniyle giriş momenti enine yönde eksenel sürtünme kuvvetine dönüştürülür. Sürtünme kuvvetlerinin toplamı, döndüren makaradan döndürülen makaraya doğru momenti ileten plaka kümesinin üzerinde itme kuvveti oluşmasına neden olur. Döndürülen makarada itme kuvveti çıkış momenti şekline dönüştürülür. [2] Bu şekildeki itmeli kayış kurgusu, klasik çekme kayışını paramparça edecek büyüklükteki momentlerin problemsiz iletilmesini sağlar. Bantlar pimler yardımıyla blok elemanlarına kilitlenir. Kısaca bir CVT sistemi temel olarak Şekil 6'da görüldüğü üzere çelik kayış, çelik kayış bağlantıları (çelik plakalar), episiklik dişli düzeneği, çok yüzeyli kavrama ve hidrolik yağ pompası vb., gibi birkaç temel elemandan meydana gelir: motiv sektöründe çekme güçlü ve hidrokinetik CVT'ler en çok kullanılanlarıdır. Üretimi yapılan en belirgin tipleri ise PIV zincir tahrikli, Kumm düz kauçuk kayışlı, çekme tahrikli, hidrostatik ve hidrodinamik (moment dönüştürücülü) CVT'dir. [3] 1. PIV Zincir Tahrikli CVT: PIV zincir tahrik sistemi iki farklı yarıçaptaki makaraları birleştiren metalik bir zincir kayıştan meydana gelir. Döndüren ve döndürülen makaralardan herbiri bir sabit döner oluklu ve bir kayar döner oluklu kasnaklardan meydana gelir. Döndüren makara üzerindeki kayar oluk döndürülen makaranın diğer yüzüne yerleştirilir. Birbirine uyumlu bir şekilde döndüren ve döndürülen olukların her ikisi de hareket ettirilerek V-kesitli yivler içerisinde kayışın aşağı yukarı hareket etmesine izin verilir ve hız oranı değiştirilir. Bu tip kuruluş tarzı dönme eksenlerinin sabit kalmasına izin verir ve zincir kayış içerisinde oluşacak boşlukların önüne geçer. 2. Kumm Düz Kauçuk Kayışlı CVT : Konstrüksiyon ve çalışma prensibi bakımından PIV zincir tahrikli CVT'ye çok benzer. Bununla birlikte göze çarpan farklı özelliği metal zincir kayışla karşılaştırıldığında kauçuk kayışın daha yüksek olan sürtünme katsayısıdır. 3. Çekme Güç Tahrikli CVT: Çekme tahriği sürtünmeli tahrikten prensip olarak tamamen farklı çalışır. Bu sistem ortam olarak elasto-hidrodinamik akışkan filmi kullanır ve böylece döner makaradan diğerine gücü iletir, iki tane döner makama arasına püskürtülen akışkan 580000 psi gibi son derece büyük hidrodinamik basmca sahiptir. Mühendis ve Makina - Cilt: 41 Sayı: 481 17
Makale 4. Hidrostatik CVT: Hidrostatik CVT sistemi, değişken stroklu hidrostatik bir pompa ve değişken stroklu hidrostatik bir motordan meydan gelir. Motor şaftı çıkış olarak alınırken pompa şaftı giriş olarak alınır. Pompa stroğunu, motor stroğunu ve sistem basıncını değiştirerek hız oranı ve çıkış momenti kontrol edilebilir. 5. Hidrodinamik CVT : Moment dönüştürücüler geçmişte hidrodinamik transmisyon olarak kullanılmışlardır. Halbuki günümüzde hız yerine çıkış momentini arttırmak için otomatik transmisyonlarda kullanılır. Sistem temel olarak bit türbin, stator, yöneltici pervane ve gücü ileten akışkandan oluşur. Düşük motor momentlerinde hidrostatik CVT en büyük, PIV zincir CVT ise en düşük verime sahiptir. Kumm's düz kauçuk kayış CVT tipleri arasmda en verimli olanıdır. [3] KESİNTİSİZ HIZ ÇEVRİM ORANLARI CVT basit olarak genişliği değişken, V-şekilli ve arasında kompozit çelik kayışm bulunduğu bir çift kasnaktan oluşur. Her kasnak iki adet ve herbiri kısa, yarı konik yüzeyden meydana gelir. Kasnaklar mil üzerinde bulunur ve kasnaklarm bir yarısı mile katı bir şekilde monte edilirken diğer yansı doğrusal bilyalı yuvalar üzerinde eksenel yönde kayma serbestliği olacak şekilde monte edilir. Değişken hız oranlan birinci giriş kasnağı yardımıyla sıkı temas halinde bulunan kayışm efektif çapmm arttırılması veya azaltılması sonucunda ve buna cevap olarak ikinci çıkış kasnağının çalışma çapmda azalma veya genişleme yaratılarak elde edilir (Şekil7). Birinci giriş yarı kasnaklar eksenel yönde birbirlerine yaklaştıklan zaman, aralarında dönen V-şekilli kayış sıkıştırılır ve daha geniş çapta dönecek şekilde konik duvarlar üzerinde tırmanmaya zorlanır. Tam aksine kayış uçsuz ve genişlemeyen bir kayış olduğu için, ikinci çıkış kasnak yarıları birbirlerinden ayrılmaya zorlanır, bu hareket de kayışm içeriye, daha küçük çapa doğru harekete zorlar (n çıkış > n giriş ) (Şekil 7.b). Bunun tersi olarak ikinci çıkış yan kasnakların birbirlerine doğru yaklaşacak şekilde çekilmesi sonuçta dönen kayışın çapmm genişlemesine neden olur. Bu nedenle karşı tarafta kayışın sardığı birinci giriş kasnağının çapı düşürülür (n giriş > n çık?ş ) (Şekil 7.a). [2] 1:1 hız çevrim oranı her iki birincil ve ikinci kasnaklarm aynı kayış çapmda çalışması ile sağlanır (n g j r j ş = riç^). Ford Fiesta örneğinde kasnaklar alt 2.6:1 ve üst 0.445:1 arasmda daimi değişken bir çevrim oranı sağlar. Aynca kayış çıkış kasnağı mili ve son ayna dişli arasındaki 1.4:1 civarında çevrim oranına sahip bir ara dişli düzeni kullanılır. [2] ÇEVRİM ORAN KONTROL SİSTEMİ Değişik hız oranı kontrolü, birincil ve ikincil kayar kasnak servo silindirlerine yağ basıncını sağlayan düz dişli tip hidrolik bir pompa ve kontrol ünitesi ile elde edilir. Oluşan çıkış hızım düşürmek için kayar yarı kasnak eksenel yönde içeri veya yükseltmek için dışarı doğru uygun şekilde daha geniş birincil servo silindiri ile meydana getirilen basmç yardımıyla hareket ettirilir böylece hız oranı oluşumları kontrol edilir. Kayışm kaymasını önlemek için gerekli silindir basıncı en düşük hız oranı oluşumunda ileri kaydırma için yaklaşık 22 bar ile en yüksek hız oranı oluşumu için yaklaşık 8 bar arasmda değişir. Hız oranı oluşumu ve kayış kenetlenme yükü kontrolü birincil kasnak pozisyonu yol sensörü ile elde edilir. ' MâûrveTajıl '- ' KamiPo» 1 HıaSensM S««I f Şekil 7. Hız Oranları Oluşumu Şekil 8. Modern CVT Sistemi 18 Mühendis ve Makina - Cilt: 41 Sayı: 481