TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI

TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu Sunumu Durmuş YILMAZ Başkan 24 Haziran 21 1

Sunum Planı I. Genel Değerlendirme II. III. Küresel Kriz ve Türkiye ye Etkileri Türkiye Ekonomisindeki Son Gelişmeler IV. Para Politikası V. Maliye Politikası VI. Enflasyon Görünümü 2

I. Genel Değerlendirme 3

İktisadi Faaliyette Toparlanma Devam Ediyor Mevsimsellikten Arındırılmış Reel GSYİH (24 1.Ç 29 4.Ç, 28 1.Ç=1) 15 1 1 96.9 95 9 85 86.6 8 75 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 24 25 26 27 28 29 Kaynak: TÜİK, TCMB 4

İstihdamda Canlanma Sinyalleri Alınıyor Mevsimsellikten Arındırılmışİşsizlik Oranları (Ocak 27 - Mart 21, yüzde) 2 18 Tarım Dışı İşsizlik Oranı 18.3 15.9 16 14.9 14 12.6 12.7 12 1 9.9 İşsizlik Oranı 8 1-7 3-7 5-7 7-7 9-7 11-7 1-8 3-8 5-8 7-8 9-8 11-8 1-9 3-9 5-9 7-9 9-9 11-9 1-1 3-1 Kaynak: TÜİK, TCMB 5

Krediye Erişim İmkanı Artıyor Firma ve KOBİ Kredileri (Ocak 28 Nisan 21, Ocak 28=1) 17 16 KOBİ Hariç Firma Kredileri 15 14 13 12 11 KOBİ Kredileri 1 9 1-8 3-8 5-8 7-8 9-8 11-8 1-9 3-9 5-9 7-9 9-9 11-9 1-1 3-1 Kaynak: BBDK, TCMB 6

Düşük Faiz Ortamı Devam Ediyor Şili Tayland Türkiye* Çek C. Kore Filipinler Meksika Malezya Macaristan G.Afrika Polonya Çin Brezilya Reel Politika Faiz Oranları (Haziran 21, yüzde) -3. -2. -1.. 1. 2. 3. 4. 5. 45 4 35 3 25 2 15 1 5 8-1 Reel Piyasa Faizi (Gösterge DİBS Faizi, Ağustos 21 Haziran 21, yüzde) 2-2 8-2 2-3 8-3 2-4 8-4 2-5 8-5 2-6 8-6 2-7 8-7 2-8 8-8 2-9 8-9 2-1 * Borçlanma Faiz Oranı Kaynak: Bloomberg, TCMB * 12 Aylık Enflasyon Beklentileri kullanılmıştır. Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, TCMB 1 9 8 7 6 5 4 3 2 1 4-9 Türkiye ve Yunanistan 5 Yıllık CDS Primleri (Nisan 29 Haziran 21) 5-9 6-9 7-9 8-9 Kaynak: Bloomberg, TCMB Türkiye 9-9 1-9 11-9 12-9 Yunanistan 1-1 2-1 3-1 4-1 5-1 6-1 1. 9. 8. 7. 6. 5. 4. 3. 2. Seçilmiş Ülkelerde 1 Yıllık Euro Cinsi Tahvil Getirisi 9.5 Yunanistan 6.9 İzlanda 6.3 Romanya 6. Letonya 5.6 5.5 5.4 5.3 5.1 Portekiz Kaynak: Bloomberg, TCMB (Haziran 21, yüzde) İrlanda Türkiye Litvanya Macaristan 4.6 4.4 İspanya Polonya 4. 4. İtalya Slovakya 3.1 Fransa 2.8 Almanya 7

Düşük Faiz Ortamı Devam Ediyor Yunanistan da Devlet İç Borçlanma Faiz Oranı* ve Avrupa Merkez Bankası Politika Faiz Oranı (Şubat 29 Haziran 21, yüzde) Türkiye de Devlet İç Borçlanma Faiz Oranı* ve TCMB Borçlanma Faizi Oranı (Şubat 29 Haziran 21, yüzde bileşik) 2 2 18 16 14 Yunanistan 2 Yıl Vadeli Faiz Oranı 18 16 12 1 14 8 6 12 1 Gösterge DİBS Faizi 4 2 Avrupa Merkez Bankası Politika Faizi 8 6 TCMB Borçlanma Faizi 2-9 3-9 4-9 5-9 6-9 7-9 8-9 9-9 1-9 11-9 12-9 1-1 2-1 3-1 4-1 5-1 6-1 2-9 3-9 4-9 5-9 6-9 7-9 8-9 9-9 1-9 11-9 12-9 1-1 2-1 3-1 4-1 5-1 6-1 * 2 Yıl Vadeli Kaynak: Bloomberg, TCMB * 2 Yıl Vadeli Kaynak: BDDK, TCMB 8

Bu Noktaya Nasıl Gelindi? Yunanistan ve Türkiye nin Borç Stoku (26 211*, GSYİH ye oranı, yüzde) Yunanistan ve Türkiye nin Bütçe Açığı (26 211*, GSYİH ye oranı, yüzde) 14 12-2 1-4 8 6 Maastricht kriteri -6-8 -1 Maastricht kriteri 4-12 2-14 Yunanistan Türkiye -16 Yunanistan Türkiye 26 27 28 29 21 211 26 27 28 29 21 211 *Orta Vadeli Program Hedefleri (21-211) ve Avrupa Komisyonu beklentileri Kaynak: Avrupa Komisyonu, Hazine Müsteşarlığı, TCMB *Orta Vadeli Program Hedefleri (21-211) ve Avrupa Komisyonu beklentileri Kaynak: Avrupa Komisyonu, Hazine Müsteşarlığı, TCMB 9

Piyasa Faizi Düşük Seviyelerde Nasıl Kalabilir? Risk Primi Kamu Borcu Sürdürülebilirliği ve Mali Disiplin Nominal Faiz Enflasyon Basiretli para ve maliye politikaları, rekabeti artırıcı düzenlemeler Reel Faiz Yurtiçi tasarrufları artıracak yapısal reformlar 1

Kamu Borcu ve Mali Disiplin Orta Vadeli Program daki öngörülerin ve yapısal reformların hayata geçirilmesi, Mali Kural ile ilgili yasal düzenlemelerin tamamlanması, Kamu borcunun sürdürülebilirliği ile ilgili kaygıların oluşmasını önleyecek, maliye politikasında orta ve uzun vadeli öngörülebilirliği sağlayacak ve güven ortamını pekiştirecek diğer uygulamalar, Türkiye nin risk priminin düşmesine ve faizlerin uzun süre düşük seviyelerde kalmasına yardımcı olacaktır. 11

Yurtiçi Tasarruflar Nasıl Artırılabilir? Bireysel emeklilik sistemine katılımın artması, Emeklilik yaşının 42 den 65 e yükseltilmesi, Sermaye piyasalarının geliştirilmesi, Finansal eğitime daha fazla önem verilmesi gibi atılan ve ileride atılabilecek adımlar Türkiye de tasarruf eğilimini olumlu yönde etkileyecektir. 12

Enflasyon Görünümü Geçici unsurların kademeli olarak ortadan kalkmasıyla enflasyonun düşüş eğilimini sürdüreceği tahmin edilmektedir. Enflasyon Gerçekleşmeleri, Tahminler ve Hedefler (Eylül 28 Mart 213, yüzde) 14 12 1 8 Kontrol Ufku 6 4 Tahmin Aralığı* 2-2 Çıktı Açığı Yıl Sonu Hedefleri Belirsizlik Aralığı -4-6 -8-1 9-8 12-8 3-9 6-9 9-9 12-9 3-1 6-1 9-1 12-1 3-11 6-11 9-11 12-11 3-12 6-12 9-12 12-12 3-13 *Enflasyonun tahmin aralığı içinde kalma olasılığı yüzde 7 tir. Kaynak: TCMB 13

II. Küresel Kriz ve Türkiye ye Etkileri 14

Küresel Krizin Çıkış Nedenleri Hızlı büyüme dönemlerinde reel politika faizlerinin uzun süre düşük düzeylerde tutulması, borçluluk oranlarında aşırı artışa neden olabileceğinden finansal istikrar için bir risk unsurudur. 12 ABD de Reel Politika Faizi ve Hanehalkı Borçluluk Oranında Yıllık Değişimin GSYİH ye Oranı (Ocak 1984 Aralık 28, yüzde) 1 8 6 Borçluluk Oranı Aşırı Borçlanma (23-27) 4 2-2 -4 Reel Politika Faizi Aşırı düşük faiz (22-26) 1984 1985 1986 1987 1988 1989 199 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2 21 22 23 24 25 26 27 28 Kaynak: Bloomberg, TCMB 15

Küresel Ekonomide Toparlanma Sinyalleri Küresel ekonomide 29 yılının son çeyreğinde belirginleşen toparlanma eğilimi, 21 yılının ilk çeyreğinde de devam etmiştir. Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkelerde Sanayi Üretimi (Ocak 25 Nisan 21, yıllık yüzde değişim) Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkelerde PMI Gerçekleşmeleri (Ocak 25 Mayıs 21) 2. 15. Gelişmekte Olan Ülkeler 6 Gelişmekte Olan Ülkeler 1. 55 5. 5. -5. 45-1. -15. Gelişmiş Ülkeler 4 Gelişmiş Ülkeler -2. 25 26 27 28 29 21 35 25 26 27 28 29 21 Kaynak: Bloomberg, TCMB Kaynak: Bloomberg, TCMB 16

Küresel Ekonomide Toparlanma Sinyalleri En büyük ihracat pazarımız olan Avrupa Birliği ne ilişkin büyüme beklentilerinin görece düşük seyretmesi, dış talepteki toparlanmanın yavaş olacağına işaret etmektedir. 21 Yılı Büyüme Tahminleri (yıllık yüzde değişim) Türkiye nin Dış Talep Endeksi* (Mart 26 Aralık 211, Haziran 28=1) 7 6 5 4 3 3.1 4.2 3.1 Nisan 9 Ekim 9 Nisan 1 3.7 5.2 18 16 14 12 1 98 Küresel İktisadi Faaliyet Endeksi 2 1-1 1.9. 1.5 -.3.5 1. 1.5 Dünya ABD AB Türkiye 96 94 92 9 3-6 7-6 11-6 3-7 7-7 11-7 3-8 7-8 11-8 Türkiye nin Dış Talep Endeksi 3-9 7-9 11-9 3-1 7-1 11-1 3-11 7-11 11-11 Kaynak: IMF, TCMB * Türkiye nin dış talep endeksinin hesaplanmasında, ülkelerin Türkiye nin ihracatı içindeki payları ile ağırlıklandırılmış GSYİH verileri kullanılmıştır. Kaynak: Bloomberg, Consensus Forecasts, IMF WEO, TUİK, TCMB 17

Küresel Riskler Krediler ve İşsizlik Kredi piyasalarındaki sorunların kısmen devam etmesi ve işsizlik oranlarının yüksek seviyelerini koruması geleceğe dönük belirsizlikleri artırmaktadır. ABD ve Euro Bölgesi Kredi Gelişmeleri (Ocak 2 Mayıs 21, yıllık yüzde değişim) ABD ve Euro Bölgesinde İşsizlik Oranı (Ocak 1995 Mayıs 21, yüzde) 15. 12 11 Euro Bölgesi 1. 1 9 5. Euro Bölgesi 8. 7 6 ABD -5. ABD 5 4-1. 3 2 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 1995 1996 1997 1998 1999 2 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 Kaynak: Bloomberg, TCMB Kaynak: Bloomberg, TCMB 18

Küresel Riskler Kamu Maliyesi Özellikle gelişmiş ülkelerde uygulanan genişleyici maliye politikalarının bir sonucu olarak hızla artan bütçe açıkları ve kamu borç stokları, uzun vadeli faiz oranlarını artırarak özel talebi olumsuz yönde etkileyebilecek önemli bir risk unsurudur. Faiz Dışı Fazla* (25-215, GSYİH ye oranı) Kamu Borç Stoku (25-215, GSYİH ye oranı) 3 2 1 Gelişmekte olan G-2 Ülkeleri 14 12 1 Gelişmiş G-2 Ülkeleri -1 8-2 6-3 -4-5 -6 Gelişmiş G-2 Ülkeleri 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 215 4 2 Gelişmekte olan G-2 Ülkeleri 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 215 *Devresel etkilerden arındırılmış Kaynak: IMF WEO Nisan 21 Kaynak: IMF WEO Nisan 21 19

Küresel Riskler Risk Primleri Son dönemde borç yükü yüksek ülkelerin risk primlerinde sert yükselişler gözlenmektedir. Türkiye nin risk primi ise, güçlü bankacılık sistemi ve düşük borçluluk oranının verdiği destek ile göreli olarak istikrarlı seyrini korumuştur. 1 Seçilmiş Ülkelerin CDS Primleri* (Nisan 29 Haziran 21) 9 8 Yunanistan 7 6 5 4 3 2 1 Portekiz İspanya İtalya Türkiye 4-9 5-9 6-9 7-9 8-9 9-9 1-9 11-9 12-9 1-1 2-1 3-1 4-1 5-1 6-1 *5 Yıllık Kaynak: Bloomberg, TCMB 2

Türkiye de Finansal İstikrar Tarihsel olarak oynaklığı en yüksek ve küresel risk iştahına en duyarlı para birimlerinden olan Türk lirasının küresel kriz boyunca sergilediği göreli istikrarlı seyir, 21 yılının ilk çeyreğinde de devam etmiştir. Döviz Kuru Sepeti ve EMBI+ Türkiye (Haziran 27 Haziran 21) Seçilmiş Ülkelerin Kur Oynaklığı* (Ocak 26 Haziran 21) 2.1 2. 1.9 TL / Kur Sepeti (,5 Euro+,5 ABD doları) 16 14.4 Gelişmekte olan ülkelerde kur oynaklığı aralığı 1.8 12.3 1.7 1 1.6 1.5 8.2 Türkiye 1.4 6 1.3 4.1 1.2 1.1 1. 6-7 8-7 1-7 12-7 2-8 4-8 6-8 8-8 1-8 EMBI+ Türkiye (sağ eksen) 12-8 2-9 4-9 6-9 8-9 1-9 12-9 2-1 4-1 6-1 2. 1-6 4-6 7-6 1-6 1-7 4-7 7-7 1-7 1-8 4-8 7-8 1-8 1-9 4-9 7-9 1-9 1-1 4-1 Kaynak: Bloomberg, TCMB *5 Günlük standart sapma; Brezilya, Şili, Çek Cum., Macaristan, Meksika, Yeni Zelanda, Polonya, G. Afrika, G. Kore (en yüksek ve en düşük değerler) Kaynak: Bloomberg, TCMB 21

ABD Doları Karşısında Yerel Para Birimlerinin Değer Kazancı (Ocak 21 tarihinden itibaren, yüzde değişim) 1 5 5 2 2-5 -1 7 7 7 5 4 3 2 2 2 2-1 -1-2 -3-2 -3-5 -8-8 -1-1 -13-12 -13-17 -17-15 -14-2 -17-25 -23 22 Brezilya G.Afrika Endonezya Şili Kolombiya Peru Meksika Malezya Tayland G.Kore Hindistan Hırvatistan Filipinler Ukrayna Türkiye Çek Cum. Vietnam Polonya Arjantina Romanya Macaristan Sırbistan Malezya Kolombiya Hırvatistan Meksika Endonezya Tayland Peru Hindistan Ukrayna Filipinler G.Afrika G.Kore Brezilya Vietnam Arjantina Türkiye Şili Çek Cum. Polonya Romanya Macaristan Sırbistan 3 2 1-1 -2-3 -4 Türkiye de Finansal İstikrar Diğer gelişmekte olan ülkelerle kıyaslandığında, Türk lirasının değerinde önemli bir değişim gözlenmemektedir. ABD Doları Karşısında Yerel Para Birimlerinin Değer Kazancı (Ocak 29 tarihinden itibaren, yüzde değişim) 27 24 19 18 16 1 1 8 6 7 7-28 Kaynak: Bloomberg, TCMB Kaynak: Bloomberg, TCMB

21 ve 28 Krizi Karşılaştırması 21 krizine kıyasla mevcut durumda iktisadi faaliyette daha hızlı bir toparlanma yaşanmaktadır. 15 21 ve 28 Krizlerinde GSYİH* (Reel Seviye, Mevsimsellikten Arındırılmış) 1 95 9 85 Mevcut Durum 21 Krizi t-2 t-1 t t+1 t+2 t+3 t+4 t+5 t+6 t+7 t+8 t+9 *t dönemi değeri 1 olarak alınmıştır. t dönemi 21 krizi için 2Ç4 ve mevcut durum için 28Ç3 tür. Kaynak: TÜİK, TCMB 23

21 ve 28 Krizi Karşılaştırması Mevcut durumun 21 krizi ile farkı, Türkiye ekonomisinin olağanüstü bir küresel talep şokuna maruz kalmasıdır. Yurt içi talep, 21 krizinin aksine daha sınırlı oranda daralırken, net ihracatta düşüş daha yüksek oranda gerçekleşmiştir. 21 Krizi ve Türkiye Ekonomisi (2 2.Ç 23 1.Ç, Mevsimsellikte Arındırılmış) 28 Krizi ve Türkiye Ekonomisi (28 1.Ç 29 3.Ç, Mevsimsellikte Arındırılmış) 115 11 GSYİH Nihai Yurt İçi Talep Net İhracat 115 11 GSYİH Nihai Yurt İçi Talep Net İhracat 15 15 1 1 95 95 9 9 85 85 8 8 t-2 t-1 t t+1 t+2 t+3 t+4 t+5 t+6 t+7 t+8 t+9 t-2 t-1 t t+1 t+2 t+3 t+4 t+5 t+6 t+7 t+8 t+9 *t dönemi değeri 1 olarak alınmıştır. t dönemi 21 krizi için 2Ç4 tür. Kaynak: TÜİK, TCMB *t dönemi değeri 1 olarak alınmıştır. t dönemi mevcut durum için 28Ç3 tür. Kaynak: TÜİK, TCMB 24

İşgücü Piyasası Yurt içi talebin verdiği destek ile tarım dışı istihdamda düşüş, 21 krizine göre daha sınırlı olmuş, dış talep şoku nedeniyle sanayi istihdamında daha sert bir azalış yaşanmıştır. 21-28 Krizleri ve Tarım Dışıİstihdam* (Kişi, Mevsimsellikten Arındırılmış) 21-28 Krizleri ve Sanayi İstihdamı* (Kişi, Mevsimsellikten Arındırılmış) 16 18 14 14 12 1 1 96 98 96 Mevcut Durum 21 Krizi 92 Mevcut Durum 21 Krizi 94 t-2 t-1 t t+1 t+2 t+3 t+4 t+5 t+6 t+7 t+8 t+9 *t dönemi değeri 1 olarak alınmıştır. t dönemi 21 krizi için 2Ç4 ve mevcut durum için 28Ç3 tür. Kaynak: TÜİK, TCMBc 88 t-2 t-1 t t+1 t+2 t+3 t+4 t+5 t+6 t+7 t+8 t+9 *t dönemi değeri 1 olarak alınmıştır. t dönemi 21 krizi için 2Ç4 ve mevcut durum için 28Ç3 tür. Kaynak: TÜİK, TCMB 25

III. Türkiye Ekonomisindeki Son Gelişmeler 26

Türkiye Ekonomisi Son dönemde açıklanan veriler iktisadi faaliyetteki ılımlı toparlanma sürecinin devam ettiğini göstermektedir. Mevsimsellikten Arındırılmış Reel GSYİH (24 1.Ç 29 4.Ç, 28 1.Ç=1) Büyümenin Bileşenleri (28 1.Ç 29 4.Ç, bir önceki yılın aynı dönemine göre, yüzde katkı) 15 1 1 Net İhracat 1 96.9 5 95 9-5 85 86.6 8-1 Nihai Yurt İçi Talep 75 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 24 25 26 27 28 29-15 1 2 3 4 1 2 3 4 28 29 Kaynak: TÜİK, TCMB Kaynak: TÜİK, TCMB 27

Türkiye Ekonomisi Türkiye, Doğu Asya ülkeleriyle birlikte 29 yılının dördüncü çeyreğinde en hızlı büyüyen ülkeler arasında yer almıştır. Türkiye nin 21 yılında da hızlı büyüyen ekonomiler arasında yer alması beklenmektedir. 12 1 8 6 4 29 Yılı Dördüncü Çeyrek Büyüme Oranları (yıllık yüzde değişim) 11 1 9 8 7 6 21 Yılı Büyüme Oranı Beklentileri (yıllık yüzde değişim) 2 5 4-2 3-4 -6-8 2 1-1 Çin Kore Tayland Türkiye Hindistan Endonezya Malezya Brezilya Polonya Filipinler Kolombiya İsrail Yeni Zelanda Güney Afrika Rusya Meksika Çek Cum. Macaristan Romanya Çin Hindistan Brezilya Malezya Endonezya Peru Türkiye G. Kore Rusya Arjantin Tayland Şili Meksika Filipinler İsrail Kolombiya Polonya G. Afrika Çek Cumh. Macaristan Kaynak: Consensus Forecasts, Mart 21 Kaynak: Consensus Forecasts, Mayıs 21 28

Özel Tüketim İlk çeyreğe ilişkin GSYİH verilerinin, özel tüketim harcamalarındaki kademeli toparlanmanın yılın ilk çeyreğinde de devam ettiğini teyit etmesi beklenmektedir. Reel Özel Tüketim Harcamaları* (25 1.Ç 21 1.Ç, 27 4.Ç = 1) 15 1 1 97.1 95 9 85 89.2 Tahmin 8 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 25 26 27 28 29 21 *Mevsimsellikten Arındırılmış Kaynak: TÜİK, TCMB 29

Özel Yatırım Özel yatırım harcamaları, 29 yılının ortasından bu yana artış eğilimi sergilemekle birlikte düşük seviyesini sürdürmektedir. Reel Özel Yatırım Harcamaları* (25 1.Ç 21 1.Ç, 28 1.Ç = 1) Sabit Sermaye Yatırım Harcama Beklentisi (Nisan 27 Mayıs 21, yüzde) 11 1 Özel İnşaat Yatırımları 3 2 1 9 8-1 -2 7-3 6 Özel Makine-Teçhizat Yatırımları Tahmin -4-5 5 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 25 26 27 28 29 21-6 4-7 7-7 1-7 1-8 4-8 7-8 1-8 1-9 4-9 7-9 1-9 1-1 4-1 *Mevsimsellikten Arındırılmış Kaynak: TÜİK, TCMB Kaynak: TCMB 3

Üretim Gelişmeleri Sanayi üretimi, 29 yılının ikinci çeyreğinden itibaren artış eğilimine girmiştir. Bununla birlikte dış talebe ilişkin belirsizlikler sanayi üretiminin kriz öncesi seviyelere geri dönmesini geciktirmektedir. 15 1 Mevsimsellikten Arındırılmış Sanayi Üretim Endeksi (Ocak 25 Nisan 21, Mart 28=1) 1. 85 8 Mevsimsellikten Arındırılmışİmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranı (Ocak 27 Mayıs 21, yüzde) 79.4 95 94.4 75 9 85 7 65 71.5 8 79.6 6 61. 75 55 1-5 5-5 9-5 1-6 5-6 9-6 1-7 5-7 9-7 1-8 5-8 9-8 1-9 5-9 9-9 1-1 1-7 4-7 7-7 1-7 1-8 4-8 7-8 1-8 1-9 4-9 7-9 1-9 1-1 4-1 Kaynak: TÜİK, TCMB Kaynak: TCMB 31

Üretim Gelişmeleri Sermaye malları, ara malları ve dayanıksız tüketim malları üretiminde ılımlı bir toparlanma süreci gerçekleşmektedir. 15 Ara Malları, Dayanıksız Tüketim Malları ve Sermaye Malları Üretimi* (Ocak 25 Nisan 21, 25=1) 14 Ara Malları Üretimi 13 12 11 1 9 8 Dayanıksız Tüketim Malları Üretimi Sermaye Malları Üretimi 7 1-5 5-5 9-5 1-6 5-6 9-6 1-7 5-7 9-7 1-8 5-8 9-8 1-9 5-9 9-9 1-1 * Mevsimsellikten arındırılmış Kaynak: TÜİK, TCMB 32

Talep Göstergeleri Gelecek 3 aya ilişkin iç piyasa ve ihracat sipariş beklentilerinde ılımlı bir artış gözlenmektedir. Talep Göstergeleri (Ocak 28 Haziran 21) İhracat Beklentileri* (Ocak 28 Haziran 21) 5 4 3 2 1 İYA Gelecek Üç Aydaki İç Piyasa Sipariş Beklentisi 8 7 6 4 3 2 1 İYA Gelecek Üç Aydaki İhracat Sipariş Miktarı 5-1 4-1 -2-3 -4-5 PMI Yeni Siparişler Endeksi (sağ eksen) 3 2-2 -3-4 İYA Son Üç Aydaki İhracat Sipariş Miktarı -6 1-5 1-8 3-8 5-8 7-8 9-8 11-8 1-9 3-9 5-9 7-9 9-9 11-9 1-1 3-1 5-1 1-8 3-8 5-8 7-8 9-8 11-8 1-9 3-9 5-9 7-9 9-9 11-9 1-1 3-1 5-1 Kaynak: Markit, TCMB * Mevsimsellikten arındırılmış Kaynak: TCMB 33

Talep Göstergeleri Ancak küresel büyümede belirgin bir iyileşme olmadan, dış talepte güçlü bir toparlanma beklenmemektedir. Özellikle Euro Bölgesinde iktisadi faaliyette gözlenen toparlanmanın izlediği zayıf seyir, ihracata ilişkin bir risk unsurudur. 18 17 16 İhracat ve İthalat Miktar Endeksleri* (Ocak 25 Nisan 21, Ocak 23 = 1) İhracat (Altın Hariç) 14 13 12 ABD ve Euro Bölgeleri Ekonomilerinde Büyüme Tahminleri (28 2.Ç 211 2.Ç, 28 2.Ç = 1) ABD Tahmin 15 14 11 1 99 13 12 İthalat 98 97 96 11 95 Euro Bölgesi 1 1-5 5-5 9-5 1-6 5-6 9-6 1-7 5-7 9-7 1-8 5-8 9-8 1-9 5-9 9-9 1-1 94 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 28 29 21 211 * Mevsimsellikten arındırılmış, 2 aylık hareketli ortalama, Nisan ayı tahmini kullanılmıştır. Kaynak: TÜİK, TCMB Kaynak: Concensus Forecast Haziran 21, TCMB 34

Talep Göstergeleri Hizmetler kesiminde ve iç piyasaya yönelik üretim yapan imalat sektöründe iktisadi faaliyetin daha hızlı toparlandığı gözlenmektedir. 22 Sektörel Kredi Gelişmeleri (Ocak 27 Nisan 21, Ocak 27 = 1) 8 İç ve Dış Piyasaya Yönelik Firmaların Kapasite Kullanım Oranları (Mart 27 Nisan 21) 2 18 Hizmetler 75 7 İç Piyasaya Yönelik Üretim Yapan Firmalar 16 14 12 Sanayi 65 6 1 8 55 5 Dış Piyasaya Yönelik Üretim Yapan Firmalar 1-7 4-7 7-7 1-7 1-8 4-8 7-8 1-8 1-9 4-9 7-9 1-9 1-1 4-1 3-7 6-7 9-7 12-7 3-8 6-8 9-8 12-8 3-9 6-9 9-9 12-9 3-1 Kaynak: BDDK, TCMB Kaynak: TCMB 35

Stoklar Toplam talebe ilişkin belirsizlikler stok biriktirme konusunda firmaların, güçlü büyüme dönemlerine kıyasla daha isteksiz davranmalarına neden olmaktadır. Stok Değişimi* (25 1.Ç 21 1.Ç,1998 sabit fiyatlarıyla, milyar TL) Mamul Mal Stok Göstergeleri (Ocak 27 Haziran 21) 1..5. Stok Değişimi 2. 1.5 1..5 25 2 15 1 İYA- Mamul Mal Stok Normal Üstü- Normal Altı 6 55. 5 -.5 -.5 5-1. -5-1. -1.5-2. Stok Düzeyi (sağ eksen) Tahmin 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 25 26 27 28 29 21-1.5-2. -2.5-3. -1-15 -2-25 1-7 4-7 7-7 PMI Nihai Ürün Stoku (sağ eksen) 1-7 1-8 4-8 7-8 1-8 1-9 4-9 7-9 1-9 1-1 4-1 45 4 *Mevsimsellikten Arındırılmış Kaynak: TÜİK, TCMB Kaynak: Bloomberg, TCMB 36

İşgücü Piyasası İstihdam koşullarında sınırlı bir iyileşme gözlenmekle beraber, işsizlik oranları halen yüksek seviyesini korumaktadır. İşsizlik Oranları* (Ocak 27 Mart 21, yüzde) Tarım Dışıİstihdam* (Ocak 27 - Mart 21, milyon kişi) 2 17. 18.3 18 16 Tarım Dışı İşsizlik Oranı 14.9 15.9 16.8 16.6 16.4 14 12.6 12.7 16.2 12 1 9.9 İşsizlik Oranı 16. 15.8 8 15.6 1-7 3-7 5-7 7-7 9-7 11-7 1-8 *Mevsimsellikten Arındırılmış Kaynak: TÜİK, TCMB 3-8 5-8 7-8 9-8 11-8 1-9 3-9 5-9 7-9 9-9 11-9 1-1 3-1 1-7 3-7 5-7 7-7 9-7 11-7 1-8 3-8 *Mevsimsellikten Arındırılmış Kaynak: TÜİK, TCMB 5-8 7-8 9-8 11-8 1-9 3-9 5-9 7-9 9-9 11-9 1-1 3-1 37

İşgücü Piyasası Krizden en çok etkilenen ve tarım dışı istihdamdaki daralmanın temel belirleyicisi olan sanayi istihdamındaki artış devam etmektedir. Sanayi ve Hizmetler İstihdamı* (Ocak 27 Mart 21, milyon kişi) Tarım Dışıİşsiz Sayısındaki Değişimin Dağılımı (Şubat 27 - Mart 21, yıllık yüzde katkı) 11.1 11. 1.9 1.8 4.6 4.5 4.4 4.3 8. 6. 4. İstihdam Kaybının Etkisi Katılım Oranı Etkisi Nüfus Artışı Etkisi Tarım Dışı İşsizlik Oranı Yıllık Fark 1.7 1.6 1.5 1.4 Hizmetler 4.2 4.1 4. 2.. -2. 1.3 Sanayi (sağ eksen) 3.9-4. 1.2 3.8-6. 1-7 3-7 5-7 7-7 9-7 11-7 1-8 3-8 5-8 7-8 9-8 11-8 1-9 3-9 5-9 7-9 9-9 11-9 1-1 3-1 27 57 87 117 28 58 88 118 29 59 89 119 21 * Mevsimsellikten arındırılmış Kaynak: TÜİK, TCMB Kaynak: TÜİK, TCMB 38

Reel Ücret Gelişmeleri İktisadi faaliyetteki ılımlı toparlanmayla birlikte reel ücret ödemeleri yeniden artış eğilimine girmiştir. 14. 13.5 Reel Ücret Ödemeleri ve Özel Tüketim (25 1.Ç 29 4.Ç, 1998 sabit fiyatlarıyla, milyar TL) Tüketim Harcamaları 12. 115. 13. 12.5 12. Reel Ücret Ödemeleri* (sağ eksen) 11. 15. 1. 95. 11.5 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 25 26 27 28 29 9. * Sanayi, inşaat, ticaret, lokanta-otel ve ulaştırma-haberleşme sektörlerindeki toplam ücret ödemelerinin ağırlıklı ortalaması, mevsimsellikten arındırılmış. Kaynak: TÜİK, TCMB. 39

Güven Endeksleri ve Öncü Göstergeler Reel kesim ve tüketici güven endeksleri, beklentilerdeki iyileşmeyi teyit etmektedir. Reel Kesim ve Tüketici Güven Endeksleri (Ocak 27 Haziran 21) Öncü Göstergeler (Ocak 1992 Mayıs 21) 13 12 11 1 9 Reel Kesim Güven Endeksi-TCMB 115 11 15 1 8 95 7 9 6 5 Tüketici Güven Endeksi CNBC-e Tüketici Güven Endeksi TCMB 85 8 4 1-7 4-7 7-7 1-7 1-8 4-8 7-8 1-8 1-9 4-9 7-9 1-9 1-1 4-1 75 92 93 94 95 96 97 98 99 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 Kaynak: CNBC-e, TCMB Kaynak: TCMB 4

Kredi Gelişmeleri 21 yılının ikinci çeyreği, bir önceki çeyrekte kredi piyasalarında gözlenmeye başlanan 5 olumlu eğilimlerin sürdüğü bir dönem olmuştur. Toplam Kredi Hacminin Haftalık Değişimi* (Ocak 27 Haziran 21, yıllıklandırılmış 13 haftalık hareketli ortalama) 4 3 2 1. -1-2 1-7 3-7 5-7 7-7 9-7 11-7 1-8 3-8 5-8 7-8 9-8 11-8 1-9 3-9 5-9 7-9 9-9 11-9 1-1 3-1 5-1 * Mevduat, kalkınma, yatırım ve katılım bankaları ile tüketici finansman şirketlerinin toplamı; kur etkisinden arındırılmış Kaynak: BBDK, TCMB 41

Firmalara Verilen Krediler Sıkı kredi koşulları KOBİ leri diğer firmalara kıyasla daha çok etkilemiştir. Son dönemde ise hem KOBİ lere kullandırılan kredi miktarında, hem de TGA larda olumlu gelişmeler gözlenmeye başlanmıştır. Firma ve KOBİ Kredileri (Ocak 28 Nisan 21, Ocak 28=1) TGA ya Dönüşüm Oranı (Ocak 28 Nisan 21, yüzde) 17 8. 16 15 7. 14 6. KOBİ Kredileri 13 12 11 KOBİ Hariç Firma Kredileri 5. 4. KOBİ Hariç Firma Kredileri 1 9 8 KOBİ Kredileri 1-8 2-8 3-8 4-8 5-8 6-8 7-8 8-8 9-8 1-8 11-8 12-8 1-9 2-9 3-9 4-9 5-9 6-9 7-9 8-9 9-9 1-9 11-9 12-9 1-1 2-1 3-1 4-1 3. 2. 1-8 2-8 3-8 4-8 5-8 6-8 7-8 8-8 9-8 1-8 11-8 12-8 1-9 2-9 3-9 4-9 5-9 6-9 7-9 8-9 9-9 1-9 11-9 12-9 1-1 2-1 3-1 4-1 milyar TL KOBİ Kredileri KOBİ Hariç Firma Kredileri 4.29 8. 163.6 4.21 92.6 189.1 Kaynak: BDDK, TCMB yüzde KOBİ Kredileri KOBİ Hariç Firma Kredileri 4.29 6.2 3.7 4.21 6.6 3.6 Kaynak: BDDK, TCMB 42

Bireysel Krediler Yılın ikinci çeyreğinde tüketici kredilerindeki toparlanma eğilimi sürmüş ve takipteki bireysel kredi oranları gerilemeye devam etmiştir. 175 Bireysel Kredilerin Alt Kalemleri (Ocak 28 Haziran 21, Ocak 28=1) 12 Bireysel Kredilerin TGA ya Dönüşüm Oranı (Ocak 28 Haziran 21, yüzde) 15 125 Konut 1 8 Kredi Kartları Konut 6 1 İhtiyaç Kredi Kartları 4 İhtiyaç 75 Taşıt 2 Taşıt 5 1-8 3-8 5-8 7-8 9-8 11-8 1-9 3-9 5-9 7-9 9-9 11-9 1-1 3-1 5-1 1-8 3-8 5-8 7-8 9-8 11-8 1-9 3-9 5-9 7-9 9-9 11-9 1-1 3-1 5-1 Milyar TL (aylık ort.) TOPLAM Konut Taşıt İhtiyaç Kredi Kartı yüzde TOPLAM Konut Taşıt İhtiyaç Kredi Kartı 6.8 18.9 37.8 6. 35. 3.1 6.9 119.9 4.3 4.8 4.1 34.7 6.1 145.7 51.2 4.3 51. 39.1 * Mevduat Bankaları Kaynak: TCMB 6.8 1.6.8 4.5 2.1 6.1 6.9 3.4 1.8 8.5 4.3 9. 6.1 3.4 1.6 8.6 4.7 9.5 * Mevduat Bankaları Kaynak: TCMB 43

Kredi Koşulları Kredi faizleri düşük seviyelerini korumaktadır. Kredi Faiz Oranları* (Ocak 28 Haziran 21, yıllık yüzde) Tüketici Kredileri Faiz Oranları* (Ocak 28 Haziran 21, yıllık yüzde) 26 24 Bireysel Kredi Faizi 26 24 İhtiyaç 22 22 2 2 18 16 18 14 12 16 14 Taşıt 1 Ticari Kredi Faizi 12 Konut 8 1-8 3-8 5-8 7-8 9-8 11-8 1-9 3-9 5-9 7-9 9-9 11-9 1-1 3-1 5-1 1 1-8 3-8 5-8 7-8 9-8 11-8 1-9 3-9 5-9 7-9 9-9 11-9 1-1 3-1 5-1 * 2 haftalık hareketli ortalama Kaynak: BDDK, TCMB * 2 haftalık hareketli ortalama Kaynak: BDDK, TCMB 44

Kredi Koşulları Finansal sıkılık göstergelerinde 29 yılı dördüncü çeyreği itibarıyla belirginleşen olumlu görünüm sürmektedir. Ticari Kredi Faizleri ve Mevduat Faizleri* (Ocak 26 Haziran 21, yıllık yüzde) Konut Kredisi Faizleri ve Gösterge DİBS Faizi* (Ocak 26 Haziran 21, 4 haftalık hareketli ortalama, yıllık yüzde) 26 26 24 22 Ticari Kredi Faizleri 24 22 Konut Kredisi Faizleri 2 2 18 18 16 16 14 14 12 1 8 Mevduat Faizleri 12 1 8 Gösterge DİBS Faizi 6 1-6 4-6 7-6 1-6 1-7 4-7 7-7 1-7 1-8 4-8 7-8 1-8 1-9 4-9 7-9 1-9 1-1 4-1 6 1-6 4-6 7-6 1-6 1-7 4-7 7-7 1-7 1-8 4-8 7-8 1-8 1-9 4-9 7-9 1-9 1-1 4-1 * 4 haftalık hareketli ortalama, Ağırlıklı ortalama akım faiz oranlarıdır. Kaynak: TCMB * 4 haftalık hareketli ortalama, Ağırlıklı ortalama akım faiz oranlarıdır. Kaynak: TCMB 45

Kredi Koşulları Kredi Eğilim Anketleri, işletmelerin kredi talebinde bir miktar güçlenme yaşandığını ve yatırım talebinden kaynaklı olumsuz katkının azalmakta olduğunu görülmektedir. İşletmelerin Kredi Talepleri (27 1.Ç 21 1.Ç) İşletmelere Verilen Kredilerin Standartları (27 1.Ç 21 1.Ç) 18 16 16 Gerçekleşme 14 Beklenti 12 14 1 12 8 1 6 8 6 Beklenti 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 27 28 29 21 4 2 Gerçekleşme 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 27 28 29 21 Kaynak: TCMB Kaynak: TCMB 46

Kredi Koşulları Anket sonuçları, tüketicilerin kredi taleplerinin arttığını ve tüketici kredilerine uygulanan standartlardaki sıkılaştırmanın sona erdiğini göstermektedir. 2 Konut Kredisi Talebi ve Beklentiler (27 1.Ç 21 1.Ç) 2 Bireylere Verilen Kredilerin Standartları (27 1.Ç 21 1.Ç) 175 Gerçekleşme 175 Konut 15 125 15 125 Taşıt Diğer 1 1 75 75 5 Beklenti 5 25 25 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 27 28 29 21 27 28 29 21 Kaynak: TCMB Kaynak: TCMB 47

Ticari Faaliyetler Karşılıksız çıkan çek sayısı, son dönemde belirgin bir azalma eğilimi sergilemektedir. Yeni kurulan şirket sayısındaki hızlı artış da iktisadi faaliyette canlanmaya işaret etmektedir. 12. Karşılıksız Çıkan Çek Adedinin Takas Odasına İbraz Edilen Toplam Çek Adedine Oranı (Ocak 25 Mayıs 21, yüzde) 2 Açılan Şirket Sayısı ve GSYİH İmalat Sanayi (1999 1.Ç 29 4.Ç, bir önceki yılın aynı çeyreğine göre yüzde değişim) 45 1. 15 1 Açılan Şirket Sayısı (sağ eksen) 3 15 8. 6. 3 Aylık hareketli ortalama 5-5 -1-15 -3-15 -45 4. 2. 1-5 4-5 7-5 1-5 1-6 4-6 7-6 1-6 1-7 4-7 7-7 1-7 1-8 4-8 7-8 1-8 1-9 4-9 7-9 1-9 1-1 4-1 -2-25 99 Ç1 99 Ç4 Ç3 1 Ç2 2 Ç1 2 Ç4 3 Ç3 4 Ç2 5 Ç1 İmalat Sanayi 5 Ç4 6 Ç3 7 Ç2 8 Ç1 8 Ç4 9 Ç3-6 -75 27 28 29-I 29-II 29-III29-VI 21-I 21-II* 5.4 5.6 1.4 9.15 6.79 6.34 4.82 4.52 *Mayıs 21 itibarıyla Kaynak: BTOM, TCMB Yüzde Değişim 8-IV 9-I 9-II 9-III 9-IV İmalat Sanayi -12. -22.3-11.7-4.5 12.8 Açılan Şirket -31.4-3.6-15.8-2.8 3.5 Kaynak: TÜİK, TCMB 48

Ödemeler Dengesi Gelişmeleri 29 yılının ikinci yarısında iktisadi faaliyetinin canlanmasıyla birlikte dış ticaret açığı artış eğilimine girmiştir. Dış Ticaret Dengesi (Ocak 25 Nisan 21, milyar ABD doları) Cari İşlemler Dengesi* (Ocak 2 Nisan 21, GSYİH ye oranı, yüzde) 45 4 35 Enerji 41.4 36.2 8 6 Enerji Hariç Cari Açık 3 28.1 4 25 2 21.3 2 15 1 Enerji Hariç Dış Ticaret Açığı -2-4 5-6 Cari Açık 1-5 5-5 9-5 1-6 5-6 Kaynak: TÜİK, TCMB 9-6 1-7 5-7 9-7 1-8 5-8 9-8 1-9 5-9 9-9 1-1 -8 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 *21 Ç2 tahmini Kaynak: TÜİK, TCMB 49

Ödemeler Dengesi Gelişmeleri Özel sektörün borç çevirme oranı 21 yılının ilk çeyreğinde, yüzde 1 seviyesi civarında istikrar kazanmaya başlamıştır. 14 13 12 11 1 Özel Sektörün Borç Çevirme Oranı (Ocak 28 Nisan 21, dış borç kullanımının anapara ödemelerine oranı, 3 aylık hareketli ortalama, yüzde) Banka Dışı Kesim (sağ eksen) 25 2 15 1 5 4 3 2 1 Ödemeler Dengesi Alt Kalemleri (Ocak 28 Nisan 21, 12 aylık kümülatif toplam,milyar dolar) Doğrudan Yatırımlar Portföy Yatırımları 9 8 7 6 1-8 Ticari Krediler 3-8 5-8 7-8 9-8 11-8 Bankalar 1-9 3-9 5-9 7-9 9-9 11-9 1-1 3-1 5-5 -1-2 -3 1-8 3-8 5-8 7-8 Özel Sektör Kredileri* 9-8 11-8 1-9 3-9 5-9 7-9 9-9 11-9 1-1 3-1 Kaynak: TÜİK, TCMB * 32 sayılı Kararda yapılan değişikliğin etkisinden arındırılmış Kaynak: TÜİK, TCMB 5

Ödemeler Dengesi Gelişmeleri 32 Sayılı Karar da yapılan değişikliğin etkisinden arındırıldığında, banka dışı kesimin dış kredi yenileme oranının yüzde 1 civarında olduğu tahmin edilmektedir. Yurt içi Bankaların Yabancı Para Cinsi Kredileri (Eylül 28 Nisan 21, birikimli toplam, milyar ABD Doları) Banka Dışı Kesimin Dış Borç Çevirme Oranı (Eylül 28 Nisan 21, yüzde) 15 1 32 Sayılı Kararda Değişiklik Yurt içi Şubelerden Alınan YP Cinsi Krediler 25 2 32 Sayılı Kararda Değişiklik Banka dışı Kesimin Dış Borç Çevirme Oranı (32 sayılı Kararda yapılan değişikliğin etkisinden arındırılmış) 5 15 1-5 -1 Yurt dışı Şubelerden Alınan YP Cinsi Krediler 5 Banka dışı Kesimin Dış Borç Çevirme Oranı -15 9-8 11-8 1-9 3-9 5-9 7-9 9-9 11-9 1-1 3-1 Kaynak: TÜİK, TCMB 9-8 11-8 1-9 3-9 5-9 7-9 9-9 11-9 1-1 3-1 Kaynak: TÜİK, TCMB 51

Ödemeler Dengesi Gelişmeleri Ocak 29 Aralık 29 Arası Ödemeler Dengesi Gelişmeleri KULLANIM Milyar ABD Doları Cariİşlemler Dengesi 14, KAYNAK Milyar ABD Doları Net Hata Noksan 4,7 Krediler Diğer Kaynak: TÜİK, TCMB (Ticari krediler) (Bankacılık kredileri) (Kamu kesimi kredileri) (Reel sektör kredileri) 13,9 (1,1) (4,1) (-,9) (9,5) 2,7 Doğrudan Yatırım 6,3 Portföy Yatırımları (Hisse senetleri) (Borç senetleri) (Banka mevduatları) Rezerv Varlıklar (Resmi rezervler) (Bankaların döviz varlıkları) (Diğer Sektör mevduatları) 7,5 (2,8) (,1) (4,6) 12, (-,1) (6,1) (6,) 52

IV. Para Politikası Duruşu 53

Para Politikası Duruşu Türkiye de finansal sistemin göreli sağlamlığı, fiyat istikrarını sağlama temel amacımız ile çelişmeksizin, küresel krizin ekonomimiz üzerinde yaratabileceği olumsuzlukları sınırlamaya odaklanmamıza imkan sağlamıştır. Enflasyon Hedeflemesi Uygulayan Gelişmekte Olan Ülkelerde ve Türkiye de Kısa Vadeli Faiz Oranları (Ocak 27 Mayıs 21, yüzde) Gelişmekte Olan Ülkelerde Kısa Vadeli Faiz Oranlarının Değişimi (Kasım 28 Haziran 21, yüzde puan) 2 18 16 14 12 1 8 6 4 2 1-7 4-7 Enflasyon Hedeflemesi Uygulayan Gelişmekte Olan Ülkeler 7-7 1-7 1-8 4-8 7-8 1-8 1-9 4-9 7-9 Türkiye 1-9 1-1 4-1 Türkiye Şili Kolombiya Macaristan Güney Afrika Peru Romanya Brezilya Meksika Mı sı r Rusya Endonezya Polonya Tayland G. Kore İsrail Çek Cumhuriyeti Filipinler Tayvan -1.25-7.25-7. -6.25-5.5-4.75-4. -3.75-3.75-3.75-3.25-3. -2.5-2.5-2.25-2.25-2. -2. -1.75-12 -1-8 -6-4 -2 Kaynak: Merkez Bankaları, TCMB Kaynak: Merkez Bankaları, TCMB 54

Para Politikası Duruşu 18 16 14 12 1 8 6 Tüm dünyada kamunun artan borçluluk oranlarının faizler üzerinde yukarı yönlü baskı yapmasının beklendiği bir dönemde, Türkiye de piyasa faizlerinin temel belirleyicisinin 2-9 TCMB nin politika faizleri olması, para politikasının etkinliğinin bir göstergesidir. TCMB Borçlanma Faiz Oranı ve Gösterge DİBS Faiz Oranı (13 Şubat 29 17 Haziran 21, yüzde bileşik) TCMB Borçlanma Faiz Oranı 3-9 4-9 5-9 Kaynak: BDDK, TCMB 6-9 7-9 8-9 9-9 1-9 Gösterge DİBS Faiz Oranı 11-9 12-9 1-1 2-1 3-1 4-1 5-1 6-1 Borçlanma Faizi Değişim Kasım 8 16.25 -.5 Aralık 8 15. -1.25 Ocak 9 13. -2. Şubat 9 11.5-1.5 Mart 9 1.5-1. Nisan 9 9.75 -.75 Mayıs 9 9.25 -.5 Haziran 9 8.75 -.5 Temmuz 9 8.25 -.5 Ağustos 9 7.75 -.5 Eylül 9 7.25 -.5 Ekim 9 6.75 -.5 Kasım 9 6.5 -.25 Aralık 9 6.5. Ocak 1 6.5. Şubat 1 6.5. Mart 1 6.5. Nisan 1 6.5. Mayıs 1 6.5. Haziran 1 6.5. 55

Para Politikası Duruşu Reel faizin durgunluk dönemlerinde düşmesi, sağlıklı işleyen ekonomilerde beklenen bir gelişme olmakla birlikte, Türkiye ekonomisinde daha önce gözlenmemiş bir durumdur. Seçilmiş Ülkelerde Enflasyon ve Politika Faiz Oranları (Haziran 21, yüzde) Politika Faiz Oranları 21 Enflasyon Beklentileri Reel Politika Faiz Oranları Şili 1. 3.5-2.42 Tayland 1.25 3.5-2.17 Türkiye* 6.5 8.1-1.4 Çek C..75 1.5 -.74 Kore 2. 2.75 -.73 Filipinler 4. 4.6 -.57 Meksika 4.5 5. -.48 Malezya 2.5 2.1.39 Macaristan 5.25 4.4.81 G.Afrika 6.5 5.4 1.4 Polonya 3.5 2.3 1.17 Çin 5.31 3.4 1.85 Brezilya 1.25 5.45 4.55 * Borçlanma Faiz Oranı Kaynak: Bloomberg, TCMB 56

Para Politikası Duruşu 4 Ağustos 29 tarihinden bu yana gerçekleştirilen döviz alım ihaleleri ile toplam 9,7 milyar ABD doları döviz alınmış ve piyasaya yaklaşık 14,6 milyar TL likidite verilmiştir. TL Karşılığı Döviz Alım ve Satım İhaleleri ve Döviz Sepeti (Ocak 28 Haziran 21*) 1.4.9 Eşit Ağırlıklı ABD Doları ve Euro Sepeti (sağ eksen) Döviz Alım İhaleleri (Toplam 9,7 milyar ABD Doları) 2.1 2. 1.9.4 1.8 -.1 1.7 1.6 -.6-1.1 Döviz Satım İhaleleri (Toplam 1 milyar ABD Doları) 1.5 1.4 1-8 3-8 5-8 7-8 9-8 11-8 1-9 3-9 5-9 7-9 9-9 11-9 1-1 3-1 5-1 *18 Haziran 21 itibarıyla Kaynak: TCMB 57

Reel Faiz TCMB nin faiz indirimleri sonucunda istikrarlı biçimde azalan reel piyasa faizlerinin iktisadi faaliyetteki toparlanmaya rağmen yükseliş eğilimi göstermemesi, Türkiye de kriz sonrası süreçte reel faizlerin kriz öncesine göre daha düşük seviyelerde kalabileceğinin göstergesidir. Türkiye de Reel Faiz Oranı* (Haziran 29 Haziran 21, 2 yıllık, yüzde) Gelişmekte Olan Ülkelerde Reel Faiz Oranları* (2 yıllık, yüzde) 7. 6.5 6. 8 7 5.5 5. 4.5 4. 6 5 4 3.5 3. 2.5 3 2 2. 1.5 1..5. 6-9 7-9 8-9 9-9 1-9 11-9 12-9 1-1 2-1 3-1 4-1 5-1 6-1 1-1 Brezilya Polonya Türkiye Macaristan G. Afika Şili Meksika G. Kore Malezya Çek Cumh. * Getirisi eğrisi ile elde edilen 2 yıllık nominal faizler ile 24 aylık enflasyon beklentileri kullanılmıştır. Kaynak: TCMB, TUİK Kaynak: Bloomberg, Consensus Forecast TCMB 58

Çıkış Stratejisi Merkez Bankası 28 yılı ikinci çeyreğinden bu yana bankacılık sistemine ihtiyacının üzerinde likidite sağlamıştır. Küresel piyasaların kademeli olarak normalleşmesi ile birlikte, 14 Nisan 21 tarihinde Çıkış Stratejisinin ana hatları kamuoyuna açıklanmıştır. 3 25 2 15 Haftalık REPO Fonlaması 3 Aylık REPO Fonlaması Bankalararası Para Piyasasından Çekilen Verilen Net Likidite TL Likiditesi (Ocak 28 Haziran 21, milyar TL) 1 5-5 -1-15 -2 1-8 2-8 3-8 4-8 5-8 6-8 7-8 8-8 9-8 1-8 11-8 12-8 1-9 2-9 3-9 4-9 5-9 6-9 7-9 8-9 9-9 1-9 11-9 12-9 1-1 2-1 3-1 4-1 5-1 6-1 Kaynak: TCMB 59

Çıkış Stratejisi Döviz Likiditesi Yabancı para zorunlu karşılık oranları ölçülü ve kademeli olarak arttırılmaya devam edilebilecektir. Merkez Bankası nın döviz depo piyasasında ilan ettiği döviz depo borç verme faiz oranları, küresel faiz oranlarındaki gelişmelere bağlı olarak artırılabilecektir. Gelişmiş ülke merkez bankalarının çıkış stratejilerinin etkileri gözlendikten sonra, Merkez Bankası nın döviz depo piyasasındaki aracılık işlevine son verilecek ve döviz depolarının vadesi 3 aydan 1 haftaya indirilecektir. 6

Teknik Faiz Ayarlaması İlk Adım Çıkış stratejimizin ilk aşamasında piyasanın ihtiyacından daha fazla fonlanması kademeli olarak azaltılmış, ikinci aşamasında ise teknik faiz ayarlaması gerçekleştirilmiştir. Buna göre, bir haftalık repo faiz oranı politika faiz oranı niteliği kazanmıştır. Teknik Faiz Ayarlaması TCMB Borç Verme Oranı GLP Borç Verme Oranı 25 bp 1 bp 1 bp 5 bp PY Borç Verme Oranı TCMB POLİTİKA FAİZ ORANI Haftalık Repo İhale Faiz Oranı 5 bp TCMB Borçlanma Oranı İkincil Piyasa Faiz Oranı 45 bp GLP Borçlanma Oranı 1: 11: 16: 17: Saatler Interbank+APİ Geç Likidite Penceresi 61

Teknik Faiz Ayarlaması İkinci Adım Likidite açığının mevcut öngörüler çerçevesinde artması halinde, bir hafta vadeli repo faiz oranı ile gecelik işlemler için ilan edilen borçlanma faiz oranı arasındaki fark artırılabilecektir. İkincil piyasa gecelik faiz oranları ortalamasının bir hafta vadeli repo faiz oranı civarında oluşması hedeflenecektir. Örnek: Teknik Faiz Ayarlaması İkinci Adım TCMB Borç Verme Oranı GLP Borç Verme Oranı 25 bp 1 bp 75 bp 75 bp PY Borç Verme Oranı TCMB POLİTİKA FAİZ ORANI Haftalık Repo İhale Faiz Oranı İkincil Piyasa Faiz Oranı TCMB Borçlanma Oranı GLP Borçlanma Oranı 1: 11: 16: 17: Saatler Interbank+APİ Geç Likidite Penceresi 62

IV. Maliye Politikası 63

Kamu Maliyesi Küresel krize karşı alınan önlemler ve düşen vergi gelirleri nedeniyle tüm dünyada bütçe açıkları ve kamu borçları yüksek artışlar göstermiştir. Önümüzdeki dönemde Türkiye nin düşük kamu borcu ile olumlu şekilde ayrışacağı düşünülmektedir. Kamu Borcu / GSYİH 7 65 6 55 5 45 4 35 Türkiye ve Gelişmekte Olan Ülkelerde Kamu Borcu ve Bütçe Açığı (23-212, yüzde) Gelişmekte olan Ülkeler Ortalaması 28 28 212 212 23 23-2 2 4 6 8 1 Bütçe/GSYİH Kaynak:IMF, Maliye Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı, Orta Vadeli Program (21-212), 29 Yılı Programı Türkiye Kamu Borcu / GSYİH 1 8 6 4 Türkiye ve Gelişmiş Ülkelerde Kamu Borcu ve Bütçe Açığı (23-212, yüzde) 28 212 28 212 Gelişmiş Ülkeler Ortalaması 23 23 Türkiye 2-2 2 4 6 8 1 Bütçe Açığı / GSYİH Kaynak:IMF, Maliye Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı, Orta Vadeli Program (21-212), 29 Yılı Programı 64

Kamu Maliyesi Küresel kriz sırasında alınan önlemler ve düşük büyüme oranları, Avrupa ülkelerinde kamu borcu ve bütçe açıklarının yüksek seviyelere çıkmasına neden olmuştur. 211 Yılı AB Ülkelerinde ve Türkiye de Kamu Borcu Tahminleri (GSYİH ye oranı, yüzde) 211 Yılı AB Ülkelerinde ve Türkiye de Bütçe Açığı Tahminleri (GSYİH ye oranı, yüzde) Yunanistan İtalya Belçika Portekiz Fransa Euro Bölgesi Irlanda İngiltere Almanya Macaristan Avusturya Malta İspanya Hollanda Güney Kıbrıs Polonya Letonya Finlandiya Danimarka Türkiye Litvanya Slovenya Slovakya Çek Cum. İsveç Romanya Lüksemburg Bulgaristan Estonya 48.8 Maastricht Kriteri 2 4 6 8 1 12 14 Irlanda İngiltere Letonya Yunanistan İspanya Litvanya Portekiz Güney Kıbrıs Romanya Fransa Polonya Çek Cum. Slovakya Slovenya Hollanda İtalya Belçika Danimarka Almanya Avusturya Türkiye Macaristan Lüksemburg Malta Finlandiya Estonya Bulgaristan İsveç -2-4 -4. Maastricht Kriteri -6-8 -1-12 Kaynak: AB Komisyonu, OVP, TCMB Kaynak: AB Komisyonu, OVP, TCMB 65

Kamu Maliyesi 29 yılının son çeyreğinde başlayan vergi gelirlerindeki toparlanma, 21 birinci çeyrekte de sürmüş ve faiz dışı bütçe dengesinin yüksek performansında önemli rol oynamıştır. Vergi Gelirleri (27 1.Ç 21 1.Ç, milyon TL, 3 aylık reel toplam ) Dolaylı Vergi Gelirleri (27 1.Ç 21 1.Ç, milyon TL, 3 aylık reel toplam ) 4 35 Dolaylı Vergiler 16 14 İthalat Vergisi 3 12 25 2 Dolaysız Vergiler 1 8 6 Özel Tüketim Vergisi Dahilde Alınan KDV 15 4 1 2 5 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 27 28 29 21 27 28 29 21 Kaynak: Maliye Bakanlığı, TCMB Kaynak: Maliye Bakanlığı, TCMB 66

Mali Kural Türkiye de 211 yılından itibaren hayata geçirilmesi öngörülen mali kuralın, ülkemizde mali disiplini daha da güçlendirerek makroekonomik istikrarın sağlanması ve sürdürülmesine önemli ölçüde katkıda bulunacağı, dolayısıyla para politikasının etkinliğini artıracağı düşünülmektedir. a = -,33 (a t-1 1),33 (b 5) a : Genel yönetim açığının gayri safi yurt içi hasılaya oranında yapılacak uyarlama a t-1 : Bir önceki yıl genel yönetim açığının gayri safi yurt içi hasılaya oranı b : Reel gayri safi yurt içi hasıla artış oranı 67

Kamu Maliyesi Mali kuralda öngörüldüğü biçimde iktisadi büyümenin eşik değer olan % 5 i aştığı yıllarda vergi gelirlerindeki ilave artış ile ortaya çıkan hareket alanının, ağırlıklı olarak kamu borcunun azaltılmasında kullanılması dengeleyici bir para politikası izlenmesine imkan verecektir. 12 11.9 11.5 Merkezi Yönetim Bütçe Açığı (22 212, GSYİH ye oranı, yüzde) 8 Avrupa Birliği Tanımlı Kamu Borcu (22 212, GSYİH ye oranı, yüzde) 73.7 9 8.8 7 67.4 Maastricht Kriteri: %6 6 3 5.2 1.1 Maastricht Kriteri: %3.6 1.6 1.8 Orta Vadeli Program 5.5 4.9 4. 3.2 6 5 4 3 59.2 52.3 46.1 39.4 39.5 Orta Vadeli Program 49. 48.8 47.8 45.5 2 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21* 211* 212* 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 212 *Orta Vadeli Program (21-212) Hedefleri Kaynak: Maliye Bakanlığı, Orta Vadeli Program *Orta Vadeli Program (21-212) Hedefleri Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, TCMB 68

IV. Enflasyon Görünümü 69

Enflasyon Gelişmeleri Mayıs ayında tüketici fiyatları yıllık enflasyonu yüzde 9,1 olarak gerçekleşmiştir. Tüketici Enflasyonu (Ocak 27 Mayıs 21, yıllık yüzde değişim) ÖKTG-I Endeksi (Ocak 27 Mayıs 21, yıllık yüzde değişim) 13 12 12. 12 11 1 1 8 Vergi Etkisinden arındırılmış I Endeksi 9 8 9.1 6 7 4 6 5 2 I Endeksi 4 1-7 4-7 7-7 1-7 1-8 4-8 7-8 1-8 1-9 4-9 7-9 1-9 1-1 4-1 1-7 4-7 7-7 1-7 1-8 4-8 7-8 1-8 1-9 4-9 7-9 1-9 1-1 4-1 Kaynak: TÜİK, TCMB *Vergi oranlarındaki değişimin etkisinden arındırılmış ÖKTG-I göstergesi. Kaynak: TÜİK, TCMB 7

Enflasyon Gelişmeleri 21 yılı Mayıs ayı itibarıyla, gıda ve enerji kalemlerinin yıllık enflasyona yaptığı katkı bir puan azalarak dört puana gerilemiştir. Yıllık TÜFE Enflasyonuna Katkı (Ocak 25 Mayıs 21, yıllık yüzde değişim) Gruplar İtibarıyla TÜFE (İlk 5 aylık yüzde değişim) 14 12 Temel Mallar Hizmet Gıda Enerji Alkol Tütün Altın 3 25 26-28 Ortalaması 29 1 2 21 8 15 6 1 4 5 2-5 1.5 5.5 9.5 1.6 5.6 9.6 1.7 5.7 9.7 1.8 5.8 9.8 1.9 5.9 9.9 1.1 5.1-1 Enerji Gıda Temel Mallar Alkol Tütün Altın Hizmet Kaynak: TÜİK, TCMB Kaynak: TÜİK, TCMB 71

Enflasyon Gelişmeleri Hizmet grubu yıllık enflasyonu, haberleşme grubu fiyatlarındaki azalışın etkisiyle yüzde 6,5 e gerilemiştir. Hizmet Grubu Fiyatları (Şubat 28 Mayıs 21, yıllık yüzde değişim) Gerçek Kira (Mart 28 Mayıs 21, yıllık yüzde değişim) 18 16 14 12 1 8 Yemek ve Ulaştırma hariç Hizmet Yemek ve Ulaştırma 16 14 12 1 8 6 6 4 4 2 2 2-8 4-8 6-8 8-8 1-8 12-8 2-9 4-9 6-9 8-9 1-9 12-9 2-1 4-1 2-8 4-8 6-8 8-8 1-8 12-8 2-9 4-9 6-9 8-9 1-9 12-9 2-1 4-1 Kaynak: TÜİK, TCMB Kaynak: TÜİK, TCMB 72

Enflasyon Gelişmeleri Ülkemizde işlenmemiş gıda fiyatları oldukça dalgalı bir seyir izlemekte ve bu görünüm önemli bir tahmin belirsizliğine neden olmaktadır. Gıda Fiyatları (Kasım 28 Mayıs 21, yıllık yüzde değişim) 3 45 25 2 İşlenmemiş Gıda 4 35 3 İşlenmemiş Et Fiyatları İşlenmiş Et Fiyatları Peynir ve Diğer Süt Ürünleri 33.8 15 25 28.6 2 1 1.2 15 18.1 5 İşlenmiş Gıda 3.5 1 5-5 -5 11-8 12-8 1-9 2-9 3-9 4-9 5-9 6-9 7-9 8-9 9-9 1-9 11-9 12-9 1-1 2-1 3-1 4-1 5-1 11-8 12-8 1-9 2-9 3-9 4-9 5-9 6-9 7-9 8-9 9-9 1-9 11-9 12-9 1-1 2-1 3-1 4-1 5-1 Kaynak: TÜİK, TCMB Kaynak: TÜİK, TCMB 73

Enflasyon Gelişmeleri İşlenmemiş gıda fiyatlarındaki sert düşüşler yıllık enflasyondaki azalışta etkili olurken, temel enflasyon göstergeleri orta vadeli hedeflerle uyumlu seyretmiştir. Temel Enflasyon Göstergeleri* (Nisan 27 Mayıs 21) Enflasyon Yayılma Endeksi* (Ocak 27 Mayıs 21) 1.6 5 1.4 4 1.2 1. 3 Ortalama.8.6 ÖKTG-I 2.4 1.2. ÖKTG-H 4-7 7-7 1-7 1-8 4-8 7-8 1-8 1-9 4-9 7-9 1-9 1-1 4-1 1-7 7-7 1-8 7-8 1-9 7-9 1-1 * Mevsimsellikten ve vergi indirimlerinden arındırılmış 3 aylık ortalamalar Kaynak: TÜİK, TCMB * TÜFE içinde fiyatı artan maddelerin oranı ile fiyatı azalan maddelerin oranı arasındaki farkın mevsimsellikten arındırılmış 2 aylık ortalaması Kaynak: TÜİK, TCMB. 74

Enflasyon Gelişmeleri Ülkemizde işlenmemiş gıda fiyatlarındaki oynaklığın boyutu diğer ülkelere kıyasla belirgin ölçüde yüksektir. Bulgaristan Macaristan İşlenmemiş Gıda Aylık Enflasyon Oynaklığı: AB-27 Ülkeleri ve Türkiye Karşılaştırması* (26-29 Dönemi, Standart Sapma) AB27 Slovenya Yunanistan Polonya Finlandiya Letonya Malta GKRY 15 1 5-5 -1 Akdeniz Ülkelerinde İşlenmemiş Gıda Aylık Enflasyon Oynaklığı (26-29 Dönemi) En Yüksek Standart Sapma En Düşük Türkiye. 1. 2. 3. 4. 5. *Grafikte anılan dönemde Türkiye ile birlikte AB-27 içerisinde en yüksek oynaklığa sahip ilk dokuz ülke sunulmaktadır. Kaynak: Eurostat, TCMB. -15 Türkiye GKRY Malta Kaynak: Eurostat, TCMB. Yunanistan Slovenya Fransa İspanya İtalya 75

Enflasyon Gelişmeleri Gıda sektöründeki dağıtım zincirlerinin uzunluğu, altyapı eksiklikleri ve kayıt dışılık gibi sorunlar, fiyat istikrarına giden yolda yapısal düzenlemelerin önemine işaret etmektedir. Türkiye Ortalama En Düşük En Yüksek Genişlik Standart Sapma Oynaklık Sıralaması* (AB-27'ye Göre) İşlenmemiş Gıda 1. -1.4 1.4 2.8 4.1 1 Meyve 1.5-22.3 31. 53.3 9.4 2 Sebze.9-2.1 23.4 43.5 9.1 3 Et 1.2-7. 6.4 13.3 2.7 1 AB-27 İşlenmemiş Gıda.2-1.5 1.4 2.8.7 Meyve.2-4.7 4.3 8.9 1.8 Sebze.2-4.2 4.8 9. 2.3 Et.2 -.3.8 1.1.3 * En yüksekten en düşüğe oynaklık sıralamasını ifade etmektedir. Kaynak: Eurostat, TCMB 76

Enflasyon Beklentileri Enflasyondaki yükseliş dolayısıyla yılın ilk dört ayında artan enflasyon beklentileri, geçici unsurların kademeli olarak ortadan kalkmasıyla olumlu yönde etkilenmiştir. 14 Enflasyon Beklentileri (Ocak 27 Haziran 21, yıllık yüzde değişim) 12 1 TÜFE 8 6 24 Aylık Beklenti I Endeksi 4 2 1-7 3-7 5-7 7-7 9-7 11-7 1-8 3-8 5-8 7-8 9-8 11-8 1-9 3-9 5-9 7-9 9-9 11-9 1-1 3-1 5-1 Kaynak: TÜİK, TCMB 77

Enflasyon Tahminleri 21 yıl sonu itibarıyla yıllık enflasyonun % 6,5 lik hedefin üzerinde, 211 ve 212 yıllarında ise, sırasıyla, % 5,5 ve % 5 hedefleri ile uyumlu düzeyde gerçekleşmesi beklenmektedir. Baz senaryo varsayımları: Enflasyon Gerçekleşmeleri, Tahminler ve Hedefler (Eylül 28 Mart 213, yüzde) 21 211 212 Tahmin Aralığı* Belirsizlik Aralığı Petrol Fiyatları Gıda Fiyatları 85 $ % 9 9 $ % 7 9 $ % 7 14 12 1 Yıl Sonu Hedefleri Çıktı Açığı Kontrol Ufku 8 6 Enflasyon Tahminleri : 21 211 212 % 8,4 % 5,4 % 5, Yüzde 4 2-2 -4-6 -8-1 9.8 12.8 3.9 6.9 9.9 12.9 3.1 6.1 9.1 12.1 3.11 6.11 9.11 12.11 3.12 6.12 9.12 12.12 3.13 *Enflasyonun tahmin aralığı içinde kalma olasılığı yüzde 7 tir. Kaynak: TCMB 78

Sonuç 21 yılının ilk çeyreğine ilişkin veriler iç talepteki toparlanmanın giderek istikrar kazandığına ve genele yayıldığına işaret etmektedir. İstihdam artışları ile birlikte gözlenen toplam iş gücü ödemelerindeki yükselişler özel tüketim talebindeki toparlanma eğilimine destek vermektedir. Yakın dönemde kredi piyasasındaki gelişmelerin yurt içi iktisadi faaliyete verdiği desteğin giderek arttığı görülmektedir. 79

Sonuç Bununla birlikte, küresel ekonomiye ilişkin belirsizlikler sürmekte ve dış talepte henüz kayda değer bir ivmelenme gözlenmemektedir. Son dönemdeki kısmi toparlanmaya rağmen, kaynak kullanımı düşük düzeylerde seyretmeye devam etmekte, bu durum, yatırım ve istihdam imkanlarını sınırlamaktadır. Bu nedenle iktisadi faaliyetteki canlanmanın kademeli olacağı, ekonomideki kaynak kullanımının bir süre daha kriz öncesi seviyeye ulaşamayacağı tahmin edilmektedir. 8

Sonuç Önümüzdeki aylarda enflasyon, Nisan Enflasyon Raporu nda öngörülene kıyasla daha düşük seviyelerde seyredebilecektir. Bunun yanı sıra et ithalatına yönelik düzenlemenin olası etkileri ve petrol fiyatlarındaki gelişmeler göz önüne alındığında, Enflasyon Raporu nda 21 yılsonu için sunulan tahmine kıyasla gerçekleşme yüzde 6,5 lik hedefe daha yakın olabilecektir. Bununla birlikte, enflasyon beklentilerinin halen orta vadeli hedeflerin üzerinde seyretmesi nedeniyle fiyatlama davranışları yakından takip edilmektedir. Öte yandan, küresel ekonomiye ilişkin artan belirsizlikler ve enflasyondaki olumlu gelişmeler ışığında politika faiz oranlarının bir süre daha mevcut düzeylerde tutulması ve uzun süre düşük düzeylerde seyretmesi gerekebileceği düşünülmektedir. 81

TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu Sunumu Durmuş YILMAZ Başkan 24 Haziran 21 82