2. BÖLÜM FİNANSMAN ARAÇLARI LEASING FACTORING FORFANTING EXIMBANK KREDİLERİ

2. BÖLÜM FİNANSMAN ARAÇLARI LEASING FACTORING FORFANTING EXIMBANK KREDİLERİ

278 ULUSLARARASI TİCARET ve MUHASEBESİ

Ferudun KAYA 279 İkinci Bölüm FİNANSMAN ARAÇLARI 113 Bizi güçlü yapan yediklerimiz değil, hazmettiklerimizdir. Bizi zengin yapan kazandıklarımız değil, muhafaza ettiklerimizdir. Bizi bilgili yapan okuduklarımız değil, kafamıza yerleştirdiklerimizdir. Francis Bacon GİRİŞ İhracat, sürdürülebilir bir ekonomik büyümenin gerçekleşmesinde kilit rol üstlenmesi nedeniyle kalkınma olgusunun vazgeçilmez unsurlarından birini oluşturmaktadır. İhracat artışı, bir yandan milli geliri artırarak doğrudan kalkınmayı olumlu yönde etkilerken, diğer yandan döviz darboğazını aşmak suretiyle ekonomik kalkınmaya da destek olmaktadır. Bu nedenle, ihracatın artırılmasına ilişkin çaba ve politikalar, öteden beri uluslararası ticari rekabetin de temel unsurunu oluşturmuştur. İhracatın artırılmasına ilişkin çabaların ve yöntem arayışlarının yoğunluk kazandığı alanlar arasında, finansman ve teminat unsuru kaçınılmaz olarak ön plana çıkmaktadır. İhracat faaliyeti; bizzat üretici/imalatçı firmalar veya ihracat konusunda uzmanlaşmış tüccar/ihracatçılar tarafından yürütülmektedir. Her iki grup da, ihracat siparişlerinin yerine getirilmesi için gerek sevkıyat öncesi gerekse sevkıyat sonrası finansmana ihtiyaç duyarlar. İhracat için ihtiyaç duyulan finansman miktarı; ihracat değeri kadar veya ihracat değerinden az veya fazla olabilir. Üretici/imalatçı firmaların ihracatçılara kıyasla finansmana ihtiyaçları daha fazladır. Çünkü: İç ve dış piyasalar için üretilen malların tipleri farklılık arz ediyorsa, dış piyasalara yönelik üretimdeki değişiklikler firmaya ek maliyetler getirecektir. 113 Finansman araçları bölümünün hazırlanmasında, yazarın; Dış Ticaret ve Finansmanı, Dış Ticaret İşlemleri ve Muhasebe Uygulamaları kitaplarından faydalanılmıştır.

280 ULUSLARARASI TİCARET ve MUHASEBESİ Mevcut bir işletme sermayesi ile sadece iç piyasaya yönelik belli bir kapasite ile üretimde bulunan bir firma, ihracat siparişini de karşılamak istediğinde ek finansmana ihtiyaç duyacak, bir başka ifade ile artan üretim hacmi kredi temini gereğini ortaya çıkaracaktır. Ayrıca, ihracatçı, üretim maliyetinin dışında şayet nakliye, sigorta, vergi vb. maliyetleri de yükümlenmekte ise finansman ihtiyacı daha da artacaktır. İhracat bir ülkede üretilen malların dış ülkelere satılmasıdır. Farklı ülkelerde bulunan kişi veya kuruşların birbirleriyle yaptıkları mal ya da hizmet alış verişi, yurt içi işlemler veya alıcı ve satıcıların aralarında yaptıkları işlemlere benzemekle birlikte uluslararası yapılmalarından dolayı bazı farklılıkları da beraberinde getirmektedir. Dış ticaret işlemlerinde genellikle ithalatçılar ve ihracatçılar birbirlerinden uzak mesafededirler. 114 Çoğu kez de birbirlerini hiç tanımamakta, mali güçleri, iş kapasiteleri ve ticari itibarları konusunda ayrıntılı bilgiye sahip değildirler. İthalatçılar, ihracatçıların ticaret konusu malı ya da hizmeti kendilerine zamanında ve siparişe uygun nitelik ve kalitede göndereceklerinden emin olmadıkları gibi, ihracatçılar da, ithalatçıların anlaşma yapılan malı almaktan vazgeçmesinden endişe duyabilirler. Dış ticaret işlemlerinin yürütülmesinde sevk öncesi ve sevk sonrası yapılan masrafları karşılayabilmesi için fon ihtiyacı duyulabilir. Oldukça riskli olan dış ticaret işlemleri ihracatçılar, malın imali ve sevki sırasında, sevkten sonra ise mal bedellerinin tahsil edildiği zamana kadar, ithalatçılar ise malın alınması ile satılması arasında bu ticari işlemlere para bağlamak istemeyebilirler. Dolayısıyla, dışarıdan fon temin etme yolunu tercih edeceklerdir. Dış ticaretin finansmanında işletmelerin fon kaynakları yeterli ise ticareti kendi kaynaklarından finanse eder. Şayet yeterli değilse yabancı kaynaklara başvurur. Aynı zamanda, ihracatçılar, satılan malın bedelini de tahsilini de garanti etmek isterler. İthalatçılar ise malı teslim almadan ve niteliklerini belirlemeden bedelini ödemekten çekinirler. Dolayısıyla, bu işlemlerinde sorumluluklarının bir finansal aracı kurum ile paylaşmaya gereksinim duyarlar. Başka bir ifade ile dış ticaret işlemlerinde, işletmeler bir finansal kuruluşa ihtiyaç duyabilmektedirler. Dolayısıyla dış ticaretin finansmanını, "dış ticaret işlemlerinin (ihracatın ya da ithalatçının) gerçekleştirilebilmesi için gereksinim duyulan fon ihtiyacının karşılanması" olarak tanımlanabilir. İhracatın finansmanı; ihraç edilecek malın temini veya üretimi ile satış bedelinin tahsili arasındaki faaliyetlerin finansmanıdır. Başka bir tanıma göre; ihracatın finansmanı; ihracatçının ve/veya ihracatçının sevkıyat yapacağı alıcının sevk öncesi ve/veya sevk sonrası dönemde kredi ve/veya sigorta yöntemleri ile desteklenmesidir. İharacatın finansmanı kısacası ihracatçının finansmanın demektir. 115 114 115 Halil Seyidoğlu, (1997). Uluslararası Finans, 2. Baskı, İstabul: Güzem Yayınları, s. 343. Ali Ceylan ve Turhan Korkmaz (2008), İşletmelerde Finansal Yönetim, Bursa: EkinYayın, ss.167-169.

Ferudun KAYA 281 İhracatın finansmanı; Finansmanın vadesine göre kısa, orta ve uzun, Kullanım yeri ve amacına göre sevk öncesi ve sevk sonrası finansman ve Riskin alındığı tarafa göre satıcı ve alıcı kredileri gibi çeşitli şekillerde sınıflandırılmaktadır. 2.1. LEASİNG (FİNANSAL KİRALAMA) Finansal kiralama kavramı yerine, bir çok ülkede leasing kavramı kullanılmaktadır. 116 Finansal kiralama bir yatırım malının mülkiyeti finansal kiralama şirketinde kalarak, belirlenen kiralar karşılığında kullanım hakkının kiracıya verilmesi ve sözleşmede belirlenen değer üzerinden kiracıya geçmesini sağlayan bir finansman yöntemidir. 117 Yatırım mallarının satın alınması yerine, kiralanarak kullanılmasını sağlayarak firmaların işletme sermayelerini diğer ihtiyaçlarının karşılanmasında kullanılması ile verimliliğin ve karlılığın artmasında önemli rol üstlenir. Leasingin dünyada bilinen ilk uygulamaları Sümerler tarafından M.Ö. 2000 li yıllarda tarım araçları kiralamasında görülmüştür. Daha sonraki Roma dönemlerinde leasing uygulamaları belirginleşirken Ortaçağda arazi ve binalar da leasinge konu olmuştur. Modern anlamı ile leasing, 1930 yılında Amerika da yaşanan krizden sonra finansman güçlüklerini aşmak amacıyla ortaya çıkmıştır. Bugünkü anlamı ile ilk leasing şirketi 1952 yılında Amerika da kurulmuştur. II. Dünya Savaşı sonrası yaşanan finansman güçlükleri, teknolojik yapılanma ve buna bağlı işletmelerin modernizasyon ve teknoloji yenileme ihtiyaçları leasingin 116 117 Ceylan, Ali ve Turhan Korkmaz (2008), İşletmelerde Finansal Yönetim, 10. Bası, Bursa: Ekin Yayınları, s.199-203. 3226 sayılı Finansal Kiralama Kanunu, 28 Haziran 1985 Tarihli 18795 sayılı Resmi Gazete.

282 ULUSLARARASI TİCARET ve MUHASEBESİ yaygın olarak kullanılmaya başlanmasına neden olmuştur. 1950 li yıllarda bankaların tabi oldugu kurallar gereği bankalardan kredi alamayan küçük ve orta ölçekli firmalara bankacılık sistemine zarar vermeden finansman saglayan bir yöntem olarak Batı Avrupa da yaygınlaşmış, 1970 yılından başlayarak da başta Japonya ve Güney Kore olmak üzere Uzak Doğu ülkelerinde geniş bir uygulama alanı bulmuştur. Gelişmekte olan ülkelerin bu yöntemle tanışmasi ise 1975 yılından sonra IFC önderliginde olmuş ve 1975-1995 yılları arasında IFC nin uygulamada destek oldugu 36 ülkede leasing finansman teknigi özellikle KOBİ lerin ekonomideki katma degerinin artmasında önemli bir rol üstlenmiştir. Bu süre içinde sektörde yerini derinleştiren leasing finansman tekniği, dünyadaki gelişimini kısa vadeli adi kiralamadan bugün uygulamasının yapıldığı standart finansal kiralamaya, geri ödeme vadeleri ve işleyişi ile farklı uygulamalara, mülkiyetin devri uygulamasından bağımsız operasyonel leasing e dönüştürmüştür. Leasing; makine, araç gibi taşınır malların dışında taşınmaz mal statüsünde değerlendirilen gayrimenkuller için de uygulanmaktadır. İngiltere gibi bazı ülkelerde taşınmaz mal leasing inin daha ön planda olduğu görülmektedir. Türkiye de finansal kiralama işlemleri 3226 sayılı kanun çerçevesinde yapılmakta olup üçlü bir finansal ilişkiye (kiralayan, kiracı, satıcı) dayalı olarak uygulanan leasing yönteminin esası, yatırımcıya, bir malın kullanım hakkının mülkiyet hakkından ayrılarak tahsis edilmesi ve bu sayede yatırımcıyı peşin veya kısa vadeli finansman yükünden kurtarmaya dayalıdır. Türkiye de leasingin hukuki altyapısı 1985 yılında çıkan bir kanun ile oluşturulmuş ve ilk leasing şirketi (İktisat Leasing) 1986 yılında kurulmuştur. 118 2.1.1. Leasing (Finansal Kiralama) Tanımı Leasingin çeşitli tanımları yapılmaktadır. Türkiye de uygulandığı şekliyle Leasing'in kelime anlamı "Finansal Kiralama" dır. Yatırımların finansmanında geleneksel olarak kullanılan öz kaynak, satıcı kredisi ve banka kredilerine alternatif olan bir finansman enstrümanıdır. Leasing, özellikle büyümekte olan şirketlerin, yatırımlarını gerçekleştirebilmek için orta ve uzun vadeli finansman ihtiyacını karşılayabilecekleri etkin bir yatırım yöntemidir. Diğer bir tanıma göre leasing (finansal kiralama); bir yatırım malının, mülkiyeti leasing şirketinde kalmak üzere belirlenen kiralar karşılığında kullanım hakkının kiracıya verilmesi ve sözleşmede belirlenen bir değer üzerinden sözleşme süresi sonunda mülkiyetin kiracıya devredilmesidir. Bu süre boyunca malın bakımıonarımı ve sigorta primlerinin ödenmesinden kiracı sorumlu olmaktadır. Leasing, kiracının ihtiyaç duyduğu, beğenip seçtiği, pazarlığını yaptığı ve tüm teknik özelliklerini uygun gördüğü makine, ekipman, yatırım malı veya diğer malların, leasing şirketi tarafından kiracının anlaştığı 3. kişilerden satın alınarak, kiracıya malın teslim edilmesini öngören bir anlaşmadır. 118 Ali Ceylan, Finansal Teknikler, 5. Baskı, Bursa:Ekin Kitapevi Yayınları, 2003:112.

Ferudun KAYA 283 Leasing şirketi (kiralayan); yatırımcının (kiracı), kendi belirlediği satıcı firma ile fiyat ve özelliklerinde anlaştığı malı, finansal kiralama sözleşmesi kapsamında peşin olarak satın alıp, mutabık kalınan ve sözleşmede belirtilen vade ve bedel ile kiraya verir. Mülkiyet hakkı leasing şirketinde, kullanım hakkı da kiracı firmada kalmaktadır. Böylece; yatırım malı kendi kendini öderken, sözleşme süresi sonunda sembolik bir değerle (örn. 10 USD) mülkiyeti yatırımcıya (kiracıya) geçecektir. Bir yatırım malının mülkiyeti leasing şirketinde kalarak, belirlenen kiralar (taksit) karşılığında kullanım hakkının kiracıya geçmesini sağlayan bir finansman yöntemidir. Mülkiyetin devri 3226 sayılı Finansal Kiralama Kanunu gereğince gerçekleştirilir. Leasing şirketinin alım yaptığı tarihten 24 ay (ya da 48 ay) önce mal başkasına satılamaz, devredilemez, kiralanamaz. Leasing şirketi sözleşme sonuna kadar malın sahibidir. Mülkiyet, sözleşme bitiminde önceden belirlenmiş sembolik bir bedel ile kiracıya devredilebilir. 2.1.2. Leasingin Unsurları 119 Kiralayan: Leasing işlemine konu olan ekipmanın hukuki mülkiyetini üzerinde taşıyan ve sözleşme ile önceden belirlenen kira ödemeleri karşılığında kullanım hakkını kiracı'ya devreden taraf. Finansal Kiralama Şirketlerinin Kuruluş ve Faaliyetlerine İlişkin Yönetmeliği'ne göre, Türkiye de leasing işlemlerini katılım bankaları, finansal kiralama (leasing) şirketleri ile yatırım ve kalkınma bankaları gerçekleştirebilirler. Satıcı: Leasing işlemine konu olan ekipmanı temin eden üretim veya pazarlama kuruluşu. Kira: Kiracı'nın Kiralayan'a, leasing konusu ekipmanın kullanım hakkı için yaptığı ve sözleşme ile önceden belirlenen periyodik ödemeler. Sözleşme: Kiracı ile kiralayan arasında, leasing işlemine konu olan ekipmanın kullanım hakkının kiracıya devri ve kullanım bedellerinin kiralayana geri ödenmesi ile ilgili tüm şartları kapsayan yazılı anlaşma. Leasing işleminin dayandığı hukuki belge, sözleşmedir. Sözleşme; kiralayanın, kiracının talebi ve seçimi üzerine üçüncü kişiden satın aldığı veya başka suretle temin ettiği bir malın zilyetliğini, her türlü faydayı sağlamak üzere ve belli bir süre feshedilmemek şartı ile kira bedeli karşılığında, kiracıya bırakmasını öngören bir sözleşmedir. 120 Sözleşme ile Leasing şirketi, hangi malı, hangi kiracıya, hangi koşulda kiraladığını ve uygulamanın nasıl yürütüleceğini belirtir. Sözleşmeye taşınır ve taşınmaz mallar konu olabilir. Patent gibi fikri ve sınai haklar bu sözleşmeye konu olamazlar. 121 119 120 121 3226 sayılı Finansal Kiralama Kanunu, 28 Haziran 1985 Tarihli 18795 sayılı Resmi Gazete, madde 3. Resmi Gazete, 3226 sayılı Finansal Kiralama Kanunu, 28 Haziran 1985 tarihli 18795 sayılı, madde 4. Resmi Gazete, 3226 sayılı Finansal Kiralama Kanunu, 28 Haziran 1985 tarihli 18795 sayılı, madde 5.

284 ULUSLARARASI TİCARET ve MUHASEBESİ Sözleşmenin Süresi: Finansal Kiralama Sözleşmeleri aksi belirtilmedikçe 4 yıllık süre için düzenlenir. Teknolojik ömürleri, yararlanma süreleri kısa olan mallarda sözleşme süresi 2 yıldan kısa olmamak koşuluyla, 4 yıldan kısa düzenlenebilir. Sözleşme süresi 4 yıldan kısa olacak mallar Bakanlar Kurulunca belirlenmektedir. Sözleşmenin Şekli Tescili: 122 Sözleşmeler noter huzurunda, düzenleme şeklinde imzalanır. Taşınır mala dair sözleşme, kiracının ikametgahı noterliğinde özel sicile tescil edilir. Taşınmaz mala dair sözleşme ise taşınmazın bulunduğu tapu kütüğünün beyanlar hanesine, gemilere dair sözleşmeler ise gemi siciline şerh edilir. Tescil veya şerhden sonra, üçüncü kişilerin finansal kiralama konusu mal üzerindeki ayni hak iktisapları kiralayana karşı ileri sürülemez. Yurtdışında yerleşik kiralayan şirketin Türkiye'de şubesi yoksa sözleşmeler Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı nın bağlı bulunduğu Bakanlıkça tescil edilir. Kiracı: Leasing işlemlerinde ekipmanın kullanım hakkını sözleşme ile önceden belirlenen kira ödemeleri karşılığında satın alan taraf. Hukuki işlem yapmaya yetkili her türlü kişi ya da kuruluş finansal kiralama işlemi yapabilir. Anonim şirketler, limited şirketler, kollektif şirketler, şahıs firmaları, kooperatifler, yabancı sermaye şirketleri ve ortak girişimler, vakıflar, özetle tüm tüzel kişiler. Mevcut Finansal Kiralama Kanunu gereği gerçek kişiler leasingden yararlanamazlar. Kiracının Hak ve Sorumlulukları 123 Finansal kiralama konusu malı itina ile kullanmak zorundadır. Sözleşmede aksine hüküm yok ise kiracı, malın her türlü bakımından ve korunmasından sorumlu olup, bakım ve onarım masrafları kiracıya aittir. Sözleşme konusu mal; gayrimenkul/araç ise her yıl ödenmesi gereken vergilerden de kiracı sorumludur. Kiracı, sözleşme süresince finansal kiralama konusu malın zilyedi olup, sözleşmenin amacına uygun olarak her türlü faydayı elde etmek hakkına sahiptir. Kiralayan şirket, mülkiyeti kendisine ait olan finansal kiralama konusu malı sözleşme süresince sigorta ettirmek zorundadır. Sigorta primlerinin ödenmesi kiracıya aittir. Sigorta: Leasing Kanunu na göre, Leasing şirketleri kiralama konusu malları sigorta ettirmek zorundadır. Leasing kanununun bu amir hükümleri gereği sigorta primlerini kiracı öder. Sözleşme süresi sonuna kadar da poliçe yenilemelerinde de aynı yöntem izlenmelidir. Sözleşmenin Sona Ermesi (Fesih Haciz - İflas): Sözleşme, normal olarak sürenin bitimiyle sona erer. Kiraların belirtilen sürede ödenmemesi halinde, kiralayan kiracıya fesih ihtarnamesi göndererek sözleşmeyi feshedebilir. Kiralayan şirket aleyhine hukuki bir takip yapılması halinde, leasing konusu mallar sözleşme süresince haczedilemez. 122 123 Resmi Gazete, 3226 sayılı Finansal Kiralama Kanunu, 28 Haziran 1985 tarihli 18795 sayılı, madde 22. Resmi Gazete, 3226 sayılı Finansal Kiralama Kanunu, 28 Haziran 1985 tarihli 18795 sayılı, madde 13.

Ferudun KAYA 285 Mülkiyet Devri: Finansal Kiralama işlemlerinde; sözleşme süresi sonunda malın kiracının mülkiyetine geçeceği sözleşmede belirtilmiştir. Devir işlemleri menkullere göre farklılık arzeder. Makine ve teçhizat ise; sözleşme süresi sonunda sembolik devir bedeli tahsil edilir, bu bedelle bir devir faturası kesilir ve devir işlemi tamamlanır. Gayrimenkul ise; tapu devir işlemleri başlatılır, tüm tapu masraflarını kiracı öder. Sembolik devir bedeli tahsil edilir, tapu devir işlemleri tamamlandıktan sonra, devir faturası kesilir ve devir işlemi tamamlanır. Gemi ise; sembolik devir bedeli tahsil edilir. Gemi sicilinde gerekli işlemler tamamlanır. Devir faturası kesilir ve devir işlemi tamamlanır. Araç ise; sembolik devir bedeli tahsil edilir. Noter satışı yapılır. Plaka-ruhsat devir işlemleri tamamlanır. Ardından devir faturası kesilir ve devir işlemi tamamlanmış olur. (Tüm devir masrafları kiracıya aittir.) İş makinası ise; sembolik devir bedeli tahsil edilir. Noter satışı yapılır. Tescilplaka değişikliği için işlemler tamamlanır. Ardından devir faturası kesilir ve devir işlemi tamamlanmış olur (Devir masrafları kiracıya aittir). 2.1.3. Leasing'e Konu Olabilecek Mallar Leasing, özellikle büyümekte olan şirketlerin, yatırımlarını gerçekleştirebilmek için orta ve uzun vadeli finansman ihtiyacını karşılayabilecekleri etkin bir yatırım yöntemidir. Leasing, alımı gerçekleşecek ekipmanın, finansal kiralama şirketi tarafından satın alınarak kiralanması ve kira süresi sonunda mülkiyet devrinin gerçekleştirilmesi şeklinde yapılmaktadır. Bu nedenle leasing, ekipman alımlarında şirketlere önemli avantajlar sağlamaktadır. Sözleşme süresince ekipman mülkiyetinin finansal kiralama şirketi üzerinde kalması nedeniyle asgari teminatlar ile uzun vadeli finansman imkânı verilebilmektedir. Aynı zamanda da satın alma, ithalat, yükleme, akreditif, transfer gibi işlemlerin finansal kiralama şirketi tarafından yapılıyor olması, leasing'i çok daha avantajlı hale getirmektedir. Amortismana bağlı her türlü ekipmanın leasing yolu ile alınabiliyor olması da, finansal kiralama işlemlerini her alanda uygulanabilir hale getirmektedir. 3226 Sayılı Finansal Kiralama kanununda "Sabit kıymet niteliğindeki her türlü taşınır ve taşınmaz mal, yani; amortismana tabi tüm sabit kıymetler leasinge konu olabilir" şeklinde tanımlanır. Ancak, patent hakkı, fikri ve sınaî haklar ile bilgisayar yazılımı gibi maddi olmayan konular için leasing yapılamamaktadır. 124 Öte yandan leasing konusu malın, bağımsız ve üzerinden amortisman ayrılabilen bir özellik taşıması gerekmektedir. Buna göre hammadde ya da ara malı niteliğinde bulunan ve kullanıldığında tüm özelliklerini yitiren mallar, leasing konusu yapılamamaktadır. Leasing'e konu olabilecek başlıca mal grupları; Elektronik ve Optik Cihazlar 124 Resmi Gazete, 3226 sayılı Finansal Kiralama Kanunu, 28.06.1985 tarihli 18795 sayılı, madde 5.

286 ULUSLARARASI TİCARET ve MUHASEBESİ Enerji Tesisleri Gayrimenkul Görüntü ve Ses Sistemleri Güvenlik Sistemleri Hastane / Otel / Market / Büro Donanımları Isıtma ve Soğutma Cihazları İmalat makineleri, Takım Tezgahları İş ve İnşaat Makineleri Kara / Hava / Deniz Ulaşım Araçları Komple Fabrikalar Tarım Aletleri Tekstil makineleri Tıbbi Cihaz Leasing kanalıyla amortismana tabi her türlü yatırım malı, ekipman ve makina kiralanabilir. Patent hakkı, fikri ve sınai haklar ve bilgisayar yazılımı gibi gayri maddi kıymetler için leasing işlemi kanunen yapılamamaktadır. Leasing işlemlerinde talep edilecek teminatlar Şahıs veya şirket kefaleti, Teminat senedi, Alacakların temliki, Gayrimenkul İpoteği (Tapu harcından muaftır), İşletme rehni 2.1.4. Leasing Sisteminin İşleyişi Kaynak: Ali Ceylan, Finansal Teknikler, Ekin Kitapevi Yayınları, 5. Baskı, Bursa, 2003:112.

Ferudun KAYA 287 2.1.5. Leasing Türleri Yurtiçi Kiralama: İhtiyaç duyulan yatırım malının, Türkiye'den veya dünyanın herhangi bir yerinden leasing şirketi tarafından satın alınarak kiralanmasıdır. Yurtiçi kiralama sözleşmesinde iki taraf da yurt içindedir. Uluslararası Kiralama: Herhangi bir yatırım malının, yurtdışında yerleşik bir Leasing Şirketi tarafından satın alınarak kiralanmasıdır. Bu tür işlemlerde Türkiye'deki Leasing Şirketi aracılık işlevini görmektedir. Satışa Yardımcı Kiralama: Leasing Şirketlerinin, pazar paylarını artırmak amacıyla müşterilerine yeni finansman alternatifi sunmak isteyen satıcı ve üretici firmalara verdiği bir hizmetdir. Satıcı firma, peşin ve vadeli satış önerilerinin yanısıra leasing şirketinden almış olduğu kiralama opsiyonunu da müşterisine önerebilir. Kiracı gereksinim duyduğu yatırım malını ya da ekipmanı seçer ve karar verir, kiralama şirketine başvurur, kiralama şirketi gerekli gördüğü araştırmaları yapar, leasing sözleşmesi imzalanır. Satıcı firma ile satış anlaşması (bakım ve satış sonrası hizmetler de dâhil) yapılarak ekipman kiracıya teslim edilir. Kiracı sözleşmede belirlenen şartlar ve süreyle kira öder, süre sonunda yapılan anlaşmaya bağlı olarak leasing sona erdirilir. 2.1.6. Leasing in Ekonomik Etkileri Leasing, alımı gerçekleşecek ekipmanın, Finansal Kiralama şirketi tarafından satın alınarak kiralanması ve kira süresi sonunda mülkiyet devrinin gerçekleştirilmesi şeklinde yapılmaktadır. Bu nedenle leasing, ekipman alımlarında şirketlere önemli avantajlar sağlamaktadır. Sözleşme süresince ekipman mülkiyetinin Finansal Kiralama şirketi üzerinde kalması nedeniyle asgari teminatlar ile uzun vadeli finansman imkanı verilebilmektedir. Aynı zamanda da satın alma, ithalat, yükleme, akreditif, transfer gibi işlemlerin Finansal Kiralama şirketi tarafından yapılıyor olması, leasing'i çok daha avantajlı hale getirmektedir. Amortismana bağlı her türlü ekipmanın leasing yolu ile alınabiliyor olması da, finansal kiralama işlemlerini her alanda uygulanabilir hale getirmektedir. Tüm dünyada yatırımların orta ve uzun vadeli finansmanında yaygın olarak kullanılan leasing, şirketlerin her geçen gün artan işletme sermayesi ihtiyaçları karşısında büyük avantajlar sağlar. Son yıllarda tüm dünyada ve Türkiye de geniş kabul gören ve uygulama alanı bulan, gerek taraflara gerekse ülke ekonomisine avantajlar sağlayan finansal kiralamanın başlıca avantajları şunlardır: 125 Orta ve Uzun Vadeli Finansman: Leasing şirketleri orta ve uzun vadeli finansman imkânı sağlar. Esnek Kira Ödeme Planı: Değişken veya dönemsel nakit akışı olan şirketlere uygun esnek kira ödeme planları ile yatırımlar gerçekleştirilebilir. Leasing şirketi kira ödemelerini müşteriye danışarak, ihtiyaçlarını göz önüne alarak belirler. Böyle- 125 Niyazi Berk (2003). Finansal Yönetim, 7. Bası, İstanbul: Türkmen Kitabevi, s. 260-261.

288 ULUSLARARASI TİCARET ve MUHASEBESİ ce ödeme gücü ve nakit akımı dikkate alınarak, müşteriye özgü bir model oluşturulur. Kira Süresi Boyunca Sabit Kira Ödemeleri: Leasing işlemlerinde sözleşme süresi boyunca kiraların sabit kalmasının avantajını kullanarak ileriye dönük plan yapabilme fırsatı sunar. Alternatif Finansman İmkânı: Yatırımların leasing yöntemiyle finanse edilmesi durumunda özkaynaklar ve bankalardaki kredi limitleri kullanılmamış olur. Böylece özkaynaklar işletmelerdeki diğer alanlara yönlendirilebilmektedir. Kira Süresi Sonunda Sembolik Bedelle Mülkiyet Devri: Kira süresi sonunda kiralanan mal veya ekipmanlar, dönem sonunda sembolik bir bedelle satın alınabilir. Operasyonel Kolaylık: Özellikle küçük ve orta ölçekli şirketler genellikle bünyelerinde ithalat ve teşvik uzmanı bulundurmadıklarından, yatırım dönemlerinde bu uzmanlıklara ihtiyaç duymaktadırlar. Yatırımın finansal kiralama ile yapılması durumunda kiracının sadece alacağı sabit kıymeti belirlemesi yeterli olmakta, bundan sonraki ithalat, teşvik, sigorta, nakliye işlemleri leasing şirketi tarafından yapılmaktadır. Özkaynak verimliliği; Özkaynakları ve bankalardaki kredi limitlerini daraltmadan yatırımları kendi kendini finanse etmesini sağlar. Böylece özkaynaklar işletmedeki diğer alanlara yönlendirilebilir. Teşviklerinizi kullanma imkanı; Leasing şirketine teşvik belgesini devredebilir ve teşvik belgesinin sağladığı avantajlardan yararlanmaya devam edilebilir. % 100 Finansman: Yatırım projelerinin bir kısmının olabileceği gibi tamamını da leasing ile finanse edilebilir. Talep edilen malın maliyetine ek olarak gümrük vergisi, nakliye, montaj, sigorta gibi zaman zaman önemli tutarlara ulaşan diğer maliyetler de finansmana dahil edilebilir. Mali Raporlama: Leasing ile gerçekleştirilen yatırımlar firmaların bilançolarında yer almaz. Bu nedenle; Cari oran yükselir, Likidite oranı yükselir, Aktif karlılık oranı yükselir, Özkaynak karlılık oranı yükselir, Borçlanma oranı düşer. Leasing bilanço dışı bir işlem olduğu için borç/özkaynak dengesi etkilenmez ve özkaynaklar korunurken borçlanma oranı düşer. Amortisman: Leasing ile alımı gerçekleştirilen ekipmanlar için amortisman kiracı tarafından ayrılır. Vergi Avantajı: Yapılan tüm kira ödemeleri kiracıya kira bedeli olarak fatura edilir; bu fatura ilgili ay içinde kiracı tarafından gider kaydedilir. Böylece, leasing projesinin efektif maliyeti kurumlar vergisi avantajı nedeniyle azalır.

Ferudun KAYA 289 Vergi, Resim ve Harç Muafiyeti: Leasing sözleşmeleri ve bu sözleşmeler için alınan teminatlar her türlü vergi, resim ve harçtan muaftır. Noterde düzenlenme zorunluluğu olan finansal kiralama sözleşmeleri için sadece noter ücreti ödenir. Sözleşme bedeli üzerinden Damga Vergisi ve Harç ödenmez. Aynı şekilde finansal kiralama işlemleri için verilen ipotek, banka teminat mektubu gibi teminatlarda Damga Vergisi'nden istisna tutulmuşlardır. 126 BSMV ve KKDF uygulanamaz: Leasing faizleri, banka kredilerine uygulanan BSMV ve KKDF gibi vergi ve fonlardan muaftır. Enflasyona karşı güvence, faiz dalgalanmalarından etkilenmeme: Leasing de ödemelerin tutar ve vadeleri önceden sabitlenir. Leasing ile kiralama süresi ve kira ödemelerinin değişmezliğinin yarattığı güven ortamını yakalar, enflasyona karşı bir önlem almış olunur. Leasing sözleşme süresince feshedilmediğinden ve sözleşmeye konu olan mallar icra takibi dışında tutulduğundan sürekli ve istikrarlı bir finansman yöntemidir. Diğer avantajları ise söyle listelenebilir: Yatırımın Teşvik Belgesi kapsamında olması durumunda, finansal kiralama konusu sabit kıymetlere ait devlet destekleri finansal kiralama şirketine devredilmektedir. Finansal kiralama şirketi de devraldığı destek unsurlarını kira ödemeleri aracılığıyla kiracısına yansıtabilmektedir. Leasing sözleşmesi prosedürleri banka kredi anlaşmalarındakilere nazaran çok daha basittir. Ayrıca, kiralanan mallar leasing sözleşmesi süresince leasing şirketinin mülkiyetinde olduğundan, müşteriden talep edilen teminatlar da banka kredilerine göre daha azdır. Alımları yurtdışından yapılacak makine-teçhizat için kredi limitlerinin kullanılmasına gerek kalmamaktadır. Leasing seçeneğinde, ithalat leasing şirketi tarafından yapılacağından, leasing şirketinin kredi limitleri kullanılacaktır. Ekonomik koşullardaki dalgalanmalar kiracının ödemelerine yansıtılmaz. Leasing sözleşmesi yürürlüğe girdikten sonra hiçbir şekilde değişmeyecek bir ödeme planının rahatlığını sağlanır. Yeni yatırımlar için gerekli finansman arzının artmasını, finansman maliyetlerinin ise düşmesini sağlar. Leasing bir ülkeye dış borçlanmaya gerek olmaksızın finansman temini olanağı sağlar. Sermaye birikimi yeterli olmayan ülkelerde yatırıma yönelik finansman ihtiyacı sorununun bir çözümüdür. Risk nedeniyle gelmekte tereddüt eden yabancı sermayenin gelmesi için, daha güvenli bir seçenek olduğundan ekonomik ve siyasi riski azaltmaktadır. Finansman kaynaklarının etkin ve esnek kullanımını sağlar ve bu kaynakları üretime kanalize ederek sermaye birikimine katkıda bulunur. 126 3226 sayılı Finansal Kiralama Kanunu, 28 Haziran 1985 Tarihli 18795 sayılı Resmi Gazete, madde 30.

290 ULUSLARARASI TİCARET ve MUHASEBESİ Enflasyonu önlemeye yönelik politikalarla birlikte, yatırımlar ve işsizlik üzerindeki olumsuz etkileri giderici yatırım olanağı sağlar. İmalatçı firmaların tanıtım ve pazarlama olanaklarını arttırır. Özellikle küçük ve orta ölçekli işletmelerin yararına olarak, orta ve uzun vadeli yatırım olanaklarının sınırlı olduğu dönemlerde, işletmelere uygun koşullu finansman kolaylığı sağlar. Leasing ile sağlanan mal firmanın mülkiyetinde olmadığından, bilânçoda da görünmeyeceğinden firmanın özkaynak/borç oranı yüksek olacak, bu da firmanın kredibilitesini yükseltecektir. Kira ödemeleri, kiracının durumuna göre belirlendiğinden, kira konusu ekipmanın yarattığı gelire göre ödeme planı yapılabilmekte, bu da işletmeye nakit akımı avantajı sağlamaktadır. Yatırım projesinin tümünün finanse edilebilmesini sağlar. Tüm giderin vergi matrahından düşülebilmesini sağlar. 2.1.7. KDV Uygulaması 30.12.2007 tarih 26742 sayılı resmi gazetede yayınlanan 2007/13033 sayılı Bakanlar Kurulu kararı gereği finansal kiralama işlemlerinde malın tabii olduğu KDV oranı uygulanacaktır. Kararın yayınlandığı tarihten itibaren imzalanacak finansal kiralama sözleşmelerine konu mal alımlarının KDV oranları %18 olarak uygulanacak olup, bu tarihten önceki tarihlerde imzalanan sözleşmeler için uygulanacak KDV oranları ile ilgili bir değişiklik söz konusu olmayacaktır. 127 Başlıca Mal Gruplarında Uygulanacak KDV Oranları Mal Grubu KDV Oranı Makine ve Ekipman %18 Beko Loader %8 Ekskavatör (kulesi 360 derece dönenler) %8 Diğer İş ve İnşaat Makinaları %18 Fotoğraf Baskı Makinaları %18 Matbaa Makinaları %18 Plastik Enjeksiyon Makinaları %18 Ambalaj Makinaları %18 Binek araçlar %18 Ticari araçlar %18 Dorse %18 Kima,Ses ve Görüntü cihazları %18 Gayrimenkul %18 Gayrimenkul (150 m 2 altı) %1 İnşaat-bina yapımı %18 Örgü ve Dikiş Makinaları %8 Diğer Tekstil Makinaları %18 Metal İşleme Makinaları (yatay) %8 Diğer Metal İşleme Makinaları %18 127 Resmi Gazete, Mal ve Hizmetlere Uygulanacak Katma Değer Vergisi Oranlarının Tespitine İlişkin Karar, 30 Aralık 2007 tarih ve 26742 sayılı Resmi Gazete nin 1. maddesi.

Ferudun KAYA 291 2.1.8. Leasing Sürecine İlişkin Muhasebe Uygulaması Teklif Aşaması.. Leasing'e başvurulduğunda, yapılan yatırım ile ilgili teklif, Leasing Şirketi tarafından kiracının ihtiyacı doğrultusunda, nakit akışına uygun olarak hazırlanır. Vade 18 Ay Peşinat 3.500,00 TL Aylık Ödeme 3.500,00 TL Anlaşma Aşaması. Leasing Şirketi tarafından hazırlanan ve ödeme planını içeren finansal kiralama sözleşmesi imzalanır. Peşinat Ödemesi Teklifte öngörülmüş peşinat tutarı ödemesini aşağıdaki gibi muhasebeleştirilebilr. Borç Alacak 259 VERİLEN AVANSLAR 3.500,00 TL 102 BANKALAR HESABI 3.500,00 TL Ödeme Planı ve Kiralamaya Konu Ekipmanın Teslimi Ekipmanın teslimi ile kesin ödeme planı aşağıdaki gibi oluşur. Satınalma KDV Oranı %18 Mal Bedeli 40.000,00 TL KDV Tutarı 9.610,00 TL Peşinat 3.500,00 TL Para Birimi TL Sıra Tarih Nakit Girişi Anapara Faiz KDV 1 17.09.2010 3.500,00 1.556,64.409,47 533,89 2 17.10.2010 3.500,00 1.634,9 1.331,16 533,89 3 16.11.2010 3.500,00 1.713,25 1.252,86 533,89 4 " " " " " " " " " " " 18 27.07.2014 3.500,00 2.887,69 78,42 533,89 63.000,00 40.000,00 13.390,00 9.610,00 Kiracıya hazırlanan kesin ödeme planı ile de sabit kıymet giriş muhasebe kaydı kiracı tarafından yapılır. Borç Alacak 260 FİNANSAL KİR. SABİT KIYMET KULLANIM HAKKI 40.000,00 TL 302 ERTELENMİŞ FİNANSAL KİRALAMA BORÇ. MALİYETİ 13.390,00 TL 301 FİNANSAL KİRALAMA İŞLEMLERİNDEN BORÇLAR 53.390,00 TL Leasing Faturalarının Muhasebe Kaydı Kiralar kiracı tarafından ödedikçe, finansal kiralama faturaları aşağıdaki gibi muhasebeleştirilir. Borç Alacak 301 FİNANSAL KİRALAMA İŞLEMLERİNDEN BORÇLAR 2.966,11 TL 191 İNDİRİLECEK KDV 533,89 TL 660 KISA VADELİ BORÇLANMA GİDERİ 1.409,47 TL 320 SATICILAR X FİNANSAL KİRALAMA A.Ş. 3.500,00 TL 302 ERTELENMİŞ FİNANSAL KİRALAMA BORÇLANMA MALİYETİ 1.409,47 TL ABC Firmasının amortisman ayırmasını muhasebe kadı Ekipmanın amortisman oranın %20 olduğunu düşünülürse, Borç Alacak 632 AMORTİSMAN GİDERLERİ 8.000,00 TL 268 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR 8.000,00 TL Mülkiyet devri Sözleşmenin bitim tarihinde, ödeme planındaki son kira olan 1.171,74 TL mülkiyet devir bedelini Leasing Şirketine yatırdığında Leasing Şirketi, "Mülkiyet Devri Faturası"nı keserek kiracıya gönderir ve ekipmanın mülkiyetini kiracıya devreder.

292 ULUSLARARASI TİCARET ve MUHASEBESİ Can sıkıntısı Dünya'ya tembellikle beraber gelmiştir. La Bruyere 2.2. FAKTÖRİNG 128 Türkiye ekonomisi son yıllarda dışa açılarak dünya ile bütünleşme sürecine girmiştir. Ekonominin kurumsal ve yapısal özelliklerinde önemli değişmelerin yaşandığı bu süreçte, finansman kuruluşları değişimin öncüsü olmuştur. Gelişmiş ülkelerde 1950'lerden beri modern anlamda faktöring uygulaması yapılmasına karşın Türkiye de yasal anlamda faktöring 1980'lerin sonlarında uygulanmaya başlanmıştır. Kısa zamanda Türk iş adamları tarafından benimsenen factoring'in kısa vadeli alacakların finansmanında İşletmeler için faydalı bir yöntem olduğu görülmüştür. Faktöring hem finansal bir teknik, hem de yönetsel bir hizmettir. Faktöring, kaynakların idaresinde önemli bir araç olarak ortaya çıkmaktadır. Birçok işletme için "nakit" kısıtlı bir kaynaktır ve alacakları tahsil edebilmek için uzun süreler beklemek gerekir. Alacakların faktör'e satılarak nakde çevrilmesi suretiyle, işletmenin defterindeki alacak rakamları üretken bir nakde dönüşür. Kredi kullanmadan işletmenin likiditesi artar. Alacakların satın alınması işlevi "faktöring" işleminin merkezini oluşturmaktadır. Faktöring den, vadeli mal ve hizmet satışı yapan tüm kuruluşlar yararlanabilir. 129 Faktöring, kesintisiz nakit akışını ve bir işletmenin faaliyetlerini aksamadan yürütmesini sağlayan önemli bir unsurdur. Satışların artması daha fazla kar getirdiği gibi, daha fazla işgücü, hammadde, ekipman gereğini de ortaya çıkarır. Vadeli satış yapan firmaların, her türlü mal ve hizmet satışlarından doğan alacak haklarını factor (factoring şirketi) adı verilen finansal kuruluşlara temlik etmek suretiyle firmalarına kısa vadeli kaynak sağladıkları bir finansman tekniğidir. Aynı zamanda factoring, kaynakların idaresinde önemli bir araç olarak ortaya çıkmaktadır. Factoring, Latince factor kelimesinden türetilmiştir. Factor başkası hesabına hareket eden kişiye denir. Factoring'in işletme, hukuk, ekonomi dallarını kapsayan bir finansman tekniği olması nedeniyle çeşitli tanımları yapılmıştır. 128 129 Kaya, Ferudun, (2011). Dış Ticaret ve Finansmanı, 2. Baskı: Beta Yayıncılık, Ankara, ss. 24-30. Ali Ceylan, Finansal Teknikler, Ekin Kitabevi Yayınları, 5. Bası, Bursa, 2003:1-44.

Ferudun KAYA 293 2.2.1. Factoring Tanımı Factoring, "alacak hakkının satışı ile firmalara fon sağlayan bir finans yönetimidir." Factoring, satıcı firmaların kısa vadeli alacaklarının, belirli bir komisyon bedeli veya factor ücreti karşılığında factor adı verilen factoring şirketlerince temlik edilmesi ve tahsilinin üstlenilmesi ile satıcı firmaların da kredi sağlamış olmalarının yanı sıra birçok finansman hizmetlerinden yararlanabildikleri bir finansman tekniği olarak tanımlanabilir. 130 Factoring, firmaların mal ve hizmet satışlarından doğmuş veya doğacak vadeli, fatura veya fatura yerine geçen bir belgeye dayanan alacakların factoring şirketi tarafından temlik alınması yoluyla, finansman, garanti ve tahsilât hizmetlerinin sunulduğu bir finansal üründür. Diğer bir tanıma göre faktoring, mal ve hizmet satışlarından doğan bir alacağın, faktoring konusunda faaliyet gösteren bir kuruluşa temlik edilmesi karşılığı garanti, alacağın takibi, yönetimi ve tahsili yoluyla bu fonksiyonlardan en az ikisinin bir arada kullanıldığı bir finansman ve sigorta yöntemidir. Gerek tanımlardan, gerekse kapsadığı konulardan anlaşılacağı üzere, faktoring üç taraflı bir işlemdir. Mal ve hizmet satıcısı (müşteri), bu mal ve hizmeti vadeli satın alarak borçlanan (borçlu) ve faktorıng kuruluşu bu üçlüye, yurtdışı faktoring işlemlerinde bir de muhabir faktor eklenir. Ticaret işlemlerinde, alacakların tahsilâtına yönelik olarak verilen hizmetlerin bütünü olarak tanımlanan faktöring; faktöring hizmetini talep eden 'müşteri', hizmeti veren 'faktör' ve müşteri alacaklarının yönelmiş olduğu 'borçlu' arasında işlemektedir. Faktöring in fonksiyonları alacak tahsili ve yönetimi, alacakların risklere karşı sigorta edilmesi, istihbarat ve finansman olmak üzere dört ana başlık altında toplanabilir. 131 2.2.2. Factoring in Fonksiyonları Alacağın Tahsili ve Yönetimi: Mal ve hizmet satışlarından doğmuş alacakların faktoring kuruluşuna temlik edilmesi ile başlayan süreçtir. Factoring şirketi, kendisine temlik edilen fatura ve ilgili ödeme vasıtalarının tahsilatını satıcı adına üstlenir. Alacakları temlik alan faktoring kuruluşu bu alacakların yönetimine ilişkin; tahsilatı üstlenir, alacak kayıtlarını tutar, alacakların tahsili için ihbar, ihtar gibi işlemleri yerine getirir. Açık hesap fatura tahsilatlarını borçlu bazında takip ederek müşterilerine cari hesap detaylarını bildirir. Firmalar bu hizmet sayesinde tahsilat işlemleri için harcamış oldukları vakit ve eleman maliyetleri yerine yatırım ve pazarlama gibi kendileri için daha gerekli olan konulara yönelme imkanına sahip olurlar. Satıcı firmanın, alacaklarını vadesini beklemeden nakde çevirmesi, alıcılarına daha çok vadeli satış yapma imkanı verecektir. Bu da satıcının piyasadaki rekabet gücünün artmasını sağlayacaktır. Ayrıca pazar 130 131 Haluk Erdemol, Factoring ve Forfaiting, Akbank Ekonomi Yayınları, İstanbul, 1992:11. Niyazi Berk (2003). Finansal Yönetim, 7. Bası, İstanbul: Türkmen Kitabevi, s. 239-243.

294 ULUSLARARASI TİCARET ve MUHASEBESİ araştırması yapılması ve pazar ile ilgili bilgilerin müşteriye aktarılması da bir hizmet konusu olarak, faktör tarafından üstlenilebilir. Alacağın Ödenmeme Riskine Karşı Garanti (Sigorta) Edilmesi: Factoring şirketi, alıcı firmaların ödeyememe riskini üstlenerek, satıcı firmanın vadeli satışlarından doğan alacaklarını garanti altına alır. Böylece, alacaklarını faktöre temlik eden müşteri mal sattığı kuruluşların borcunu ödemeyecek duruma düşmesi karşısında korunmuş olur. Finansman: Faktoring kuruluşuna temlik edilen vadeli alacakların vadesi beklenmeden faktör tarafından müşteriye (alacaklarını temlik edene) bir bölümünün ödenmesidir. Başka bir ifade ile satıcı firmalar vadeli alacaklarını faktoring şirketine devrederek alacak tutarının belirli bir yüzdesini vadesinde önce nakit olarak kullanma imkanına kavuşurlar. Genellikle bu ödeme alacak toplamının en çok %80 i tutarındadır. Alacakların ödeme vadesi geldiğinde alacağın tamamı borçlu tarafından faktore ödenir, faktör de bu tutardan masraflarını düşüp bakiyeyi müşterisine öder. Bu hizmeti kullanan firmalar nakit akışlarını düzenli bir hale getirebilir, üretim, satış ve mal ya da hizmet alımları için her hangi bir dış kaynağa gerek duymadan işletmeye ait alacaklardan finansman sağlamış olurlar. 132 Factoring yapan işletmelerin, bilançolarında görülen alacakları ve ticari borçları azalır, yaratacağı işletme sermayesi artar. Böylece işletme bilançosu kredi kullanmadan daha likit hale gelerek işletmenin kredibilitesi artar. İstihbarat: İşletme yöneticileri, factoring firmalarınca yapılan güvenilir istihbarat sonuçlarına göre yurtiçi ve yurtdışı müşterilerinin mali durumundan en kısa zamanda haberdar olurlar ve böylece geleceğe dönük önemli kararları daha kolay alırlar. 2.2.3. Factoring İşleyişi Factoring işlemi, öncelikle satıcı ve alıcıların kredibilitelerinin tespit edilebilmesi için factor'un satıcıdan aşağıdaki belgeleri alması ile başlar. Mali tablolar (Bilanço-gelir tablosu vb.) İmza Sirküleri Kuruluş (Ticaret Sicil) gazetesi Son sermaye artırımı ile ilgili ticaret sicil gazetesi Hazırun cetveli Faaliyet Belgesi Vergi Levhası Alıcı ile olan yıllık ticaret hacmi Alıcının adresi ve bankası Alıcı ile temas kurma izni (satıcının onayına bırakılır). Factor bu bilgiler ışığında müşterisi ve borçlu hakkında istihbarat yapar ve müşteriye imzalanacak facttoring sözleşmesinin şartlarını, komisyon ve uygulanacak faiz oranını sunar. Müşteri ile varılacak anlaşma çerçevesinde 132 Halil Seyidoğlu, (1997). Uluslararası Finans, 2. Baskı, İstabul: Güzem Yayınları, s. 358.

Ferudun KAYA 295 factoring sözleşmesi imzalanır ve satıcının alacaklarını factora temliki ile çalışmalara başlar. Alacakların Temliki ve Ödeme Müşteri alacaklarını factor'a temlik eder (Vadeli satışlarından doğmuş ya da doğacak faturalar). Müşteriden, temlik ettiği alacaklara ait teminatlar (senet, çek, vb.) alınır. Alacakların gerçek ticari alışverişten oluşup oluşmadığı incelenir. Factor, düzenlenen factoring sözleşmesi çerçevesinde alacakları satın alır. Factor, müşteriye alacakları karşılığında günün ekonomik koşullarında ödemeyi yapar. Tahsilat Vadeli satışlar sonucunda oluşan alacakların tahsilini factoring şirketi üstlenir. Alacakların kayıtları ve takibi factoring şirketince yapılır. Factor tarafından, tahakkuk eden factoring ücreti, komisyon, vb. masraflar için fatura düzenlenir (Bu faturayı finansman giderlerinde gösterebilme imkânı vardır). Factor, müşteriye alacaklarının durumunu gösteren aylık ekstre ve raporlar gönderir. 2.2.4. Factoring in Maliyeti Factoring sözleşmesi ile ticari işletmelere sunulan alacak yönetimi, tahsilat yönetimi ve nakit yönetimi hizmetleri karşılığında işletme iki tip maliyetle karşılaşacaktır. Bu maliyetler factoring komisyonu ve factoring ücretidir. 133 Factoring Komisyonu: Factoring şirketi kredibilite araştırması, üstlendiği risk, alacak hesaplarının tutulması ve tahsilatı gibi sunmuş olduğu faktoring hizmetleri sonucunda müşterisinin temlik ettiği alacaklar üzerinden günün koşullarına göre en rekabetçi komisyon oranlarını uygular. Bu komisyon oranı; alıcı sayısı, alıcı riski, fatura büyüklüğü ve sayısı, vade, satıcının taahhüt ettiği yıllık ciro, factoring yapılan ülkeler gibi unsurlara göre belirlenir. Fatura bedeli üzerinden alınan ve faktöring hizmet türüne göre % 0.5 ile %1,5 arasında değişen bir ücrettir. Factoring Ücreti: Factoring şirketi tarafından kullandırılan finansman karşılığında iç ve dış piyasa durumuna göre belirlenen faiz oranıdır. Mevcut bakiye gün ve factoring ücret oranı üzerinden hesaplanır ve işlemin başında veya her ay/vade sonunda müşteriye fatura edilir. Uluslararası factoring işlemleri yürürlülükte olan vergi mevzuatında ihracata tanınan teşvikler çerçevesinde her türlü vergi, resim ve harçtan muaftır. Yurtiçi faktoring işlemlerinde ise faktoring ücreti ve komisyonu %5 BSMV ye tabidir, KKDF den muaftır. 133 Ali Ceylan ve T. Korkmaz (2008), İşletmelerde Finansal Yönetim, Bursa: Ekin Yayın., s.185.

296 ULUSLARARASI TİCARET ve MUHASEBESİ 2.2.5. Faktöringin Türleri 134 2.2.5.1. Yurtiçi Faktöring Vadeli satış yapan ve bu alacaklarını kısa sürede nakde çevirmek isteyen işletmeler için finansal bir çözümdür. Öncelikle factoring şirketi tarafından satıcı firmaya bir finansman limiti tesis edilerek sözleşme imzalanır. Daha sonra satıcı firma vadeli alacaklarını gerekli evraklar ile birlikte factoring şirketi ne temlik ederek en uygun maliyetlerle nakde çevirebilir ve alacakların tahsilâtı ile uğraşmaz. Günümüzde sıkça başvurulan bir yol olan yurt içi faktoring şu şekilde işler: Satıcı malları ve faturayı alıcıya yollar. Satıcı bu faturanın bir kopyasını faktöring firmasına gönderir. Faktoring firması satıcı ile yapacağı sözleşme çerçevesinde bu faturayı temlik alır, fatura bedelinin %80 ine kadar ön ödeme yapar. Faktoring firması, vadesi gelince alıcıdan fatura bedelini tahsil eder ve satıcıya factoring hizmet bedeli düşüldükten sonra kalan ödemeyi yapar. 2.2.5.1.1. Yurtiçi Factoring Yoluyla Sağlanacak Avantajlar Şirketler factoring şirketi sayesinde vadeli alacaklarını nakde çevirerek işletme sermayesi ihtiyacını karşılar ve nakit akışını düzenli hale getirme imkanına sahip olur. Şirketler, alıcılarına vade tanıma imkanı sağlayabildiğinden piyasadaki rekabet gücünün artmasını sağlar. Alacak, stok ve ticari borçlarının devir hızını yükselterek, bilançonun likidite oranını yükseltir. Şirketler vadeli alacaklarının tahsilâtıyla uğraşmaz. Tahsilâtın faktoring şirketi tarafından takip ediliyor olması satıcının alacak takibi için personel istihdam gereksinimini azaltır ve buna bağlı olarak zaman ve eleman tasarrufu sağlar. Şirketler factoring şirketi nin istihbarat hizmeti sayesinde alıcılarının istihbaratının güncel olmasını sağlar. İşletmelerin dış kaynak kullanma ihtiyacı azalır ve faiz giderleri düşer. Periyodik olarak yapılan güvenilir istihbarat sonuçlarına göre işletmeler alıcılarının mali durumundan güncel bilgi sahibi olurlar. Faktoring işlemi kredi kullanımının aksine bilânçonun pasifinde banka borçları arasında yer almaz. Bu nedenle firmanın kredi limitlerini doldurmaz, borç/özkaynak oranını ve özkaynak karlılığını olumlu etkiler. Şirkete giren nakit sayesinde peşin hammadde ve mamul alımlarında iskonto imkânı sağlanır. 134 Kaya, Ferudun, (2011). Dış Ticaret ve Finansmanı, 2. Baskı: Beta Yayıncılık, Ankara, ss. 26-35.

Ferudun KAYA 297 2.2.5.2. Yurtdışı Faktoring Factoring şirketi, işletmelerin uluslararası ticari faaliyetlerinde hem ihracat hem de ithalat faktorü olarak hizmet sunabilmektedir. Yurtdışı Faktoring, İthalat ve İhracat Faktoring olarak ikiye ayrılır. Günümüzde sıkça başvurulan bir yol olan yurtdışı faktoring şu şekilde işler: Satıcı malları ve faturayı alıcıya yollar. Satıcı faturanın bir kopyasını faktoring şirketine gönderir. Faktoring şirketi satıcıya faturanın %80 ine kadar bir ön ödeme yapar. Faktoring şirketi fatura kopyasını alıcının ülkesindeki muhabirine yollar. Muhabir faturayı tahsil eder. Muhabir, faktoring şirketine ödemeyi yapar, faktöring şirketi de satıcıya kalan ödemeyi yapar. 2.2.5.2.1. İhracat Faktoring Yurt dışına yapılan mal ve hizmet satışlarından doğmuş ve doğacak olan alacakların temliki yolu ile sağlanan finansman, alıcı adına garanti ve alacakların tahsili hizmetleridir. En basit anlamıyla açık hesap (mal mukabili) vadeli ihracatlara garanti, tahsilât ve istenmesi halinde finansman hizmetlerinin bir bütün olarak sunulmasıdır. İhracat faktoring i yurt dışı faktoring olarak da ifade edilmektedir. 135 Garanti ve tahsilât hizmeti birbirinden ayrılmaz ve ihracatçıya fatura bazında % 0,5 ile % 1 arasında değişen bir maliyet ile sunulmaktadır. Garanti hizmeti sayesinde alıcının aczi durumunda fatura bedelinin tamamı fatura ile ilgili herhangi bir ihtilaf olmaması şartıyla ihracatçıya vadeden sonraki 90. günde ödenir. İhracatçı firma arzu ettiği takdirde yüklemeyi müteakip fatura bedelinin %80 i oranında finansman kullanabilir. Faktoring finansmanı döviz kredisi veya diğer ihracat kredileri gibi taahhüt doğurmaz. İhracat faktoring için İhracat ile ilgili her yüklemeden sonra gerekli belgeler şunlardır: İhracat faturası (temlik pulu ile temlik edilmiş), Gümrük beyannamesi nüshası, Konşimento kopyası, CF, CIF yüklemelerde sigorta poliçesinin aslı istenir. 2.2.5.2.1.1. İhracat Faktoring'i Türleri Gayrikabilirücu Faktoring (Non-Recourse): İhracatçının temlik yolu ile devir ettiği alacakları üzerinden, kendisine geri ödeme talebi ile dönülmeyecek şekilde finansman sağlamasıdır. Gayrikabilirücu işlemlerde faktör kuruluş kendisini alıcı- 135 Ali Ceylan ve Turhan Korkmaz (2008), İşletmelerde Finansal Yönetim, 10. Bası, Bursa: Ekin Yayınları, s.180-183.

298 ULUSLARARASI TİCARET ve MUHASEBESİ nın ödeme riskine karşılık yurt dışındaki muhabirlerinden sağladığı "alıcı garantisi hizmetleri" ile korur. Kabilirücu Faktoring (Recourse): İhracatçının temlik yolu ile devir ettiği alacakları üzerinden finansman sağladığı, ancak ithalatçının borcunu faktör kuruluşa ödememesi durumunda kendisine tahsilât için geri dönülmesini kabul ettiği faktoring çeşididir. İhracat faktoringi yapabilecek kuruluşlar Dış ticaret konusunda deneyimli olup, sürekli ve düzenli alış/satış bağlantısı bulunan kuruluşlar, Mal mukabili ihracat yapan veya yapabilecek olan kuruluşlar, İhracat vadeleri genel olarak 90 günü aşmayan ve kredibilitesi iyi olan kuruluşlar factoring yapabilir. 2.2.5.2.1.2. İhracat Factoringi Yoluyla Sağlanacak Avantajlar İhracatçı Firma Garanti Hizmeti Sayesinde, Mal mukabili ihracatlarına garanti sağlar. Yeni pazarlara risksiz girebilir. Mevcut pazarlarda rekabet gücü artar. Yurtdışındaki muhabir faktoring kuruluşu sayesinde alıcısının istihbaratının güncel olmasını sağlar. Akreditifli veya vesaik mukabili işlemlere göre çok daha düşük bir maliyetle ve daha az prosedürle ihracatlarını gerçekleştirebilir. Tahsilat hizmeti sayesinde, Alacak ve tahsilat kayıtlarının tutulmasından tasarruf eder. Bu sayede alacak takibi için departman veya eleman istihdamı gerekmez. Büyük ve güçlü alıcılara karşı kendini korur. Alıcıların ödemelerini disipline eder. Uluslararası işlemlerde muhabir faktorun alıcının ülkesindeki hukuki düzenlemeleri çok iyi bilmesi, ihtilaf halinde para ve zaman tasarrufu sağlar. Finansman hizmeti sayesinde, Nakit akışı düzenlenir ve daha likit bir finansal yapıya kavuşur, Finansman sorununu çözmüş olduğu için vadeli ve daha çok satış gerçekleştirir, Faktoring finansmanı kullandığı esnada Döviz Alım Belgesini kestirebilir ve KDV iadesine erken başvurabilir. Faktoring finansmanı taahhüt doğurmadığı gibi mevcut taahhütlerin de kapatılmasını sağlar. 2.2.5.2.2. İthalat Faktoring İşletmelerin yurtdışından gerçekleştireceği vadeli ve mal mukabili ithalat işlemlerinde, factoring şirketi müşterisinin yurtdışındaki satıcısının bu alacakla ilgili

Ferudun KAYA 299 olarak garanti ve tahsilat takibi hizmetlerinden faydalanmasını sağlar. Bu yöntemle yurtdışındaki satıcılara alternatif bir garanti modeli sunabilme imkânı sağlanır. 2.2.5.2.2.1. İthalat Factoringi Yoluyla Sağlanacak Avantajlar İthalatçı firma yurtdışından gerçekleştireceği ithalat işlemlerinde factoring şirketi nin kendisine garantör olması sayesinde, Bankalar nezdindeki gayrinakdi kredi limitlerini doldurmadan yurtdışından vadeli ithalat yapma olanağına kavuşur. Yurtdışından kendisine mal mukabili veya açık hesap satış yapmak istemeyen tedarikçilerinden ithalat yapma imkânına kavuşur. Peşin yerine vadeli ve açık hesap ithalat yapma imkânı elde ettiği için yurtiçi piyasada rekabet gücü artar. Akreditifli veya vesaik mukabili işlemlere göre çok daha düşük bir maliyetle ve daha az prosedürle ithalatlarını gerçekleştirme imkânına kavuşur. 2.2.6. Factoring Şirketlerin Yapamayacakları İş ve İşlemler BDDK, 10 Ekim 2006 tarih ve 26315 sayılı Resmi Gazete de yayımladığı yönetmelik ile faktoring ve finansman şirketlerinin kuruluş ve faaliyet esasları hakkında aşagıdaki sınırlamaları getirmiştir. 136 a) Ana faaliyet konuları dışında faaliyette bulunamazlar, b) Teminat mektubu veremezler, c) 28/7/1981 tarihli ve 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanununa göre menkul kıymet ihracı ile uluslararası piyasalardan ödünç para alınması dışında mevduat veya her ne ad altında olursa olsun bir ivaz karşılığı para toplayamazlar. d) Faktoring şirketleri kambiyo senetlerine dayalı olsa bile, bir mal veya hizmet satışından doğmuş veya doğacak fatura veya benzeri belgelerle tevsik edilemeyen alacakları satın alamazlar veya tahsilini üstlenemezler. 2.2.7. Faktoring İşlemi Yapmaya Uygun Başlıca Sektörler Beyaz ve kahverengi eşya Dayanıklı tüketim malları Demir-çelik, metalürji Hediyelik eşya Kırtasiye Kuru ve konserve gıda Otomotiv ve yan sanayii Tekstil ve hazır giyim Diğer uygun mal üreten sektörler sayılabilir. 136 Resmi Gazete (2006). Finansal Kiralama, Faktoring ve Finansman Şirketlerinin Kuruluş ve Faaliyet Esasları Hakkında Yönetmelik, 10 Ekim 2006 tarih ve 26315 sayılı.

300 ULUSLARARASI TİCARET ve MUHASEBESİ 2.2.8. Faktoring Ekonomik Etkileri Factoring işlemi ile sağlanan finansmanın maliyeti ticari kredilere (vade farkı) göre daha ucuz olduğundan vadeli satışlardan ilave kazançlar sağlanabilir. Yurt dışındaki alıcılar akreditif açmaktan kurtulur, ödemeyi kendi ülkesindeki muhabir factoring yaparak zamandan ve paradan tasarruf eder, alım gücü artar. Güvenilir istihbarat sonuçlarına göre satışlarını ödeme gücü olan alıcılara yapan işletme yöneticileri, geleceğe dönük en önemli yatırımları olan alıcıların mali durumundan haberdar olurlar. Yöneticiler alacakların tahsilâtı ve kredinin kontrolünü düşünmekten kurtulur, nakit akışı belirlendiği için geleceğe dönük ve verimli planlar yapabilirler. Satış muhasebesi ve defter kayıtları yapılması gerekmediğinden işletmenin idari giderleri düşer, yöneticilerin zamanları artar. Ön ödeme satıcının ihtiyacı ve talebi üzerine verildiği için, işletme gereksiz zamanlarda banka kredisi kullanmaz ve faiz giderlerini düşürebilir. Yurtiçi satışlarda factoring işlemleri %5 BSMV ye tabi, %3 KKDF'den muaftır. Bir kredi türü olmayan factoring bilânçonun sadece aktif kısmında bir harekete neden olur. Alacakları düşürürken bilânçonun daha likit olmasını sağlar, işletmenin kredibilitesini artırır. İşletmeler yurtdışı satışlarında, vadeli ve mal mukabili satış yaparak rekabet şanslarını ve satış hacimlerini artırma şansına sahip olurlar. Hem yurtiçi hem de yurtdışı işlemlerde periyodik olarak yapılan borçlu istihbaratı ile firmaların alıcıları hakkında güncel bilgi almaları sağlanır. Alıcı ile doğabilecek dil problemleri ortadan kalkar, ortaya çıkabilecek sorunlar kendi ana dili ile factoring tarafından çözülür. Vadeli veya açık hesap şeklinde ihracat alacaklarını nakde çevirerek işletme sermayesi ihtiyacını karşılar. Farklı ülkelerde tanımadıkları müşteriler ile kolay koşullarda çalışma, bu yolla ihracatlarını artırma fırsatı sağlar. Vade ve açık hesap avantajları ile yabancı pazarlardaki rekabet gücünü artırır. Tahsil edilmeme riskini faktoring kuruluşu ile minimize ederken, yurt dışı pazar payı ile birlikte toplam iş hacminde yaratacağı genişleme sonucu iç pazarda da satış fırsatları yaratır. Borçlu ile yaşanabilecek sorunlarda aynı ülkedeki faktör kuruluşça verilecek hukuki desteği sağlar. İhracatçının nakit akışı ile ihracat tablolarını eşit zamanlı hale getirerek, nakit akış tablosunun yönetimini kolaylaştırır ve verimini artırır. Faktoring işlemleri gerek Türkiye de, gerekse yurt dışında banka kredilerinden farklı bir yapıya sahip olduğundan bilançoda borç olarak görünmez. Dolayısı ile gerek sermaye gerekse borç rasyolarını olumlu yönde etkiler, bilançoyu gereksiz oranda şişirmez. İhracatçıya satış vadesini beklemeden erken Döviz Alım Belgesi (DAB) alabilme olanağı ile erken KDV tahsilatı sağlar.

Ferudun KAYA 301 Dün yaptığınız şey size hala çok iyi görünüyorsa, bugün yeterli değilsiniz demektir. Earle Wilson 2.3. FORFAITING 137 2.3.1. Forfaiting Tanımı Forfaiting, bir ihracatçının yapmış olduğu vadeli satıştan doğan ve kambiyo senedi, garanti mektubu veya alacağın devrine izin veren başka bir araç ile belgelenmiş alacakların, ihracatçının kendisine veya belgelerin lehdarına rücu etme hakkı olmaksızın bir banka veya bu alanda uzmanlaşmış bir finans kurulusu tarafından satın alınması islemidir. 138 Forfaiting ile ihracatçı, ithalatçıya iletilen ürünler için alacak hakkını devreder ve bunun karşılığında forfaiting yapan kuruluştan hemen nakit sağlar. Ürünler teslim edildikten ve sözleşme tamamlandıktan sonra ihracatçı bu alacakları bir forfaiting kuruluşuna satar ve bu kuruluş tüm riskleri üstlenmiş olur. Bu arada forfaiting yapan kuruluş ücretlerini kestikten sonra ihracatçıya nakit ödeme yapar. Sermaye ürünlerinin yanında diğer ürünlerin ihracatında da orta uzun vade kredi ihtiyacı bu yolla finanse edilebilir. 139 Forfaiting işleminde alacak hakkını satın alan forfaiter, alacağın tahsil edilememe riskini üstlenirken alacak hakkını satan ihracatçı firmaya da bazı istisnalar dışında müracaat edememektedir. Sahte belgeler düzenlenmesi, sözleşmeye aykırı malların alıcıya sevkedilmesi gibi durumlar bu istisnalara örnek gösterilebilir. Ala- 137 Bu çalışmadaki Forfaiting bölümü Bartın Üniversitesi İİBF, İktisat Bölümü Öğretim Üyesi Yard.Doç.Dr. Mehmet İslamoğlu tarafından hazırlanmıştır. 138 139 Famil Şamiloğlu. Factoring ve Forfaiting Finansman Teknikleri, Çetin Bedestenci ve Murat Canıtez (Ed.). Ankara: Gazi Kitabevi, 2008, s.236. Nazgül Adyranova. Dıs Ticaret ve Alternatif Finansman Tekniklerinin İsleyisi ile Muhasebe Uygulamaları. Yayınlanmamıs Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, SBE, 2006, s.100.

302 ULUSLARARASI TİCARET ve MUHASEBESİ cak hakkını satan ihracatçı ise alacağın tahsil edilmeme riskini bankaya devrederek alacağını peşin paraya satmaktadır. 140 Forfaiting'de vade 3 aydan başlayarak 10 yıla kadar uzamakta olup, süresi; ihracat-ithalat konusu ürüne, ihracat yapılan veya ithalatı yapan ülkeye ve dünya ekonomilerine göre belirlenir. Uygulamada en çok görülen süreler ise iki ve beş yıl arasında değişmektedir. Forfaiting işlemlerinde en sık kullanılan para birimleri ABD Doları, Avro ve İsviçre Frangı dır. Forfaiting işlemine senetli ve senetsiz her türlü alacak konu olabilir. 141 Ancak, uygulamaya bakıldığında daha çok poliçe ve bono gibi senede bağlı olan alacaklar daha güvenli sayıldıklarından forfaiting işleminin konusu olmuşlardır. Poliçe ve bono gibi senede bağlı olan alacaklar peşin olarak faiz ödenmesini gerektirir. Banka, kredinin vadesini hesaba katıp sabit bir faiz haddi üzerinden senet tutarını iskonto ederek kredinin vadesine ilişkin faizi peşin olarak senet tutarından indirmektedir. Başlangıçta sabit bir faiz ödenmesi ileride oluşabilecek faiz oranlarındaki artış riskine karşı ihracatçıyı korur. Bu durum, ihracatçı açısından forfaiting in daha cazip bir finansman yöntemi olarak kabul edilmesine neden olur. 2.3.2. Forfaiting Süreci, Tarafları ve İşleyişi Forfaiting işlemi ihracatçı, ithalatçı, forfaiter (ihracat faktörü) ve alacağı garanti eden banka arasında gerçekleşen bir işlemdir. İhracatçı alacaklarını hemen nakde dönüştürmek amacıyla bir forfaiter ile belli bir iskonto haddi üzerinden anlaşmaya varmaktadır. İthalatçı firmadan alınan belgeler ihracatçı firma tarafından forfaitera verilir. Bunların karşılığında, gerekli iskontolar yapıldıktan sonra alacağının ihracatçıya nakden ödenmesiyle, ihracatçının bu işlemle ilgili tüm sorumluluğu sona ermektedir. Bundan sonra forfaiter elindeki ödeme araçlarını vadesi geldiğinde tahsil edilmek amacıyla garantör bankaya iletebileceği gibi üçüncü şahıslara da devredebilir. 142 Forfaiting işleminde forfaiter ın ithalatçının kredi değerliliğini saptama, finansman sağlama ve tahsil edilmeme riskini üstlenme gibi işlevleri vardır. Forfaiter, forfaiting işlemine konu olan senetli ve senetsiz olan alacakları satın alarak orta vadeli bir yatırım yapmış olur. Forfaiter, satın aldığı kıymetleri riskli görmeye başladığı anda başka bir gerçek ve ya tüzel kişiye satabilir. Bu şekilde oluşan piyasa ikincil piyasa olarak adlandırılır. Forfaiting işleminde genellikle borç aracı olarak tercih edilen poliçe ve bonoların kolay bir şekilde ciro edilebilir ve likit kıymetler olması forfaiting piyasasının kredi ve yatırım piyasasına eşdeğer bir piyasa niteliğine bürünmesine neden olmaktadır. İkincil piyasası olan forfait kağıtları diğer orta 140 141 142 Halil Seyidoğlu, Uluslararası Finans, 2. Baskı, İstabul: Güzem Yayınları,1998,s. 359. Ali Ceylan ve Turhan Korkmaz, İşletmelerde Finansal Yönetim, 10. Bası, Bursa: Ekin Yayınları,2008,s.212. K. Nesrin Kızılçağlayan,.Dışsatımın Finansmanında Uygulanan İki Yeni Yöntem: Factoring Forfaiting, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, SBE, 1990, s.58.

Ferudun KAYA 303 vadeli yatırım araçları ile karşılaştırıldığında daha fazla gelir sağlamaktadır. Bu da forfait kağıtların cazibesini artırmaktadır. Forfaiter, genelikle sözkonusu finansman tekniğinin kullanılmasına öncülük eden büyük İsviçre, Almanya veya Avusturya bankalarının iştirakleridir. 143 Forfaiting finansman yöntemine olan talep, faiz oranlarının düzeyine ve firmaların orta vadeli riskli taahhütlerini ikame etme isteğine bağlıdır. Forfaiting işlemi sabit faizli bir işlemdir. Bu yüzden faiz oranının yükseldiği zamanlarda forfait e olan talep artarken, faiz oranının düştüğü zamanlarda ise forfait e olan talep azalmaktadır. Firmaların orta vadeli riskli taahhütlerini ikame etme istekleri, firmalar farklı sanayi kollarında faaliyette bulundukları için forfaiter ın farklı sanayi kollarına yayılmasına neden olur. Forfaiting işleminin yürütülmesi dört aşamada gerçekleşir. 2.3.2.1. İhracatçının Forfaiter ı Bilgilendirmesi Forfaiting işlemi için ihracatçının forfaiter a aşağıdaki bilgi ve belgelerle başvurması gerekmektedir. Aşağıda belirtilen bilgileri ve belgeleri inceleyen forfaiter ihracatçıya kesin bir teklif sunar. Garanti veren bankayla ilgili unvan, adres ve ülke gibi bilgiler Gereken durumlarda banka avali ve banka garantisi 143 Gunter Dufey and Ian H. Giddy, Innovation in the International Financial Markets, Journal of International Business Studies, Vol. 12, No. 2, Tenth Anniversary Special Issue. Supplement (Autumn, 1981),s.37

304 ULUSLARARASI TİCARET ve MUHASEBESİ İşlemde kullanılacak olan borç araçları İhracatçı firmayla ilgili unvan, adres ve ülke gibi bilgiler İhracatçı ile ithalatçı arasında yapılan sözleşme metni İhracatçının bankası tarafından onaylanmış temlik mektubu ve imza sirküleri İhracat işleminde kullanılan dövizin cinsi ve vadesi İhracatın konusu ve ihracat tutarı İthalatçı firmayla ilgili unvan, adres ve ülke gibi bilgiler Ödeme şartları Senetlerin ödeme yerinin belirtilmesi İşlemde kullanılan borç aracı akreditif ise işlemle ilgili belgelerin akreditif metnine uygunluğunun ihracatçının ve ithalatçının bankaları tarafından onaylanması 2.3.2.2. Forfaiter in İhracatçıya Teklifini Sunması Forfaiter ın teklifi uygulamada bir sözleşme niteliği taşıdığı için farklı bir sözleşme metni hazırlanmasına gerek kalmamaktadır. İhracatçının istemesi durumunda ayrıca bir sözleşme hazırlanabilir. Forfaiter ın teklifi aşağıdaki hususları içermektedir: İşin tam olarak tarifi Alacak tutarı ve vade günlerinin ayrıntılı açıklanması Forfaiter ın alacağı rücusuz satın alacağına dair beyanı, İhracatçının forfaiter a devir edeceği belgeler İhracatçının ithalatçıya karşı yükümlülüklerini yerine getirmemesi halinde bu durumdan forfaiter in sorumlu olmayacağına ilişkin beyanı, iiracatçının, alacağı satın alma tarihi ve borç araçlarını ibraz etme tarihi İhracatın gerçekleşmesi için ithalatçının ülkesinde resmi makamların istediği bütün izinlerin göz önünde bulundurulması İşlemde kullanılacak iskonto oranı,ödenecek ön hazırlık ücreti ve kullanılacak faiz metodu Forfaiter ın teklifinin süresi, forfaiter ın teklifinin içerdiği haklar 2.3.2.3. İhracatçı İle Forfaiter Arasında Sözleşme Yapılması İhracatçı ile forfaiter arasında yapılan sözleşmenin belirli bir formda olması gerekmez.ihracatçı talep ettiği taktirde sözleşmenin ayrıca düzenlenmesi de mümkündür.ihracatçı, sözleşmenin ardından borç araçlarını kendisine rücu edilmeksizin forfaiter a ciro eder.

Ferudun KAYA 305 2.3.2.4. Alacağın Forfaiter Tarafından Satın Alınması Sözleşmede belirtilen tüm belgeler forfaiter e teslim edilir ve alacak forfaiter tarafından satın alınır.forfaiter sözleşme gereği ihracatçıya bir taahhüt mektubu gönderir.taahhüt mektubunda, ihracatçı ile yaptığı sözleşmenin içeriğiyle ilgili olarak anlaşmaya vardığını,sözleşme metninde yer almayan unsurları belirterek, ithalatçının borç araçlarını vade süresince ödememesi durumunda ihracatçıya rücu edilmeyeceğini taahhüt eder. 2.3.3. Forfaitingin Maliyeti 2.3.3.1. Forfaiting İşleminin İthalatçıya Olan Maliyeti İthalatçıya forfaiting işleminin maliyeti ithalatçının garantöre ödediği ücrettir. İthalatçı ile garantör banka arasında karşılıklı anlaşma sonucu belirlenen bu ücret, garanti edilen senedin itibari değerinin belirli bir yüzdesidir. Bu ücretin ödenme zamanları ise 6 aylıktır; peşin ve ya yıllık olarak ithalatçı tarafından bankasına ödenir. 2.3.3.2. Forfaiting İşleminin İhracatçıya Olan Maliyeti Forfaiting finansmanında ihracatçının karşılaşacağı üç maliyet unsuru sözkonusudur. a. İskonto Oranı: Forfaiting işleminde ihracatçı elinde olan poliçe veya bonoyu anlaşmaya varılan bir oran üzerinden forfaiter a iskonto ettirmektedir. İskonto oranı anlaşmanın yapıldığı sırada uluslararası piyasada oluşan faiz oranları civarında olmakta ve yapılacak olan iskonto işlemi ise sabit bir oran üzerinden yapılmaktadır. İskonto oranını etkileyen faktörler arasında sözleşme süresi, ithalatçının bankasının ve ülkesinin kredi değerliliği, para ve döviz piyasasının genel durumu ve işlemin yapıldığ döviz cinsi yer almaktadır. b. Taahhüt Ücreti: Forfaiter, taahhüde girildiği an ile iskontonun yapılmasına kadar olan zamanda kaynaklarının belirli bir kısmını ihracatçıya ödeme yapacağı için bloke etmekte ve bu kaynaklardan bu süre içersinde elde edeceği gelirlerden vazgeçmektedir. Taahhüt ücreti de forfaiter ın bu kaybını önlemek için ödenmektedir. Bu ücret borç araçlarının itibari değerlerinin belirli bir yüzdesi olarak yıllık ve ya aylık olarak alınmaktadır. c. Bekleme Ücreti: Forfaiter iskonto miktarını belirlerken ödemelerde belirli bir gecikmeyi hesaba katarak bekleme süresi için ücret talep eder. Hesaba katılan bu gecikme süresi 2-3 gündür. Yukarıda belirtilen maliyet unsurlarına ek olarak bekleme süresi ve tahsilat süresi de maliyet unsuru niteliğindedir. Forfaiter iskonto miktarını belirlerken birkaç günü geçmeyen bekleme süresini maliyete eklemektedir. Bekleme süresi ihracatçıya maliyetini belirlemesi için tanınır. Borç araçlarının vadeleri geldiğinde tahsil edilirken bazı gecikmeler ortaya çıkabilir. Tahsilat süresi, sözkonusu gecikmeleri önlemek üzere borç araçlarının vadelerine eklenen gün sayısıdır. Borç araçlarının vadelerine gün eklenmesi bir maliyet unsurunu oluşturur.

306 ULUSLARARASI TİCARET ve MUHASEBESİ 2.3.4. Forfaitingin Avantaj ve Dezavantajları 2.3.4.1. İhracatçı Açısından Avantajları ve Dezavantajları Dünya ticaretinin canlandığı,faiz hadlerinin oynak olduğu, alternatif finansman yollarının çok çekici olmadığı bir dönemde, forfaiting tekniğinin ihracatçı açısından bazı üstünlükleri(avantajları) vardır. 144 Avantajlar: Forfaiting işlemi ihracatçıya sabit faizli bir finansman imkanı sağlamakta ve ihracatçı faiz oranlarınındaki değişimlerden etkilenmemektedir. Forfaiting işleminde bilanço analizi açısından alacakların gözükmemesi ihracatçının yeni krediler temin etme olanağına sahip olmasına neden olmaktadır. Forfaiting işlemine taraf olan ülkelerdeki ekonomik ve politik riskler forfaiter a yansıtılmaktadır. Forfaiting'de kredi işlemi hızlı bir şekilde tamamlanmaktadır. İhracatçı, vadeli olan satışını hemen nakite çevirebildiği için likiditesini artırabilmekte, artan likiditesini yeni yatırımlar için kullanabilmektedir. İthalatçı hakkında bilgi toplamak, ülke risklerini inceleyip değerlendirmek gibi zaman alan ve çaba gerektiren işlemleri forfaiter yerine getirmektedir. Dezavantajlar: Forfaiter ın tüm riskleri üslenmesi, forfaiter ı diğer borç veren finans kurumlarına göre daha yüksek bir marj uygulamasına neden olmaktadır.bundan dolayı forfaiting'in maliyeti diğer finansman yöntemlerine göre daha yüksektir. İhracatçı, alıcı ülkenin borç araçları senetleri konularındaki güncel mevzuatını izlemek ve yeterince bilmek, borç araçlarının doğru düzenlenmesini ve garanti edilmelerini sağlamakla yükümlüdür. Fakat uygulamada bu husustaki sorumluluk yine forfaiter'e yüklenmektedir. Diğer taraftan, ihracatçının, garantörün güvenilir olduğu hususunda forfaiter'i ikna etmekte zorlukla karşılaşabilmesi de mümkündür. 2.3.4.2. İthalatçı Açısından Avantajları ve Dezavantajları Avantajlar: Alternatif bir finansman kaynağı olması, İthalatçının her türlü yatırım indiriminden yararlanma imkanına sahip olması, İşlemlerin basit oluşu, hızlı bir şekilde yürümesi ve sabit faizli bir finansman olması. Dezavantajlar: Verilen aval ve garantilerin ithalatçının kredi limitini azaltması, İthalatçının garanti ücreti ödemesi, Forfaiter'in uyguladığı yüksek marjlar. 144 Öztin Akgüç, Finansal Yönetim, Avcıol Basım Yayın, İstanbul, 2010, s.638.

Ferudun KAYA 307 2.3.4.3. Forfaiter e Sağladığı Avantajlar ve Dezavantajlar Avantajlar: Forfaiting işlemiyle ilgili belgelerin basit olması ve hızlı bir şekilde hazırlanabilmesi, Satın alınan borç araçlarının ikincil piyasalarının olması ve bu piyasada kolayca alınıp satılabilmesi Yüksek olan marjların temini forfaiter ın avantajlarıdır. Dezavantajlar: Ödemelerde bir gecikme sözkonusu olduğunda forfaiting finansmanının özelliği gereği forfaiter ödemelerin yapılması konusunda herhangi bir merciye başvuramamaktadır. Bu yüzden forfaiter, müşterisinin iş yaptığı ülkelerin mevzuatına hakim olmalıdır. Forfaiter garantör bankanın kredi değerliliğini de kontrol etmek durumundadır. 2.3.4.4. Garantör e Sağladığı Avantajlar ve Dezavantajlar Avantajlar: Grantör'ün, forfaiting işleminde faiz geliri temin etmesi ve sağladığı hizmetler için ücret alması forfaiting işleminin garantöre sağladığı avantajlardır Dezavantajlar: Forfaiting işleminde, garantör, garanti ettiği borcu mutlak surette ödemekle yükümlüdür. İleride sözleşmeyle ilgili oluşabilecek herhangi bir anlaşmazlık durumunda ödemeleri geciktiremez. 2.3.5. Forfaiting İşleminde Aranan Garantiler Forfaiter borç araçlarını satın alarak ithalatçıdan kaynaklanan riskleri de üzerine almaktadır. Borç araçlarının vadelerinin bitiminde ithalatçı tarafından ödenmeme riskinin mevcudiyeti forfaiter ı borç araçlarının ödenmemesini güvence altına almak için ithalatçıdan aval, vadeli akreditif ve ya garanti mektubu istemesine neden olabilir. Aval; ticari senetlerde, ödemeden sorumlu olanların ödemeyi yapmaması durumunda üçüncü bir kişinin alacaklılara senet bedelini ödeyeceğine ilişkin verdiği şartsız ve rücu edilmez bir güvencedir. Borç araçları üzerinde kendisine kanuni olarak yükümlülük veriken kişi aval verendir. Garanti mektubu; garantörün borç araçlarının vadelerinde ödenmesi hususunda kendisini yükümlü kıldığı özel bir belgedir. Garanti mektubu; şartsız, devredilebilir, müstakil ve bölünebilir olmalıdır. Vadeli akreditif, akreditif açılana yapılacak ödemenin ithalata konu olan malın sevkiyatına bağlı olduğunu gösteren belgenin ithalatçıya teslim edilmesinden belli bir süre sonra yapıldığı akreditif şeklidir. Bu işlemde, banka tarafından belgeyi ibraz eden tarafa bir taahhütname verilir. Bu taahhütnameye göre banka belgeyi ibraz eden tarafa ödemeyi akreditifte belirtilen süre içersinde yapacaktır.

308 ULUSLARARASI TİCARET ve MUHASEBESİ 2.3.6. Forfaiting Finansmanında Riskler Politik Risk: İthalatçının ülkesinde meydana gelebilecek savaş, isyan, moratoryum ilanı gibi olağanüstü olaylar karşısında ilgili devletin olağanüstü önlemler alması politik riskin ortaya çıkmasına neden olur. Politik risk ise ihracatçının zarara uğramasına yol açar. Forfaiting işleminde politik risk banka üzerinde kalır. Banka bu riskle karşılaşmak istemiyorsa sigortalamaya başvurabilir. Döviz Kuru Riski: Kur riski ödemenin ithalatçının ülkesinde pek kullanılmayan farklı bir para cinsinden yapılmasından kaynaklanır. Dövizin fiyatı anlaşmanın yapıldığı tarih ile ödemenin yapıldığı tarih arasında değişikliğe uğrayabilir. Forfaiting işleminde sürenin 7 yıla kadar uzaması kur riskini artırır. Bu sebeplerden ötürü bankalar genellikle güçlü paralar(hard currencies) üzerinden düzenlenmiş senetleri satın almaktadırlar. Eğer satın alınacak senetler zayıf paralar üzerinden düzenlenmiş ise banka ihracatçının yükümlülük altına girme koşulunu aramaktadır. Transfer Riski: İthalatçının ödeme yapmasına rağmen borç araçlarını tasil edecek olan tarafın ülkesinde var olan kambiyo kontrolleri ve döviz imkanlarının yetersiz olması para transferinin gerçekleşmemesine neden olur. Faiz Riski: Senetlerin vade süreleri içinde faiz oranlarının yükselmesi sabit faiz oranlı forfaiting işlemlerinin bankalar açısından riskini artırmaktadır.bankalar bu riski azaltmak için kaynaklar ile kredilerin aynı ölçüde sabit faizli olmasına dikkat etmelidirler Ticari Risk: Ticari risk borçlunun ya da ticari senede ödeme garantisi verenin ödeme güçlüğü içinde olması ya da kasıtlı olarak ödeme niyetinde olmamasından kaynaklanmaktadır.ticari riski azaltmak için kredi limitlerini gerçekçi bir şekilde tanımlamak ve bu limitleri ekonomik konjonktüre göre ayarlamak gerekmektedir. 2.3.7. Forfaiting Yönteminin Doğuşu ve Türkiye'de Forfaiting Uygulaması Forfaiting yönteminin kökeni, İkinci Dünya Savaşına kadar dayanmaktadır.1950 li yılların sonunda Doğu Batı ticaretinin yeniden doğuşu ve dış ticaretin serbestleşmesi dünya ticaretinde hızlı bir büyüme yaratmıştır. Bu gelişme ile dışsatımcılar uzun vadeli kredilere gereksinim duymaya başlamışlardır.batılı firmalar gelişmekte olan ülkelerle ticarette riskten kaçınmak için bu tür vadeli satışları kendi kaynaklarıyla finanse etmekten kaçınmışlardır ve bankaların uyguladıkları geleneksel finansman yöntemleri de dışsatımcıların isteklerini karşılamada yeterli olamamıştır. Forfaiting sözkonusu eksiklikleri gidermek için geliştirilmiş bir finansman yöntemidir. Türkiye de 1980 yılından itibaren uygulanan ihracata yönelik sanayileşme ve dışa açılma politikaları ve ihracatçıların kredi ile desteklenmesi gerektiği görüşü sonucunda bankalar çeşitlilik arz eden ihtiyaçların karşılanması için yeni finansal hizmetler sunmaya başlamışlardır. Bu yeni finansal hizmetler arasında forfaiting de yer almaktadır.

Ferudun KAYA 309 Türkiye de forfaiting işlemleri 1989 yılında İktisat Bankası A.Ş. ve T. Garanti Bankası tarafından başlatılmıştır. Değişik ülkelere ihracat yapan Türk firmaları ithalatçı ülkelerin farklı talepleriyle karşılaşmaktadır. Günümüz uluslararası ticaretinin en önemli özelliği ticaretin serbestleşmesidir. Ticaretin serbestleşmesi de kredili mal ticaretinin artmasına neden olmaktadır. Dolayısıyla ülkelerin artan kredili işlem talepleri, nakit paraya ihtiyacı olan ihracatçıları yeni finansman yöntemleri arayışına neden olmaktadır. Tıpkı dünyada olduğu gibi ülkemizde de ihracatçılar kredili ihracat yapmaktadır. İhracatçıların kredili ihracat yapması ülkemizde kredi garantisi sağlayan bir kuruma olan ihtiyacı doğurarak Türk-Eximbank ın kurulmasına yol açmıştır. Ülkemizde henüz istenen yaygınlığa kavuşamayan forfaiting, ağırlıklı olarak ihracatçılar tarafından kullanılmakta olup, kullanım genellikle, çimento, demirçelik, petro-kimya, elektronik sanayi ve ilaç sektöründe yoğunluk kazanmaktadır. 145 Türkiye de ihracata konu olan mallar içinde tüketim mallarının payı yatırım mallarına göre daha fazla olduğundan factoring, forfaitinge göre daha yaygın bir uygulama alanı olan bir finansman yöntemi olmaktadır. 145 Erkut Onursal. Kredili Satışların Orta Vadeli Finansmanına Yardımcı Bir Yöntem: Forfaiting, DTM Dergi, 2001, s.23.

310 ULUSLARARASI TİCARET ve MUHASEBESİ Dürüst insan her zaman gerçeği söyler, akıllı insan ise yalnız zamanında. Bernard Shaw 2.4. Türk Exımbank Kredileri 146 Türkiye İhracat Kredi Bankası AŞ. (Türk Eximbank) 1987 yılında çıkarılmış olan 3332 sayılı Kanun un bazı maddelerinin verdiği yetkiye istinaden Bakanlar Kurulu Kararı ile kurulmuştur. 147 Türkiye nin Resmi İhracat Destek Kurumudur. Türk Eximbank'ın temel amacı; İhracatın geliştirilmesi, İhraç edilen mal ve hizmetlerin çeşitlendirilmesi, İhraç mallarına yeni pazarlar kazandırılması, İhracatçıların uluslararası ticarette paylarının artırılması ve girişimlerinde gerekli desteğin sağlanması, İhracatçılar ile yurt dışında faaliyet gösteren müteahhitler ve yatırımcılara uluslararası piyasalarda rekabet gücü ve güvence kazandırılması, Yurt dışında yapılacak yatırımlar ile ihracata yönelik yatırım malları üretim ve satışının desteklenmesidir. 148 Türk Eximbank, gerek ihracatçılara finansman imkânı sağlayan kredi programları, gerekse ihracatçıların/müteahhitlerin politik ve ticari risklerden arındırılmış ortamlarda çalışmalarına imkân tanıyan sigorta ve garanti programları ile Türkiye nin ihracatının desteklenmesinde kurumsallaşmış bir ihtisas bankasıdır. 146 147 148 Türkiye İhracat Kredi Bankası (Türk Eximbank) AŞ. http://www.eximbank.gov.tr/html_files/ihkrdsig. htm, [Erişim Tarihi, 25.07.2011]. Halil Seyidoğlu, (1997). Uluslararası Finans, 2. Baskı, İstabul: Güzem Yayınları, s. 365. Alptekin Güney (2007). Banka İşlemleri, İstanbul:Beta Yayınları, s.20.

Ferudun KAYA 311 Kurulduğu 1987 yılından bu yana ihracat sektörüyle yakın işbirliği içinde çalışan Türk Eximbank, ihracatçıdan, dış müteahhitlere, dış yatırımcılara, nakliyecilere ve turizmcilere kadar uzanan çok geniş bir yelpaze içinde hizmet vermektedir. 149 Türk Eximbank'ın faaliyetleri; Mal ve hizmet ihracatını, kısa orta ve uzun vadeli kredilerle finanse etmek, İhracatın finansmanı amacıyla, ihracatçıya yurtiçi ve yurtdışı finansman kurumlarından sağlanacak kredi için garanti vermek, Mal ve hizmet ihracında, ihracatçının ticari ve politik risklerden kaynaklanabilecek zararlarının belli bir bölümünü teminat altına almak şeklinde sıralanabilir. Dünyada belirli bir ekonomik gelişmişlik seviyesine ulaşmış her ülkede, bu genel amaçları gözeten kurumlar oluşmuştur. Belirgin bir işlem hacmi olan ve yerleşik kurallara göre faaliyetlerini sürdüren 49 kuruluş arasında, Türk Eximbank Türkiye nin milli ihracat kuruluşu olarak yerini almıştır. Türkiye'de ihracatın kurumsallaşmış tek asli teşvik unsuru olan Türk Eximbank, bu amaca yönelik olarak ihracatçıları, ihracata yönelik üretim yapan imalatçıları ve yurt dışında faaliyet gösteren müteahhit ve girişimcileri kısa, orta ve uzun vadeli nakdi ve gayrinakdi kredi, sigorta ve garanti programları ile desteklemektedir. Türk Eximbank ın, gelişmiş birçok ülkenin resmi destekli ihracat kredi kuruluşlarından farklı olarak kredi, garanti ve sigorta işlemlerini aynı çatı altında toplamış olması, ihracatçı firmalara verilen hizmetlerde bir bütünlük oluşturulmasına imkan tanımaktadır. Türk Eximbank 2010 yılında 3,9 milyar ABD Doları tutarında nakdi kredi desteği ve 5 milyar ABD Doları tutarında sigorta/garanti imkanı sağlayarak ihracata toplam 8,9 milyar ABD Doları seviyesinde bir destek vermiştir. Banka nakdi ve gayrinakdi destekleri ile Türkiye ihracatının % 7,8 ine finansman desteği sağlamıştır. 31 Aralık 2010 tarihi itibariyle Banka'nın aktif toplamı ise 6,3 milyar TL olup ödenmiş sermayesi 2 milyar TL düzeyinde bulunmaktadır. Üstlendiği özellikli görevler nedeniyle nitelikli insan kaynaklarına sahip Türk Eximbank'da temel işlem birimlerindeki profesyonel kadroların yaş ortalaması 42 olup, destek birimleriyle birlikte toplam 360 personel görev yapmaktadır. Türk Eximbank ın İstanbul ve İzmir de birer şubesi, Denizli, Kayseri, Gaziantep, Bursa, Adana ve Trabzon'da ise irtibat bürosu bulunmaktadır. 2.4.1. Eximbank Kredi Türleri Türk Eximbank, ihracatçıları, ihracata yönelik üretim yapan imalatçıları ve yurt dışında faaliyet gösteren girişimcileri kısa, orta-uzun vadeli nakdi ve gayrınakdi kredi programları ile desteklemektedir. Ayrıca, vadeli satış işlemlerini teşvik etmek 149 Ali Ceylan ve Turhan Korkmaz (2008). İşletmelerde Finansal Yönetim, 10. Bası, Bursa: Ekin Yay. s.171.

312 ULUSLARARASI TİCARET ve MUHASEBESİ ve bu yolla ihracat hacmini artırmak, yeni ve hedef pazarlara girilmesini kolaylaştırmak amacıyla vadeli ihracat alacaklarını iskonto etmektedir. 2.4.1.1. Kısa Vadeli Eximbank Kredileri 150 Türk Eximbank ihracatçı ve ihracat bağlantılı mal üreten imalatçı firmalara, özellikle ihracata hazırlık döneminde finansman gereksinimlerinin karşılanması amacıyla, kısa vadeli ihracat kredileri tahsis etmektedir. Bu krediler TL ve döviz cinsinden, bankalar aracılığıyla veya doğrudan Türk Eximbank tarafından firmalara kullandırılmaktadır. Kısa Vadeli Krediler Kaynak :Eximbank Kredi Tutarı Yıllar (Milyon ABD Doları) 1989 525 1990 1.223 1991 1.339 1992 1.595 1993 2.196 1994 1.867 1995 2.804 1996 2.962 1997 2.901 1998 3.270 1999 3.363 2000 3.377 2001 2.714 2002 2.158 2003 3.192 2004 3.338 2005 3.529 2006 3.503 2007 3.712 2008 4.276 2009 4.666 Kısa vadeli ihracat kredilerinden, imalatçı / ihracatçı, ihracatçı veya ihracata yönelik mal üreten imalatçı firmalar, Türk menşeli malların, serbest dövizle, kesin olarak ihracı taahhüdü karşılığı faydalanabilirler. Krediler Teşvik Mevzuatı gereğince vergi, resim ve harç istisnasından yararlanırlar. FOB ihracat taahhüdünün %100 ü kredilendirilir, vade 360 gündür. Döviz kredilerinde anapara, faiz ve varsa komisyon toplamı, TL kredilerinde ise, kredinin başvuru tarihindeki TCMB Döviz Alış Kuru ndan döviz karşılığı kadardır. FOB ihracat taahhüdünün kredinin orijinal vadesi içerisinde yapılan ihracat- 150 Eximbank, http://www.eximbank.gov.tr/html_files/ihkrdsig.htm, [Erişim Tarihi, 25.07.2011].

Ferudun KAYA 313 larla kapatılması esastır. İhracat taahhüdünün kredi talep formunda taahhüt edilen malların ihracatı ile kapatılması esastır. Kredinin kısmen veya tamamen geri ödenmemesi durumunda, ödenmesi gereken tarihten fiilen ödenmesi gereken tarihe kadar cari en yüksek faiz oranının 1,2 katı kadar temerrüt faizi, vergi ve fonlar tahsil edilir. İhracat taahhüdünün yerine getirilmemesi halinde, cari en yüksek faiz oranının 1,2 katı üzerinden hesaplanacak ceza faizi ile vergi ve fonlar tahsil edilir. 151 2.4.1.1.1. Sevk Öncesi İhracat Kredileri Eximbank ın en etkin uygulamaları arasında, 1989 yılından bu yana tüm ihracatçılara ulaşabilmek amacıyla ticari bankalar aracılığıyla kullandırılan ve toplam Kısa Vadeli İhracat Kredileri içerisinde % 65-67 lik paya sahip olan Sevk Öncesi İhracat Kredileri ağırlıklı yer tutmaktadır. Sevk Öncesi Türk Lirası İhracat Kredisi (SÖİK-TL) ve Sevk Öncesi Döviz İhracat Kredisi (SÖİK-DVZ) nden oluşan Sevk Öncesi İhracat Kredileri, bütün sektörleri kapsayan ve ihracatçıların imalat aşamasından başlanarak desteklenmesi amacıyla kullandırılan kısa vadeli kredilerdir. Söz konusu kredilerde, firma ve ihracat riski aracı banka tarafından üstlenilmektedir. Bu nedenle, kredinin geri ödenmesinde sorun yaşanmamaktadır. Bu sistemin en önemli fonksiyonu ise, çok sayıda firmaya yönelik kredi işleminin yürütülebilmesine imkân sağlamasıdır. Kredinin Amacı: İhracatçı, imalatçı ve imalatçıihracatçıların ihracata hazırlık aşamasında finansman ihtiyaçlarını karşılamak. Krediden Yararlanabilen Firmalar: Sektörel Dış Ticaret Şirketleri (SDTŞ), imalatçılar, imalatçıihracatçılar ve ihracatçı firmalar. Kredinin Kullandırım Şartı: Kredi, Türk menşeli malların serbest dövizle, kesin olarak ihracı taahhüdü karşılığında kullandırılmak üzere aracı bankalara tahsis edilir. Kredilendirilecek Ürünler: Kanun, Kararname ve Tebliğler ile ihracı yasaklananların dışında kalan Türk menşeli her tür mal. Kredilendirilmeyen İhracat Şekilleri İhracat sayılan satış ve teslimler ile döviz kazandırıcı hizmet ve faaliyetler Transit ticaret Takas (Özel takas hariç) Bedelsiz ihracat Reeksport Bağlı muamele Sınır ticareti 151 Birgül Şakar (2007). Banka Kredileri ve Yönetimi, İstanbul: Beta Basım Yayım, s.168-169.

314 ULUSLARARASI TİCARET ve MUHASEBESİ Geçici ithalat Kredi talep formu Firma taahhütnamesi Firma bilgi formu Muvafakat name (Krediyi kullanacak firmanın imalatçı olması durumunda ihracatçı firmadan alınacaktır.) KÖY Kredi Talep Formu (SÖİK TL İhracat Kredisini talep eden firma KÖY kapsamında mukim imalatçı firma ise) 2.4.1.1.1.1. Sevk Öncesi TL İhracat Kredisi (SÖİK-TL) 152 İsminden de anlaşılacağı gibi sevk öncesi ihracat kredisinin TL olarak kullanıldığı kredi türüdür. Kredi Nasıl Kullanılır Limit tahsis edilen aracı bankalar vasıtası ile kullandırılır. Aracı bankalar, uygun buldukları firmaların kredi başvuru formlarını Türk Eximbank a gönderirler. Türk Eximbank kredi taleplerini değerlendirir. Kabul edilmesi halinde kredi, firma hesabına aktarılmak üzere aracı bankaya ödenir. Aracı bankalar hesaplarına intikal eden kredi tutarlarını aynı gün ilgili firma hesabına aktarırlar. Firmalar aracı bankanın krediyi kullandırım tarihinde, kendilerine ödediğini/ödemediğini 5 işgünü içinde yazılı olarak teyit ederler. Firma Limiti: Sevk Öncesi TL İhracat Kredisi ve Sevk Öncesi Döviz İhracat Kredisi için toplam 15.000.000 ABD Dolarıdır. Kredi Tutarı: Kredi tutarı, FOB ihracat taahhüdünün % 100 ünün TCMB Döviz Alış Kuru üzerinden hesaplanan TL karşılığıdır. Kredinin Vadesi: Kredinin vadesi azami 540 gündür. Kredinin Faiz Oranı ve Firma Maliyeti: Krediye uygulanacak faiz oranları, para piyasaları yakından takip edilerek, Türk Eximbank tarafından belirlenir. Firmanın Eximbank nezdindeki riskine ve sigortalılık durumuna göre değişkendir. Aracı bankalar, bu oranların üzerine azami yıllık 1 (bir) puan ilave ederek firmalara yansıtabilirler. İsteğe Bağlı Kısa Vadeli İhracat Kredi Sigortası: Türk Eximbank a Kısa Vadeli İhracat Kredi Sigortası yaptıran firmalar, faiz indiriminden yararlanırlar. Sigortalı firma için uygulanacak faiz indiriminin saptanmasında firmanın kredi kullandığı tarih itibariyle sigortalılık durumu ile kredi talep formundaki firma beyanı esas alınacaktır. Sigortalı firma, riski açık kredilerin vadesi içinde poliçe süresi- 152 Türk Eximbank, http://www.eximbank.gov.tr/html_files/menu-2.htm, [Erişim Tarihi: 24.07.2011].

Ferudun KAYA 315 nin sona ermesi halinde sigorta poliçesini yenileyecek ve bu konuda kredi müracaatı bazında beyanda bulunup, kredi talep formunu imzalayacaktır. Kredi Geri Ödeme Süresi: 120 ve 180 gün vadeli kullandırılan kredilerde, kredinin anapara ve faizi en geç kredi vadesinde ödenir. 360 gün vadeli kullandırılan kredilerde, - Tek taksit ödeme seçeneğinde, 180'inci günde tahakkuk eden faizinin ödenmesi koşuluyla en geç vade sonunda, - İki taksitli ödeme seçeneğinde,180'inci ve 360'ıncı günlerde iki eşit taksitte, 540 gün vadeli (3 taksitli) kullandırılan kredilerde ise 180'inci, 360'ıncı ve 540'ıncı günlerde 3 eşit taksitte, her dönem için tahakkuk eden faizleri ile birlikte geri ödenir. İhracat Taahhüdü: Kredi vadesi içinde fiilen gerçekleştirilmesi taahhüt edilen FOB ihracat tutarını ifade eder. İhracat Taahhüdü Kapatılması: Firmalar, kredi talep aşamasında beyan ettikleri mallarla, taahhüt ettikleri FOB ihracat tutarının % 100 ünü kredi vadesi içinde gerçekleştirerek ihracat taahhütlerini aracı bankalar vasıtasıyla kapatacaklardır. İhracat Taahhüdüne Saydırılmayacak İhracat İşlemleri Türk Eximbank Ülke Kredileri / Garanti Programları kapsamındaki ihracatlar ile diğer Kısa Vadeli Kredi Programları kapsamında taahhüde saydırılan ihracatlar. Taahhüdün Yerine Getirilmemesi Halinde Uygulanacak Müeyyideler Nelerdir? Geri ödeme aşamasında tespiti halinde; cari faiz oranlarından en yüksek olanının 1,2 katı üzerinden hesaplanacak faiz ile birlikte tahsil edilir. Taahhüt kapatma aşamasında tespiti halinde; cari faiz oranlarından en yüksek olanının 1,2 katı üzerinden hesaplanacak faiz tutarı ile kredi kullanıcı firmadan daha önce tahsil edilmiş bulunan faiz tutarı arasındaki fark tahsil edilir. BSMV Türk Eximbank tarafından KKDF ve Damga Vergisi ise aracı bankalar tarafından tahsil edilir. Sigorta Yükümlülüklerinin Yerine Getirilmemesi Halinde Uygulanacak Müeyyideler Faiz indiriminden yararlanan firmalar; İhracat Kredi Sigortası yükümlülüklerini (Sigorta Poliçesi, Alıcı Limiti Onayı, Sevkiyat Bildirimi) yerine getirmemelerine bağlı olarak poliçelerinin Türk Eximbank tarafından iptal edilmesi durumunda, riski açık kredilerin en uzun vadesine ilaveten 6 ay süre ile Türk Eximbank Kısa Vadeli İhracat Krediler'inden yararlanamazlar.

316 ULUSLARARASI TİCARET ve MUHASEBESİ Sigorta Poliçesini süresinden önce iptal etmeleri ve beyanda bulunmalarına rağmen riski açık kredi vadesi içinde sigorta poliçelerini yenilemedikleri takdirde, riski açık kredilerin en uzun vadesine ilaveten 6 ay süre ile faiz indiriminden yararlanamazlar. Tahakkuk eden sigorta prim borcunu vadesinde ödemedikleri takdirde Türk Eximbank Kısa Vadeli İhracat Kredileri nden yararlanamaz. Amaç ve Kural Dışı Kullanımlarda Aracı Bankalara Uygulanacak Müeyyideler: Kredinin; aracı bankalarca, hesaplarına aktarıldığı gün firmalara kullandırılmaması ya da geri ödemelerin zamanında yapılmaması gibi durumlarda, mevcut SÖİK cari faiz oranlarından en yüksek olanının 1,2 katı oranında cezai faiz ve bu faiz üzerinden BSMV tahsil edilir. Türk Eximbank ca aracı bankalardan tahsil edilen cezai faiz ile BSMV tutarları hiç bir şekilde kredi kullanıcısı firmalara yansıtılmaz. Ayrıca firmalardan alınacak teyitler ile zamanında ödeme yapılmadığının ya da amaç ve kurallara aykırı bir kullandırımın olduğu durumlarda aracı bankaların kredi limitleri geçici veya süresiz olarak iptal edilir. 2.4.1.1.2. Sevk Öncesi Döviz İhracat Kredisi (SÖİK-DVZ) 153 İsminden de anlaşılacağı gibi sevk öncesi ihracat kredisinin döviz olarak kullanıldığı kredi türüdür. Kredinin Kullandırım Şartları: Türk patentli malların serbest dövize kesin olarak ihracı taahhüdü karşılığında kullandırılır. Firma Limiti: Sevk Öncesi Döviz İhracat Kredisi firma limiti 15.000.000,- ABD Doları dır. Kredi Tutarı: Kredi tutarı, taahhüt edilen FOB ihracat tutarının azami % 100 üdür. Kredinin Vadesi: Kullanılacak kredinin vadesi 540 gündür. Kredinin Döviz Cinsi: USD / EUR / JPY / GBP cinsinden döviz kredisi başvurusu yapılabilir. Kredinin Faiz Oranı ve Firma Maliyeti: Krediye uygulanacak faiz oranları, para piyasaları yakından takip edilerek, Türk Eximbank tarafından belirlenir. Firmanın Eximbank nezdindeki riskine, sigortalılık durumuna ve vadeye göre değişkendir. Aracı bankalar, bu oranların üzerine azami yıllık 0,50 puan ilave ederek firmalara yansıtabilir. Kredinin Geri Ödenmesi 120 ve 180 gün vadeli kullandırılan kredilerde, kredinin anapara ve faizi en geç kredi vadesinde ödenir. 360 gün ve 540 gün vadeli kredilerde ise 6 aylık dönemler itibariyle anaparası eşit taksitlerle her dönem için tahakkuk edecek faizleri ile birlikte geri ödenir. Kredi döviz veya TL cinsinden ödenebilir. TL olarak ödemelerde Türk Eximbank'ın bildirdiği kur kullanılır. Kredinin vadeden önce kısmen veya tamamen geri ödenme imkânı da mevcuttur. 153 Türk Eximbank, http://www.eximbank.gov.tr/html_files/menu-2.htm, [Erişim Tarihi: 24.07.2011].

Ferudun KAYA 317 İhracat Taahhüdü: Kredi vadesi içinde kredinin anapara, faiz ve aracı banka komisyonu toplamı kadar gerçekleştirilmesi taahhüt edilen FOB ihracat tutarını ifade eder. İhracat Taahhüdünün Kapatılması: Firmalar, kredi talep aşamasında beyan ettikleri mallarla kredinin anapara, faiz ve aracı banka komisyonu toplamı kadar FOB ihracatı kredi vadesi içinde gerçekleştirerek, ihracat taahhütlerini aracı bankalar vasıtasıyla kapatacaklardır. 2.4.1.2. Dış Ticaret Şirketleri (DTŞ) Kısa Vadeli İhracat Kredisi 154 İhracatçıların Eximbanktan direkt olarak kredi kullanmalarına imkân sağlayan bu kredi türü ile Dış Ticaret Sermaye Şirketleri (DTSŞ) ve Sektörel Dış Ticaret Şirketleri (SDTŞ) nin ihracata hazırlık dönemi finansman ihtiyaçlarının uygun vade ve maliyet ile karşılanmaktadır. Böylece ihracat performanslarının artışının teşvik edilmesi amaçlanmaktadır. Kredi, Yeni Türk Lirası ve döviz cinsinden, Türk Eximbank Genel Müdürlüğü ile İstanbul ve İzmir şubeleri tarafından doğrudan kullandırılmaktadır. 2.4.1.2.1. DTŞ Kısa Vadeli TL İhracat Kredisi 155 Kredinin Amacı: Dış Ticaret Sermaye Şirketleri (DTSŞ) ve Sektörel Dış Ticaret Şirketleri (SDŞ) nin ihracat faaliyetleri ile ilgili finansman ihtiyaçlarını karşılamak. Yararlanabilen Firmalar: Dış Ticaret Müsteşarlığı nca, takvim yılı itibariyle DTSŞ ve SDŞ statüsü verilmiş ve kredibiliteleri Türk Eximbank tarafından olumlu bulunan firmalar. Kredi Başvuru Formları Kredi Talep Formu İmza Sirküleri Ticaret Sicili Gazetesi İhracat Taahhüdünün Dağılımı Son üç yıla ait (Yeminli Mali Müşavirler tarafından tescil edilmiş) Hesap Durum Belgesi, Bilânço ve Gelir Tablolarının orijinal nüshaları Faks Sözleşmesi (Noter Tasdikli) Vergi Kimlik Numarası Teminat mektubu düzenleyecek olan bankadan getirilecek Niyet Mektubu Firmayı Tanıtıcı Bilgi Kredinin Kullandırılması Limit tahsis edilen firmalara doğrudan Türk Eximbank tarafından kullandırılır. Türk Eximbank kredi taleplerini değerlendirir. Kabul edilmesi halinde teminatların 154 155 Türk Eximbank, http://www.eximbank.gov.tr/html_files/menu-2.htm, [Erişim Tarihi: 24.07.2011]. Türk Eximbank, http://www.eximbank.gov.tr/html_files/ihkrdsig.htm, [Erişim Tarihi, 25.07.2011].

318 ULUSLARARASI TİCARET ve MUHASEBESİ tesis edilmesi ve Genel Kredi Sözleşmesi nin imzalanmasından sonra kredi, en kısa sürede EFT sistemi aracılığıyla firmanın banka hesabına aktarılır. Gösterilebilecek Teminatlar: Banka Teminat Mektubu ve/veya Devlet İç Borçlanma Senetleri ve/veya İhracatçı firmaların TCMB nezdinde kesinleşmiş prim alacaklarının Türk Eximbank adına gayrikabili rücu olarak temliki ve/veya Firmaların T.C. Maliye Bakanlığı nezdindeki kesinleşmiş KDV alacaklarının anılan firmalarca Banka adına gayrikabili rücu olarak temlik edilmesi; ayrıca Genel Kredi Sözleşmesi (Noter Onaylı), Firma Taahhütnamesi (Noter Onaylı) ve Teminat Senedi (% 100 teminat oranlı firmalar hariç). Firma Limiti: Firmanın bir önceki takvim yılı performansı, kredibilitesi, limit kullanım oranı ve diğer faktörler dikkate alınarak, Türk Eximbank tarafından ABD Doları bazında tek bir limit olarak belirlenir. Kredi Tutarı: Kredi tutarı, FOB ihracat taahhüdünün % 100 ünün TCMB Döviz Alış Kuru üzerinden hesaplanan YTL karşılığıdır. Kredinin Vadesi: Kredinin vadesi azami 180 gündür. İhracat Taahhüdü: Kredi vadesi içinde fiilen gerçekleştirilmesi taahhüt edilen FOB ihracat tutarını ifade eder. İhracat Taahhüdünün Kapatılması: Firmalar, kredi vadesi içinde taahhüt edilen tutar kadar gerçekleştirilen ihracata ait belgelerle Türk Eximbank a başvuruda bulunurlar. İhracat Taahhüdüne Saydırılmayacak İhracat İşlemleri: Türk Eximbank Ülke Kredileri/ Garanti Programları kapsamındaki ihracatlar ile diğer Kısa Vadeli İhracat Kredi Programları kapsamında taahhüde saydırılan ihracatlar, DTŞ Kredilerinin ihracat taahhüt hesabının kapatılmasında kullanılamaz. Taahhüdün Yerine Getirilmemesi Halinde Uygulanacak Müeyyideler Geri ödeme aşamasında, taahhüdün gerçekleşmediğinin tespiti halinde taahhüdün gerçekleşmeyen kısmı için, kredi kullandırım tarihinde Türk Eximbank DTŞ Kısa Vadeli TL Kredileri ne uygulanmakta olan cari en yüksek faiz oranının 1,2 katı üzerinden hesaplanacak temerrüt faizi ile vergi ve fonlar tahsil edilir. Taahhüt kapatma aşamasında, taahhüdün gerçekleşmediğinin tespiti halinde; taahhüdün gerçekleşmeyen kısmı için; Türk Eximbank DTŞ Kısa Vadeli TL Kredileri ne uygulanmakta olan cari en yüksek faiz oranının 1,2 katı üzerinden hesaplanacak faiz tutarı ile daha önce tahsil edilen faiz tutarı arasındaki fark ve vergi/fonlar tahsil edilir. Kredinin Vadesinde Geri Ödenmemesi Halinde Uygulanacak Müeyyideler: Kredinin ödenmesi gereken tarihten fiilen ödendiği tarihe kadar geçen süre için, kredi vadesi itibariyle Türk Eximbank DTŞ Kısa Vadeli TL İhracat Kredisi ne uy-

Ferudun KAYA 319 gulanan cari en yüksek faiz oranının 1,2 katı üzerinden hesaplanacak temerrüt faizi ile vergi ve fonlar tahsil edilir. 2.4.1.2.2. DTŞ Kısa Vadeli Döviz İhracat Kredisi 156 Kredinin Amacı: Dış Ticaret Sermaye Şirketleri (DTSŞ) ve Sektörel Dış Ticaret Şirketleri (SDŞ) nin ihracat faaliyetleri ile ilgili finansman ihtiyaçlarını karşılamak. Yararlanabilecek Firmalar: Dış Ticaret Müsteşarlığı nca takvim yılı itibariyle DTSŞ ve SDŞ statüsü verilmiş ve kredibiliteleri Türk Eximbank tarafından olumlu bulunan bütün firmalar yararlanabilir. Kredi Başvuru Formları Kredi Talep Formu İmza Sirküleri Ticaret Sicili Gazetesi İhracat Taahhüdünün Dağılımı Son üç yıla ait (Yeminli Mali Müşavirler tarafından tescil edilmiş) Hesap Durum Belgesi, Bilânço ve Gelir Tablolarının orijinal nüshaları Faks Sözleşmesi (Noter Tasdikli) Vergi Kimlik Numarası Teminat mektubu düzenleyecek olan bankadan getirilecek Niyet Mektubu Firmayı Tanıtıcı Bilgi Kredinin Kullandırılması Limit tahsis edilen firmalara doğrudan Türk Eximbank tarafından USD/JPY/EUR/GBP cinsinden kullandırılır. Türk Eximbank kredi taleplerini değerlendirir. Kabul edilmesi halinde teminatların tesis edilmesi ve Genel Kredi Sözleşmesi nin imzalanmasından sonra kredi (TL karşılığı), en kısa sürede EFT sistemi aracılığıyla firmanın banka hesabına aktarılır. Gösterilebilecek Teminatlar: Banka Teminat Mektubu (Döviz kredisinde, kredinin kullandırıldığı döviz cinsinden düzenlenmiş) ve/veya Devlet İç Borçlanma Senetleri ve/veya İhracatçı firmaların TCMB nezdinde kesinleşmiş prim alacaklarının Türk Eximbank adına gayrikabili rücu olarak temliki ve/veya Firmaların Maliye Bakanlığı nezdindeki kesinleşmiş KDV alacaklarının anılan firmalarca Bankamız adına gayrikabili rücu olarak temlik edilmesi, ayrıca Genel Kredi Sözleşmesi (Noter Onaylı), Firma Taahhütnamesi (Noter Onaylı) ve Teminat Senedi (% 100 teminat oranlı firmalar hariç). 156 Eximbank, http://www.eximbank.gov.tr/html_files/ihkrdsig.htm, [Erişim Tarihi, 25.07.2011].

320 ULUSLARARASI TİCARET ve MUHASEBESİ Firma Limiti: Firmanın bir önceki takvim yılı performansı, kredibilitesi, limit kullanım oranı ve diğer faktörler dikkate alınarak, Türk Eximbank tarafından ABD Doları bazında tek bir limit olarak belirlenir. Kredi Tutarı: Kredi tutarı, FOB ihracat taahhüdünün % 100 ünün kullanım gününde Türk Eximbank tarafından tespit edilen döviz alış kuru üzerinden hesaplanan TL karşılığıdır. Kredinin Vadesi: Kredinin vadesi azami 360 gündür. İhracat Taahhüdü: Kredi vadesi içinde, kredinin anapara ve faiz toplamı kadar gerçekleştirilmesi taahhüt edilen FOB ihracat tutarını ifade eder. İhracat Taahhüdünün Kapatılması: Firmalar, kredi vadesi içinde, kredinin anapara ve faiz toplamı kadar gerçekleştirilen ihracata ait belgelerle Türk Eximbank a başvuruda bulunurlar. İhracat Taahhüdüne Saydırılmayacak İhracat İşlemleri: Türk Eximbank Ülke Kredileri/ Garanti Programları kapsamındaki ihracatlar ile diğer Kısa Vadeli İhracat Kredi Programları kapsamında taahhüde saydırılan ihracatlar, DTŞ Kredilerinin ihracat taahhüt hesabının kapatılmasında kullanılamaz. Taahhüdün Yerine Getirilmemesi Halinde Uygulanacak Müeyyideler Geri ödeme aşamasında, taahhüdün gerçekleşmediğinin tespiti halinde, taahhüdün gerçekleşmeyen kısmı için, kredi kullandırım tarihinde Türk Eximbank DTŞ Kısa Vadeli Döviz İhracat Kredisi ne uygulanmakta olan cari en yüksek faiz oranının 1,2 katı üzerinden hesaplanacak temerrüt faizi ile vergi ve fonlar tahsil edilir. Taahhüt kapatma aşamasında, taahhüdün gerçekleşmediğinin tespiti halinde; taahhüdün gerçekleşmeyen kısmı için, Türk Eximbank DTŞ Kısa Vadeli Döviz İhracat Kredisi ne uygulanmakta olan cari en yüksek faiz oranının 1,2 katı üzerinden hesaplanacak temerrüt faiz tutarı ile daha önce tahsil edilen faiz tutarı arasındaki fark ve vergi ve fonlar tahsil edilir. Kredinin Vadesinde Geri Ödenmemesi Halinde Uygulanacak Müeyyideler: Kredi anapara ve faizlerinin ödenmesi gereken tarihten, fiilen ödendiği tarihe kadar geçen süre için, Türk Eximbank DTŞ Kısa Vadeli Döviz İhracat Kredisi ne uygulanan faiz oranlarından cari en yüksek olanının 1,2 katı üzerinden hesaplanacak temerrüt faizi, vergi ve fonlar tahsil edilir. 2.4.1.3. İhracata Hazırlık Kredileri 157 Bu kredi türü ile İhracatçılarına Türk Eximbank tan direkt olarak kredi kullanma imkânı sağlanmıştır. İhracata Hazırlık Kredileri ile ihracata yönelik mal üreten imalatçı ve ihracatçıların uluslararası piyasalarda rekabet güçlerinin artırılması düşünülmekte ve ihracat projelerinin ihracata hazırlık aşamasında desteklenmesi amaçlanmaktadır. Kredi, Türk Lirası ve döviz cinsinden, Dış Ticaret Sermaye Şir- 157 Türk Eximbank, http://www.eximbank.gov.tr/html_files/menu-2.htm, [Erişim Tarihi: 24.07.2011].

Ferudun KAYA 321 ketleri (DTSŞ) ve Sektörel Dış Ticaret Şirketleri (SDTŞ) dışındaki firmalara aracı banka olmaksızın doğrudan kullandırılmaktadır. 2.4.1.3.1. İhracata Hazırlık TL Kredisi 158 Krediden Yararlanabilecek Firmalar: Dış Ticaret Sermaye Şirketleri ve Sektörel Dış Ticaret Şirketleri hariç, İmalatçı, ihracatçı veya İhraca yönelik mal üreten, imalatçı vasfını sahip tüm firmalar bu krediden yararlanabilir. Kredi Kullandırım Şartları Söz konusu krediden, kredi başvuru tarihinden geriye dönük 12 (on iki) aylık ihracat performansı en az 200 bin ABD Doları tutarında olan veya ihracata yeni başlayan firmalar yararlanabilir. Kredi, ihracat taahhüdü karşılığında ve malların serbest dövizle ihraç edilmesi koşulu ile kullandırılır. Kredi Kullanımı: Firma analizinden sonra, başvurusu uygun bulunan ve kendilerine limit tahsis edilen firmalara kredi EFT sistemi aracılığı ile aktarılır. Kabul Edilebilecek Teminatlar: Türk Eximbank tarafından uygun bulunan kredi başvurusu için, kredinin anapara ve faiz toplamının % 100 ü oranında aslı teminat tesis edilir. Bunlar, Banka Teminat Mektubu (Döviz kredisinde, kredinin kullandırıldığı döviz cinsinden düzenlenmiş) ve/veya Devlet İç ve Dış Borçlanma Senetleri ve/veya Firmaların TCMB nezdinde kesinleşmiş prim alacaklarının Bankamız adına gayrikabili rücu olarak temlik edilmesi ve/veya Firmaların T.C. Maliye Bakanlığı nezdinde kesinleşmiş KDV alacaklarının Bankamız adına gayrikabili rücu olarak temlik edilmesi ve bunlara ilaveten, Genel Kredi Sözleşmesi (noter tasdikli), Firma Taahhütnamesi (noter tasdikli). Mali/etik bazı kriterleri yerine getiren şirketlerin, anapara ve faiz toplamının %50'sine varan oranlarda teminat indiriminden yararlanma imkânı bulunmaktadır. Firma Limiti: Firma limiti, Türk Lirası ve döviz kredilerinin toplamı olmak üzere azami 15.000.000,- ABD Doları olup, bu tutarlar, firma performansı ile bağlantılı ve nispi olarak Bankamızca belirlenecektir. İhracata yeni başlayan firmalara kullandırılacak Türk Lirası ve döviz kredilerinin toplamı ise azami 200.000,- ABD Doları dır. Kredi Geri Ödemesi 120 gün ve 180 gün vadeli kullandırılan kredilerde, kredinin anapara ve faizi en geç kredi vadesinde geri ödenir. 360 gün vadeli kullandırılan kredilerde ise anapara 180. ve 360. günlerde iki eşit taksitte, her iki dönem için tahakkuk edecek faizleri ile birlikte geri ödenir. 158 Türk Eximbank, http://www.eximbank.gov.tr/html_files/menu-2.htm, [Erişim Tarihi: 24.07.2011].

322 ULUSLARARASI TİCARET ve MUHASEBESİ Kredinin Vadesinde Geri Ödenmemesi Halinde Uygulanacak Müeyyideler Kredi anapara ve faizinin ödenmesi gereken tarihten, fiilen ödendiği tarihe kadar geçen süre için, Türk Eximbank İhracata Hazırlık Türk Lirası Kredisi ne uygulanmakta olan faiz oranlarından cari en yüksek olanının 1,2 katı üzerinden hesaplanacak faiz, vergi ve fonlar tahsil edilir. 2.4.1.3.2. İhracata Hazırlık Döviz Kredisi 159 Bütün özellikleri ihracata hazırlık TL kredisi ile aynıdır. Tek farkı firmalar krediyi ABD Doları, EUR, GBP veya JPY olarak kullanabilir.kredinin TL karşılığı EFT sistemi aracılığı ile firmaya aktarılır. 2.4.1.4. KOBİ İhracata Hazırlık Kredileri Yasal statüsü ne olursa olsun, bir veya birden çok gerçek veya tüzel kişiye ait olup; 250 kişiden az yıllık çalışan istihdam eden, yıllık net satış hasılatı ve / veya mali bilançosu yirmibeş milyon TL'nı aşmayan, bağımsız işletme tanımına giren, imalatçı, imalatçı - ihracatçı özelliğine sahip mikro, küçük ve orta büyüklükteki işletmeler kısaca "KOBİ"ler, ihracat taahhüdü karşılığında ve malların serbest dövizle ihraç edilmesi koşulu ile kredilendirilir. Kredinin limiti 200.000.-Dolar, vadesi TL Kredileri için 360 gün, Döviz kredileri için 540 gündür. Türk Eximbank tarafından uygun bulunan kredi başvurusu için asli teminat olarak; Banka nezdinde teminat mektubu limiti olan bankalardan alınan, kredinin kullandırılacağı para birimi cinsinden düzenlenen ve kredinin anapara, faiz ve taahhüt riskleri toplamının (kredi riski) % 100'ü oranında kesin banka teminat mektubu veya kredi vadesi ile uyumlu, kredinin anapara, faiz ve taahhüt riskini içerecek tutarda ve kredinin kullandırılacağı para birimi cinsinden düzenlenen Kredi Geri Ödeme Kefalet Sözleşmesi ile tesis edilen KGF kefaleti ve/veya Devet İç/Dış Borçlanma Seneti alınır. 2.4.1.4.1. KOBİ İhracata Hazırlık TL Kredisi 160 Krediden; İmalatçı/ihracatçı, İhracata yönelik mal üreten, imalatçı vasfını haiz KOBİ niteliğindeki firmalar yararlanır. KOBİ Tanımı: Yasal statüsü ne olursa olsun, bir veya birden çok gerçek veya tüzel kişiye ait olup, 250 kişiden az yıllık çalışan istihdam eden, yılık net satış hasılatı ve / veya mali bilançosu yirmibeş milyon TL'nı aşmayan, bağımsız işletme tanımına giren, imalatçı, imalatçı - ihracatçı özelliğine sahip mikro, küçük ve orta büyüklükteki işletmeler kısaca "KOBİ" olarak adlandırılır. 159 160 Türk Eximbank, http://www.eximbank.gov.tr/html_files/menu-2.htm, [Erişim Tarihi: 24.07.2011]. Türk Eximbank, http://www.eximbank.gov.tr/html_files/menu-2.htm, [Erişim Tarihi: 24.07.2011].

Ferudun KAYA 323 Bir işletme; Başka bir işletmenin %25 veya daha fazlasına sahip değilse, Herhangi bir tüzel kişi veya kamu kurum ve kuruluşu veya birkaç bağlı işletme tek başına veya müştereken bu işletmenin %25 veya daha fazla hissesine sahip değilse, Konsolide edilmiş hesaplar düzenlemiyorsa ve konsolide hesaplar düzenleyen başka bir işletmenin hesaplarında yer almıyorsa ve bu nedenle bağlı bir işletme değilse, Bağımsız işletme olarak kabul edilir. Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler (KOBİ) aşağıdaki şekilde sınıflandırılırlar. a) Mikro İşletme: On kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı ya da mali bilançosu bir milyon Türk Lirasını aşmayan çok küçük ölçekli işletmeler. b) Küçük İşletme: Elli kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yılık net satış hasılatı ya da mali bilançosu beş milyon Türk lirasını aşmayan işletmeler. c) Orta Büyüklükteki İşletme: İkiyüzelli kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı ya da mali bilançosu yirmibeş milyon Türk Lirasını aşmayan işletmeler. Kredi Kullandırım Şartları Nelerdir? Kredi, ihracat taahhüdü karşılığında ve malların serbest dövizle ihraç edilmesi koşulu ile kullandırılacaktır. Kredi Başvuru Formları Nelerdir? Firma, aşağıda belirtilen belgelerle birlikte, Türk Eximbank'a doğrudan başvuracaktır. Kredi Talep Formu (her kredi talebinde alınacaktır), KOBİ Beyan Formu (yılda bir defa alınacaktır), Son hesap döneminde sigortalý çalýþanlara ait SSK Prim Bildirgeleri ile tahakkuk fiþleri (yılda bir defa alınacaktır), Kullanılacak krediye esas ihracata konu olan malın ihracatçısının farklı olması halinde, kredi talebinde bulunan imalatçının, ihracatçıdan imzalı ve firma kaşeli olarak alacağı muvafakatname, muvafakatname veren firmanın 6 aydan eski tarihli olmamak kaydı ile noter onaylı imza sirküleri (her kredi talebinde alınacaktır), Son üç yıla ait Hesap Durumu Belgesi, bilanço ve kar/zarar cetvellerinin/gelir tablolarının orijinal nüshaları [5411 sayılı Bankacılık Kanunu'nun 52. maddesi gereği, toplam kredi riskinin, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu'nca belirlenen tutarın üzerinde olması halinde alınacak hesap durumu belgesi ile eki bilanço ve kar/zarar cetvellerinin/gelir tablolarının genel kabul görmüş

324 ULUSLARARASI TİCARET ve MUHASEBESİ muhasebe ilkelerine uygunluğunun anılan Kurumca belirlenecek esaslar dahilinde 01.06.1989 tarihli 3568 sayılı Kanuna göre ruhsat almış, denetim yetkisine sahip Yeminli Mali Müşavir veya Serbest Muhasebeci Mali Müşavir tarafından denetlenmiş (denetim raporu düzenlenmiş) olması aranacaktır.] Ayrıca, toplam kredi riskinin Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu'nca belirlenen tutarın altında olması durumunda alınacak hesap durumu belgesi ile eki bilanço ve kar / zarar cetvellerinin / gelir tablolarının mevzuata, Türkiye'de uygulanan muhasebe ilkelerine ve muhasebe standartlarına uygun olarak düzenlendiği ifadesi ile ilgili meslek mensupları tarafından onaylanmış olması aranacaktır. İlgili odaca orijinal tasdikli Kapasite Raporu örneği, Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından düzenlenen Vergi Kimlik Numarasına ilişkin belge Altı aydan eski tarihli olmamak kaydıyla, şirketi temsil ve ilzama yetkili kişilerin noter onaylı imza sirküleri, Firmanın ve %25'i aşan hisseye sahip tüzel kişi ortaklarının; kuruluş, faaliyet konusu, temsil ve ilzam, ortaklık yapısı ve son değişikliklere ilişkin Ticaret Sicili Gazetelerinin orijinalleri veya noter onaylı fotokopileri ile firmanın % 25'i aşan hisseye sahip gerçek kişi ortaklarının noter onaylı nüfus cüzdanı suretleri, (Sözkonusu belgeler sadece ilk başvuru aşamasında alınacak olup, kimlik bilgilerine ilişkin yıllık kontroller T.C. İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü'nce sağlanan "Kimlik Paylaşım Sistemi" servisinden yararlanılarak yapılacaktır. Kimlik bilgilerinde herhangi bir değişiklik olması halinde yeni bilgileri içeren noter onaylı nüfus cüzdanı örneğinin tarafımıza ivedilikle iletilmesi gerekmektedir.) Banka teminat mektubu ile talep edilen kredilerde: Teminat mektubunu düzenleyecek bankadan getirilecek "Niyet Mektubu" (Her başvuruda alınacaktır.) Kredi Garanti Fonu (KGF) kefaleti ile talep edilen kredilerde: KGF tarafından düzenlenecek "Niyet Mektubu" (Her başvuruda alınacaktır.) Faks Sözleşmesi (noter onaylı) (İlk başvuru aşamasında alınacaktır.), Firmaya ve varsa bağlı olduğu gruba ait faaliyet raporu, broşür vb. yayım veya tanıtıcı bilgi, Kredi Kullanımı Firma analizini müteakip, başvurusu uygun bulunan ve kendilerine limit tahsis edilen firmalara kredi EFT sistemi aracılığı ile aktarılır. Teminatlar Türk Eximbank tarafından uygun bulunan kredi başvurusu için, Bankamız nezdinde teminat mektubu limiti olan bankalardan alınan, kredinin kullandırılacağı para birimi cinsinden düzenlenen, kredinin anapara, faiz ve taahhüt riskleri toplamının (kredi riski) % 100'ü oranında kesin banka teminat mektubu ve/veya Kredi Garanti Fonu (KGF) kefaleti ve/veya Devlet İç/Dış Borçlanma Senetleri alınır.

Ferudun KAYA 325 Firma Limiti: Firma limiti, Türk Lirası ve Döviz Kredileri nin toplamı olmak üzere azami 200.000,-ABD Doları dır. Kredi Tutarı: FOB ihracat taahhüdünün % 100 ü kredilendirilmektedir. Kredinin Vadesi: Kredinin vadesi azami 540 gündür. Kredi Geri Ödemesi Kredinin Faiz Oranı: KOBİ - İHK - TL (KOBİ İhracata Hazırlık Kredisi) (%) 360 gün (2 Taksit) 5,50 360 gün (1 Taksit) 5,75 540 gün (3 Taksit) 6,00 360 gün vadeli kullandırılan kredilerde, Tek taksit ödeme seçeneğinde, 180'inci günde tahakkuk eden faizinin ödenmesi koşuluyla en geç vade sonunda, İki taksitli ödeme seçeneğinde, 180'inci ve 360'ıncı günlerde iki eşit taksitte, 540 gün vadeli (3 taksitli) kullandırılan kredilerde ise anapara 180'inci, 360'ıncı ve 540'ıncı günlerde 3 eşit taksitte her dönem için tahakkuk eden faizleri ile birlikte geri ödenir. Kredinin Vadesinde Geri Ödenmemesi Halinde Uygulanacak Müeyyideler Kredi anapara ve faizinin ödenmesi gereken tarihten, fiilen ödendiği tarihe kadar geçen süre için, Türk Eximbank KOBİ İhracata Hazırlık Türk Lirası Kredisi'ne uygulanan akdi faiz oranı ile geri ödeme tarihinde kredi programı bazında geçerli olan en yüksek cari faiz oranından yüksek olanının 1,2 katı üzerinden hesaplanacak faiz ile vergi ve fonlar tahsil edilir. İhracat Taahhüdü: Kredi vadesi içinde fiilen gerçekleştirilmesi taahhüt edilen FOB ihracat tutarını ifade eder. İhracat Taahhüdünün Kapatılması Firmalar, kredi vadesi içinde, taahhüt edilen tutar kadar gerçekleştirilen ihracata ait belgelerle kredi vadesini takip eden 30 gün içerisinde Türk Eximbank'a başvuruda bulunurlar. Ayrıca, kredi kullanıcısı firmanın gerçekleştirilen ihracata ait Gümrük Beyannameleri'nde mutlaka imalatçı olarak yer alması gerekmektedir. İhracat Taahhüdüne Saydırılamayacak İhracat İşlemleri Diğer Kısa Vadeli İhracat Kredi Programları Kredilendirilmeyen ihracat şekilleri kapsamında yapılan ihracatlar kredinin tahhüdüne saydırılmaz.

326 ULUSLARARASI TİCARET ve MUHASEBESİ Taahhüdün Yerine Getirilmemesi Halinde Uygulanacak Müeyyideler Geri ödeme aşamasında, Türk Eximbank KOBİ İhracata Hazırlık Türk Lirası Kredileri'ne uygulanan akdi faiz oranı ile geri ödeme tarihinde kredi programı bazında geçerli olan en yüksek cari faiz oranından yüksek olanının 1,2 katı üzerinden hesaplanacak faiz ile vergi ve fonlar tahsil edilir. Taahhüt kapatma aşamasında, Türk Eximbank KOBİ İhracata Hazırlık Türk Lirası Kredileri'ne uygulanan akdi faiz oranı ile kredi taahhüt kapatma tarihinde kredi programı bazında geçerli olan en yüksek cari faiz oranından yüksek olanının 1,2 katı üzerinden hesaplanacak faiz ile kredi kullanıcı firmadan daha önce tahsil edilmiş bulunan faiz tutarı arasındaki fark, vergi ve fonlar tahsil edilir. Sigorta Yükümlülüklerinin Yerine Getirilmemesi Halinde Uygulanacak Müeyyideler Nelerdir? Banka Kısa Vadeli İhracat Kredi Sigortası Programı'ndan yararlanan firmalar; İhracat Kredi Sigortası yükümlülüklerini (Sigorta Poliçesi, Alıcı Limit Onayı, Sevkiyat Bildirimi) yerine getirmemelerine bağlı olarak poliçelerinin Türk Eximbank tarafından iptal edilmesi durumunda, riski açık kredilerin en uzun vadesine ilaveten 6 ay süre ile Türk Eximbank Kısa Vadeli İhracat Kredi Programları'ndan yararlanamazlar. Tahakkuk eden sigorta prim borcunu süresinde ödemedikleri takdirde Türk Eximbank Kısa Vadeli İhracat Kredileri'nden yararlanamazlar. 2.4.1.4.2. KOBİ İhracata Hazırlık Döviz Kredisi Bütün özellikleri KOBİ ihracata hazırlık TL kredisi ile aynıdır. Tek farkı firmalar krediyi ABD Doları, EUR, GBP veya JPY olarak kullanabilir. Kredinin TL karşılığı EFT sistemi aracılığı ile firmaya aktarılır. 2.4.2. Orta ve Uzun Vadeli Eximbank Kredileri Günümüzde orta ve uzun vadeli ihracatın finansmanı giderek önem kazanmaktadır. Vadeli ihracatta kredi süresi uzadığı için bankalar risklerin tümünü yüklenmek yerine uzmanlaşmış kredi kurumları ile birlikte hareket etmeyi, dolayısıyla risklerin bir kısmından kurtulma yoluna gitmeyi tercih etmektedirler. Orta ve uzun vadeli ihracat kredileri ne süre ve kapsam yönünden bakıldığında; Orta vadeli ihracat kredilerinin süresinin maksimum 5 yıla kadar çıktığı ve kredi konusunun dayanıklı tüketim malları, makine ve teçhizat vb. ürünleri kapsadığını, Uzun vadeli ihracat kredilerinin ise sürelerinin minimum 5 maksimum 10 yıla kadar olduğunu ve kredinin konusunun genellikle sanayi komplekslerinin kurulması, anahtar teslimi projeler vb. faaliyetleri kapsadığını görülmektedir. Orta ve Uzun Vadeli Kredi Çeşitleri Özellikli İhracat Kredisi,

Ferudun KAYA 327 Yurt Dışı Mağazalar Yatırım Kredileri, İKB Kaynaklı Krediler, Yurt Dışı Müteahhitlik Hizmetlerine Yönelik Teminat Mektubu ve Gemi İnşaa ve İhracına yönelik Teminat Mektubu sayılabilir. Orta ve uzun vadeli ihracatın finansmanını da sevkıyat öncesi ve sonrası finansman olmak üzere iki ayrı grupta toplamak mümkündür. Orta ve Uzun Vadeli İhracatta Sevkıyat Öncesi Finansman SEVK ÖNCESİ İHRACAT KREDİLER LERİ FİRMA Sektörel Dış Ticaret Şirketleri, imalatçı,imalatçı-ihracatçı, ihracatçı firmalar KREDİ ONAYI Geri Ödeme BAŞVURU Kredi Kullandırımı Geri Ödeme TİCARİ BANKA (Muhatap Şube) BAŞVURU Kredi Talep Formu Firma Bilgi Formu Firma Taahhütnamesi Muvafakatname KREDİ KULLANDIRIMI Kaynak: Türk Eximbank 2.4.2.1. Özellikli Krediler 161 Türk Eximbank, ihracatçıları ve yurtdışında yatırım yapan müteşebbisleri özellikli kredi programları ile de desteklemektedir. Söz konusu kredi programları, standart kredi ve garanti programlarının dışında kalan, ancak bunları tamamlayıcı nitelikteki programlardır. 2.4.2.1.1.Yurt Dışı Mağazalar Yatırım Kredisi 162 Kredinin Amacı: Kredinin amacı, ihracatta kalıcı pazarlar edinilmesi ve net döviz girdisinin arttırılmasını teminen, Türk firmalarının yurtdışında marka tanıtım faaliyetlerinin desteklenmesi amacıyla kendi markası ile yurtdışında açacakları mağazaların yatırım harcamaları ile değişik pazarlarda Türk menşeli her türlü tüketim malı niteliğindeki ürünleri doğrudan pazarlama amacıyla, değişik ürün grupları- 12 161 162 Türk Eximbank, http://www.eximbank.gov.tr/html_files/menu-2.htm, [Erişim Tarihi: 24.07.2011]. Türk Eximbank, http://www.eximbank.gov.tr/html_files/menu-2.htm, [Erişim Tarihi: 24.07.2011].