TTK HÜKÜMLERİ IŞIĞINDA TAŞIYICININ (KARA YOLUYLA) EŞYA TAŞIMADAN DOĞAN SORUMLULUĞU *

İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Yıl:14 Güz Sayı:28 2015/2 s. 97-109 TTK HÜKÜMLERİ IŞIĞINDA TAŞIYICININ (KARA YOLUYLA) EŞYA TAŞIMADAN DOĞAN SORUMLULUĞU * Prof. Dr. Şükrü YILDIZ ** ÖZET 6102 sayılı TTK, karayolu ile yapılan eşya taşımalarından doğan sorumluluğu 875. maddesinde, CMR m. 17 hükmüne uygun olarak düzenlemiş ve sorumluluğa ilişkin ilkeyi de belirlemiştir. Bu çalışmada taşıyıcının eşya taşımalarından doğan sorumluluğu yeni TTK hükümleri ışığında incelenmeye çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: Taşıma Hukuku, Taşıyıcının Sorumluluğu THE LIABILITY OF THE CARRIER FOR CARRIAGE OF GOODS (ON LAND) ACCORDING TO TURKISH COMMERCIAL CODE ABSTRACT TCC no. 6102 has regulated and determined the principle regarding the liability occurring during the transportation of goods on land in its Art. 875, with accordance to CMR Art 1. In this article, the liability of the carrier for carriage of goods on land is tried to be explained under the light of the new TCC. Key Words: Transportation Law, Liability of Carrier * Bu makale İstanbul Barosu ile İstanbul Ticaret Üniversitesi ve UND tarafından 12 Mart 2014 tarihinde İstanbul da düzenlenen, Lojistik, Taşıma Hukuku ve Sigortaları Panelinde, tebliğ olarak sunulmuştur. ** İstanbul Ticaret Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku Öğretim Üyesi. 97

Şükrü YILDIZ GİRİŞ 6102 sayılı TTK nın dördüncü kitabının birinci ve ikinci kısımları taşıma hukukunun genel hükümlerini içerir (TTK m. 850-893). Bu düzenleme çerçevesinde karayolu ile yapılan ve ilgili milletlerarası sözleşmelerin uygulama alanına girmeyen eşya taşımaları, yolcu taşımaları, taşıma eşyası taşıması, değişik tür araçlar ile yapılan (karma kombine) taşımalar ve taşıma işleri yüklenicileri hakkında uygulanacak ortak hükümler belirlenmiştir. Buna karşılık deniz, demir ve hava yolu ile yapılacak taşımalar ile posta idaresine ilişkin özel hükümler istisna tutulmuştur. Öte yandan içinde yabancılık unsuru bulunan taşımalarda ortaya çıkan uyuşmazlıklarda Türkiye nin taraf olduğu milletlerarası sözleşmelerin, başta CMR hükümlerinin doğrudan uygulanacağı açıktır. Yeni TTK, taşıyıcının taşıma sözleşmesinden doğan sorumluluğunu 875. maddede, CMR m. 17 hükümlerine uygun olarak düzenlemiş ve sorumluluğa ilişkin ilkeyi belirlemiştir. I. TAŞIYICININ SORUMLULUĞUNU DOĞURAN HALLER 1. Genel Olarak TTK m. 850, taşıyıcıyı, taşıma sözleşmesi ile eşya ya da yolcu taşıma işini veya ikisini birlikte üslenen kişi olarak tanımlamıştır. Bu tanımda ücret unsuruna yer verilmemiş olsa da, TTK m. 850/2 de tarafların taşıma sözleşmesi kapsamında temel yükümlülüğünün taşıma işinin ücret karşılığında yapılan bir faaliyet olduğu açıkça belirtilmiştir 1. Bu nedenle ücretin olmadığı hatır taşımasının taşıyıcısının, taşıyıcı sayılmadığı kabul edilmektedir 2. Taşıyıcı, gönderen ile akdettiği taşıma sözleşmesi ile sözleşmeye konu eşyayı varma yerine götürmeyi ve orada gönderilene teslim etmeyi borçlanmaktadır 3. Böylelikle taşıyıcı, eşyanın kendi koruması altında bir yerden diğer bir yere taşınması işini üstlenmektedir. Bu nedenle sözleşme gereği, eşya 1 Özlem Karaman Coşgun, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ile CMR Konvansiyonu Hükümlerinin Karşılaştırılması, Türk-Çin Hukuk Zirvesi, Konferans Bildiri Kitabı, İstanbul 2013, s. 276. 2 Sabih Arkan, Karada Yapılan Taşımalarda Taşıyıcının Sorumluluğu, Ankara 1982, s.15; Vural Seven, Taşıma Hukuku, Eskişehir 2010, s. 27. 3 Arkan, s.13; Orhan Sekmen, Karayoluyla Eşya Taşımasında Taşıyıcının Ziya ve/veya Hasar ile Gecikmeden Doğan Sorumluluğu, İstanbul Barosu Dergisi, Cilt:85, Sayı: 4, Yıl: 2011, s. 110; Karaman Coşgun, s. 277; Fevzi Topsoy, Taşınma Eşyası Taşımalarında Taşıyıcının Özel Yükümlülükleri, Ankara Barosu Dergisi Yıl 2014, S.2, s. 33. 98

2015/2 taşımalarında taşıyıcının, a) eşyayı varma yerine taşımak, b) orada eşyayı gönderilene teslim etmek olan iki edimi vardır 4. Eşya taşımada gönderenin taşıyıcıya olan borcu ise taşıma ücretini ödemektir. Diğer yandan kanun eşyayı her türlü yük olarak ifade etmiştir. Taşıyıcının üstlendiği edimi yerine getirebilmesi için sözleşme konusu eşyanın, taşıyıcının muhafaza ve kontrolüne bırakılması gereklidir 5. İşte taşıyıcı, sözleşmede belirlenen taşıma süresi içerisinde taşınmak üzere kendisine bırakılan eşyayı muhafaza etmekle yükümlü tutulmuş bulunmaktadır. Taşıyıcı eşyayı kararlaştırılan şartlarla bir yerden diğer bir yere taşıma yanında, muhafazası altındaki eşyanın her türlü tehlikeye karşı korunması için de özen gösterecektir 6. Gerçekten de taşıma sözleşmesi taraflar arasında bir borç ilişkisi kurmaktadır 7. Taşıyıcı bu sözleşme uyarınca üstlendiği edimleri yerine getirmezse, yükle ilgili ortaya çıkan zarardan sorumlu olacaktır. Taşıma edimine ve bunun dışındaki diğer yan edimlere aykırılık çeşitli sorumluluk halleri doğurmaktadır. Taşıyıcının bu sorumluluk halleri TTK da özel olarak düzenlenmiştir. Eşya taşımalarında eşyaya özen borcunun ihlalinden veya yükün geç tesliminden 8 doğan sorumluluk özel kurallara bağlanmıştır. Bu nedenle taşıyıcının, - taşıdığı eşyanın bozulmasından, - hasara uğramasından, 4 Ziya Akıncı, Karayolu ile Milletlerarası Eşya Taşımacılığı ve CMR, Ankara 1999, s. 92. 5 Osman Fırat Turan, Karayolu ile Yapılan Eşya Taşımlarında Taşıyıcının Eşyanın Geç Tesliminden Sorumluluğu (http://osmanfiratturan.av.tr/wp-content/uploads/ 2014/04/KARAYOLU-%C4%B0LE-YAPILAN-E%C5%9EYA-TA%C5% 9EIM LARINDA.pdf), s. 4. 6 Sabih Arkan, Karada Yapılan Taşımalarda Taşıyıcının Sorumluluğu, Ankara 1982, s.46; Arslan Kaya, Taşıyıcının Kara Yolu İle Eşya Taşımasına İlişkin Uluslararası Sözleşmede (CMR)Öngörülen Sorumluluğunun Esasları, İHFM C.LVI- S.1-4 (1998), s. 239. 7 Topsoy, s. 26; Taşıma Sözleşmesinin Hukuki Niteliği hk. Özlem Tüzüner, Karayoluyla Eşya Taşıma Sözleşmesinin Hukukî Niteliği ve İş Görme Amacı Güden Sözleşmelerle İlişkisi, Türkiye Barolar Birliği Dergisi Yıl 2012, S.101, s. 171 vd. 8 Arkan, s. 63 vd.; Kaya, 248; Sekmen, s. 111, Canan Özlem Ilgın Çelik, Deniz Yolu ile Eşya Taşımacılığında Geç Teslimden Kaynaklanan Zararlardan Sorumluluk, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 7, Sayı 14, Güz 2008/2, s. 177. 99

Şükrü YILDIZ - çürümesinden, - kaybından veya - çalınmasından, kısaca eşyanın ziya ve/veya hasarından sorumluluğu yanında, - taşıma süresinin aşılmasından kaynaklanan gecikme zararlarından kaynaklanan sorumluluğu da bulunmaktadır (TTK m. 875/1). 2. Eşyaya Özen Borcunun İhlalinden Doğan Sorumluluk a. Eşyaya özen borcunun süresi Taşıyıcının yüke özen borcunun ihlalinden doğan sorumluluğu 9, yükün taşıyıcı veya onun adına teslim almaya yetkili bir temsilci tarafından teslim alınmasıyla başlar ve yükün teslim edilmesine kadar devam eder 10. Bu nedenle kanun taşıyıcının eşyayı muhafaza borcu ve buna bağlı olarak ziya ve hasardan sorumlu olacağı durumları bir zaman dilimi ile sınırlandırmıştır. TTK m. 875/1 hükmü uyarınca taşıyıcı, eşyanın taşınmak üzere kendisine teslim edildiği andan, gönderilene teslim edileceği ana kadar kendisine bırakılan eşyanın ziya ve /veya hasar görmesinden ve taşıma süresinin geçirilmesinden sorumlu bulunmaktadır 11. Belirtmek gerekir ki, buradaki sorumluluk, taraflar arasında taşıma sözleşmesinin kurulması ile değil, eşyanın taşıyıcıya teslimi ile başlamaktadır. aa. Yükün teslim alınması Eşyanın, gönderen ve taşıyıcının uygun iradeleri sonucu taşıyıcının hâkimiyet alanına sokulmasına teslim alma denilmektedir. Eşyanın teslim alınması iki taraflı bir hukuki işlem sonucu gerçekleştirilir 12. Bu nedenle teslimden söz edebilmek için gönderenin eşyayı taşıması için taşıyıcıya teslim etmesi, 9 Bu sorumluluğun kaynağı ve hukuki niteliği hakkında karşılaştırmalı bir inceleme için bkz; Esra Karakan, 6762 Sayılı TTK ve 6102 Sayılı TTK ile Karşılaştırmalı Olarak Uluslararası Karma Taşıma Sözleşmelerine Göre Taşıyıcının Zıya ve/veya Hasardan Doğan Sorumluluğu, İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2011, s. 66. 10 Akıncı, s. 88 vd; Turan, s. 8; Sekmen, s. 110. 11 Arkan, s. 47; Kaya, s. 240; Mustafa Topaloğlu, Karayoluyla Uluslararası Eşya Taşımalarından (CMR) Doğan Hukuki Sorumluluk, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Sorumluluk ve Tazminat Hukuku Sempozyumu, 28 29 Mayıs 2009, Ankara, s. 394; Seven, s. 87 ve 91; Karakan, s. 56. 12 Kaya, s. 241. 100

2015/2 taşıyıcının da eşyanın zilyetliğini kendisinin taşıma sözleşmesinden doğan borcunu yerine getirmek amacıyla almış olması zorunludur. Eşya, taşıyıcıya geçici olarak verilmişse veya depo edilmek amacıyla bırakılmışsa, teslimden söz edilemeyecek ve bu aşamada eşyada oluşan ziya ve hasardan taşıyıcının taşıma sözleşmesine göre sorumluluğu söz konusu olmayacaktır. Sorumluluğun başlaması için eşyanın teslim alınmış olması yeterli olup, taşımanın başlamış olması gerekli değildir 13. Teslim alma, eşyanın taşıta yüklenmesinden önce ya da sonra da gerçekleşebilir 14. Yükleme ve istifleme gönderen tarafından yapılacaksa teslim bu işlemlerden sonra, sözleşme ile bu işlerin yapılması taşıyıcıya verilmişse teslim, yükleme ve istiflemeden önce gerçekleşmiş sayılacaktır 15. Kara taşımalarında yükleme faaliyeti eşyanın aracın üzerine konulmasını değil aynı zamanda istiflemeyi de kapsadığı kabul edilir. Taraflardan biri yükleme işini üstlenmiş ancak sözleşmede istifleme konusunda hüküm getirilmemişse, uyuşmazlık halinde istifleme borcunun yüklemeyi yapanda olduğu kabul edilmektedir. Yükleme ve istifleme gönderen tarafından yapılmışsa, taşıyıcı eşyanın gerektiği biçimde yüklenmediğini ve istif edilmediğini ve taşıma sırasında bu nedenlerden dolayı zarar gördüğünü ispat ederek sorumluluktan kurtulabilmektedir (TTK m. 875/2). Taşıma sözleşmesinden, durumun gereğinden veya ticari teamülden aksi anlaşılmadıkça, eşyayı taşıma güvenliğine uygun biçimde taşıta koyarak, istifleyerek, bağlayarak yüklemek ve aracı boşaltmak gönderene yükletilen bir borç olarak görülmektedir (TTK m.863). Ancak bu durumda dahi taşıyıcının yüklemenin işletme güvenliğine uygun olmasını sağlama yükümlülüğü bulunmaktadır. bb. Eşyanın teslim edilmesi Taşımanın tamamlanmasından sonra, eşyanın zilyetliğinin varma yerindeki gönderilene bırakılmasına eşyanın teslimi denilmektedir 16. Teslim etme de çift taraflı bir işlemdir 17. Bu işlemle taşıyıcı eşyanın tasarruf imkânını gön- 13 Kaya, s. 241; Topsoy, s. 34. Sekmen, s. 110. 15 Arkan, 64. 16 Arkan, s. 51. 17 Kaya, s. 242; Karakan, s. 60; Sekmen, s. 111. 14 101

Şükrü YILDIZ derilene devreder. Bu andan itibaren taşıyıcının eşya üzerindeki özen yükümü sona erer. Geçerli bir teslim için tarafların iradelerinin bu yönde olması şarttır18. İradelerin uyuşması açık veya zımni olabilir. Eşyanın gönderilenin haberi olmadan onun deposuna bırakılması, aracın varma yerine ulaşması, taşıma ücretinin ödenmesi, taraf iradelerinde bu yönde bir uyuşma olmadıkça teslim değildir. Boşaltma yükümünün gönderilende olduğu durumda eşyanın boşaltma mahallinde boşaltmaya hazır tutulması hak sahibine eşya üzerinde tasarruf imkânı sağlamaktadır. TTK m. 863/1, yüklemede olduğu gibi boşaltmada da göndereni yükümlü tutmuştur. Bu nedenle boşaltmanın gönderenin borcu olduğu hallerde teslim boşaltmadan önce gerçekleşecektir. Öte yandan geçerli bir teslimden söz edebilmek için eşyanın doğru kişiye, yani gönderilene veya onun yetkili temsilcisine teslimi zorunludur 19. Bu nedenle gönderilenin işyerindeki görevli bir kimseye yapılan teslim, kural olarak geçerli bir teslim sayılır. Taşıyıcının gönderileni bulamaması, gönderilenin eşyayı teslim almayı reddetmesi veya kabulde gecikmesi yahut eşyanın gönderilene teslimini engelleyen diğer durumlarda da taşıyıcının eşyaya özen borcu devam eder. Teslim engelleri olarak anılan bu durumlarda taşıyıcının nasıl hareket etmesi gerektiği, CMR m. 15 e uygun olarak, TTK m. 869 da özel olarak düzenlenmiştir. Bu durumlarda, eşyanın teslim edilmesi gereken yere ulaşmasından önce taşımanın sözleşmeye uygun olarak yapılamayacağı anlaşılırsa veya eşyanın teslim edileceği yerde teslim engelleri çıkarsa, taşıyıcı eşya hakkında tasarruf hakkına sahip olan kişiden talimat almak zorundadır. Tasarruf sahibi (gönderen veya gönderilen) taşıyıcıya eşyayı gönderene geri taşıması veya başka bir kimseye teslim etmesi talimatı verirse teslim, eşyanın talimatta gösterilen kimseye tevdi ile gerçekleşir. Taşıyıcı uyması gereken talimatları uygun bir süre içerisinde alamazsa, tasarruf sahibinin menfaatine en iyi görünen tedbirleri almakla yükümlüdür 20. Taşıyıcı eşyayı boşaltıp saklayabilir, tasarruf sahibi hesabına saklanması için tevdi edebilir veya geri taşıyabilir. Bu halde taşıma işi sona ermiş sayılır. Taşıyıcı eşyayı üçüncü bir kişiye tevdi ederse, sadece bu kişinin seçiminde gösterilmesi gereken özenden sorumludur 21. 18 Kaya, s. 243. Kaya, s. 243 20 Arkan, s. 72; Seven, s. 88. 21 Kaya, s. 245. 19 102

2015/2 Öte yandan çabuk bozulabilecek bir mal söz konusu ise veya eşyanın hali hazır durumu böyle bir önlemi haklı kılıyorsa ya da koruma giderleri malın değerine göre makul bir oranda değilse, taşıyıcı BK m. 108 hükmüne uygun olarak malı sattırabilecektir. Taşıyıcının, değerlendirilme imkânı bulunmayan eşyayı imha etme hakkı da bulunmaktadır. Eşyanın boşaltılmasından sonra taşıma sona ermiş sayılmaktadır (TTK m. 869/3). Eşyanın tesliminde gönderilen taşıyıcı ile birlikte eşyayı kontrol etmek ve dış görünüşü itibari ile bir eksiklik varsa bunu derhal taşıyıcıya bildirmek zorundadır. TTK m. 889/1 e göre, eşyanın zıyaı veya hasara uğramış olduğu açıkça görülüyorsa gönderen veya gönderilen, en geç teslim anına kadar taşıyıcıya bildirimde bulunmazlarsa, eşyanın sözleşmeye uygun olarak teslim edildiği varsayılmıştır. Teslim alınan eşyadaki ayıplar açıkça görülemeyen gizli ayıplar ise, bunun teslimden itibaren yedi gün içinde muayene edilmesi ve aynı sürede yazılı olarak taşıyıcıya bildirmesi gerekir (TTK m. 889/2-4). b. Eşyanın zıyaı veya hasara uğraması aa. Eşyanın zıyaı Taşıyıcıya teslim edilen eşya, fiili veya hukuki bir sebeple gönderilene teslim edilemiyorsa eşyanın ziyaı söz konusu olur 22. Bu durumda eşya tamamen veya kısmen tahrip olmuş yahut da önemli ölçüde hasara uğramıştır. Örneğin cam yükünün tamamen kırılması, gıda maddelerinin tamamının bozulması, çürümesi, eşyanın hırsızlık veya başka bir nedenle kaybolması, yanması, geri alma imkânı olmayacak şekilde yanlış kişiye teslim edilmesi gibi sebeplerle ortaya çıkabilir. Eşyanın varma yerine zamanında veya hiç ulaşmaması halinde de eşyanın ziyaı söz konusudur. Zira TTK m. 874/1 e göre, eşya taşıma süresini izleyen yirmi bir gün içinde teslim edilmezse, hak sahibinin ona zayi olmuş gözü ile bakma hakkı vardır 23. Hak sahibi, eşyanın bulunduğu haberini aldıktan itibaren otuz gün içinde ziyaı dolayısıyla ödenmiş tazminatı iade karşılığında bulunan eşyanın kendisine teslimini talep edebilir. bb. Eşyanın hasara uğraması Teslim alınan eşyanın, taşıma süresi içerisinde maddi varlığında meydana gelen kötüleşme nedeni ile ekonomik değerinin azalmasına, eşyanın hasara 22 23 Kaya, s. 246; Sekmen, 112; Karakan, s. 49. Topsoy, s. 36; Karakan, s. 52; Sekmen, s. 114. 103

Şükrü YILDIZ uğraması denilmektedir 24. Ziyadan farklı olarak, eşya teslim alındığı biçimde, durumda veya miktarda teslim edilememektedir 25. Örneğin kırılma, ıslaklık, paslanma, koku, kirlenme birer hasar örneğidir. Eşyanın başka eşya ile karışması, kahvenin aromasını kaybetmesi, gıda maddelerinin çabuk olgunlaşması da hasara örnek verilebilir. 3. Eşyanın gecikmesinden doğan sorumluluk Taşıyıcı, taşıma sözleşmesi gereği teslim aldığı yükü zamanında varma yerinde gönderilene teslim etmekle yükümlüdür. Gecikme durumunda ortaya çıkan zararlardan dolayı taşıyıcı, ilgililere karşı sorumlu tutulmuştur 26. Taşıyıcı kendisine teslim edilen eşyayı taşıma sözleşmesinde kararlaştırılan ve taşıma senedine geçirilen müddet içinde taşımaz ise gecikme söz konusu olacaktır. Zira TTK m. 873 taşıyıcının teslim borcunu, kararlaştırılan taşıma süresi içerisinde yerine getirme olarak belirlemiştir. Taşıma sözleşmesinde bir süre kararlaştırılmamış olması durumunda, şartlar dikkate alındığında özenli bir taşıyıcıya tanınacak makul süre, taşıma süresi olarak kabul edilecektir 27. Taşıma süresinin geçirilmesine rağmen bir zarar doğmamışsa, taşıyıcının sorumluluğu söz konusu olmayacaktır. Tazminat talebinin söz konusu olabilmesi için hak sahibinin zarar/ziyanın gecikmeden dolayı oluştuğunu ispat mecburiyeti vardır 28. Bununla birlikte TTK m. 875/3 e göre, gecikme halinde herhangi bir zarar oluşmasa da taşıma ücreti gecikme süresi ile orantılı olarak indirilecektir 29. Ancak taşıyıcı her türlü özeni göstermesine rağmen gecikmeye engel olamadığını ispatlayarak, taşıma ücretinde yapılacak indirime engel olabilir. II. SORUMLULUKTAN KURTULMA Taşıyıcının TTK m. 875 te hüküm altına alınan, eşyanın taşıma süresi içerisinde ziya ve hasara uğraması ile sürenin aşılması nedeni ile oluşan zararlardan sorumluluğu, sorumluluktan kurtulmaya ilişkin hükümlerle hafifletilmeye çalışılmıştır. 24 Akıncı, s. 94; Karakan, s. 54. Kaya, s. 247. 26 Turan, s. 12. 27 Sekmen, s. 113. 28 Turan, s. 14; Sekmen, s. 116. 29 Karaman Coşgun, s. 288. 25 104

2015/2 TTK m. 876 da genel bir sorumluluktan kurtulma ölçütü getirilmiştir. Anılan maddeye göre, zıya, hasar ve gecikme, taşıyıcının en yüksek özeni göstermesine rağmen kaçınamayacağı ve sonuçlarını öngöremeyeceği sebeplerden meydana gelmişse, taşıyıcı sorumluluktan kurtulacaktır 30. Buna karşılık, TTK m. 878 de ise taşıyıcının, zıya, hasar veya teslimdeki gecikmeden kaynaklanan sorumluluktan kurtulabileceği özel haller gösterilmiştir 31. Bu haller maddede şu şekilde sayılmıştır: - Sözleşme veya teamüle uygun olarak üstü açık bir aracın kullanılmış olması, - Gönderen tarafından yapılan yetersiz ambalajlama, - Eşyanın gönderen veya gönderilen tarafından işleme tabi tutulması, yüklenmesi veya boşaltılması, - Eşyanın, özellikle kırılma, paslanma, bozulma, kuruma, sızma, olağan fire yolu ile kolayca zarar görmesine yol açan doğal niteliği, - Taşınacak paketlerin gönderen tarafından yetersiz etiketlenmesi - Canlı hayvan taşınması, - Gümrük Kanunu ile diğer kanun ve düzenlemelerde yer alan hükümlerin taşıyıcının sorumluluktan kurtulmasını haklı gösterdiği haller. III. TAŞIYICININ ÖDEYECEĞİ TAZMİNAT Eşyanın zıya veya hasara uğraması ya da taşıma süresinin aşılması nedeni ile bir zararın doğması durumunda, sorumluluktan kurtulma sebepleri ile sorumluluktan kurtulamayan taşıyıcı meydana gelen zararı tazmin edecektir 32. Tazminatın nasıl belirleneceği ve esasları TTK da gösterilmiştir. TTK m. 875/2 ye göre zararın oluşmasına, gönderenin veya gönderilenin bir davranışı ya da eşyanın özel bir ayıbı sebep olmuşsa, tazminat borcunun doğmasında ve kapsamının belirlenmesinde, bu olguların ne ölçüde etkili olduğu dikkate alınacaktır. Taşıyıcı, zıya veya hasardan sorumlu olduğu hâllerde, ödenmesi gereken tazminatı ödedikten başka, taşıma ücretini geri verir ve taşıma ile ilgili vergileri, resimleri ve taşıma işi nedeniyle doğan diğer giderleri de karşılar (TTK m. 883). 30 Karaman Coşgun, s. 286; Topsoy, s. 38; Turan, s. 17; Sekmen, s. 118. Topaloğlu, s. 399. 32 Karakan, s.75. 31 105

Şükrü YILDIZ Taşıyıcının, taşıma süresinin aşılmasından doğan sorumluluğu, taşıma ücretinin üç katı ile sınırlıdır (TTK m. 882/3). 1. Tazminatta esas alınacak değer a. Zıya durumunda TTK m. 880/1 e göre, taşıyıcı, eşyanın tamamen veya kısmen zıyaından dolayı tazminat ödemekle sorumlu tutulduğunda, bu tazminat, eşyanın taşınmak üzere teslim alındığı yer ve zamandaki değerine göre hesaplanır 33. b. Hasar durumunda TTK m. 880/2, Eşyanın hasara uğraması hâlinde, onun taşınmak üzere teslim alındığı yer ve zamandaki hasarsız değeri ile hasarlı değeri arasındaki fark tazmin edilir 34. Zararı azaltmak ve gidermek için yapılacak harcamaların birinci cümleye göre saptanacak değer farkını karşıladığı karine olarak kabul edilir 35. Eşyanın değeri piyasa fiyatına göre, bu yoksa aynı tür ve nitelikteki malların cari değerine göre tayin edilir. Eşya, taşımak üzere teslimden hemen önce satılmışsa, satıcının faturasında taşıma giderleri mahsup edilerek gösterilen satış bedelinin piyasa fiyatı olduğu varsayılır. Taşıyıcı, eşyanın zıyaı veya hasarı hâlinde, ödenmesi gereken tazminattan başka, zararın saptanması için yapılması zorunlu olan giderleri de tazminle yükümlüdür (TTK m. 881). 2. Sorumluluk sınırları TTK da esas olarak taşıyıcının sorumluluğu sınırlandırılmıştır. Sınırın hesabında zıya ve hasar halinde eşyanın net olmayan ağırlığı, gecikmede ise taşıma ücreti esas alınmıştır. TTK m. 882/1, gönderinin tamamının zıya ve hasarı halinde taşıyıcının ödeyeceği toplam tazminatı, eşyanın net olmayan toplam ağırlığının her bir kg için 8,33 hesap birimini çarpımının toplamı ile sınırlandırılmıştır. Gönderinin münferit parçalarının zıyaı veya hasarı hâlinde taşıyıcının sorumluluğu; a) Gönderinin tamamı değerini kaybetmişse tamamının, 33 Karaman Coşgun, s 289; Topaloğlu, s. 403; Topsoy, s.36; Karakan, s. 76 vd. Karakan, s. 79. 35 Karaman Coşgun, s. 290. 34 106

2015/2 b) Gönderinin bir kısmı değerini kaybetmişse, değerini kaybeden kısmının, net olmayan ağırlığının her bir kilogramı için 8,33 Özel Çekme Hakkını karşılayan tutar ile sınırlıdır. 3. Taşıyıcının, taşıma süresinin aşılmasından doğan sorumluluğu, taşıma ücretinin üç katı ile sınırlıdır. 4. Özel Çekme Hakkı, eşyanın taşıma amacıyla taşıyıcıya teslim edildiği tarihteki veya taraflarca kararlaştırılan diğer bir tarihteki, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasınca belirlenen değerine göre Türk Lirasına çevrilir. 3. Sorumluluğu sınırlama hakkının kaybı TTK m. 886 ya göre, zarara, kasten veya pervasızca bir davranışla ve böyle bir zararın meydana gelmesi ihtimalinin bilinciyle işlenmiş bir fiilinin veya ihmalinin sebebiyet verdiği ispat edilen taşıyıcı sorumluluktan kurtulma hâllerinden ve sorumluluk sınırlamalarından yararlanamaz 36. IV. TAŞIYICIYA YÜKLENEBİLECEK DİĞER SORUMLULUK HALLERİ 1. Genel olarak TTK m. 860/2 ye göre, Taşıyıcı, kendisine verilen belgelerin zıyaından, hasarından veya yanlış kullanılmasından doğan zararlardan, da sorumludur. Sorumluluk eşyanın zıyaında ödenecek miktarla sınırlandırılmıştır. Tasarruf hakkının kullanılması, taşıma senedinin ibrazı şartına bağlanmış ve taşıyıcı her hangi bir talimatı, taşıma senedi ibraz edilmeden yerine getirmişse, bundan doğacak zarar için de hak sahiplerine karşı sorumlu tutulmuştur. Taşıyıcının buna ilişkin sorumluluğunu sınırlandıran hükümler TTK m.868/6 uyarınca geçersizdir. 2. Diğer zararlarda sorumluluğun en yüksek tutarı Taşıyıcı, taşıma işinin yapılmasında, sözleşmeden doğan bir yükümlülüğünü ihlal etmesi nedeniyle meydana gelen ve eşyanın zıyaından, hasarından veya 36 Kaya, s. 267; Karaman Coşgun, s. 291; Topsoy, s. 40; Karakan, s. 81; Muharrem Gençtürk, Yeni Türk Ticaret Kanununa Göre Taşıyıcının Sınırsız Sorumluluğunu Gerektiren Ağır Kusurları ve Türk Mahkemelerinin CMR yi Uygulaması Bakımından Muhtemel Etkisi, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi C. XVI, Y. 2012, Sa. 4, s. 120. Ayrıca bkz. Muharrem Gençtürk,/İlhan Yiğit, CMR Kapsamındaki Taşımalarda Taşıyıcının Sınırlı Sorumluluktan Yararlanamayacağı Haller, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Gaziosmanpaşa Bilimssel Araştırma Dergisi, Yıl 2013, S.3, s.34. 107

Şükrü YILDIZ taşıma süresinin aşılmasından kaynaklanmayan ve eşya veya kişi zararları dışında kalan zararlardan, TTK m 884 uyarınca, tam zıya hâlinde ödenmesi gereken tazminat miktarının üç katı ile sınırlı olmak üzere sorumlu tutulmuştur. V. ZAMANAŞIMI TTK m. 855 de, kara yolu ile yapılan eşya taşımalarında, taşıma sözleşmesinden doğan her türlü talep hakkı 37 bir yıllık zamanaşımı süresine tabi kılınmıştır. Bu süre, eşya taşımasında, eşyanın gönderilene tesliminden itibaren; eşyanın tam ziya olmasında ise yükün gönderilene teslim edilmesi gereken andan itibaren işler. yolcu taşımasında, yolcunun varma yerine ulaşma tarihinden başlar 38. Taşıyıcının kastından veya pervasızca bir davranışıyla ve böyle bir zararın meydana gelmesi ihtimalinin bilinciyle işlenmiş bir fiilinden veya ihmalinden dolayı eşya zıyaa, hasara uğramış veya geç teslim edilmişse taşıyıcının sorumluluğu üç yılda zamanaşımına uğrayacaktır. VI. YETKİLİ MAHKEME TTK da dördüncü kitabın birinci ve ikinci kısım hükümlerine tabi taşımadan doğan hukuki uyuşmazlıklarda, malın teslim alındığı veya teslim için öngörülen yer mahkemesi de yetkili olduğu düzenlenmiştir 39 (TTK m. 890). Fiilî taşıyıcıya karşı açılacak dava, asıl taşıyıcının yerleşim yeri mahkemesinde, asıl taşıyıcıya karşı açılacak dava fiilî taşıyıcının yerleşim yeri mahkemesinde de açılabilir. KAYNAKÇA Arslan KAYA, Taşıyıcının Kara Yolu ile Eşya Taşımasına ilişkin Uluslararası Sözleşmede (CMR) Öngörülen Sorumluluğunun Esasları, İHFM C. LVI- S. 1-4 (1998). Canan Özlem ILGIN ÇELİK, Deniz Yolu ile Eşya Taşımacılığında Geç Teslimden Kaynaklanan Zararlardan Sorumluluk, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 7, Sayı 14, Güz 2008/2. Esra KARAKAN, 6762 Sayılı TTK ve 6102 Sayılı TTK ile Karşılaştırmalı Olarak Uluslararası Karma Taşıma Sözleşmelerine Göre Taşıyıcının 37 Topaloğlu, s. 405. Topsoy, s. 42. 39 Topsoy, s. 42. 38 108

2015/2 Zıya ve/veya Hasardan Doğan Sorumluluğu, İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2011. Fevzi TOPSOY, Taşınma Eşyası Taşımalarında Taşıyıcının Özel Yükümlülükleri, Ankara Barosu Dergisi Yıl 2014, S. 2. Muharrem GENÇTÜRK, Yeni Türk Ticaret Kanununa Göre Taşıyıcının Sınırsız Sorumluluğunu Gerektiren Ağır Kusurları ve Türk Mahkemelerinin CMR yi Uygulaması Bakımından Muhtemel Etkisi, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi C. XVI, Y. 2012, S. 4. Muharrem GENÇTÜRK/İlhan YİĞİT, CMR Kapsamındaki Taşımalarda Taşıyıcının Sınırlı Sorumluluktan Yararlanamayacağı Haller, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Gaziosmanpaşa Bilimssel Araştırma Dergisi, Yıl 2013, S. 3. Mustafa TOPALOĞLU, Karayoluyla Uluslararası Eşya Taşımalarından (CMR) Doğan Hukuki Sorumluluk, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Sorumluluk ve Tazminat Hukuku Sempozyumu, 28 29 Mayıs 2009, Ankara. Orhan SEKMEN, Karayoluyla Eşya Taşımasında Taşıyıcının Ziya ve/veya Hasar ile Gecikmeden Doğan Sorumluluğu, İstanbul Barosu Dergisi, Cilt:85, Sayı: 4, Yıl: 2011. Osman Fırat TURAN, Karayolu ile Yapılan Eşya Taşımlarında Taşıyıcının Eşyanın Geç Tesliminden Sorumluluğu, (http://osmanfiratturan.av.tr/wpcontent/uploads/2014/04/karayol U-%C4%B0LE-YAPILAN-E%C5%9EYA-TA%C5%9EIMLARIN DA.pdf). Özlem KARAMAN COŞGUN, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ile CMR Konvansiyonu Hükümlerinin Karşılaştırılması, Türk-Çin Hukuk Zirvesi, Konferans Bildiri Kitabı, İstanbul 2013. Özlem TÜZÜNER, Karayoluyla Eşya Taşıma Sözleşmesinin Hukukî Niteliği ve İş Görme Amacı Güden Sözleşmelerle İlişkisi, Türkiye Barolar Birliği Dergisi Yıl 2012, S. 101. Sabih ARKAN, Karada Yapılan Taşımalarda Taşıyıcının Sorumluluğu, Ankara 1982. Vural SEVEN/Mesut AYGÜN, Taşıma Hukuku, Eskişehir 2010. Ziya AKINCI, Karayolu ile Milletlerarası Eşya Taşımacılığı ve CMR, Ankara 1999. 109