Ay tutulması, Ay, dolunay evresinde
Güneş tutulması, Ay, yeniay evresinde
GÜNEŞ TUTULMASI Dünya-Güneş ve Dünya-Ay uzaklıkları yörüngelerinin elips olmasından dolayı sürekli değişir. Bu yüzden, birkaç türlü Güneş tutulması olur. 1) Tam Güneş Tutulması 2) Halkalı Güneş Tutulması 3) Parçalı Güneş Tutulması Tam Tutulma: Güneş'in Ay tarafından tamamen kapatılmasıyla oluşur. Dünya dan bakıldığında Güneş ile Ay ın açısal boyutları yaklaşık 0.5 dir. Bu yüzden, Ay, Güneş in önüne geldiğinde onu tamamen gizleyebilir ve bir tam Güneş tutulması oluşur. Bu durumda, Güneş, Dünya üzerindeki bir gözlem yerinden görülemez. Halkalı Tutulma: Güneş ve Ay aynı hizaya gelir, ancak bazen belli ölçüde Ay, Güneş ten daha küçük görünür. Böyle oluşan görüntü halkaya ya da yüzüğe benzer.
Parçalı Tutulma: Güneş ve Ay aynı hizada olmazsa Güneş'in bir kısmı karanlık görünür. Bu tutulmada gölge konisi Dünya yüzeyiyle kesişmez. A gölge konisinde tam tutulma, B gölge konisinin uzantısında halkalı tutulma, C yarı gölge konisinde parçalı tutulma, T gölge konisinin tepe noktasında tam tutulma.
Güneş Tutulması
Parçalı güneş tutulması Tam güneş tutulması
(Halkalı güneş tutulması)
Tam güneş tutulması Renk küre ve taç tabakası Fışkırmalar (Prominences)
Elmas yüzük etkisi
Halkalı Güneş Tutulması Güneş ve Ay ın açısal boyutları, Dünya ya olan uzaklıklarına göre değişir. Dünya günberi yakınında iken Ay yeröte yakınında ise halkalı güneş tutulması görülür.
30 Mayıs 1984 de neredeyse tama yakın bir halkalı güneş tutulması
29 Mart 2006 tam Güneş tutulması
2000 ile 2020 yılları arasındaki güneş tutulmaları
AY TUTULMASI Dünya-Güneş ve Dünya-Ay uzaklığına göre Ay ın tamamı veya bir kısmı Dünya nın gölge konisinde bulunabilir. Buna göre, farklı türde Ay utulmalarından bahsedilir. 1) Tam Ay Tutulması 2) Parçalı Ay Tutulması 3) Gölgeli Ay Tutulması Tam Tutulma: Ay ın tamamı Dünya nın gölge konisinin içinde olursa Ay ın bütün yüzeyi Güneş ten ışık alamaz. Bu durum, Ay ın görünen renginin değişime uğramasıyla hemen göze çarpar. Dünya yüzeyine çarpan Güneş ışınları Dünya'nın atmosferi tarafından kırıldığı için, Ay tutulmasında Ay tamamen kaybolmaz. Kırılan ışıklarda mavi renk yutulduğu ve kırmızı renk yansıtıldığı için, Dünya'nın gölgesi kırmızı renkte görülür. Yerel atmosferik şartlara bağlı olarak bu zayıf ışık kalıntılarından dolayı Ay, sönük kırmızı renkte görülür. Parçalı Tutulma: Ay ın ancak bir kısmı gölge konisinin içinde olursa
Dünya daki bir gözlemci Ay ın bir parçasını görebilir. Bu tutulma, çok rahat çıplak gözle gözlenebilir. Gölgeli Tutulma: Ay, Dünya nın yarı gölge konisinde bulunursa Ay ın bütün yüzeyi Güneş in ancak bir kısmından ışık alacağı için Ay sönük olarak görülür. Bu tutulma çok kısa ve gözlenmesi zordur. Ay tutulması gerçekleştiğinde Dünya nın gece tarafında bulunan herkes bu olayı görebilir. Ay tutulmaların %35 i gölgeli tutulma türündendir ve teleskopla bile algılanması çok zordur. %30 u ise çıplak gözle görülebilen parçalı tutulmadır. Geriye kalan %35 ise tam tutulmadır ve gökyüzünde muhteşem bir renk cümbüşüne neden olur.
Tam Ay Tutulması Parçalı Ay Tutulması Dünya nın gölge konisinin uzunluğu, Dünya-Ay uzaklığından daha büyük olduğundan Ay, Dünya nın gölge konisinin uzantısında ve tepe noktasında bulunamaz.
Ay tutulması türleri gölgeli tutulma (sol üstte 1) tam tutulma (sol üstte 2) parçalı tutulma (sol üstte 3)
(Ay tutulması)
Tutulma Koşulları Güneş tutulması için Ay ın yeniay evresinde veya bu evreye yakın olması gerekir. Ay tutulması için ise Ay dolunay evresinde veya bu evreye yakın olmalıdır. Ancak bu şartlar yeterli değildir. Çünkü, aksi takdirde, her yeniay evresinde Bir Güneş tutulması ve her dolunay evresinde bir Ay tutulması olması gerekirdi. Ay ın yörünge düzlemi, ekliptik düzlem ile çakışmadığından dolayı (aralarındaki açı yaklaşık 5 9 ) yukarıdaki koşullar yetersizdir. Güneş ve Ay tutulmaları için Güneş, Dünya ve Ay ın aynı düzlemde bulunmaları gerekir. Bu ise, Ay ın düğüm noktalarından birinde veya buna yakın bulunması ile mümkündür.
Tutulma koşulları Ay yörüngesi ekliptiğe göre ~ 5 0 eğimlidir. Bir güneş tutulması Ay, Yeniay evresinde ve düğüm yakınında ise oluşur. Bir ay tutulması Ay, dolunay evresinde ve düğüm yakınında ise oluşur.
Ay, yeniay veya dolunay evresinde veya bu evrelere yakın ise ayrıca Ay, düğüm noktalarından birinde veya bunlara yakın ise bütün koşullar sağlanmış olur. Tutulma Yılı Güneş in aynı bir düğümle art arda iki çakışması sırasında kalan zaman aralığına bir tutulma yılı denir. Düğüm noktalarının presesyonu sebebi ile bir tutulma yılı bir takvim yılından kısadır ve 346.62 gündür. Eski astronomlar birbirine benzeyen tutulmaların 6585.32 günlük bir peryotla tekrarlandığını bulmuşlardır. Bu peryoda Saros peryodu denir. Yani, aynı tip bir tutulmanın belirli aralıklarla tekrarlanmasıdır. Bir tutulmanın aynı şekilde tekrar meydana gelebilmesi için 6585.32 gün geçmesi gerekmektedir. Bu peryod, ~ 223 sinodal ay ve ~ 19 (18.6 ) tutulma yılına denk gelir.
Bir Takvim Yılında Düğümler Doğrusunun Güneş e Yönelme Sayısı Yeniay ve dolunay evrelerinde Ay düğüm noktalarından birinde ise düğüm noktaları ve Güneş aynı doğrultuda bulunurlar. Buna, düğüm noktaları Güneş e yöneliktir denir. Bir takvim yılında kaç tutulma olduğunu hesaplayabilmek için düğümler doğrusunun kaç defa Güneş e yöneldiğini bilmek gerekir. Bir takvim yılında düğümler doğrusu 3 defa Güneş e yönelir. Ay, Dünya ve Güneş birer nokta olsalardı, Güneş ve Ay tutulmaları Ay, yeniay ve dolunay evresinde veya bu evrelere yakınken sadece düğüm noktalarında bulunduğu zaman gerçekleşirdi. Ancak bu cisimler birer nokta olmadıklarından Ay, düğüm noktalarına yakın olduğu zaman da tutulmalar olur.
Ay, düğüm noktalarına toplam 24 lik açısal uzaklıkta (sağdan veya soldan 12 ) bulunabileceğinden bu açısal uzaklığa Ay a ait ekliptikel limit denir. O halde, Ay dolunay evresinde ve bu ekliptikel limit içinde ise bir Ay tutulması olur. Düğümler doğrusu bir takvim yılında 3 defa Güneş e yöneldiğinden bir yılda en çok 3 Ay tutulması olur. Düğümler doğrusunun bir yönelmesinde 2 Ay tutulması olamaz. Çünkü, Dünya ekliptik üzerinde günde ~ 1 lik yol gittiğinden 24 lik yolu ~ 24 günde gider. En iyi koşullar altında Ay düğüm noktalarından birine 12 lik açısal uzaklıkta iken bir Ay tutulması olsa bile ikinci bir Ay tutulması için Ay ın tekrar dolunay evresinde bulunması gerekir ki bunun için de aradan ~ 29.5 gün geçmelidir.
Halbuki 24 günde Ay ekliptikel limitin dışına çıkmış olacağından ikinci bir Ay tutulması olamaz. Güneş e ait ekliptikel limit ise 36 dir. Dünya 36 lik yolu ~ 36 günde gittiğinden ve ardışık 2 yeniay evresi arasındaki zaman 29.5 gün olduğundan Ay en az 1 defa yeniay evresinde bulunur ve bu nedenle de mutlaka bir Güneş tutulması olur. Ekliptikel limitin başında Ay, yeniay evresinde olursa 29.5 gün sonra tekrar yeniay evresinde olacağından ve bu tarihte Ay henüz ekliptikel limitin dışına çıkmamış olacağından 2 Güneş tutulması olabilir. 2 Güneş tutulması olursa arada mutlaka 1 Ay tutulması olur. Çünkü iki yeniay evresi arasında mutlaka bir dolunay evresi olur. Her yıl kaç tutulma meydana geleceği, bunların hangi tip tutulma olacağı önceden hesaplanabilmekte ve almanaklarda yayınlanmaktadır.
Buna göre bir takvim yılında en az 2, en çok 7 tutulma gerçekleşebilir. en az 2 Güneş tutulması, en çok 2 (3) Ay ve 5 (4) Güneş tutulması meydana gelebilir.