TARIMSAL ORMANCILIK (AGROFORESTRY) Prof. Dr. İbrahim TURNA
Doğu Anadolu Bölgesinde Tarımsal Ormancılık Uygulamaları ve Potansiyeli Bölgenin Genel Özellikleri: Ülkemizin en yüksek ve engebeli bölgesidir. Karasal iklimin görüldüğü bölgede yaz ve kış arasındaki sıcaklık farkı çok yüksektir. Bitki örtüsü bakımından bölge, Malatya ve Iğdır gibi çukur alanlarda bozkırlar, yüksek kesimlerde ise meşe ormanları hakimdir. Sarıkamış-Göle çevrelerinde sarıçam ormanları görülmektedir. Sarıçam ormanlarının olduğu bölgede gür çayırlar bulunur. Doğu Anadolu daki meşe ormanları yakacak temini ve yapraklı dal yararlanması nedeniyle tahrip görmüş, antropojen alanlara dönüşmüştür.
Doğu Anadolu Bölgesi Yüzey Şekilleri ve Bitki Örtüsü Profili
Bölgede tarıma elverişli alanlar çok sınırlı olup platolarda büyükbaş hayvancılık, plato düzlüklerinde tahıl ve sulanan alanlarda ise meyve ve sebze üretimi mümkündür. Iğdır ovasında ise şeker pancarı, pamuk, kayısı başta olmak üzere çeşitli sebze ve meyve yetiştirilir. Bölge genelinde ekonomik öneme sahip etkinlikler arasında arıcılık başta olmak üzere kayısı yetiştiriciliği ile hayvancılık ürünleri sayılabilir.
Bölgenin Tarımsal Ormancılık Potansiyeli ve Uygulamaları: Doğu Anadolu Bölgesinde tarımsal ormancılık uygulaması ağırlıklı olarak ormancılık-hayvancılık sisteminin esas alındığı silvo-pastoral sistem üzerinedir. Zira bölgede hakim orman ağacı türü olan meşenin oluşturduğu ormanlardan yemlik yaprak faydalanması ve hayvan otlatması sürekli olarak devam etmektedir. Bu nedenle de meşede yapılan imar-ıslah çalışmalarında istenen başarı elde edilememektedir. Dolayısıyla bölgede yapılacak ormancılık çalışmalarına katkı sağlamak yanında kırsal halkın kalkınmasına yardımcı olması bakımından kullanma-koruma dengesi çerçevesinde tarımsal ormancılık sistemlerinde silvo-pastoral sistemlerin kullanılması ön plana çıkmaktadır. Zira bölge arazi yapısı itibariyle dağlık ve yayla karakterinde olduğundan potansiyel olarak ziraat uygulamalarından çok ormancılık ve hayvancılığa uygundur. Erzincan-Refahiye bölgesinde uygulanan geleneksel silvopastoral sistem örneği Resim 7 de verilmiştir. Burada Bölgenin doğal orman ağacı türü olan sarıçamlar altındaki doğal yem bitkileri gübreleme yapılarak önce bilmekte, sonrasında ise otlatmaya açılmaktadır.
Erzincan-Refahiye bölgesi silvopastoral uygulamalar (Çs+fiğ)
Erzincan-Kemah yöresinde agrisilviculturel sisteme ait örnekler geleneksel olarak uygulanmaktadır(çs+tahıl)
Erzincan-Kemah yöresinde agrisilviculturel sisteme ait örnekler geleneksel olarak uygulanmaktadır(çs+tahıl)
Erzincan-Kemah yöresinde agrisilviculturel sisteme ait örnekler geleneksel olarak uygulanmaktadır (Çs, ardıç, titrek kavak+ tahıl-yemlik
Silvo-pastoral sistemlerin dışında verimli toprak üzerinde yapılan kavakçılık haricinde, tarla ve ırmak kenarlarında söğüt ve kavak yetiştiriciliği yaygın olup bu türler arasındaki çeşitli ziraat ürünleri (sebze, vb.) yetiştiriciliğinden oluşmaktadır. Bu uygulamalar İç Anadolu Bölgesinde olduğu gibidir. Kavak ve söğüt aralarında yetiştirilecek tarım ürünlerinde bölgeden bölgeye farklılıklar olması doğaldır. Bölge için önemli olan ormancılık-hayvancılık sisteminde ışıklı meşcere oluşturan sarıçam ve titrek kavak gibi ormanlık alanlarda korunga, fiğ vb. ekimi yanında kontrollü otlatmanın yapılması, meşe plantasyon sahalarında yine kontrollü otlatma yanında sürgün kontrolü ile yapraklı dal yararlanmasının tekniğine uygun olarak kırsal kesimce kullanımının yaygınlaştırılması sağlanabilir. Ayrıca havza bazında yapılacak planlamalarda badem, ceviz, elma, kayısı, vb. meyve veren türlerin kullanımı sağlanmalıdır. Bu türlerin dikimde kullanılacak aralık mesafelere göre fidan aralarına korunga, fiğ, brom, gazal boynuzu vb. yem bitkileri ekilerek hayvan yemi üretimine katkı sağlanmalıdır.
Münferit halde kalmış Sarıçam ağaçları ile yemlik ot yetiştirilmesi
Örnek olarak Elazığ yöresinde, bozuk meşe baltalıklarının imar edilmesi ve silvo-pastoral olarak kullanım imkânlarının araştırılması amacıyla çalışma yapılmıştır. Çalışmada meşe sürgün yenileme çalışmaları ile meşe ocakları arasındaki boşluklara otlak olarak değerlendirilmek üzere kılçıksız brom, otlak ayrığı, gazal boynuzu ve çayır düğmesi gibi yem bitkileri ekilmiştir. Çalışma sonucunda meşe imarı için yapılan sürgün yenilemesinden sonra ilk yıllarda (1-2 yıl) otlatmanın yapılmaması, sürgün gelişimi için zamanında sürgün seyreltmesinin yapılması, bundan sonraki 3-5 yıl içerisinde küçük baş hayvan, özellikle kuzu otlatmasına açılması önerilmektedir. Bölgede silvo-pastoral sistemde ağaçlandırmadan ziyade kaliteli yem bitkileri ile otlandırma yapmanın daha yararlı olacağı sonucuna varılmıştır.
Silvopastural sisteme ait (kavak-söğüt+çayır)
AGROSİLVİPASTORAL SİSTEM Ormanlık alan Kavak Otlatma alanı
Ormanlık alan SİLVİPASTORAL SİSTEM Otlatma alanı
Iğdır merkezde bulunan Sürmeli Çukuru Ovasında agrosilvapastoral uygulamaları yapılmaktadır. Yem bitkileri Ağrı dağı 5 137 m Kavak 850 m
AGROSİLVİPASTORAL SİSTEM Ormanlık alan Kavak Otlatma alanı
Ormanlık alan SİLVİPASTORAL SİSTEM Otlatma alanı
Iğdır merkezde bulunan Sürmeli Çukuru Ovasında agrosilvapastoral uygulamaları yapılmaktadır. Yem bitkileri Ağrı dağı 5 137 m Kavak 850 m
AGRİSİLVİKÜLTÜREL SİSTEM (Kayısı ağacı+tarım Ürünü)
Çs+titrek kavak +fiğ tarlası+otlak alan
titrek kavak+patates
Meşe+titrek kavak+iğde+yulaf+buğday
kavak yulaf