11. MİRAS HUKUKU 1
Mirasın Konusu Miras bırakanın, ölümü ile sona ermeyen ve mirasçılarına intikal etmeye elverişli hakları, borçları, diğer hukuki ilişkileri mirasın konusunu oluşturur. 2
MİRAS HUKUKU MEDENİ KANUNDA MİRAS HÜKÜMLERİ MEDENİ KANUN ÖNCESİNDE MİRAS HUKUKU (Feraiz ve İntikal) KANUNİ MİRASÇILAR Sınıf Sistemi Ferdi Sistem Zümre Sistemi ZÜMRE SİSTEMİNİN ESASLARI GÖSTERİM ŞEKİLLERİ 3
Medeni Kanun Miras Hükümleri TÜRK MEDENİ KANUNU : Kanun No: 4721 Kabul Tarihi: 22 Kasım 2001 Yürürlük: 1 Ocak 2002 Resmi Gazete: 8 Aralık 2001 / 24607 3. KİTAP: MİRAS HUKUKU (Md. 495-682) Mirasçılar (495-574) Yasal Mirasçılar (495-502) Kan Hısımları (495-498) Sağ Kalan Eş (499) Evlatlık (500) Devlet (501) Ölüme Bağlı Tasarruflar (502-574) Tasarruf Ehliyeti (502-504) Tasarruf Özgürlüğü (505-513) Ölüme Bağlı Tasarruf Çeşitleri (514-530) Ölüme Bağlı Tasarrufların Şekilleri (531-549) Vasiyeti Yerine Getirme Görevlisi (550-556) Ölüme Bağlı Tasarrufların İptali ve Tenkisi (557-571) Miras Sözleşmesinden Doğan Davalar (572-574) Mirasın Geçmesi (575-682) Mirasın Açılması (575-588) Mirasın Geçmesinin Sonuçları (589-639) Mirasın Paylaşılması (640-682) 4
Medeni Kanunda, Miras Hükümleri İle İlgili Değişiklikler Kanun No Yürür. Tarih Değişiklikler 1. 743 4 Ekim 1926 Türk Kanun-u Medenisi 2. 903 13 Temmuz 1967 453. Md. ye ek (mahfuz hisse hk.) 3. 1659 13 Şubat 1973 453. Md. 2. Fıkra (mahfuz hisse) 4. 3678 23 Kasım 1990 Nesebi gayrisahih füru un mirasçılığı ve İntifa hakkının kaldırılması. 5. 4721 1 Ocak 2002 Türk Medeni Kanunu 5
Genel Bilgiler Taşınmaz malın iktisabı (edinilmesi, kazanılması) için tescil şarttır. Ancak, tescilden evvel MİRAS, CEBRİ İCRA, MAHKEME, KAMULAŞTIRMA ve İŞGAL gibi yollarla taşınmazlar iktisap edilebilir. 6
Genel Bilgiler Miras hukuku, gerçek kişilerin ölümünden sonra, parayla ölçülebilen tüm hak ve yükümlülüklerinin ne olacağını, kimlere ve nasıl geçeceğini düzenler. MK 3:Böl.495-982md. Miras, gerçek kişilerin ölümü veya gaipliğine karar verilmesi durumunda söz konusudur. Müteveffa: Ölen (vefat eden) gerçek kişi. Muris: Miras bırakan kimseye denir. Varis (Mirasçı): Terekenin intikal edeceği gerçek kişilere denir. Miras bırakanın mirasçılarına intikal eden tüm malvarlığına miras denir. 7
Genel Bilgiler TEREKE (Mamelek): Miras bırakanın hak ve borçlarıyla mallarının tümüne malvarlığı (tereke) denir. Miras bırakanın şahsına bağlı olmayan tüm haklarının ve bütün hukuki ilişkilerinin toplamına tereke denir. Miras bırakan ancak gerçek kişi olabilir. Ancak mirasçılar tüzel kişi olabilir. Mirasta iki ana prensip vardır. 1. Külli halefiyet prensibi, 2. Cuz i halefiyet prensibidir. 8
Mirasta külli halefiyet prensibi Miras bırakanın ölümü ile tüm mal varlığının bölünmeden (bir bütün olarak) ve özel koşullar aranmaksızın mirasçılarına intikal etmesidir. Bu mirasçılık kan bağına dayanmaktadır. Bundan yararlananlar yasal mirasçılardır. İntifa kullanma oturma ve diğer irtifak hakları terekeden sayılırlar. Ancak mirasçılara intikal etmezler. Hak sahibinin ölümü ile sona ererler. 9
Mirasta cüz-i halefiyet prensibi Miras bırakanın ölümü ile malvarlığının tamamı veya bir bölümünün mirasçılarına ya da herhangi bir kişiye kanunun aradığı özel koşullarla intikaline denir. Bu prensipten yararlananlar iradi mirasçılardır. Vasiyet ve miras sözleşmesi bu prensibin en belirgin örneklerinden biridir. 10
11
Yeryüzü, atalarımızdan bize miras kalmadı. Onu, çocuklarımızdan ödünç aldık. 12
Medeni Kanun Öncesi Miras Hükümleri Medeni Kanun 4 Ekim 1926 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Her kanun genellikle yürürlüğe girdiği tarihten sonraki olaylara uygulanır. Bu tarihten önceki ölüm olaylarında ölümün meydana geldiği tarihe göre ve taşınmaz cinsine göre o tarihte yürürlükte olan kanunlar uygulanacaktır. Medeni Kanundan Önce : TEREKE MÜLK (emlak), FERAİZ hükümlerine göre intikale tabi olanlar: MENKUL MALLAR (hayvan, makine, araç-gereç, para, mücevher) YAPILAR (ev,dükkan, han, hamam, depo, samanlık) ARSALAR ARAZİ : Ölüm tarihinde yürürlükte olan İNTİKAL KANUNU na göre intikale tabi. Tarımsal faaliyet yapılan miri topraklar. 13
Feraiz ve İntikal İle İlgili Kaynaklar Mecelle-i Ahkam-ı Adliye Himmet BERKİ, Hikmet Yayınevi, 1978. İslam Hukukunda Feraiz ve İntikal A. Himmet BERKİ / İrfan YÜCEL, Diyanet İşleri Başk. Yay., Ankara, 1985. Mukayeseli İslam Hukuku Hayreddin KARAMAN, İrfan Yayınevi, İstanbul, 1974. İslam Arazi Hukuku ve Tatbikatı Doç. Dr. Ali ŞAFAK, Türdav Yay. İstanbul, 1977. Kur anda Veraset Sistemi Sadeddin BERKİ, Binbirdirek Yay. 3, İstanbul, 1984. İslam'da Miras Hukuku H. Muhammed MAHLUF, (Çev. A. Hastaoğlu / H. T. Feyizli), Nur Yay. Ankara. İslam Hukukunda Mülkiyet Hakkı ve Servet Dağılımı Dr. Fahri DEMİR, Diyanet İşl. Başk. Yay. 250, Ankara, 1988. 14
Medeni Kanun Öncesi Miras Hükümleri 15
Kanuni Mirasçılar Kan Bağına Dayalı Kanuni Mirasçılar Mirasçıların hangi sıraya göre mirasçı olacağı üç sisteme göre tayin edilmiştir. Sınıf Sistemi Kan hısımlarının müteveffaya yakınlığına göre mirasçılar sınıflara ayrılarak her sınıf için farklı hisseler belirlenir (Ör. Fransız miras hukuku). Ferdi Sistem Hısımların müteveffaya yakınlığı teker teker incelenir (Ör. İslam miras hukuku). Zümre Sistemi Mirasçıların zümrelere ayrılarak (4 zümre) her zümreye göre belirli oranlarda paylarının hesaplandığı sistemdir (Türk, İsviçre, Almanya miras hukuku). Akdi Bağa Dayalı Kanuni Mirasçılar Eşin Mirasçılığı Evlatlığın Mirasçılığı Uyruk Bağına Dayalı Kanuni Mirasçılar Devletin Mirasçılığı 16
Gösterim Şekilleri X X M (1980) Kadın, Kız Erkek Murisin Adı (Ölüm tarihi) Muris Eş (karı veya koca) Nesebi gayrisahih füru Nesebi sahih füru Muristen sonra ölen mirasçı Muristen önce ölen mirasçı 17
ZÜMRE SİSTEMİ U S U L Amca - Hala Kardeşler Baba - Ana B. Dede B. Nine Dede - Nine Dayı - Teyze 4. ZÜMRE 3. ZÜMRE 2. ZÜMRE M Eş F Ü R Torunlar Çocuklar U 1. ZÜMRE 18
Zümre Sisteminin Esasları 1. Karı ve koca asıl olmak üzere her biri çocuklarıyla birlikte birer zümre oluştururlar. 2. Ana ayrı, baba ayrı bir zümre başıdır. 3. Önde gelen zümrede mirasçı varsa, ondan sonra gelen zümredeki kan hısımları mirasçı olamazlar. Örneğin; murisin torunu varken babası mirasçı olamaz. Çünkü torun birinci zümreden, babası ise ikinci zümreden mirasçıdırlar. 4. Her zümrede, zümre başları altsoyundan önce mirasçı olurlar. Muris vefat ettiğinde, oğlu varsa torunu; anası, babası varsa kardeşleri mirasçı olamazlar. 5. Zümre başı yoksa, füru zümre başının yerini alır. Müteveffadan önce ölmüş çocuklar, her tabakadan halefiyet yoluyla mirasçı olan altsoyları tarafından temsil edilirler. 6. Bir tarafta mirasçı yoksa, mirasın tamamı öbür tarafa geçer. Örneğin, üçüncü zümrede baba tarafından büyükana kolunda mirasçı yok ise miras baba tarafından büyük baba koluna geçer. 19
Zümre Sisteminin Esasları Miras dağıtımında ilk önce murisin füru una (altsoyuna) bakılır. Altsoyu varsa ona gider. Yoksa geriye yani üstsoyuna (usule) bakılır. Usulde de mirasçı yoksa bunların füruları araştırılır. O da yoksa daha geri gidilir. 20
KANUNİ MİRASÇILARIN PAYLARININ HESABI KONULAR KAN BAĞINA DAYALI KANUNİ MİRASÇILAR 1. ZÜMRE MİRASÇILARIN (FÜRU UN) PAYLARI 2. ZÜMRE MİRASÇILARIN PAYLARI 3. ZÜMRE MİRASÇILARIN PAYLARI 4. ZÜMRE MİRASÇILAR AKDİ BAĞA DAYALI KANUNİ MİRASÇILAR SAĞ KALAN EŞİN MİRASÇILIĞI EVLATLIĞIN MİRASÇILIĞI UYRUK BAĞINA DAYALI KANUNİ MİRASÇILAR DEVLETİN MİRASÇILIĞI 21
Doğrudan hak sahibi olan mirasçılar (yasal mirasçılar) Bunlar ölenin belli derecedeki hısımlarıdır. Bu mirasçılık külli halefiyet prensibine dayanır. a) Kan hısımlarının mirasçılığı: Miras bırakanını birinci derece mirasçıları kendi altsoyudur. Çocuklar eşit derecede mirasçıdır, eğer bunlardan biri murisden önce ölmüş ise onun hakkı her derecede halefiyet yoluyla kendi altsoyuna geçer. Altsoyu olmayan, miras bırakan kişinin mirasçısı, kendi anne ve babasıdır. Bunlar eşit olarak mirasçıdır. Bunlardan murisden önce ölmüşse her derecede halefiyet yoluyla kendi altsoyları ölenin yerini alır. Bir tarafta hiç mirasçı yoksa, miras diğer tarafa geçer. Altsoyu, ana-babası ve onların altsoyu bulunmayan durumda, miras bırakanın mirası, büyükana ve büyükbabalardır. Bunlar eşit derecede mirasçıdır. Bunlar miras bırakandan önce ölmüşse, yerlerini halefiyet yoluyla kendi altsoyları alır. 22
Ana veya baba tarafından olan büyükana veya büyükbabalardan biri, miras bırakandan önce ölmüşse, ona düşen pay aynı taraftaki mirasçılara kalır. Ana veya baba tarafından olan büyükana veya büyükbabalar ikisi de altsoyları bulunmadan, miras bırakandan önce ölmüşse, bütün miras diğer taraftaki mirasçılara kalır. Sağ kalan eş varsa, büyükana ve büyükbabalardan birinin, miras bırakandan önce ölmüş olması halinde, payı kendi çocuğuna, çocuğu yoksa aynı taraftaki büyükana veya büyükbabaya, büyükana ve büyükbabanın ikisi birden ölmüşse, onların payı diğer tarafa geçer. Sağ kalan eşin varlığı halinde, büyükana ve büyükbabalar ile sadece çocukları eş ile birlikte mirasçı olabilmekte, ölmüş olmaları halinde mirasın tamamı eşe kalmaktadır. Evlilik dışında doğmuş, tanıma veya mahkeme kararı ile evlat olanlar, baba yönünden evlilik içi hısımlar gibi mirasçı olur. 23
b)sağ kalan eşin mirasçılığı: Sağ kalan eş birlikte bulunduğu zümreye göre farklı oranlarda miracı olur. 1. Miras bırakanın altsoyu ile birlikte mirasçı olursa, mirasın: ¼ ünü, 2. Miras bırakanın ana-baba ve onların çocukları ile mirasçı olursa, mirasın ½ sini 3. Miras bırakanın büyükana-büyükbaba ve onların çocukları ile mirasçı olursa, mirasın ¾ ünü, 4. Bunları sırası ile yoksa mirasın tamamına (1/1) alır. 24
1. ZÜMRE MİRASÇILARIN (FÜRU UN) PAYLARI 4721 e Göre (md. 495, 498); 3678 e Göre; Miras bırakanın 1. Derece mirasçıları onun alt soyudur. Murisin çocukları mirastan eşit pay alırlar. Evlilik dışında doğmuş ve soy bağı tanıma veya hakim hükmüyle kurulmuş olanlar baba yönünden evlilik içi hısımlar gibi mirasçı olurlar. Nesebi gayri sahih füru lar, nesebi sahih fürular gibi mirasçılık hakkına haizdir (md. 443). X M (2003) E X M (1992) E A B J A B 1/2 1/2 1/3 1/3 1/3 25
Muristen önce ölmüş olan çocukların yerini, her derecedeki halefiyet yoluyla kendi alt soyları alır. X M (2003) E A B (2000) E A A C D 2/4 2/4 C D 1/4 1/4 26
743 e Göre (Nesebi gayrisahih çocuk) 743 sayılı Medeni Kanun un 443. maddesine göre; baba tarafından gayrisahih nesepli çocuk, nesebi sahih çocuklarla içtima ederse, sahih nesepli mirasçıların yarısı kadar pay alır X M (1965) E X M (1965) E J A B J 1/5 2/5 2/5 1 Tam J A A J B B 27
Miras bırakandan önce ölmüş ana ve babanın yerini, her derecede halefiyet yoluyla kendi alt soyları alır. (1990) 2/4 B A 2/4 D B 1/4 C D 1/4 Kardeşler C B X M (2003) E 28
2. ZÜMRE MİRASÇILARIN PAYLARI (4721/496; 743/440). Alt soyu bulunmayan murisin mirasçıları ana ve babasıdır. Bunlar mirastan eşit olarak pay alırlar. 1/2 B A 1/2 B A (1995) X M (2003) E 1Tam X M (2003) E Bir tarafta hiç mirasçı yoksa, mirasın tamamı öbür taraftaki mirasçılara kalır. 29
3. ZÜMRE MİRASÇILAR (4721 / 497; 743 / 441) Alt soyu, ana ve babası ve onların alt soyu bulunmayan murisin mirasçıları, büyük ana ve büyük babalarıdır. Bunlar eşit olarak mirasçıdırlar. Muristen önce ölmüş olan büyük ana ve büyük babaların yerlerini, her dereceden halefiyet yoluyla kendi altsoyları alır. Bir tarafta hiç mirasçı yoksa, bu payları, o koldaki diğer mirasçılar alır. O kolda da mirasçı yoksa miras diğer kola geçer. Sağ kalan eş yoksa, muristen önce ölmüş büyük ana ve büyük babaların payları kendi alt soyuna, bu yoksa o taraftaki büyük ana ve büyük babaya geçer. 30
3. ZÜMRE MİRASÇILARIN PAYLARI (1990) BB 2/8 BA AB 2/8 2/8 T D Dayı - Teyze 1/8 1/8 B A AA M (2003) E(1985) X 31
4. ZÜMRE MİRASÇILAR (743 / 442) Dördüncü zümrenin mirasçılığı, 3678 sayılı kanunla kaldırılmıştır. Bu değişiklik yapılmadan önce, dördüncü zümre mirasçılar (büyük ana ve büyük babaların ana ve babaları ile onların birinci derece füruları) mirasın sadece faydalanma (intifa) hakkını alırdı. Muristen evvel vefat eden dördüncü derece mirasçıların payları, sadece onların birinci derece füru larına kadar inerdi. 32
AKDİ BAĞA (ANLAŞMA BAĞINA) DAYANAN MİRASÇILIK Murisle varis arasındaki akit ile meydana gelen mirasçılıktır. Sağ kalan eşin mirasçılığı : evlenme akdi ile, Evlatlığın mirasçılığı : evlat edinme akdi ile kurulur. 33
SAĞ KALAN EŞİN MİRASÇILIĞI 4721 (md. 499) ve 3678 (md. 444) e Göre; Sağ kalan eş 1. Zümre mirasçılarla birlikte mirasçı olursa mirasın ¼ ünü; 2. Zümre Zümre mirasçılarla birlikte mirasçı olursa mirasın 1/2 sini; 3. Zümre mirasçılarla birlikte mirasçı olursa mirasın 3/4 ünü; Bunlar da yoksa mirasın tamamını alır. 743 e Göre( md 444); Sağ kalan eş 1. Zümre mirasçılarla birlikte mirasçı olursa mirasın, isterse ¼ ününün mülkiyetini; isterse yarısının intifa hakkını alır. 2. Zümre Zümre mirasçılarla birlikte mirasçı olursa mirasın 1/4 ünün mülkiyetini ve yarısının intifa hakkını alır. 3. Zümre mirasçılarla birlikte mirasçı olursa mirasın 1/2 sinin mülkiyetini ve ¼ ünün intifa hakkını alır. 4. Zümre mirasçılarla birlikte mirasın tamamının mülkiyet hakkını alır. 34
EVLATLIĞIN MİRASÇILIĞI 4721 (md. 500) ve 743 (md. 447) e Göre; Evlatlık ve alt soyu, evlat edinene kan hısmı gibi mirasçı olurlar. Evlatlığın kendi ailesindeki mirasçılığı da devam eder. Evlatlığın mirasçılığı tek taraflıdır. Evlat edinen ve hısımları, evlatlığa mirasçı olamazlar. 35
UYRUK BAĞINA DAYANAN MİRASÇILIK (DEVLETİN MİRASÇILIĞI) 4721 (md. 501) ve 743 (md. 448) e Göre; Mirasçı bırakmaksızın ölen kimsenin mirası Devlete geçer. 36
c) Evlatlığın mirasçılığı: Evlatlık ve altsoyu evlat edinene altsoyu gibi mirasçı olur. Evlatlığın kendi (öz) ailesindeki mirasçılığı da devam eder. Evlat edinen ve hısımları evlatlığa mirasçı olamaz. d) Devletin mirasçılığı: İlk üç derecen mirasçı, sağ kalan eş ve ölüme bağlı bir tasarrufla mirasçı göstermeden ölen kişinin (vasiyet, bağış vs. gibi) mirası devlete kalır. Devlet, miras bırakanın borçlarından, bırakılan miras kadarıyla sorumludur. 37
Ölüme bağlı tasarrufla atanan mirasçılar Miras bırakan, mirasının tamamı veya bir bölümü için bir veya daha fazla kişiyi mirasçı olarak atayabilir. Bir kişinin mirastan pay almasını içeren tasarruf, mirasçı atanmasını sağlar. (sf:83-84 okunacak) 38
39