Klasik ve Neo-klasik Dış Ticaret Teorileri Dr.Dilek Seymen Uluslararası İktisat
HECKSCHER-OHLIN TEOREMİ Klasikler ülkeler arasındaki dış ticaretin nedenini ülkeler arasındaki üretim maliyetlerinin farklılığına dayandırırlar. Maliyetler farklılaştığında mübadele karlı olur. Maliyet farklılığının nedeni? Ricardo emek verimliliğinin uluslararası maliyet farklılığına değinmiş ama neden emek verimliliğinin uluslararası alanda farklı olduğunu açıklamamıştır.. 1919 Eli Hecksher, 1930 larda ise ögrencisi Bertil Ohlin faktör oranları faktör donatımı ( factor endowment-factor proportions) teoremi ile konuya açıklık getirmiştir. II Dünya Savaşı yıllarında Paul Samuelson teoreme katkıda bulunmuştur.
Faktör Donatımı Teorisi; Bir ülke hangi üretim faktörüne zengin olarak sahipse, üretimi o faktörü yoğun olarak gerektiren malları daha ucuza üretir, dolayısıyla bu alanda uzmanlaşır ve bu malları ihraç eder. Ülkede emek yoğun bir ülke ise, emek yoğun malları daha ucuza üretmesi doğaldır. Sermaye yoğun ülkelerde sermaye yoğun malların üretilmesi doğaldır. Örn: Türkiye tekstil, gıda, işlenmiş tarım ürünlerinde Almanya makine, elektronik de
Faktör Donatımı Teorisinin Varsayımları Ülkeler faktör donanımları bakımından birbirinden farklıdır, Malların faktör yoğunluğu farklıdır, bazı mallar daha emek yoğun diğerleri daha sermaye yoğundur, Malların üretim fonksiyonları bütün ülkelerde aynıdır. Mal bir ülkede emek yoğun üretiliyorsa diğer ülkede de emek yoğun üretilir, (Bu teknolojinin bütün ülkelerde aynı olması anlamına gelir, oysa teknoloji ülkelere göre farklılaşabilir.) Üretimde ölçeğe göre sabit verimler geçerlidir, Ülkelerin talep koşulları birbirinin aynı olmasa da benzerdir. Dış ticaret talep nedeniyle değişmez.
Faktör donatımı iki ayrı şekilde tanımlanır; Fiziki tanımlama: Faktör bolluğu arz yönüyle ele alınır. Ülkelerin emek/sermaye oranları karşılaştırılır. KA/LA > KT/LT Almanya da sermaye emeğe göre Türkiye ile karşılaştırıldığında nisbeten boldur Ekonomik tanımlama:faktör fiyatları dikkate alınır, genel olarak hem arz hem de talep dikkate alınmış olur çünkü ülkelerin bol olarak sahip olduğu faktörlerin fiyatı nisbeten ucuzdur. PKA/PLA < PKT/PLT Almanya da sermayenin nisbi fiyatı Türkiye ye göre düşük. Aksi durumlar ( Almanya da sermaye bol olduğu halde pahalı olması gibi) hükümet müdahalesi veya talep nedeniyle olabilir.
Faktör yoğunluğunun tersine dönmesi Faktör fiyatları değişebilir. Örneğin sermaye ucuzlayıp emek pahalılaşabilir. Bu emek yoğun üretilen malda daha çok sermaye kullanılmasına sebep olabilir ama faktör donanımı teorisinin geçerliliği için ucuzlayan faktörün pahalılaşan faktör yerine ikame edilesi sonucu, emek yoğun mal sermaye yoğun mal ( ya da tam tersi ) haline gelmemelidir. istisnalar vardır Latin Amerika da daha önce emek yoğun üretilen kauçuk şimdi suni olarak ( su-kireç tozu-kömür) sermaye yoğun üretiliyor.
Faktör donatımı teorisinin kanıtlanması Makine A T FA IT FT A IA T Teksil
Faktör donatımı teorisinden çıkarımlar Faktör donanımı: her ülke zengin olarak sahip olduğu faktörü yoğun biçimde kullandığı malların üretiminde karşılaştırmalı üstünlüğe sahiptir, Faktör fiyat eşitliği: Serbest ticaret ülkeler arasında faktör fiyatlarını eşitler ( mal hareketi yoluyla ), Gelir dağılımı etkisi: Serbest ticaret sonucu ülkede bol olan faktörün geliri artar, kıt faktörün geliri düşer ( Stolper-Samuelson)
Faktör fiyatlarının eşitliği: Eğer faktörler tam mobilse örneğin emek üretimin düşük olduğu bölgeden yüksek olduğu bölgeye kayar. Ücretlerin yüksek olduğu bölgede işgücü arttıkça ücretler düşer ( tam ersi de olur ). Bu mal hareketi yoluyla da sağlanır. Ülke yoğun olarak sahip olduğu faktörü kullandığı malda uzmanlaşırsa o faktöre talep artar ve o faktörün fiyatı artar. Örn: emek yoğun mala talep artar; emek talebi ve ücret artar, sermaye yoğun mal azaltılarak açığa çıkan emek kullanılır, sermaye atıl kalır, fiyatı düşer.
Gelir dağılımına etkisi Bol faktörün geliri artar, kıt faktörün geliri azalır ( Stolper-Samuelson) Serbest ticaret yolu ile kıt faktörün gelişimindeki azalmadan bol faktörün ticaretten sağlayacağı fayda daha çok olabilir. Dış ticaretin hükümetler tarafından gelir dağılımını etkilemede kullanılmasına neden olmuştur. Günümüzde gelişmiş ülkelerde emek kıt bir faktör olduğundan sendikalar lobi faaliyetleri ile koruyucu önlemler için devlete baskı yaparlar örn: ABD de tekstilde kotaların sürdürülmesi konusundaki israr