2B. MEZOPOTAMYA, MISIR, İRAN, HİNT, ÇİN VE DOĞU AKDENİZ UYGARLIKLARI 1. MEZOPOTAMYA UYGARLIĞI 2. MISIR UYGARLIĞI 3. İRAN UYGARLIĞI 4. HİNT UYGARLIĞI 5. ÇİN UYGARLIĞI 6. DOĞU AKDENİZ UYGARLIĞI 7. ORTA ASYA KÜLTÜR BÖLGELERİ 1
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI İlk Çağ uygarlıklarının dünya medeniyetine katkıları neler olabilir? Yazı ve alfabenin insanların yaşamındaki etkileri nelerdir? 2
TEMEL KAVRAMLAR Çivi Yazısı Firavun Hammurabi Kanunları Kast Yanda verilen kavramlar size neleri çağrıştırmaktadır? Mumyalama Ziggurat Karum 3
Aşağıdaki sözleri okuyarak altında verilen soruları cevaplayınız. Çağdaş uygarlığı anlayabilmek, kavrayabilmek dünya üzerindeki eski uygarlıkları, bütün insanlığın ilk uygarlıklarını doğru tanıyabilmekle mümkündür Atatürk ün yukarıdaki çağdaş uygarlık tanımından neler anladığınızı arkadaşlarınızla tartışınız. 4
KÜLTÜR VE UYGARLIK Kültür; bir milletin geçmişten günümüze getirdiği maddi ve manevi değerlerdir. Kültürel değerlerin göç, savaş, ticaret gibi yollarla dünyanın farklı bölgelerine taşınmasıyla kültürler arası etkileşim meydana geldi. Bunun sonucunda zaman içerisinde uygarlık adı verilen milletler arası ortak değerler oluştu. 5
İklim uygarlıkların oluşumu ve yayılışında oldukça etkili oldu. İnsanlar ilk çağlardan itibaren verimli tarım alanlarını, su kenarlarını yerleşim yeri olarak seçtiler ve buralarda ilk uygarlıkların temellerini attılar. Mısır hiyografilerinde tarım 6
Uygarlıkların oluşumunda siyasi ve sosyal koşullar da etkili oldu. Bir uygarlığın ortaya çıkabilmesi için öncelikle siyasi otoritenin toplumun huzurunu ve güvenliğini sağlaması gerekir. İnsanlar ancak siyasi gücün sağladığı huzur ortamında yeteneklerini kullanma ve geliştirme imkanı bulurlar. 7
Uygarlığın doğuşunu hazırlayan önemli faktörlerden bir diğeri de ekonomidir. İlk Çağ dan itibaren uygarlıklar, genellikle toprağı işlemesini bilen insan toplulukları tarafından kuruldu. Bu topluluklar üretimi arttırmak için yeni yöntemler geliştirip hayvanları evcilleştirdiler ve hayatı kolaylaştıracak çeşitli araç-gereçler icat ettiler. 8
1. MEZOPOTAMYA UYGARLIĞI Yukarıdaki haritaya göre Mezopotamya bölgesinde birçok uygarlığın kurulmasında neler etkili olmuş olabilir? 9
10
MEZOPOTAMYA MEDENİYETLERİ SÜMERLER AKADLILAR ELAMLILAR BABİLLER ASURLULAR 11
a. Sümerler (MÖ 4000-2350) Çivi yazılı bir tablet 12
etkinlik YAZININ ORTAYA ÇIKIŞI Mezopotamyalılar çivi yazısını kullanmışlardır. Çivi yazısı adı yazıda kullanılan simgelerin çiviye benzemesi nedeniyledir. Çivi yazısını ilk kullanan Sümerlerdir. Sümerlerde, tüm ekonomik uğraşılar topluca yapılmakta, elde edilen ürünler tapınaklarda toplanmaktaydı. Tapınaktaki görevliler gelen malları saymak ve kayıt altına almak zorundaydılar. Görevliler bu işleri resim - yazı denilen bir yöntemle yapmaktaydılar. Zamanla tüm bölgelerde kullanılacak çivi yazısı bu şekilde ortaya çıkmıştır. İsmet PARMAKSIZOĞLU, Yaşar CAĞLAYAN Genel Tarih I (s. 17-18 den özetlenmiştir.) Yazının ortaya çıkmasında hangi faktörler etkili olmuştur? 13
ZİGGURATTAN YAZIYA Ziggurat, Mezopotamya ve çevresinde piramitlere benzeyen bir çeşit tapınaktır. Bu özelliğinin yanında çok foksiyonlu olması kültürel gelişmelere de öncülük etmesini sağlamıştır. Bu kültürel gelişmelerden biri de yazının icadıdır. Sümerlerde tapınaklara teslim edilen tarım ürünleri, satılan ve satın alınan her türlü ticari mal, rahipler tarafından kil tabletler üzerine resimler ve işaretlerle kaydedilmiştir. Zamanla bu resim ve işaretlerin heceye dönüşmesiyle yazı ortaya çıkmıştır. 14
b. Akadlar (MÖ 2350-2100) 15
Akad kralı (Louvre Müzesi 16
c. Elamlılar (MÖ 3000-640) 17
Mezopotamya da Sus ta bulunan taranmış üçgen, taranmış baklava dilimli motifler ve çizgiler içeren seramik çanaklara Aşkabat yakınlarında Anav yöresinde de rastlanmıştır. Bu bilgiye dayanarak; I. Buluntular, insanlık tarihiyle ilgili bilgilere ulaşılmasını sağlamıştır. II. Seramik sanatı farklı yerleşim yerlerinde aynı zamanda başlamıştır. III. İnsanlar seramiği gereksinimlerini karşılamada kullanmıştır. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
c. Babilliler (Amurrular) (MÖ 2100-539) 19
etkinlik HAMMURABİ KANUNLARI Aşağıda verilen Hammurabi Kanunları adlı metni okuyarak altındaki soruları cevaplayınız. 59. Bahçe sahibinin izni olmaksızın herhangi bir adam bir ağacı kesip bahçeye devirirse yarım mina para öder. 122. Eğer bir kişi başkasına saklaması için gümüş, altın ya da başka bir şey verirse verdiği her şeyi birkaç şahide gösterilmelidir, bir sözleşme hazırlanmalıdır ve ondan sonra saklaması için teslim edilmelidir. 20
etkinlik HAMMURABİ KANUNLARI 149. Eğer bir kadın kocasının evinde kalmak istemezse babasının evinden getirdiği çeyizi tazmin edilir ve kadın gidebilir. 195. Eğer bir oğul babasına vurursa onun elleri balta ile kesilir. 196. Eğer bir adam başka bir adamın gözünü çıkarırsa onun gözü de çıkarılır. 215. Bir doktor operator bıçağı ile derin bir yarık açarsa ve onu tedavi ederse ya da bir operator bıçağı ile (gözün üstünde) bir tümörü açarsa ve gözü kurtarırsa on şikel alır. 21
cevaplayalım Bazı maddeleri verilen Hammurabi Kanunları hakkında çıkarımlarınız neler olur? Hammurabi Kanunlarındaki cezaların çok sert olmasının nedeni sizce neler olabilir? 22
Dünyanın yedi harikasından biri olan Babilin Asma Bahçeleri ile yedi katlı ve doksan metre yüksekliğinde olan yanda temsilî resmi görülen Babil Kulesi Babillilerin en ünlü sanat eserleri arasındadır. 23
d. Asurlular (MÖ 2000-609) 24
Asur kanatlı boğa rölyefi 25
Bugün Adıyaman ilimiz sınırları içerisinde bulunan Nemrut heykellerinin Mezopotamya uygarlığına ait hangi krallık zamanında ne amaçla yapıldığını araştırınız. Elde ettiğiniz bilgileri görsellerle destekleyerek sınıfta sununuz. 26
Bilgi Hazinesi Mezopotamya uygarlığı, tarihi dönemlere en erken giren uygarlıktır. Bu uygarlık, Anadolu yu sanat, hukuk, yazı ve ekonomik alanda etkilemiş, böylece iki uygarlık arasında hızlı bir kültür alışverişi yaşanmıştır. Mezopotamya uygarlığına ait çok az sayıda sanat eserinin günümüze kadar gelmesinin nedeni kullanılan malzemenin özelliğinden kaynaklanmaktadır. Bölgede taş az olduğundan eserler tuğla ve kerpiçten yapılmıştır. Yaşanan saldırı ve istilalar sonucu bu eserler tahrip olmuştur. 27
etkinlik Aşağıdaki tabloyu istenen bilgilere göre X işareti koyarak doldurunuz.. 28
İlk Çağda Mısır da mimari eserler daha çok taştan yapıldığı halde Mezopotamya da kerpiç ve tuğladan yapılmış, taş, Mısır a nazaran daha az kullanılmıştır. Yalnız bu bilgiyle aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir? A) Mezopotamya taş işçiliği dalında Mısır ın etkisinde kalmıştır. B) Mezopotamya da sanattan çok bilime önem verilmiştir. C) Mezopotamya mimarisinde dini duygu ve düşüncelerin etkisi olmuştur. D) Coğrafi durum ve yaşayış şartlarının farklı olması sanatta etkili olmuştur. E) Taşın mimaride kullanılması yapıların tarihi açıdan değerlendirilmelerini kolaylaştırmıştır.
2. MISIR UYGARLIĞI 30
Yukarıda Mısır uygarlığına ait görseller bulunmaktadır. Görsellere göre Mısır uygarlığı hakkında neler söyleyebilirsiniz? 31
etkinlik MUMYALAMA NASIL BAŞLAMIŞTIR Aşağıda verilen Mumyalama Nasıl Başlamıştır? adlı metni okuyarak altındaki soruları cevaplayınız. Ölüm denilince ruhla bedenin birbirlerinden ayrılması akla gelir. Ama Mısırlılar gömme sırasında rahiplerin ruhu çağırdıklarına ve ruhun yeniden bedenle birleştiğine inanırlardı. Böyle bir birleşme olduğuna göre ölünün korunması ve saklanması gerekliydi. Çeşitli ilaçlar ve metotlar kullanan Mısırlılar ölülerini korumaya başladılar. Mısırlılar, ölülerini eve benzeyen mezarlara gömerlerdi. Ölünün sonsuza kadar yaşaması için gerekli yiyecek ve içecekleri de bu eve koyarlardı. Ivar Lıssner (Ivar Lisner), Uygarlığın Doğuşu, s. 58. 32
cevaplayalım Yukarıda mumyalama ile ilgili bilgiler okudunuz. Bu bilgilere bakarak Mısır da ahiret inancına ait neler söyleyebilirsiniz? Mumyalama anlayışı Mısır da hangi bilimin ilerlemesine etki etmiştir? 33
34
Mısırlıların piramitleri nasıl yaptıkları ile ilgili araştırma yapınız. Araştırma sonuçlarını sınıfta arkadaşlarınıza sununuz. 35
Mumya-Kahire Müzesi 36
İlkçağda, Mısır da tarım ürünlerinden alınan vergilerin belirlenmesi matematiğin, Nil nehrinin taşma zamanının hesaplanması astronominin, Nil sularının taşmasıyla bozulan arazi sınırlarının yeniden saptanması ise geometrinin gelişmesinde etkili olmuştur. Yukarıda verilen bilgilere dayanarak aşağıdaki genellemelerden hangisine ulaşılabilir? A) İhtiyaçlar insanları bilimsel çalışmalara yönlendirmiştir. B) Coğrafi konum tarımda verimliliği etkilemiştir. C) Doğa olayları kontrol altına alınmıştır. D) İnsanların yerleşik hayata geçmesinin bir nedeni tarımdır. E) İnsanlar arasında kültür benzerlikleri vardır.
3. İRAN UYGARLIĞI 38
etkinlik SATRAPLIK Pers Kralı Dareios (Daryus) ülkeyi satraplık denilen yirmi hükümete ayırdı, hepsinin başına birini koydu. Egemenliği altında bulunanları ırklarına göre bölüp ayırarak her birini vergiye bağladı. Bu ayrımı yaparken milleti şu ya da bu ırka bağladığı olurdu. Kyros (Kiros) ve Kambyses (Kambizis) zamanında vergi konusunda belirli, değişmez kurallar yoktu; krala armağanlar sunulurdu. Vergilerin bu şekilde düzenlenmesi sonucunda, İranlılar Dareios a tüccar, Kambyses e zorba, Kyros a da baba dediler. Çünkü birincisi her şeyde bir kazanç arardı, ikincisi sert ve duygusuzdu, üçüncüsü ise iyi bir adamdı ve halkının iyiliği için calışırdı. George RAWLİNSON Herodot Tarihi (s. 320-321 den düzenlenmiştir.) Perslerin ülkeyi satraplık denilen eyaletlere bölerek yönetmelerinin sebepleri neler olabilir? 39
Pers krallarının, yönetimde satraplık sistemini uygulamalarının amaçları neler olabilir? 40
Pers İmparatorluğu, MÖ 486 Üstteki haritayı inceleyerek Pers uygarlığının sınırlarının nerelere kadar genişlediğini belirleyiniz. Bu sınırlara ulaşılması Perslerin hangi uygarlıklarla ilişki kurmasına neden olmuştur? 41
Persepolis Sarayı ndan bir görünüm-iran 42
4. HİNT UYGARLIĞI 43
Ganj Nehri nde dua eden Hintliler 44
yorumlayalım KAST SİSTEMİNİN ÖZELLİKLERİ Her kastın bir adı vardır. Kast üyeleri kendi adları ile birlikte bu adı da belirtirler. Kast dışı sosyal ilişki kurmak yasaktır. Her üye kendi kastı içinde evlenir. Bir Hindu kendi kastı dışındaki bir kast üyesi ile yemek yiyemez. Her kastın kendine özgü törenleri vardır. Brahmanların kastı bütün kastlar tarafından üstün kast olarak kabul edilir. Kast usullerine saygı gösterilmesini ve kastın işleyişini sağlamak için kast içinde özel teşkilatlar vardır. Kast kurallarına uymayanlara verilen en ağır ceza kasttan çıkarılmadır. Bu da toplumdan dışlanma anlamına gelir. Kastlar arasında geçiş yoktur. Her üye doğduğu kast içinde yaşamını sürdürür. Meslekler babadan oğula geçer. Y. Hikmet Bayur, Hindistan Tarihi 45
Hint toplum yapısını İlk Çağ toplum yapısından ayıran en önemli özellik nedir? Bu durumun Hint toplumuna olumsuz etkileri neler olmuştur? 46
5. ÇİN UYGARLIĞI 47
Çin Seddi 48
Budist tapınağı 49
6. DOĞU AKDENİZ UYGARLIĞI a. Fenikeliler 50
Fenikelilerin deniz ticareti ile ilgilenmeleri kültürel yaşamlarını nasıl etkilemiştir? 51
b. İbraniler 52
Mescid-i Aksa, (Kudüs). 53
Kudüs, hangi semavi dinler için kutsaldır? Neden? Arkadaşlarınızla bilgi alışverişinde bulununuz. 54
Yahudilerce kutsal kabul edilen Ağlama Duvarı, Kudüs 55
7. ORTA ASYA KÜLTÜR BÖLGELERİ Türklerin ana yurdu olan Orta Asya da yapılan arkeolojik kazılar sonucunda paleolitik döneme kadar uzanan kültür katmanları tespit edilmiştir. Kurgan adı verilen mezarlardan tespit edilen buluntular sayesinde MÖ 4000 yılından itibaren Orta Asya da yaşayan kültürleri öğrenmek mümkün olmuştur. Anav, Afanasyevo, Andronava, Karasuk ve Tagar önemli kültür merkezleri arasında yer almıştır. 56
İskitler (Sakalar) 57
İskitler Dönemine ait altın figür 58
59
Temsili İskit askerleri 60
Alp Er Tunga nın temsili resmi 61
etkinlik UYGARLIKLARI SIRALAMA Yukarıdaki tarih şeridinden yararlanarak uygarlıkları kuruluş tarihlerine göre kronolojik olarak sıralayınız. 62
o Fırat ve Dicle nehirleri arasında kalan bölgeye. Mezopotamya denir. o Sümerlerin çok katlı yaptıkları tapınaklara ziggurat denir. o Mısır krallarına firavun denilir. o Mısırlılar,... hiyeroglif denilen kendilerine özgü bir yazı oluşturmuşlardır. o Bugünkü modern alfabenin temelini Fenikeliler atmıştır. o Pers İmparatorluğuna M.Ö. 330 yılında Büyük İskender son vermiştir. 63