Stabil Astımlı Olgularda Chlamydia pneumoniae Seroprevalansının Atopi ve Solunum Fonksiyonlarıyla İlişkisi

Stabil Astımlı Olgularda Chlamydia pneumoniae Seroprevalansının Atopi ve Solunum Fonksiyonlarıyla İlişkisi Zeliha Senem ELİBOL*, Figen KADAKAL*, Cemal BES**, Mehmet Akif ÖZGÜL*, Banu KÜÇÜK*, Mustafa ASLAN***, Veysel YILMAZ* * Yedikule Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi, ** Şişli Etfal Eğitim ve Araştırma Hastanesi, *** İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı, İSTANBUL ÖZET Bu çalışmada, kronik stabil astımlı olgularda Chlamydia pneumoniae nın seroprevalansı, serolojik bulguların atopi ve solunum fonksiyon testleri ile olan ilişkisi araştırılmıştır. Çalışmaya 40 kronik stabil astımlı ile 30 sağlıklı erişkin alındı. Olgulara solunum fonksiyon testleri ve prick deri testleri yapıldı. Serumda mikroimmünfloresan (MIF) yöntemi ile C. pneumoniae IgG, IgM, IgA antikorları araştırıldı. Kronik stabil astımlılarda IgG seropozitifliği %55, sağlıklı erişkinlerde %63.3 olarak bulundu (p> 0.05). IgA seropozitifliği kronik stabil astımlılarda %62.5, sağlıklı erişkinlerde %16.7 olarak saptandı (p< 0.001). IgM pozitifliği ise, astımlılarda %15 iken, kontrol grubunun tümünde negatif bulundu (p< 0.05). Olgular atopik ve nonatopik olarak değerlendirildiğinde IgG, IgM, IgA seropozitifliği açısından gruplar arasında anlamlı fark bulunmadı. IgG, IgM, IgA seropozitifliği ile olguların solunum fonksiyon değerleri arasında istatistiksel olarak anlamlı fark saptanmadı. Sonuç olarak; kronik stabil astım ile C. pneumoniae IgA, IgM seropozitifliği arasında anlamlı derecede ilişki saptanırken, atopik durumun ve solunum fonksiyon değerlerinin antikor pozitiflikleri ile ilişkisi bulunamadı. ANAHTAR KELİMELER: Kronik stabil astım, atopi, Chlamydia pneumoniae ya özgü IgA, Chlamydia pneumoniae ya özgü IgM, Chlamydia pneumoniae ya özgü IgG SUMMARY SEROLOGY OF CHLAMYDIA PNEUMONIAE IN RELATION TO ATOPY AND PULMONARY FUNCTION TESTS IN PATIENTS WITH STABLE ASTHMA We aimed to investigate the seroprevalence of Chlamydia pneumoniae, the association between serological evidence and atopy and pulmonary function tests in chronic stable asthmatic patients. We analysed 40 patients with chronic stabile asthma individuals and 30 healthy individuals as control. Pulmonary function tests and skin prick tests were carried out in all subjects. C. pneumoniae specific IgG, IgM and IgA in serum were measured by using microimmunofluorescence (MIF) method. Chlamydia specific IgG seropositivity was 55% and 63.3% in patients with chronic stabile asthmatic and healthy individuals respectively (p> 0.05). Specific IgA was found to be 62.5% in asthma patients while it was 16.7% in control group (p< 0.001). Specific IgM antibodies reactive with C. pneumoniae was 15% in patients with stabile asthma while there was no specific IgM in control subjects (p< 0.05). When the patients were analysed as atopic and nonatopic subgroups, no relations were found between pulmonary function tests and presence of specific IgG, IgM and IgA seropositivity. As a conclusion, there was a relation between chronic stabile asthma and IgA, IgM antibodies reactive to C. pneumoniae while there was not between reactive antibodies and atopy and pulmonary function tests. KEY WORDS: Chronic stabile asthma, atopy, IgA antibody reactive to Chlamydia pneumoniae, IgM antibody reactive to Chlamydia pneumoniae, IgG antibody reactive to Chlamydia pneumoniae 69

Elibol ZS, Kadakal F, Bes C, Özgül MA, Küçük B, Aslan M, Yılmaz V. GİRİŞ Astım hastalığının pek çok yönünün iyi anlaşılmasına ve etkili ilaçlar mevcut olmasına rağmen, prevalansının giderek artıyor olması, bir paradoks oluşturmaktadır (1). Bu paradoks, değişik teorilerle açıklanmaya çalışılmaktadır. Bu teorilerden biri de Hijyen teorisi olarak bilinen ve çocukluk çağı infeksiyonları ile bu çocuklarda daha sonra oluşan astım ve atopi arasındaki ilişkinin varlığını inceleyen teoridir. Bu teoriye göre, sık geçirilen çocukluk çağı infeksiyonları bu çocukları bir yandan astıma karşı korurken, diğer yandan infeksiyon etkeni olan bazı mikroorganizmaların akciğerlerde uzun süreli varlığı astımın gelişmesine yol açabilmektedir. Akut viral infeksiyonların astım patogenezinde rol oynadığı ve astım ataklarının %80 den fazlasından sorumlu olduğu bilinmektedir (2). Halbuki kronik infeksiyonların astım patogenezindeki rolü tam olarak aydınlatılmamıştır. Epidemiyolojik ve hayvan çalışmalarından elde edilen bulgular, adenovirüs ve respiratuar sinsityal virüs (RSV) gibi respiratuar virüslerin yanında Mycoplasma pneumoniae ve Chlamydia pneumoniae gibi atipik bakterilerin de persistan infeksiyona yol açarak astım patogenezinde rol alabildiğini göstermektedir (3-8). Bu çalışmada, persistan infeksiyon etkeni olan C. pneumoniae nın astımlı hastalardaki sıklığı; solunum fonksiyonları ve atopi ile ilişkisi araştırılmıştır. GEREÇ ve YÖNTEM Çalışmamıza Ekim 2001-Nisan 2002 tarihleri arasında hastanemiz polikliniğine başvuran Uluslararası Astım Uzlaşı Raporu na göre astım tanısı alan, yaşları 17-67 yıl arasında değişen (ortalama 36.85 ± 12.96 yıl) stabil dönemde toplam 40 olgu alındı (9). Olguların 24 (%60) ü kadın, 16 (%40) sı erkekti. Solunum yolu infeksiyonu olanlar ve astım atağı geçirmekte olanlar çalışmaya alınmadı. Hastaların tümü değişik evrelerde persistan astımlı olup, inhaler steroid kullanmaktaydı. Hastaların astım süresi ortalama 7.79 ± 9.10 yıl arasındaydı. Kontrol grubu olarak 19 u kadın, 11 i erkek olmak üzere toplam 30 sağlıklı erişkin alındı. Kontrol grubu astımlı olmayan ancak %30 u atopik olan sağlıklı kişilerden oluşmaktaydı. Tüm hastaların ve kontrol grubunun ayrıntılı anamnezleri alınarak, fizik muayeneleri yapıldı. Solunum fonksiyon testleri Pulmoner Function Spirosift 500 aleti ile yapıldı. Tüm olgularda, 400 µg salbutamol inhalasyonundan 15 dakika sonra testler tekrarlanarak reversibilite değerlendirildi. FEV 1 de %15 (beklenene göre) ve üzerinde veya mutlak değer olarak 200 ml den fazla artışlar reversibilite mevcudiyeti olarak değerlendirildi. FEV 1 değeri normal olan olgular, peak-flowmetre ile takip edilerek değişkenliği %20 yi aşanlar çalışmaya alındı. Hastaların FEV 1 % değerleri (beklenene göre) ortalama 76.45 ± 17.63 idi. Olguların solunum fonksiyon testi değerleri Tablo 1 de gösterilmiştir. Yirmibir adet standart aeroallerjen kullanılarak prick deri testleri yapıldı. En az iki allerjene pozitiflik (çap 3 mm) saptanan hastalar atopik kabul edildi (10,11). Hastalardan 39, kontrol grubundan 20 kişiye prick test yapılabildi. Tüm hastaların ve kontrol bireylerin serum örneklerinde mikroimmünfloresan (MIF) yöntemi ile C. pneumoniae ya özgü IgG, IgM, IgA antikorları ölçüldü. IgM antikorları için 1/16, IgG için 1/32, IgA için 1/40 üzerindeki titreler pozitif olarak alındı. Vircell SL marka (Granada İspanya) kitler kullanıldı. Preparatlar incelendiğinde ortamdaki bakteriler yeşil renk röfle veriyorlarsa sonuç pozitif olarak değerlendirildi. Bakterilerin etrafında yeşil renk röfle görülmüyor ve bakteriler sönükse negatif olarak değerlendirildi (12-16). İstatistiksel Değerlendirme C. pneumoniae IgG, IgM, IgA seropozitivite yüzdesinin hasta ve kontrol grubu arasındaki farklılığının önemlilik testi için; bu seropozitivitelerin atopi-solunum fonksiyonları ile ilişkili olup olmadığını belirlemek için Student s t-testi, ki-kare ve fisher exact test kullanıldı. p< 0.05 anlamlı kabul edildi. SONUÇLAR Hasta ve kontrol grubunun demografik özellikleri Tablo 1 de gösterilmiştir. Astım ve kontrol gruplarında IgA seropozitifliği sırasıyla %62.5 ve %16.7; IgG seropozitifliği %55 ve %63.3 iken, IgM seropozitifliği astım grubunda %15 olarak saptandı, kontrol grubunda ise IgM negatif bulundu. Hasta grubunda IgM ve IgA pozitifliği kontrol grubuna göre anlamlı derecede daha fazla bulundu (p< 0.05 ve p< 0.001) (Tablo 2). Hasta grubunun 6 (%15) sında IgM negatif, 34 (%85) ünde IgM pozitif; 18 (%45) inde IgG negatif, 22 (%55) sinde IgG pozitif; 15 (%37.5) inde IgA negatif, 25 (%62.5) inde IgA pozitif bulundu. IgA ve IgG aynı anda pozitif olan 17 olgu, IgA-IgG- IgM aynı anda pozitif olan üç olgu saptandı. 70

Stabil Astımlı Olgularda Chlamydia pneumoniae Seroprevalansının Atopi ve Solunum Fonksiyonlarıyla İlişkisi Tablo 1. Hasta ve kontrol grubundaki demografik özellikler. Hasta (n= 40) Kontrol (n= 30) p Yaş (ortalama ± SS) 36.85 ± 12.96 31.83 ± 7.38 0.062 Cinsiyet Erkek (n) 16 %40 11 %36.7 > 0.05 Kadın (n) 24 %60 19 %63.3 > 0.05 Astım süresi (yıl) (ortalama ± SS) 7.79 ± 9.10 - - Atopik 22 %56.4 6 %30 > 0.05 Nonatopik 17 %43.6 14 %70 > 0.05 FEV 1 % (beklenene göre) (ortalama ± SS) 76.45 ± 17.63 99.67 ± 13.06 < 0.001 FVC% (beklenene göre) (ortalama ± SS) 92.05 ± 14.52 105.14 ± 14.11 < 0.001 FEV 1 /FVC% (beklenene göre) (ortalama ± SS) 82.73 ± 14.19 102.14 ± 9.44 < 0.001 SS: Standart sapma. Tablo 2. Grupların atopi durumlarına göre Chlamydia pneumoniae IgM, IgA, IgG seropozitiflik dağılımları. Çalışma grubu Kontrol grubu n % n % p Prick test Negatif 17 43.6 14 70 Pozitif 22 56.4 6 30 > 0.05 IgM Negatif 6 15 30 100 Pozitif 34 85 < 0.05 IgG Negatif 18 45 11 36.7 Pozitif 22 55 19 63.3 > 0.05 IgA Negatif 15 37.5 25 83.3 Pozitif 25 62.5 5 16.7 < 0.001 Astımlı hastalar atopik (n= 22) ve nonatopik (n= 17) olmak üzere iki gruba ayrıldı (Tablo 1). IgA, IgM ve IgG antikor pozitiflikleri açısından atopik ve nonatopik grup arasında anlamlı bir fark bulunamadı. Kontrol grubundaki bireyler atopik (n= 6) ve nonatopik (n= 14) olmak üzere iki gruba ayrıldığında antikor pozitiflikleri açısından anlamlı bir fark yoktu (p> 0.05). Tablo 3 te hasta grubunda atopi durumlarına göre IgG, IgA ve IgM seropozitiflik dağılımları gösterilmiştir. Logistik regresyon analizi uygulandığında, astım grubunda IgA pozitifliği 13.3 kat daha fazla saptandı (p< 0.001, Odds oranı= 13.3, %95 güven aralığı: 3.35-53.12). IgM, IgG, IgA antikor pozitiflikleri ile beklenen FEV 1 %, FVC%, FEV 1 /FVC% değerleri arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunamadı (p> 0.05) (Tablo 4). 71

Elibol ZS, Kadakal F, Bes C, Özgül MA, Küçük B, Aslan M, Yılmaz V. Tablo 3. Chlamydia pneumoniae IgM, IgG, IgA ölçümleri ve atopi ilişkisi. Nonatopik Atopik n % n % p IgM Negatif 14 82.4 19 86.4 > 0.05 Pozitif 3 17.6 3 13.6 > 0.05 IgG Negatif 7 41.2 10 45.5 > 0.05 Pozitif 10 58.8 12 54.5 > 0.05 IgA Negatif 6 35.3 9 40.9 > 0.05 Pozitif 11 64.7 13 59.1 > 0.05 Tablo 4. IgM, IgG, IgA antikorları ve SFT ilişkisi. FEV 1 % (beklenen) FVC % (beklenen) FEV 1 /FVC% (beklenen) IgM Negatif (ortalama ± SS) 75.74 ± 18.16 90.53 ± 15.08 83.26 ± 14.55 Pozitif (ortalama ± SS) 80.50 ± 14.98 100.67 ± 6.25 79.67 ± 12.69 p> 0.05 p> 0.05 p> 0.05 IgG Negatif (ortalama ± SS) 79.22 ± 15. 29 91.89 ± 13.02 86.61 ± 10.71 Pozitif (ortalama ± SS) 74.18 ± 19.39 92.18 ± 15.95 79.55 ± 16.05 p> 0.05 p> 0.05 p> 0.05 IgA Negatif (ortalama ± SS) 75.93 ± 18.98 93.67 ± 17.47 80.73 ± 13.85 Pozitif (ortalama ± SS) 76.76 ± 17.17 91.08 ± 12.73 83.92 ± 14.54 p> 0.05 p> 0.05 p> 0.05 TARTIŞMA Akut viral infeksiyonların hem astım patogenezinde rol oynadığı hem de astım ataklarının %80 den fazlasından sorumlu olduğu bilinmesine rağmen, kronik infeksiyonların astım patogenezindeki rolü tam olarak aydınlatılamamıştır (2). Yapılan çalışmalarda, C. pneumoniae nın persistan infeksiyona yol açarak astım patogenezinde rol alabildiği gösterilmiştir (3-8). Chlamydia lar hücre içi parazit olup, özel bir üreme siklusuna sahiptir. Persistan infeksiyon oluşturmaya meyilleri vardır ve etkiledikleri hedef hücrede zararlanmaya yol açarlar (17). Klamidyal infeksiyonlar genellikle asemptomatik ve kronik/persistan bir infeksiyona neden olur. Kronikleşen infeksiyon etkilenen organda yapısal hasarlanma ve fonksiyon kaybına neden olur (trahoma bağlı körlük, salpenjite bağlı dış gebelik ve infertilitede olduğu gibi). Kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH) ve astım gibi kronik akciğer hastalıklarının da C. pneumoniae ile gelişen solunum yolu infeksiyonunun kronikleşmesini takiben geliştiği düşünülebilir. Bronşiyal yolu infekte eden C. pneumoniae nın ilk olarak siliyer disfonksiyona ve epitelde hasarlanmaya yol açarak, bazı inflamatuvar sitokinlerin salınımını sağlayarak astım gelişiminde etkili olabileceği de unutulmamalıdır. Bakteriyel bir in- 72

Stabil Astımlı Olgularda Chlamydia pneumoniae Seroprevalansının Atopi ve Solunum Fonksiyonlarıyla İlişkisi feksiyon ajanı, HLA sınıf II molekülleri ile birlikte sunularak immün cevabı başlatır. C. pneumoniae infeksiyonunda, HLA DR4 molekülü ile antijen sunumu güçlü interferon-γ ekspresyonuna neden olmakta ve gelişen T helper 1 cevabı infeksiyonun gerilemesinde önemli olmaktadır (18). C. pneumoniae ya karşı gelişecek immün cevap ve infeksiyonun kronikleşmesinde doku antijenleri önemli gibi görünmektedir. İmmün patogenezdeki diğer bir düşünce de tubal infertilite ve trahom gibi klamidyal hastalıklarda önemli yeri olabileceği gösterilen klamidyal ısı şok proteinlerinin (CHSP-60) astımda da rol oynayabileceğidir (19). İmmün patogenezde C. pneumoniae IgE antikorlarının rolünü gösteren çalışmalar vardır (20). Günümüzde C. pneumoniae infeksiyonunun değerlendirilmesinde kullanılan en sensitif ve spesifik serolojik test, bir indirekt immünfloresan test olan MIF yöntemidir. Bu yöntemle anti-c. pneumoniae IgA, IgG, IgM antikorları belirlenebilmektedir. Değerlendirilmesi zor olan, bu konuda deneyimli bir uzman tarafından uygulanması gereken bir yöntemdir (21). Akut C. pneumoniae infeksiyonu tanısı konulmasında IgM antikorlarının saptanması veya IgG titresinde dört katlık bir artışın belirlenmesi gerekir. Bazı araştırıcılar ise IgG titresinin 1/512 nin üzerinde olmasının da akut infeksiyon tanısı koymak için yeterli olduğunu söylemektedir (22). IgM genellikle infeksiyondan iki-altı ay sonra kaybolurken, IgG kalıcı olmaktadır. Kalıcılığın süresi değişken olmakla birlikte iki-üç yıl kadar sürebilmektedir (23,24). IgA ve IgG antikor pozitifliği geçirilmiş infeksiyon tanı kriterleridir (IgA 1/32, IgG 1/16 ile 1/512 arasında). Serum IgA kısa ömürlü olup bunun sürekli varlığı immün sisteme persistan antijenik stimülasyonu göstermektedir. Özellikle C. pneumoniae IgA antikorları varlığının astım, kronik bronşit gibi bir kronik respiratuar hastalıkta kronik infeksiyonu yansıttığı bildirilmektedir. Daha uzun süreli IgG antikorlarının stabil yüksek seviyelerinin geçmişteki rekürren infeksiyonları yansıtabileceği söylenmektedir (25-28). Çeşitli çalışmalarda kronik erişkin astımı ile C. pneumoniae serolojisi arasında yakın ilişkinin varlığı gösterilmiştir. Hertzen ve arkadaşları astımlı hastalarda C. pneumoniae spesifik IgA, IgG, IgM antikorlarını MIF yöntemi ile araştırmışlar ve astım ile IgG antikor titresi yüksekliği arasında anlamlı bir ilişki bulmuşlardır (26). Naoyuki 168 astımlı, 77 KOAH lı hastada yaptığı çalışmada IgG ve IgA titrelerini kontrol grubuyla karşılaştırdığında, kontrol grubuna göre anlamlı derecede yüksek bulmuştur (29). European Community Respiratory Health Survey (ECRHS) İsveç kolunun yaptığı çok merkezli bir çalışmada 75 sağlıklı, 122 astımlı kişiden oluşan 197 olguda C. pneumoniae spesifik IgG, IgA, IgM antikorları araştırılmış, C. pneumoniae IgA antikorları ile astım semptomları ve bronşiyal hiperreaktivite arasında ilişki gösterilmiştir (30). Hahn ve arkadaşları tarafından yapılan bir vaka kontrol çalışmasında erişkin astımı ile C. pneumoniae IgA antikorları arasında anlamlı bir ilişki olduğu gösterilmiştir (31). Gencay ve arkadaşları tarafından 33 astımlı, 33 sağlıklı kontrol grubu ile yapılan çalışmada C. pneumoniae IgM, IgA, IgG antikorları araştırılmıştır. Her iki grupta da akut infeksiyon bulguları saptanmamış ancak, geçirilmiş infeksiyon bulgusu olan IgG 1/32 antikor titreleri astımlı gruptan 21 (%63.6), kontrol grubundan 19 (%57.5) kişide tespit edilmiştir. Kronik infeksiyon serolojik bulguları olan yüksek IgA ( 1/80) ve yüksek IgG ( 1/512) antikor titreleri astımlılarda 6 (%18.2), kontrol grubunda 1 (%3) kişide saptanmıştır. Bu çalışmada astımlılarda kronik C. pneumoniae infeksiyon bulgusunun daha fazla göze çarptığı gösterilmiştir (32). Routes ve arkadaşları tarafından geç yaşta astım semptomları başlamış olan hastalarda yapılan çalışmada, astım ve kontrol grubunda IgG ve IgM seroreaktivitesi açısından anlamlı bir ilişki bulunamamıştır (33). Biz ise çalışmamızda, literatürdeki sonuçların çoğu ile uyumlu olarak IgA ve IgM antikor seropozitifliğinin kronik astımla ilişkili olabileceğini tespit ettik. IgA seropozitifliği kronik stabil astımlılarda %62.5, sağlıklı erişkinlerde %16.7 olarak saptandı. IgM pozitifliği ise astımlılarda %15 iken, kontrol grubunun tümünde negatif bulundu. Hastalar akut atakta çalışmaya alınmadığından IgM yüksekliği akut infeksiyon kriteri olarak alınmadı. IgM antikorları infeksiyondan iki-altı ay sonra kaybolduğundan hastaların bu dönemde olduğu düşünüldü. Strachan ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada; obstrüktif hava yolu hastalığı tanısı konulan 1773 erkek hastada C. pneumoniae IgG ve IgA antikorları araştırılmıştır. Beş yıllık takipte obstrüktif hava yolu tedavisi ve mortalite incelenmiştir. Çalışmada yüksek IgG titresi olanlardaki FEV 1 deki düş- 73

Elibol ZS, Kadakal F, Bes C, Özgül MA, Küçük B, Aslan M, Yılmaz V. me seronegatif olanlara göre daha yavaş bulunmuştur. Yüksek IgA titresi olanlardaki FEV 1 deki düşme biraz daha hızlı saptanmıştır. Sonuç olarak bu çalışmada kronik C. pneumoniae infeksiyonunun progresif hava yolu obstrüksiyonunda majör risk faktörü olmadığı ileri sürülmüştür. Hasta grubunun çoğunu KOAH lı hastalar oluşturmakla birlikte astımlı hastalar konusunda herhangi bir ayrım yapılmamıştır (34). Çalışmamızda antikor seropozitiflikleri ve olguların solunum fonksiyon testi değerleri arasında anlamlı bir ilişki bulunamadı. C. pneumoniae serolojisi ile atopik durum ilişkisini araştıran çalışmalarda da farklı sonuçlar bildirilmiştir. Von Hertzen ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada astım ile IgG antikor titresi yüksekliği arasında anlamlı bir ilişki bulunmuş, bu ilişkinin nonatopik uzun süreli astımı olanlarda daha güçlü olduğu saptanmıştır (26). Atış ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada ise, stabil dönemde 114 kronik astımlı hasta ve 71 sağlıklı erişkinde IgA, IgG antikorları araştırılmış, kronik astım ile C. pneumoniae IgA seropozitifliğinin anlamlı derecede ilişkili olduğu, ancak atopik durumun bu ilişkiyi etkilemediği bildirilmiştir (35). Çalışmamızda gerek astımlı hastalarda gerekse de kontrol grubunda C. pneumoniae IgA, IgG, IgM pozitiflik oranları ile atopik durum arasında ilişki saptanmadı. Sonuç olarak çalışmamızda, kronik stabil astım ile C. pneumoniae IgA ve IgM seropozitifliği arasında anlamlı derecede ilişki saptanırken, atopik durumun ve solunum fonksiyonlarının antikor pozitiflikleri ile ilişkili olmadığı bulunmuştur. KAYNAKLAR 1. Frew A. Introduction. Clin Asthma Rev 1997;1. 2. Johnston SL, Pattemore PK, Sanderson G et al. Community study of role of viral infections in exacerbations of asthma in 9-11 year old children. BMJ 1995;310:1225-8. 3. Matsuse T, Hayashi S, Kuwano K et al. Latent adenoviral infection in the pathogenesis of chronic airway obstruction. Am Rev Respir Dis 1992;148:177-84. 4. Macek V, Sorli J, Kopriva S, Marin J. Persistent adenoviral infection and chronic airway obstruction in children. Am J Respir Crit Care Med 1994;150:7-10. 5. Bramley AM, Vitalis TZ, Wiggs BR, Hegele RG. Effects of respiratory syncytial virus persistence on airway responsiveness and inflammation in guinea-pigs. Eur Respir J 1999;14:1061-7. 6. Dakhama A, Vitalis TZ, Hegele RG. Persistence of respiratory syncytial virus (RSV) infection and development of RSV-spesific IgG1 response in a guinea-pig model of acute bronchiolitis. Eur Respir J 1997;10:20-6. 7. Cunningham AF, Johnston SL, Julious SA et al. Chronic Chlamydia pneumoniae infection and asthma exacerbations in children. Eur Respir J 1998;11:345-9. 8. Kraft M, Cassell GH, Henson JE et al. Detection of Mycoplasma pneumoniae in the airways of adults with chronic asthma. Am J Respir Crit Care Med 1998;158: 998-1001. 9. Global Initiative for Asthma. Global Strategy for Asthma Management and Prevention. NHLBI/WHO Workshop Report, National Institute of Health. Publication no: 95-3659, 1995. 10. Norman E, Rosenhall L, Nystrom L et al. Prevalence of positive skin prick tests, allergic asthma, and rhinoconjunctivitis in teenagers in northern Sweden. Allergy 1994;49:808-15. 11. Demirel Y. Allerjik hastalıklarda tanı yöntemleri. Aktüel Tıp Dergisi 1998;3:349-52. 12. Almirall J, Moratò I, Riera F et al. Incidence of community-acquired pneumoniae and Chlamydia pneumoniae infection: A prospective multicentre study. Eur Respir J 1993;6:14-8. 13. Berdal BP, Fields P, Melbye H. Chlamydia pneumoniae respiratory tract infection: The interpretation of high titres in the complement fixation test. Scand J Infect Dis 1991;23:305-7. 14. Grayston JT. Infections caused by Chlamydia pneumoniae, strain TWAR. Clin Infect Dis 1992;15:757-63. 15. Grayston JT, Aldous MB, Easton A et al. Evidence that Chlamydia pneumoniae causes pneumoniae and bronchitis. J Infect Dis 1993;168:1231-5. 16. Kern DG, Neill MA, Schachter J. A seroepidemiologic study of Chlamydia pneumoniae in Rhode Island. Evidence of serologic cross-reactivity. Chest 1993;104:208-13. 17. Kuo C. Pathologic manifestation of chlamydial infection. Am Heart J 1999;138:497-9. 18. Halme S, Saikku P, Surcel HM. Characterization of Chlamydia pneumoniae antigens using human T-cell clones. Scand J Immunol 1997;45:378-84. 19. Kol A, Sukhova OK, Lichtman AH et al. Chlamydial heat shock protein-60 localizes in human atheroma and regulates macrophage tumor necrosis factor-alpha and matrix metalloproteinase statement. Circulation 1998; 98:300-7. 20. Emre U, Sokolovskaya N, Roblin PM et al. Detection of anti Chlamydia pneumoniae IgE in children with reactive airway disease. J Infect Dis 1995;172:265-7. 21. Russell EG. Evaluation of two serological tests for the diagnosis of chlamydial respiratory disease. Pathology 1999;31:403-5. 22. File TM, Tan JS, Plouffe JF. The role of atypical pathogens: Mycoplasma pneumoniae, Chlamydia pneumoniae, and Legionella pneumophilia in respiratory infection. Infect Dis Clin North Am 1998;12:569-92. 74

Stabil Astımlı Olgularda Chlamydia pneumoniae Seroprevalansının Atopi ve Solunum Fonksiyonlarıyla İlişkisi 23. Grayston JT, Campbell LA, Kuo CC et al. A new respiratory tract pathogen; Chlamydia pneumoniae strain TWAR. J Infect Dis 1990;161:618-25. 24. Chirgwin K, Hammerschlag MR. Chlamydia pneumoniae. In: Feigin RD, Cherry JD, eds. Textbook of pediatric infectious diseases. 3 rd ed. Pennsylvania: WB Saunders Company, 1992;265-71. 25. Miyashita N, Kubota Y, Nakajima M et al. Chlamydia pneumoniae and exacerbations of asthma in adults. Ann Allergy Asthma Immunol 1998;80:405-9. 26. Von Hertzen L, Tyryla M, Gimishanov A et al. Asthma, atopy and Chlamydia pneumoniae antibodies in adults. Clin Exp Allergy 1999;29:522-8. 27. Hahn DL, McDonald R. Can acute Chlamydia pneumoniae respiratory tract infection initiate chronic asthma? Ann Allergy Asthma Immunol 1998;81:339-44. 28. Hahn DL, Bukstein D, Luskin A et al. Evidence for Chlamydia pneumoniae infection in steroid-dependent asthma. Ann Allergy Asthma Immunol 1998;80:45-9. 29. Naoyuki M, Matsumoto A, Nik Y et al. Chlamydia pneumoniae infection in patients with chronic diseases. In: Stephens RS, Byrne GI, Clarke IN et al, eds. Proceeding of the Ninth International Symposium on Human Chlamydial Infections, s. 167, Napa, California, USA 1998. 30. Bjornsson E, Hjelm E, Janson C et al. Serology of Chlamydia in relationship to asthma and bronchial hyperresponsiveness. Scand J Infect Dis 1996; 28:63-9. 31. Hahn DL, Anttila T, Saikku P. Association of Chlamydia pneumoniae IgA antibodies with recently symptomatic asthma. Epidemiol Infect 1996;117:513-7. 32. Gencay M, Rudiger JJ, Tamm M et al. Increased frequency of Chlamydia pneumoniae antibodies in patients with asthma. Am J Respir Crit Care Med 2001;163: 1097-100. 33. Routes JM, Nelson HS, Noda JA et al. Lack of correlation between Chlamydia pneumoniae antibody titers and adult-onset asthma. J Allergy Clin Immunol 2000;105(2 pt 1):391-2. 34. Strachan DP, Carrington D, Mendall M et al. Chlamydia pneumoniae serology, lung function decline, and, treatment respiratory disease. Am J Respir Crit Care Med 2000;161:493-7. 35. Atış S, Öztürk C, Çalıkoğlu M, et al. Kronik stabil astımda Chlamydia pneumoniae serolojisi ve atopi ilişkisi. Solunum 2001;3:112-6. Yazışma Adresi Zeliha Senem ELİBOL Yedikule Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi Zeytinburnu/İSTANBUL e-mail: zelihasenem@ixir.com 75