DERLEME REVIEW Bilgisayar Kullananlarda Mesleki Kas Ýskelet Hastalýklarýndan Prof. Dr. Emel Özcan, Dr. Sina Esmaeilzadeh, Dr. Nalan Bölükbaþ Ýstanbul Üniversitesi, Ýstanbul Týp Fakültesi, Fiziksel Týp ve Rehabilitasyon Anabilim Dalý NOBEL MEDICUS ÖZET Son 20 yýlda çalýþan popülasyonda bilgisayar kullanýmýndaki hýzlý artýþ, bilgisayar kullanýmýna baðlý geliþen mesleki kas iskelet hastalýklarý (MKÝH) sorununu beraberinde getirdi. Bilimsel çalýþmalarda bilgisayar kullananlarýn, iþ yerindeki fiziksel ve psikososyal risk etkenlerine baðlý olarak geliþen aðrýlý ve sakat býrakabilen kas iskelet hastalýklarý için yüksek risk altýnda olduðu gösterilmiþtir. Öncelikle boyun ve üst ekstremiteler, daha az sýklýkla bel ve sýrtý tutan bu hastalýklar, verimliliði azaltarak, yüksek iþ günü kaybý ve sigorta tazminatlarýna neden olarak ekonomiyi de olumsuz etkilemektedir. 12 Son yýllarda bilgisayar kullananlarda ergonomi eðitimi ve ergonomik iyileþtirmeleri kapsayan programlarýn etkinliði konusunda çalýþmalar hýz kazanmýþtýr. Bu derlemenin amacý bilgisayar kullananlarda MKÝH'nýn sýklýðý, risk etkenleri ve ergonomi eðitimi ve ergonomik giriþimlerin etkinliði konusunda literatürü gözden geçirmek ve kanýta dayalý veriler sunmaktýr. Anahtar Kelimeler: Mesleki kas iskelet hastalýklarý, bilgisayar kullananlar, korunma, ergonomi. Nobel Med 2007; 3(1): 12-17

ABSTRACT WORK RELATED MUSCULOSKELETAL DISORDERS AND THERAPY Due to rapid increase in the number of computer users among working population in the last 20 years, there is a dramatic increase in work-related musculoskeletal disorders (WMSDs). In scientific studies, it has been demonstrated that computer users are at increased risk of various painful and disabling musculoskeletal disorders (MSD) because of physical and psychosocial risk factors. Neck and upper extremities are more commonly affected than the lower and upper back in computer users. WMSDs have unfavorable economic outcomes, resulting from reduced productivity, high working days loss and increased claim costs. In recent years, there was a rapid increase in the number of studies about the efficacy of ergonomic programs including training and interventions. The aim of this paper is to review literatures about the prevalence of WMSDs and risk factors, the efficacy of ergonomic training and intervention and to present evidence-based findings. Key Words: Work-related musculoskeletal diseases, computer users, prevention, ergonomics. Nobel Med 2007; 3(1): 12-17 GÝRÝÞ Kaslar, tendonlar, diskler ve diðer yumuþak dokularý tutarak kalýcý aðrý, rahatsýzlýk ve özürlülük ile seyreden mesleki kas iskelet hastalýklarý, iþe baðlý sakatlýðýn en önde gelen nedenlerindendir. Endüstrileþmiþ ülkelerde, mesleki kas iskelet hastalýklarý, meslek hastalýklarýnýn %50'sinden fazlasýný oluþturmaktadýr. 1-3 Ýþ yerinde ani tek bir hareketten ziyade tekrarlamalý, zorlamalý hareketlerin ve yanlýþ vücut mekaniklerinin kullanýmýnýn birikimli etkisine ve yetersiz ergonomik koþullara baðlý oluþan mesleki kas iskelet hastalýklarýnýn en sýk görülenleri bel aðrýsý, boyun ve üst ekstremite hastalýklarýdýr. 4 Günümüzde iþ yerlerinde bilgisayar kullanýmýnýn hýzla artmasý çalýþanlarda bilgisayar kullanýmýna baðlý geliþen mesleki kas iskelet hastalýklarý sorununu beraberinde getirdi. Bilgisayar kullananlarda klavye kullanma, veri girme, "mouse" týklatma gibi tekrarlamalý hareketler, statik pozisyonda duruþ, vücudun yanlýþ pozisyonlarda kullanýmý ve iþ yerinin yetersiz ergonomik koþullarýna baðlý geliþen ve sakat býrakabilen mesleki kas iskelet hastalýklarý ayrý önem kazandý. Önceki yýllarda mesleki kas iskelet hastalýklarý sadece endüstri çalýþanlarýnýn sorunu olarak kabul edilirken, son yýllarda ofis çalýþanlarý ve bilgisayar kullananlarýn da bu hastalýklar için yüksek risk altýnda olduðu gösterildi. 5-8 Ülkemizde ise bilgisayar kullananlarda mesleki kas iskelet hastalýklarýnýn sýklýðý, risk etkenleri, iþ günü kaybý, maliyeti, korunma eðitimi ve ergonomik giriþimlerin etkinliði konusunda çalýþmalar çok az sayýdadýr. 13 Bu derlemenin amacý bilgisayar kullananlarda mesleki kas iskelet hastalýklarýnýn sýklýðý, risk etkenleri, hastalýk ve sakatlýktan korunma eðitimi ve ergonomik giriþimlerin etkinliði konusunda literatürü gözden geçirmek ve kanýta dayalý veriler sunmaktýr. BÝLGÝSAYAR KULLANIMI Son yirmi yýlda çalýþanlar arasýnda bilgisayar kullananlarýn sayýsýnda belirgin artýþ saptanmýþtýr. 1997'de ABD'de tüm evlerin %37'sinde bilgisayar bulunduðu ve yetiþkinlerin yaklaþýk yarýsýnýn iþinde bilgisayar kullandýðý bildirilmiþtir. Dünya Saðlýk Örgütü 1998'de tüm dünyada 150 milyon bilgisayarýn kullanýmda olduðunu belirtmiþtir. 9 1989'da Ýsveç'te iþyerinde %30 bilgisayar kullanýmý varken bu rakam 2001'de %65'e kadar yükselmiþtir. 10 Avrupa Birliði ülkelerinde çalýþanlarýn %19'u iþ saatlerinin tümünde veya büyük bir kýsmýnda bilgisayar kullanmaktadýrlar. 11 Ýþ yerlerine bilgisayarýn girmesi, iþ organizasyonlarýnda deðiþikliklere ve yeni risk etkenleri ve hastalýklarýnýn geliþimine sebep olmaktadýr. Geliþen sorunlar, insan saðlýðýný ve ülke ekonomilerini olumsuz yönde etkilemektedir. 6 Öncelikle boyunu, omuzlarý, el bilekleri, elleri ve dirsekleri, daha az sýklýkla sýrt ve beli tutan bu hastalýklar bilgisayar kullananlarda yaygýn olarak görülmektedir. Bilgisayar kullananlarda mesleki kas iskelet hastalýklarý dýþýnda halsizlik, yorgunluk, baþ aðrýsý, göz zorlanmasýna baðlý yakýnýmlar ve emosyonel sorunlar da görülür. 8 Dünya Saðlýk Örgütü ve ABD Çalýþma Bakanlýðý, yoðun bilgisayar kullanýmýnýn mesleki kas iskelet hastalýklarýna neden olduðunu ve bu hastalýklarýn sýklýðýnýn ve maliyetinin dramatik olarak arttýðýný bildirmektedir. 12 Bilgisayar kullananlarda mesleki kas iskelet hastalýk- Bilgisayar Kullananlarda Mesleki Kas Ýskelet Hastalýklarýndan

NOBEL MEDICUS larýnýn prevalansý ve risk etkenleri çoðunlukla kesitsel tasarýmlý çalýþmalar ve kendi bildirimli anket sorgulama formlarýyla subjektif deðerlendirmeler ile yapýlmýþtýr. Son yýllarda az sayýda longitudinal çalýþma ve gözleme ve klinik deðerlenmeye dayalý araþtýrmalar yapýlmýþtýr. 13 SIKLIK Mesleki üst ekstremite kas iskelet hastalýklarýnýn sýklýðý son yýllarda dramatik bir artýþ göstermektedir. 12 Finlandiya'da, bilgisayar kullananlarda boyun aðrýsý prevalansý %34 olarak tespit edilmiþtir. ABD'de yapýlan prospektif bir çalýþmada da boyun ve omuz gibi kas iskelet sistemine ait yakýnma insidansý yýlda 100 kiþide 58 olarak bulunmuþtur ve bilgisayar kullananlarda boyun ve omuzda kas iskelet sistemine ait yakýnma prevalansý %10-62 olarak saptanmýþtýr. 10 Sýklýk konusunda literatürün gözden geçirilmesi: Çeþitli ülkelerde bilgisayar kullananlarda mesleki kas iskelet hastalýklarýnýn risk etkenleri konusunda kesitsel ve kohort çalýþmalar gözden geçirildiðinde prevalansýn %50 civarýnda olduðu ve mesleki kas iskelet hastalýklarý ile iþ postürü, günlük bilgisayar kullaným süresi, veri girme, "mouse" týklatma sýklýðý ve bazý psikososyal risk etkenleri arasýnda iliþki olduðu gösterilmiþtir. 4,14 Gerr ve ark. yeni iþe alýnan ve haftada 15 saatten fazla bilgisayar kullanan 632 kiþiyi prospektif olarak 3 yýl izleyerek kas iskelet hastalýðý ve yakýnmalarýnýn sýklýðý yönünden araþtýrmýþtýr. Yeni iþe baþladýktan sonraki ilk yýl içinde çalýþanlarýn %50'sinden fazlasýnda üst ekstremite yakýnmalarýnýn görüldüðü, bunlarýn büyük çoðunluðunda spesifik rahatsýzlýk bulunduðu belirlenmiþtir. 9 Woods V Ýngiltere'de bilgisayar kullanan 129 kiþilik grupta sorgulama formuyla kas iskelet yakýnmalarýnýn sýklýðýný araþtýrmýþ ve prevalansý %86 olarak tespit etmiþtir. Boyun aðrýsý prevalansý %58 ile en yaygýn yakýnma olarak belirlenmiþtir. 15 RÝSK ETKENLERÝ Mesleki kas iskelet hastalýklarý risk etkenleri iþle ilgili ve kiþisel olarak ikiye ayrýlmaktadýr: 4,5,14 1- Ýþ Ýle Ýlgili Risk Etkenleri a. Fiziksel risk etkenleri: Tekrarlamalý, zorlamalý ve aþýrý güç harcamalý hareketler, statik vücut pozisyonlarý, kötü postür, vücudun ve kollarýn yanlýþ vücut mekanikleriyle kullanýmý, alýþýlmamýþ iþ aktiviteleri, lokalize temasa baðlý streslerdir. b. Ergonomik risk etkenleri: Ýþ istasyonunda, oturma yerinin, masanýn, ekranýn, klavyenin ve 14 "mouse"un yüksekliðinin ve kullanýmýnýn çalýþana uygun olmamasý, aydýnlatma ve sýcaklýðýn yetersiz olmasý gibi etkenlerdir. c. Psikososyal risk etkenleri: Ýþ memnuniyetsizliði, iþ monotonluðu, yetersiz denetçi ve iþ arkadaþý desteði, aðýr iþ yükü, sorumluluðu ve baskýsý altýnda çalýþma, yetersiz iþ organizasyonu gibi etkenlerdir. 2- Kiþisel Risk Etkenleri: Mesleki kas iskelet hastalýklarý oluþumunda cinsiyet, yaþ, kondisyon ve sigara içimi gibi kiþisel etkenlerdir. Risk Etkenleri Konusunda Literatürün Gözden Geçirilmesi Tekrarlamalý hareketler (Bergqvist ve ark., 1995; Jensen ve ark., 1998; Putz-Anderson, 1988; Yu ve Wong, 1996), yanlýþ klavye pozisyonu (Bergqvist ve ark., 1995 a,b; Faucett ve Rempel, 1994), ön kolun desteklenmesi (Bergqvist ve ark., 1995), yetersiz mola (Bergqvist ve ark., 1995; Putz-Anderson, 1988), uzun süre klavye kullanýmý (Bernard ve ark., 1994; Faucett ve Rempel, 1994; Matias ve ark., 1998; Polanyi ve ark., 1997), "mouse" kullanýmý (Fogleman ve Brogmus, 1995; Jensen ve ark., 1998; Karlquist ve ark., 1996), iþ yeri düzeninde yetersizlik (Matias ve ark., 1998; Yu ve Wong, 1996) ve postür bozukluðu (Bergqvist ve ark., 1995; Matias ve ark., 1998; Putz-Anderson, 1988; Saito ve ark., 1997; Yu ve Wong, 1996) gibi etkenler, bilgisayar kullanýmýna baðlý üst ekstremite kas iskelet hastalýklarý için risk faktörü olarak kabul edilmiþtir. 16 Marcus ve ark. yeni iþe alýnan bilgisayar kullanan 632 kiþide postür ile boyun ve üst ekstremite hastalýklarý arasýndaki iliþkiyi prospektif bir çalýþmayla araþtýrmýþlar ve mesleki kas iskelet hastalýklarý riskinin spesifik oturma postürlerini saðlamayla azaltýlabileceði sonucuna varmýþlardýr. 4 Yapýlan bir diðer çalýþmada Demure ve ark. Dünya Bankasýnda çalýþan 273 bilgisayar kullanýcýsýnda iþ istasyonunun ergonomik özellikleri ve mesleki kas iskelet hastalýklarý iliþkisini araþtýrmýþtýr. Boyun ve omuz rahatsýzlýðýyla 7 saatten fazla bilgisayar kullanma, iþi üzerinde daha az kontrol, 40 yaþýndan büyük olma ve az sayýda mola verme arasýnda iliþki olduðu saptanmýþtýr. Ayrýca bu çalýþmada el ve el bileði rahatsýzlýðýyla 7 saatten fazla bilgisayar kullanýmý, düþük iþ memnuniyeti, kötü pozisyon arasýnda ve bel aðrýsýyla 7 saatten fazla bilgisayar kullanma arasýnda da iliþki bulunduðu gösterilmiþtir. 17 Gerr ve ark. kohort çalýþmada bilgisayar kullananlarda mesleki kas iskelet hastalýklarý ve psikososyal stres arasýndaki iliþkiyi araþtýrmýþtýr. Ýþ zorlanmasýyla

boyun ve omuz yakýnmalarý arasýnda iliþki olduðu, kol ve el yakýnmalarý arasýnda iliþki olmadýðý belirlenmiþtir. 5 353 ofis çalýþanýnda bilgisayar kullanýmý ve kas iskelet sorunlarý arasýndaki iliþki Bergqvist ve ark. tarafýndan araþtýrýlmýþ, çalýþmada bilgisayar kullananlar ve kullanmayanlar arasýnda sorunlarýn oluþmasý yönünden bir farklýlýk bulunmadýðý, veri girme, haftada 20 saatten fazla çalýþma ve bazý diðer etkenlerin kas iskelet hastalýklarý için risk oluþturduðu belirlenmiþtir. 18 Shuval ve ark. ergonomik risk etkenler ile üst ekstremite kas iskelet hastalýklarýnýn sýklýðýnýn iliþkisini araþtýrmak için bilgisayar kullanan 84 kiþiyi sorgulama formu ve direkt gözlem yöntemiyle deðerlendirilmiþlerdir. Sonuçta kadýn olmanýn, günde 10 saatten fazla çalýþmanýn, günde 7-9 saatten fazla bilgisayar kullanýmýnýn ve 2 yýldan fazla iþ yerinde bilgisayar kullanýmýnýn mesleki üst ekstremite kas iskelet hastalýklarýnýn sýklýðý için risk etkeni olduðunu belirtmiþlerdir. 19 KORUNMA VE ERGONOMÝ Korunmanýn önemi: Üst ekstremite kas iskelet semptomlarýnýn oluþumu ile risk faktörlerin iliþkisi temel alýnarak, bilgisayar kullananlara korunma ve ergonomi eðitiminin verilmesi, mesleki kas iskelet hastalýklarýnýn sýklýðýný azaltabilir. 5 Son yýllarda çeþitli ülkelerde farklý endüstri kollarýnda yapýlan çalýþmalarda kapsamlý korunma eðitimi programlarýnýn ve giriþimlerinin iþ memnuniyetini, yaþam kalitesini, çalýþanýn konforunu, yaralanma ve stres üzerindeki kontrolünü iyileþtirmede, üretkenlik ve verimliliðini artýrmada etkinliði kanýtlanmýþtýr. Uzun dönem izlemeli çalýþmalarda medikal harcamalar, iþ günü kaybý, sigorta tazminat ödemeleri ve iþe dönüþ üzerindeki etkinlikleri kanýtlanarak maliyet etkinlikleri de gösterilmiþtir. 1,20,21 Korunmanýn amacý: Korunmanýn temel amacý çalýþanýn güvenini, konforunu saðlayarak yeteneklerini en üst düzeye çýkarmak, verimliliði artýrmak ve yatýrýmýn geri dönüþünü hýzlandýrmaktýr. Bunun için, bilgilendirme ve iþ yeri giriþimlerinin uygulanmasýyla, çalýþana alýþkanlýk, davranýþ deðiþikliði oluþturmada, saðlýðýný iyileþtirme ve korumada sorumluðunu almada, motivasyon saðlamada yardýmcý olunabilir. Baþarý için çalýþanlar, iþverenler, yöneticiler, þefler, güvenlik ve saðlýk personeli yakýn iþbirliði ve iletiþim içinde olmalýdýr. 21 Ergonomi eðitim ve giriþimlerinin kapsamý 1- Ýþ yeri deðerlendirilmesi ve analizi: Biyomekanik 15 analizle çalýþma pozisyonu ve vücut kullanýmý, iþ istasyonunun, sandalye, masa, ekran, "mouse" gibi ekipmanýn çalýþanýn antropometrik özelliklerine uygunluðu, tekrarlamalý aktivitelerin sýklýðý ve süresi, temas stresi, alýþýlmadýk aktiviteler, titreþim, aydýnlatma ve ýsýtma gibi çevresel etkenler deðerlendirilir. Mevcut ve olasý risk etkenleri ortaya çýkarýlýr. 2- Ergonomik giriþim: Deðerlendirme sonuçlarýna göre iþ yerinin ergonomik koþullarý çalýþanýn özelliklerine uygun hale getirilir. Ýþ rotasyonu, iþ modifikasyonu, iþ planlamasý ile iþ organizasyonu saðlanýr. 3- Çalýþanýn eðitimi: Çalýþan mesleki kas iskelet hastalýklarý, risk etkenleri, erken belirtiler, tedavi, vücudu doðru kullaným mekanikleri, korunma, ergonomi, egzersizler ve genel saðlýðý koruma konusunda bilgilendirilir. Eðitimin içeriði, süresi ve uygulanma yöntemleri çalýþanlarýn ve iþin gereksinimlerine göre planlanýr. Öðrenilenlerin uygulamada devamlýlýðýný saðlamak üzere eðitim belirli zamanlarda tekrarlanýr ve gözden geçirilir. 20,22 Konusunda Literatürün Gözden Geçirilmesi Bilgisayar kullananlarda mesleki kas iskelet hastalýklarý korunma ve ergonomi eðitiminin yýllardýr uygulanmasýna karþýn, etkinliði konusunda çalýþmalar son yýllarda yapýlmýþtýr. Bu konuda yapýlmýþ randomize kontrollü çalýþma sayýsý çok azdýr. Brisson ve ark. Kanada'da büyük bir üniversitede 627 bilgisayar kullanýcýsýnda mesleki kas iskelet hastalýklarý sýklýðý ve ergonomi eðitimi programýnýn etkinliðini randomize kontrollü olarak araþtýrmýþlardýr. Deðerlendirme direkt gözlemle ölçümler, kendi cevaplamalý sorgulama formu ve fizik muayeneyle, eðitimden 2 hafta önce ve 6 ay sonra yapýlmýþtýr. Sonuçta eðitim grubunda 40 yaþ altýnda çalýþanlarda kas iskelet hastalýðý sýklýðý sorgulamayla %29'dan %13'e, fizik muayeneyle %19'dan %3'e inmiþtir. Diðer gruplarda kas iskelet hastalýðý sýklýðý deðiþmemiþtir. Ayrýca postürde iyileþmelerin giriþim grubunda daha fazla görüldüðü ve bu etkilerin 40 yaþ altýndakilerde daha belirgin olduðu bildirilmiþtir. 23 Mekhora ve ark. bilgisayar kullanýmýna baðlý boyun ve omuz bölgesinde kas iskelet yakýnýmý olan ofis çalýþanlarýnda ergonomi eðitiminin uzun dönemde etkilerini araþtýrdý. 470 katýlýmcýya anket formu uygulanmýþ ve kas iskelet semptomu olan 80 kiþi çalýþmaya alýnmýþtýr. Vakalar iki gruba randomize edilmiþ, 1. gruba çalýþmanýn baþlangýcýnda, 2. gruba 3 ay sonra ergonomi eðitimi verilmiþtir. Sonuçlar 3. ve 12. aylarda deðerlendirilmiþ ve sonuçta Bilgisayar Kullananlarda Mesleki Kas Ýskelet Hastalýklarýndan

semptomlarýn her iki grupta eðitimden sonra azaldýðý saptanmýþtýr. 7 Lewis ve ark. bilgisayar kullanan 170 katýlýmcýyý eðitim öncesi ve sonrasý sorgulama formu ile deðerlendirmiþ, son uçta semptomlarýn sýklýðýnda azalma ve çalýþma postüründe düzelmeler belirlenmiþtir. 16 Ketola ve ark. boyun aðrýsýnda risk etkenlerini araþtýrmak, iþ yeri düzenlemeleri ve kas iskelet hastalýðý üzerinde yoðun ergonomik yaklaþýmýn ve ergonomi eðitimin etkinliðini deðerlendirmek amacýyla Finlandiya'da bir çalýþma yapmýþlardýr. Bu araþtýrmada bilgisayar kullanan ofis çalýþanlarýnda günde 4 saatten fazla bilgisayar kullanan, 416 kiþiden baþlangýçta sorunu olmayan 232 saðlýklý kiþiye anket formu uygulanmýþ ve kas iskelet semptomu olan 124 kiþi çalýþmaya alýnmýþtýr. Olgular 3 gruba randomize edilerek 1. gruba geniþ kapsamlý ergonomi giriþimi, 2. gruba ergonomi eðitimi ve 3. gruba sadece takip uygulanmýþtýr. Giriþimden 2 hafta önce, 2 ay ve 10 ay sonra deðerlendirme yapýlmýþtýr. Sonuçta boyun aðrýsý riskinin, iþ yeri ergonomisi kötü olanlarda, iyi olanlardan 2 kat daha fazla olduðu tespit edilmiþtir. 2 ay sonraki deðerlendirmede yoðun ergonomik giriþim ve ergonomi eðitim gruplarýnda kontrol grubuyla karþýlaþtýrýldýðýnda daha az kas iskelet hastalýðý tespit edilmiþtir. 24 Ýstanbul Üniversitesi Ýstanbul Týp Fakültesi Fiziksel Týp ve Rehabilitasyon Anabilim Dalýnda bilgisayar kullananlarda kas iskelet hastalýðýnda ergonomi eðitimi ve egzersiz programýnýn etkinliðini araþtýrmak amacýyla randomize kontrollü bir çalýþma yapýlmýþtýr. Bir devlet dairesinde bilgisayar kullanan 50 kiþi çalýþmaya alýnarak iki gruba ayrýlmýþtýr. Giriþim grubuna 2 ay süre ile ergonomik eðitim ve egzersiz verilmiþ, kontrol grubuna sadece ergonomi eðitimi verilmiþtir. Her 2 grup tedavi öncesi ve tedavi sonrasýnda aðrý þiddeti, fonksiyonel durum, sakatlýk, yorgunluk ve depresyon yönünden deðerlendirilerek karþýlaþtýrýlmýþtýr. Ýki aylýk tedavi sonrasýnda tüm parametrelerde eðitim ve egzersiz grubunda kontrol grubuyla karþýlaþtýrýldýðýnda anlamlý iyileþme saptanmýþtýr. 25 SONUÇ Geliþmiþ ülkelerde bilgisayar kullananlarda mesleki kas iskelet hastalýklarýnýn sýklýðý ve maliyetindeki dramatik artýþýn da etkisiyle iþ yerlerinde ergonomi eðitimi ve ergonomik giriþimler hýzla yaygýnlaþarak uygulanmaktadýr. Ülkemizde ise bilgisayar kullananlarda mesleki kas iskelet hastalýklarýnýn sýklýðý, risk etkenleri, iþ günü kaybý, maliyeti, korunma eðitimi ve ergonomik giriþimlerin etkinliði konusunda çalýþmalar çok az sayýdadýr. Son zamanlarda Avrupa Birliði giriþ sürecinin de etkisiyle, Türkiye'de yeni 4837 sayýlý Ýþ Kanununda, Ýþ Saðlýðý ve Güvenliði ile ilgili yönetmeliklerde birçok deðiþiklik yapýlmýþtýr. Ekranlý Araçlarla Çalýþma Yönetmeliði çalýþanýn saðlýðýný ve güvenliðini korumak için mesleki risklerin önlenmesi, eðitim ve bilgi verilmesi dahil, her türlü önlemi alma, korunma ve ergonomi eðitimi uygulama konusunda iþverene yükümlülükler getirmektedir. Türkiye'de çalýþanlarda kas iskelet hastalýklarý ve ergonomi alanýnda çalýþmalarýn yetersizliði göz önünde tutularak Ýstanbul Týp Fakültesi Fiziksel Týp ve Rehabilitasyon Anabilim Dalýnda Kas Ýskelet Hastalýklarý ve Ergonomi Birimi oluþturulmuþtur. Birimin temel amacý endüstride ve ofiste çalýþanlarda kas iskelet hastalýklarýný engellemek, iþ verimini artýrmak ve iþe dönüþü kolaylaþtýrmaktýr. Birimin kapsamýnda poliklinik, iþ rehabilitasyonu, çalýþanlar ve iþ saðlýðý ve güvenliði ile ilgili profesyoneller için ergonomi eðitimi, iþ yerinde riske maruziyeti deðerlendirme, ergonomik iyileþtirme programlarýnýn uygulanmasý ve bilimsel araþtýrmalar vardýr. Bilimsel çalýþmalar çerçevesinde bilgisayar kullananlarda mesleki kas iskelet hastalýklarýnýn prevalansý, risk etkenleri ve ergonominin etkinliði konusunda multidisipliner araþtýrmalar yürütülmektedir. ÝLETÝÞÝM ÝÇÝN: Prof. Dr. Emel Özcan, ÝÜ. Ýstanbul Týp Fakültesi Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Anabilim Dalý Çapa / ÝSTANBUL eozcan@istanbul.edu.tr GÖNDERÝLDÝÐÝ TARÝH: 22 / 09 / 2006 KABUL TARÝHÝ: 27 / 11 / 2006 REFERANSLAR 1 Bernacki EJ, Guidera JA, Schaefer JA, et al. An ergonomics program designed to reduce the incidence of upper extremity work related musculoskeletal disorders. J Occup Environ Med 1999; 41: 1032-1041. 2 Melhorn JM, Gardner P. How we prevent prevention of musculoskeletal disorders in the workplace. Clin Orthop Relat Res 2004; 419: 285-296. 3 Melhorn JM, Wilkinson L, Riggs JD. Management of musculoskeletal pain in the work place. J Occup Environ Med 2001; 43: 83-93. 4 Marcus M, Gerr F, Monteilh C, et al. A prospective study of computer users: II. Postural risk factors for musculoskeletal symptoms and disorders. Am J Ind Med 2002; 41: 236-249. 5 Gerr F, Marcus M, Monteilh C. Epidemiology of musculoskeletal disorders among computer users: lesson learned from the role of posture and keyboard use. J Electromyogr Kinesiol 2004; 14: 25-31. NOBEL MEDICUS 16

6 Ortiz-Hernandez L, Tamez-Gonzalez S, Martinez-Alcantara S, et al. Computer use increases the risk of musculoskeletal disorders among newspaper office workers. Arch Med Res 2003; 34: 331-342. 7 Mekhora K, Liston CB, Nanthavanij S, et al. The effect of ergonomic intervention on discomfort in computer users with tension neck syndrome. Int J Ind Ergon 2000; 26: 367-379. 8 Foye PM, Cianca JC, Prather H. Industrial medicine and acute musculoskeletal rehabilitation. 3. Cumulative trauma disorders of the upper limb in computer users. Arch Phys Med Rehabil 2002; 83: S12-15, S33-39. 9 Gerr F, Marcus M, Ensor C, et al. A prospective study of computer users: I. Study design and incidence of musculoskeletal symptoms and disorders. Am J Ind Med 2002; 41: 221-235. 10 Wahlström J. Ergonomics, musculoskeletal disorders and computer work. Occup Med 2005; 55: 168-176. 11 Van den Heuvel SG, de Looze MP, Hildebrandt VH, et al. Effects of software programs stimulating regular breaks and exercises on work-related neck and upper-limb disorders. Scand J Work Environ Health 2003; 29: 106-116. 12 US Department of Labor, Bureau of Labor Statistics, 1999, Workplace Injuries and Illness in 1999, USDL 00-357. 13 Korhonen T, Ketola R, Toivonen R, et al. Work related and individual predictors for incident neck pain among office employees working with video display units. Occup Environ Med 2003; 60: 475-482. 14 Toivonen R, Takale E. Monitoring of Keystrokes and Mouse Clicks in an Ergonomics Intervention Study among VDU Workers. Premus Fifth International Scientific Conference on Prevention of Work-related Musculoskeletal Disorders, July 11-15, 2004 ETH Zurich, Switzerland, Abstract Book. 2004; I: 117-118. 15 Woods V. Musculoskeletal disorders and visual strain in intensive data processing workers. Occup Med (Lond) 2005; 55: 121-127. 16 Lewis RJ, Fogleman M, Deeb J, et al. Effectiveness of a VDT ergonomics training program. Int J Ind Ergon 2001; 27: 119-131. 17 Demure B, Mundt KA, Bigelow C, et al. Video display terminal workstation improvement program: II. Ergonomic intervention and reduction of musculoskeletal discomfort. J Occup Environ Med 2000; 42: 792-797. 18 Bergqvist U, Wolgast E, Nilsson B, Voss M. Musculoskeletal disorders among visual display terminal workers: individual, ergonomic, and work organizational factors. Ergonomics 1995; 38: 763-776. 19 Shuval K, Donchin M. Prevalence of upper extremity musculoskeletal symptoms and ergonomic risk factors at a Hi-Tech company in Israel. Int J Ind Ergon 2005; 35: 569-581. 20 Scheer SJ, Mital A. Ergonomics. Arch Phys Med 1997; 78: S36-45. 21 Dul J. How can Interventions on Work-related Musculoskeletal Disorders Successfully be Integrated into the Business World. Premus2004. Abstract Book 2004; 1: 55-56. 22 Joseph BS. Ergonomic considerations and job design in upper extremity disorders. Occup Med 1989; 4: 547-557. 23 Brisson C, Montreuil S, Punnett L. Effects of an ergonomic training program on workers with video display units. Scand J Work Environ Health 1999; 25: 255-263. 24 Ketola R, Toivonen R, Hakkanen M, et al. Effects of ergonomic intervention in work with video display units. Scand J Work Environ Health 2002; 28: 18-24. 25 Sen RO, Ozcan E, Karan A, Ketenci A. Musculoskeletal System Diseases in Computer Users: Effectiveness of Training and Exercise Program. J Back Musculoskeletal Rehabil 2004; 17: 9-13. 17 Bilgisayar Kullananlarda Mesleki Kas Ýskelet Hastalýklarýndan