KARAMAN BÖLGESİ TURİZM SEKTÖRÜ ALANSAL VARLIK, ULUSLARARASI REKABETÇİLİK VE MAKRO DÜZEY KÜMELENME ÇALIŞMASI

KARAMAN BÖLGESİ TURİZM SEKTÖRÜ ALANSAL VARLIK, ULUSLARARASI REKABETÇİLİK VE MAKRO DÜZEY KÜMELENME ÇALIŞMASI Mevlana Kalkınma Ajansı (MEVKA) nın Doğrudan Faaliyet Desteği ile Vezir AraĢtırma ve DanıĢmanlık Ltd. Tarafından HazırlanmıĢtır Ağustos 2011 Bu Rapor, T.C. Mevlana Kalkınma Ajansı nın desteklediği Karaman Bölgesi Turizm Sektörü Alansal Varlık, Uluslararası Rekabetçilik ve Makro Düzey Kümelenme Projesi kapsamında Vezir AraĢtırma ve DanıĢmanlık Ltd. tarafından hazırlanmıģtır. Ġçerik ile ilgili tek sorumluluk Vezir AraĢtırma ve DanıĢmanlık Ltd. ye aittir ve T.C. Mevlana Kalkınma Ajansı nın görüģlerini yansıtmaz. 1

T.C KARAMAN VALĠLĠĞĠ Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Rekabetçilik Temelli Bölgesel Kalkınma Projesi KARAMAN BÖLGESİ TURİZM SEKTÖRÜ ALANSAL VARLIK, ULUSLARARASI REKABETÇİLİK VE MAKRO DÜZEY KÜMELENME ÇALIŞMASI Mevlana Kalkınma Ajansı (MEVKA) nın Doğrudan Faaliyet Desteği ile Vezir Araştırma ve Danışmanlık Ltd. Tarafından Hazırlanmıştır 2

İÇİNDEKİLER PROJEDEN SORUMLU İDARİ BİRİM... 8 PROJE EKİBİ... 8 GÖRÜŞLERİYLE YÖN VEREN KURUMLAR... 8 ŞEKİL VE TABLO LİSTESİ... 10 KISALTMALAR... 13 ÖNSÖZ... 14 YÖNETİCİ ÖZETİ... 16 GİRİŞ... 17 1.ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ. 19 1.1AraĢtırmanın Gerekçeleri... 19 1.1.1 Uluslararası Planlamalarda Karaman a ĠliĢkin Stratejilerin Analizi. 21 1.1.2 Ulusal Planlamalarda Karaman a ĠliĢkin Stratejilerin Analizi.. 22 1.1.3 Mevlana Kalkınma Ajansı nın Bölgeye ĠliĢkin Stratejilerinin Analizi. 23 1.2 AraĢtırmanın AĢamaları 24 1.2.1 AraĢtırmanın Genel YaklaĢımı ve Vizyonunun Belirlenmesi... 27 1.2.2 AraĢtırmanın Pilot GörüĢmeleri ve Ön Mülakatların Yapılması... 29 1.2.3 Kapsamlı Literatür Taramasının GerçekleĢtirilmesi. 29 1.2.4 Birincil Veri Toplama Yöntemleri ile Verilerin Toplanması 30 1.2.4.1 Odak Grup Toplantıları ile Verilerin Toplanması 31 1.2.4.2 Ölçek (Anket) Yöntemi ile Verilerin Toplanması 34 1.2.4.3 Yarı Yapılı Mülakat Tekniği ile Verilerin Toplanması 35 1.2.4.4 Saha Gözlem ÇalıĢması ile Verilerin Toplanması 36 3

1.2.4.5 Katılımlı Gözlemi ile Verilerin Toplanması 36 1.2.5 Saha AraĢtırmalarından Toplanan Verilerin Analizi. 37 1.2.5.1 Elmas Modeli ile Verilerin Analizi.. 37 1.2.5.2 Makro Düzey Kümelenme ile Verilerin Analizi... 41 1.2.6 Analiz Sonuçlarının Yorumlanması ve Proje Önerilerinin Tespiti... 45 2.TURİZM SEKTÖRÜNÜN TANIMI VE SINIFLANDIRILMASI 46 2.1 Turist (Seyyah)Kavramı 49 2.2 Turizm Sektörünün Sınıflandırılması 50 2.3 Turizm Sektöründe Destinasyon Kavramı 51 2.4 Turistik Ürün ve Turizm Talebi Kavramı. 52 2.5 Turizm Sektöründe TaĢıma Kapasitesi ve Sürdürülebilirlik Kavramları.. 53 2.5.1 Turizm Sektöründe TaĢıma Kapasitesi.. 53 2.5.2 Sürdürülebilir Turizm Kavramı ve Önemi 54 2.6 Turizm Sektörünün Ekonomik Etkileri ve Önemi 59 3.DÜNYA GENELİNDE TURİZM SEKTÖRÜNÜN DURUMU. 61 3.1 Uluslararası Gelen Turist Sayısı 62 3.2 Ülkelere Göre Turizm Geliri. 63 3.3 Ülkelere Göre Uluslararası Turizm Harcamaları.. 64 3.4 Seyahat ve Turizm Rekabetçilik Ġndeksi... 65 4.KÜRESEL TURİZM PAZARINDA LİDER DESTİNASYONLAR.... 67 4.1 Paris Kenti Turizm Sektörü Faaliyetleri.... 69 4.2 Londra Kenti Turizm Sektörü Faaliyetleri 70 4

4.3 New York Kenti Turizm Sektörü Faaliyetleri... 70 4.4 Antalya Kenti Turizm Sektörü Faaliyetleri.. 71 4.5 Singapur Kenti Turizm Sektörü Faaliyetleri. 72 4.6 Kuala Lumpur Kenti Turizm Sektörü Faaliyetleri... 73 4.7 Hong Kong Kenti Turizm Sektörü Faaliyetleri. 74 4.8 Dubai Kenti Turizm Sektörü Faaliyetleri. 74 4.9 Bangkok Kenti Turizm Sektörü Faaliyetleri. 75 4.10 Ġstanbul Kenti Turizm Sektörü Faaliyetleri. 76 5.TÜRKİYE TURİZM SEKTÖRÜNÜN GENEL DURUMU... 77 5.1 Turizm Sektörünün Türkiye Ekonomisi Ġçindeki Yeri ve Önemi. 80 5.1.1 Türkiye Gayri Safi Milli Hasılası nda Turizm Sektörünün Yeri.. 80 5.1.2 Turizm Gelirleri ve DıĢ Ticaret Açığı... 81 5.1.3 Türkiye ye Gelen Yabancı Turistleri Ortalama Harcaması... 83 5.1.4 Turizm Sektörünün Ġstihdama Katkısı.. 84 5.1.5 Turizm Sektöründe Sabit Sermaye Yatırımları. 84 6.TÜRKİYE TURİZM PAZARINDA LİDER DESTİNASYONLAR.... 85 6.1 Antalya Ġli Turizm Sektörü.... 86 6.2 Ġstanbul Ġli Turizm Sektörü... 86 6.3 Muğla Ġli Turizm Sektörü.. 87 6.4 NevĢehir Ġli Turizm Sektörü.. 87 6.5 Denizli Ġli Turizm Sektörü.... 88 6.6 Ġzmir Ġli Turizm Sektörü.... 88 5

6.7 Aydın Ġli Turizm Sektörü.. 89 6.8 Balıkesir Ġli Turizm Sektörü.. 89 6.9 Konya Ġli Turizm Sektörü.. 89 6.10 Mardin Ġli Turizm Sektörü.. 90 7.KARAMAN İLİ TURİZM SEKTÖRÜNÜN DURUMU.... 91 7.1 Karaman Hakkında Genel Bilgiler.... 91 7.1.1 Karaman ın Kısa Tarihçesi.. 91 7.1.2 Karaman ın Coğrafi Özellikleri... 93 7.1.3 Karaman ın Nüfus, Sosyal ve Kültürel Yapısı.... 93 7.1.4 Karaman ın Ekonomik Yapısı. 94 7.1.5 Karaman ın Ġdari Yapısı...... 97 7.2 Karaman ın Turizme ĠliĢkin Alansal Varlık Analizi. 99 7.2.1 Camiler ve Türbeler..... 102 7.2.2 Han, Hamam ve Medreseler.... 104 7.2.3 Köprü ve ÇeĢmeler.. 105 7.2.4 Kaleler. 106 7.2.5 Ören Yerleri ve Höyükler 107 7.2.6 Mağaralar. 112 7.2.7 Doğal Güzellikler 113 7.3 Karaman ın Turizm Sektörüne Yönelik Çekirdek Yeteneklerinin Analizi... 115 7.3.1 EĢsiz Tarihi Miras 116 7.3.2 Türkçenin BaĢkenti.. 116 6

7.3.3 Kutsal Mekanlar.. 117 7.3.4 Coğrafi Konum, Doğal Güzellikler ve Sportif Alanlar... 117 8.KARAMAN İLİ TURİZM SEKTÖRÜNÜN ULUSLARARASI REKABETÇİLİK ANALİZİ. 119 8.1 Karaman Ġli Turizm Sektörü Girdi KoĢullarının Rekabetçilik Düzeyi. 121 8.2 Karaman Ġli Turizm Sektörü Talep KoĢullarının Rekabetçilik Düzeyi..... 144 8.3 Karaman Ġli Turizm Sektörü Ġlgili ve Destekleyici Endüstrilerin Durumu... 145 8.4 Karaman Ġli Turizm Sektörü Firma Stratejileri ve Firma Yapıları 154 8.5 Karaman Ġli Turizm Sektöründe Devletin Rolü 159 9.KARAMAN İLİ TURİZM SEKTÖRÜNÜN MAKRO DÜZEY KÜMELENME ANALİZİ 162 KAYNAKÇA.. 176 7

PROJEDEN SORUMLU İDARİ BİRİM Cengiz Orta Süleyman Baycan : Karaman Ġl Kültür ve Turizm Müdürü : Karaman Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ġube Müdürü PROJE EKİBİ Prof. Dr. Murat Kasımoğlu Prof. Dr. Ahmet Kala Doç. Dr. Hakkı Eraslan Yrd. Doç. Dr. Nilay Yücel Yunus Bayındır Murat Filinte Emel Altın : Iconomy Group : Iconomy Group : Iconomy Group : Iconomy Group : Iconomy Group : Iconomy Group : Iconomy Group GÖRÜŞLERİ İLE YÖN VEREN KAMU KURUMLARI Karaman Valiliği Ayrancı Kaymakamlığı Ġl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Ġl Defterdarlığı Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü Ġl Sanayi ve Ticaret Müdürlüğü Ġl Sağlık Müdürlüğü Ġl Vergi Dairesi Müdürlüğü ĠġKUR Ġl Müdürlüğü Mevlana Kalkınma Ajansı Sarıveliler Kaymakamlığı 8

GÖRÜŞLERİ İLE YÖN VEREN MAHALLİ İDARELER Karaman Belediyesi Kılbasan Belediyesi Sudağı Belediyesi TaĢkale Belediyesi YollarbaĢı Belediyesi GÖRÜŞLERİ İLE YÖN VEREN SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI Karaman Ticaret ve Sanayi Odası Beklenen Bahar Sosyal YardımlaĢma Derneği Karaman Kültür ve Sanat Derneği Medya ve Emekliler Derneği Sekizinci Renk Kültür Sanat Derneği Türkiye Muharip Gaziler Derneği Usta Öğreticiler YardımlaĢma ve DayanıĢma Derneği GÖRÜŞLERİ İLE YÖN VEREN ÖZEL SEKTÖR TEMSİLCİLERİ Aydoğdu Otel Bayrakçı Otel Cici Turizm Seyahat Acentesi Dilkent Otel Grand Mesut Otel Güvenç Turizm Nas Otel Ramazan Ayhan Turizm 9

ŞEKİL VE TABLO LİSTESİ Şekil Listesi ġekil 1: AraĢtırmanın AĢamaları.. 26 ġekil 2: AraĢtırmanın Genel YaklaĢımı ve Vizyonu... 27 ġekil 3: Karaman Bölgesi Rekabetçilik Temelli Turizm Sektörü GeliĢtirme ÇalıĢması AraĢtırma YaklaĢımı. 28 ġekil 4: Ekonominin Endüstriyel Ayrımı Ġçerisinde Turizm Sektörünün Yeri 48 ġekil 5: Turizm Sektörünün Sınıflandırılması.. 50 ġekil 6: Bir Turistik Ürünün Temel Unsurları.. 52 ġekil 7: Turizm Sektörünün TaĢıma Kapasitesi 53 ġekil 8: Sürdürülebilir Turizmin Ġlkeleri.. 57 ġekil 9: Turizmin Ekonomik Etkileri 59 ġekil 10: Seyahat ve Turizm Rekabetçilik Endeksi.. 66 ġekil 11: Karaman ın Turizme ĠliĢkin Öz Yetenekleri. 116 ġekil 12: Karaman Ġli Turizm Sektörünün Uluslararası Rekabetçilik Analizi.. 120 ġekil 13: Karaman Ġli Turizm Sektörü Konsantrasyon Alanları Matrisi... 164 ġekil 14: Karaman Ġli Turizm Sektörü YaĢam Eğrisi 166 ġekil 15: Karaman ın Konya Ġle Birlikte Turizm Sektörünün Küresel Rekabet Yapısının Analizine Yönelik Makro Düzey Kümelenme Modeli... 168 ġekil 16: Karaman ın Küresel Destinasyon Olmasına Yönelik Makro Düzey Kümelenme Analizi 173 Tablo Listesi Tablo 1: Uluslararası Stratejik Planlamalar ve Karaman 22 Tablo 2: Ulusal Stratejik Planlamalar ve Karaman. 23 Tablo 3: Karaman da Öne Çıkan Turizm Alt Sektörleri. 30 Tablo 4: GerçekleĢtirilen Odak Grup Toplantıları.. 34 10

Tablo 5: Alan Ziyareti Yapılan Yerler 36 Tablo 6: Turizm Sektörünün Uluslararası Rekabetçiliğine Yönelik Temel DeğiĢkenler 41 Tablo 7: Ülkelere Göre Yabancı Turist Sayısı. 63 Tablo 8: Ülkelere Göre Turizm Gelirleri. 64 Tablo 9: Ülkelere Göre Turizm Harcamaları... 65 Tablo 10: Seyahat ve Turizm Rekabetçilik Endeksi SETRĠ. 66 Tablo 11: Küresel Pazarda En Çok Yabancı Turist Çeken Kentler.. 68 Tablo 12: Türkiye deki Yatak Kapasitesi. 80 Tablo 13: Turizmin Gelirinin GSYH ye Oranı... 81 Tablo 14: Turizm Gelirlerinin DıĢ Ticaret Açığını KarĢılama Oranı 82 Tablo 15: DıĢ Turizm Gelir ve Giderlerinin Ġhracat ve Ġthalata Oranı.. 82 Tablo 16: Turistlerin KiĢi BaĢı Harcaması 83 Tablo 17: Turizmin Toplam Ġstihdam Ġçindeki Payı. 84 Tablo 18: Cari Fiyatlarla Turizmde Sabit Sermaye Yatırımları 84 Tabl0 19: Türkiye Turizm Pazarında Lider Ġlk 10 Kent 86 Tablo 20: Karaman Organize Sanayi Bölgesi ndeki Firmalar ve Alt Sektörler ile Karaman Ticaret ve Sanayi Odası na Kayıtlı Üyelerin Meslek Gruplarına Göre Dağılımı 95 Tablo 21: ĠĢ Kayıtlarına Göre Karaman daki GiriĢim Sayısı. 95 Tablo 22: Yıllar Bazında Karaman Ġli nin Rekabetçilik Endeksine Göre 81 Ġl Arasındaki Yeri 96 Tablo 23: Karaman Ġli Genelindeki Tescilli TaĢınmaz Kültür Varlıkları.. 100 Tablo 24: Karaman Ġlinde Turizm Açısından Önemli Camiler. 102 Tablo 25: Karaman Ġlinde Turizm Açısından Önemli Türbeler 103 Tablo 26: Karaman Ġlinde Turizm Açısından Önemli Han, Hamam ve Medreseler. 104 Tablo 27: Karaman Ġlinde Turizm Açısından Önemli Köprü ve ÇeĢmeler... 105 Tablo 28: Karaman Ġlinde Turizm Açısından Öne Çıkan Kaleler. 107 Tablo 29: Yıllara Göre Karaman Müzesi Ġstatistikleri.. 112 11

Tablo 30: Karamandaki Turizm Potansiyeli TaĢıyan Mağaralar 113 Tablo 31: Karamandaki Turistik Yaylalar ve Diğer Doğal Güzellikler.. 114 Tablo 32: Yıllar Ġtibari ile Karaman a Gelen Turist ve Geceleme Sayıları 144 Tablo 33: Karaman Ġlinde Faaliyet Gösteren Konaklama ĠĢletmeleri 146 12

KISALTMALAR AB ABD AIEST BAE BMDTÖ B2B BROP ÇHC DPT GSYĠH GSMH ICCA ICOMOS KTB KTSO MEVKA NATO OECD TÜĠK TÜROFED TÜRSAB WAN WHO YPK : Avrupa Birliği : Amerika BirleĢik Devletleri : Uluslararası Bilimsel Turizm Uzmanları Birliği : BirleĢik Arap Emirlikleri : BirleĢmiĢ Milletler Dünya Turizm Örgütü : ĠĢletmeden ĠĢletmeye Ticaret : Bölgesel Rekabet Edilebilirlik Operasyonel Programı : Çin Halk Cumhuriyeti : Devlet Planlama TeĢkilatı : Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla : Gayri Safi Milli Hâsıla : Uluslararası Toplantı ve Kongreler Birliği : Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi : Kültür ve Turizm Bakanlığı : Karaman Ticaret ve Sanayi Odası : Mevlana Kalkınma Ajansı : Kuzey Atlantik AnlaĢması TeĢkilatı : Ekonomik ĠĢbirliği ve Kalkınma Örgütü : Türkiye Ġstatistik Kurumu : Türkiye Otelciler Federasyonu : Türkiye Seyahat Acenteleri Birliği : Dünya Gazeteler Birliği : Dünya Sağlık Örgütü : Yüksek Planlama Kurulu 13

ÖNSÖZ Hizmet endüstrisinin yükselen yıldızları arasında yer alan turizm sektörü, ülkeler açısından önemini her geçen yıl daha da artırmaktadır. Sektör, sosyo-ekonomik öneminin yanı sıra diğer sektörlere olan katkısı ve sinerjik etkisi ile de ön plana çıkmaktadır. Küresel ekonomide önemli bir konuma sahip olan turizm sektörü aynı zamanda ulusal ekonomimiz içinde de son derece yaģamsal değer taģımaktadır. Nitekim, ekonomimize sağlamıģ olduğu doğrudan döviz girdisi ve istihdama katkısı ile lokomotif sektörler arasında yer almaktadır. 10.000 yıllık bir tarihi geçmiģi olan, farklı ekonomi ve kültürlerin karıģıp kaynaģtığı Karaman, birçok medeniyete beģiklik etmiģ, en eski çağlardan itibaren bölgeler arasındaki kültür aracılığı rolünü üstlenmiģtir. Ġlimizde söz konusu medeniyetlerin özelliklerini yansıtan tarihi, turistik, kültürel ve arkeolojik bakımdan önem arz eden birçok eser vardır. Dillerin ve dinlerin hoģgörü içinde yaģadığı ve hemen hemen her çağın medeniyetini yansıttığı için, kültür ve inanç turizmi açısından büyük değere sahip olan bu zenginliklerin turizme kazandırılması ve tanıtımının yapılmasını çok önemsemekteyim. Bu bağlamda Valiliğimizce Mevlana Kalkınma Ajansı na sunulan TR52-2011-DFD-01-02 kabul nolu Karaman Bölgesi Rekabetçililik Temelli Turizm Sektörü GeliĢtirme ÇalıĢması projesi hazırlanmıģtır. Bütçeleme, planlama ve stratejik planlama olarak evrim geçiren kalkınma yaklaģımları, günümüzde, rekabetçiliği esas alan paradigmalar üzerine bina edilmektedir. Bu bağlamda, geleneksel yaklaģımların etkisini yitirdiği küreselleģme sürecinde, verimlilik ve yenilikçiliği temel olarak kabul eden rekabetçilik ve stratejik planlama yaklaģımları bölgesel kalkınma planlarının mihenk taģını oluģturmaktadır. Özellikle bu çalıģmanın gerçekleģmesinde sürece katkı sağlayan sektörel sivil toplum kuruluģları temsilcilerine, Karaman Belediye BaĢkanlığı na ve iģ dünyası ile ilgili diğer aktörlere projeye vermiģ olduğu destek ve katkıdan dolayı teģekkürlerimi sunmak isterim. Ġkinci olarak, çalıģmayı yürüten tedarikçi ġirket Iconomy Group un Bağımsız DanıĢmanı ve Proje Koordinatörü Doç. Dr. Ġsmail Hakkı Eraslan ve ekibine Karaman için büyük önem taģıyan böyle bir çalıģmayı 14

gerçekleģtirdikleri için teģekkür ederim. Üçüncü olarak, bu çalıģmanın gerçekleģmesi sürecinde etkin rol üstlenen STK lara, sektör kanaat önderlerine, medyaya ve diğer ilgili paydaģlara sonsuz teģekkürlerimi sunmak isterim. Dördüncü olarak bu çalıģmanın yürütülmesinden sorumlu Vali Yardımcımız ve Valiliğimize bağlı AB proje ofisi ile Ġl Kültür ve Turizm Müdürümüz ve personeline çok teģekkür etmek isterim. Son olarak çalıģma süreci içerisinde yer alan ancak burada değinilmeyen bütün paydaģlara, sağlamıģ oldukları kıymetli katkılarından dolayı Ģükranlarımı sunarım. Sonuç olarak, Ġlimiz ekonomisi açısından büyük değere haiz olan turizm endüstrisinin sağlıklı bir Ģekilde planlamasını yapmak, makro ve mikro düzeyde stratejiler ile oyuncuları yönlendirmek; sürdürülebilir uluslararası rekabet avantajı sağlamak amacı ile gerçekleģtirilen bu çalıģmanın, sektöre ve Ġlimize katkı sağlayacağını umuyor, saygılarımı sunuyorum. Süleyman KAHRAMAN Karaman Valisi 15

YÖNETİCİ ÖZETİ Bölgesel Kalınma Programı kapsamında MEVKA Bölgesi nin ekonomik geliģimini sağlıklı ve planlı bir Ģekilde gerçekleģtirmek, geliģtirmek ve sürdürülebilir hale getirmek amacı ile gerçekleģtirilen bu çalıģma, bölgede faaliyet gösteren turizm sektörünün ve bu sektöre bağlı olan potansiyel alt sektörlerin uluslararası rekabetçilik ve makro düzey kümelenme analizini ortaya koymaktadır. Özellikle Karaman ın ekonomik planlamasına ve geliģimine önemli katkı sağlayacağı öngörülen çalıģma ile potansiyel bir görünüm arz eden turizm sektörünün alansal varlık araģtırması yapılmıģ, bu çerçevede rekabetçilik analizleri deruhte edilerek makro düzey kümelenme haritası çıkarılmıģtır. ÇalıĢmanın bilimsel araģtırma yöntemi olarak hem nicel (quantitative) hem de nitel (qualitative) araģtırma teknikleri kullanılmıģtır. Bu metotlar kapsamında ikincil verilerin yanı sıra birincil veri toplama tekniklerine de müracaat edilmiģtir. Toplanan verilerin analizinde uluslararası rekabetçilikte geçerlilik ve güvenirliliği olan Elmas Model (Diamond Model), Kıyaslama (Benchmarking), Makro Düzey Kümelenme (Macro Level Cluster), Stratejik DüĢünce (Strategic Thinking) vs. gibi çağdaģ yönetim yaklaģımları ve tekniklerine baģvurulmuģtur. Öte yandan, sektörel modellemeye temel teģkil edecek olan diğer önemli değiģkenler (variables) ve kısıtlar da değerlendirilmiģtir. Bu bağlamda, (1) tüm alt sektörlerin küresel rekabetçilik pozisyonu, (2) çevrenin korunması, (3) ilin taģıma kapasitesi, (4) hâlihazırda üretilen sektörel mal ve hizmetin katma değerinin artırılarak sektörel gelirlerde ve kârlarda zıplama sağlanması, (4) kapasite kullanım oranlarının artırılması ve iģletme faaliyetlerinin kapasite doluluk oranlarının 12 aya yaygınlaģtırılması (6, istihdam yapısı niteliği ve sayısının artırılması ve (7) Yöre nin sahip olduğu çekirdek yetenekleri (core competences) gibi değiģkenler-kısıtlar da göz önüne alınarak modelleme yapılmıģtır. Analiz sonuçları, stratejik yönetim yaklaģımı çerçevesinde ve yeni kalkınma paradigmasına (bölgesel rekabet edebilirlik) uygun olarak yorumlanmıģ ve modellenmiģtir. Modelde, sektörün nasıl daha rekabetçi hale gelmesi gerektiği konusunda yol haritası da ortaya çıkarılmıģtır. Bu bağlamda, analiz çalıģması ve sonuçlarına istinaden, tüm değiģkenleri göz önüne alınarak ortaya çıkarılan turizm sektörünün kültür, tarih, inanç ve spor alt sektörleri temelinde mikro düzey kümelenme analizine tabi tutulup makro-mezo ve mikro düzey sektörel stratejik planlamalarının yapılması gerekmektedir. Daha sonra ortaya çıkarılan stratejiler ve proje baģlıkları doğrultusunda uygulamaya yönelik kümelenme temelli sektörel geliģim çalıģmaları baģlatılmalıdır. 16

GİRİŞ Son 30 yılda görülen hızlı küreselleģme süreci ile birlikte gümrük duvarlarının ortadan kalkması, iletiģim ve lojistiğin kolaylaģması ve ucuzlaması, teknolojik yenilikler ve bilginin yaygınlaģması beraberinde rekabet kavramını da ön plana çıkarmıģtır. Günümüz dünyasında en önemli olgu haline gelen rekabet ve rekabetçilik kavramları, firma düzeyinden baģlayıp, sektör, bölge ve ülke düzeyine kadar her birimin, küreselleģmenin oluģturduğu piyasa koģullarında var olabilmeleri ve konumlarını en azından muhafaza edebilmeleri anlamına gelmektedir. Aynı zamanda rekabetçilik ya da rekabet edebilme kavramı, adı geçen tüm bu birimler için bir performans göstergesi olarak kabul edilmeye baģlanmıģtır. Rekabetçilik ya da rekabet edilebilirliği elde etmeye yönelik en etkin araç, strateji oluģturmak ve bu piyasa koģullarında pozisyon almaktadır. Günümüz ekonomik hayatındaki oyuncuların odak noktasına koyduğu strateji kavramı ise özellikle 1950 lerden sonra askeri literatürden ekonomi ve iģletme disiplinine de transfer edilerek kullanılmaya baģlamıģtır. Hatta 1990 lı yıllardan sonra Ģirketler açısından en kritik unsur olarak yerini almıģtır. Bu kapsamda, ABD, AB, Japonya gibi geliģmiģ ekonomiler ve geliģmekte olan ülkeler; firma (mikro), sektör (mezo) ve bölgesel (makro) kalkınma çalıģmalarının odak noktasına strateji oluģturma ve planlama çalıģmalarını koymuģlardır. Rekabetçilik, değer zinciri ve kümelenme analizleri ile kümelenme geliģtirme gibi rekabet gücü elde etmeye yönelik çalıģmalar, rekabet stratejilerinin oluģturulması ve verimli bir Ģekilde uygulanması bakımından en etkili yöntemler olarak karģımıza çıkmıģtır. Günümüzde ABD, Ġngiltere, Belçika, Ġtalya, Hollanda ve Japonya gibi pek çok ülkede, rekabet gücünü belirleyen faktörleri değerlendirmek ve bunları geliģtirmek üzerine politikalar geliģtirmek, resmi kurumların görevi haline gelmiģtir. Bu konuda ABD, ekonominin rekabet gücünü raporlamak ve desteklemek üzere devlete bağlı Rekabet Politikası Konseyi oluģturarak öncülük yapmıģtır. Benzer Ģekilde Avrupa Komisyonu, Avrupa Rekabet Konseyi ni oluģturmuģ ve AB ekonomisinin performansı üzerine düzenli Rekabet Raporları hazırlamaya baģlamıģtır. AB de rekabet konusu, özellikle ABD ile AB arasındaki rekabet gücü farkını kapatmak ve AB yi 2010 yılında dünyanın en dinamik bilgi ekonomisi haline getirmek amacını taģıyan Lizbon büyüme stratejisiyle birlikte ĢekillenmiĢtir. 17

Benzer Ģekilde, ülkemiz yerelinde de rekabet ve rekabetçilik üzerine inģa edilen sektörel ve bölgesel kalkınma çalıģmaları hız kazanmıģtır. Özellikle, Devlet Planlama TeĢkilatı (DPT) 1 yeni kalkınma politikalarını bu yaklaģım çerçevesinde değerlendirmektedir. Nitekim DPT Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007 2013) Sanayi Politikaları Özel Ġhtisas Komisyonu Raporu, rekabetçilik gücü yüksek sektörlerin öncelikli olarak geliģtirilmesini ve Kümelenmelere Dayalı Sanayi Politikaları çerçevesinde Kümelenme Analizine tabi tutulup, Kümelenme GeliĢtirme çalıģmaları ile uluslararası rekabetçilik güçlerinin artırılmasını tavsiye etmektedir. Bu kapsamda Karaman Bölgesi Kümelenme Temelli Turizm Sektörü GeliĢtirme ÇalıĢması ile bölgedeki turizm sektörünün uluslararası rekabetçilik analizinin yapılarak öne çıkan alt sektörlerinin tespit edilmesi, tespit edilen sektörlerin kümelenme analizine tutulup küme oluģumu için uygun alanların belirlenmesi akabinde sektörel kalkınmanın sağlanmasına yönelik stratejilerin belirlenmesi hedeflenmiģtir. Bütün bu faaliyet ve hedeflerin altında yatan temel amaç ise, Karaman da faaliyet gösteren turizm sektörünün uluslararası rekabetçiliğinin artırılması ve bölgenin sürdürülebilir kalkınmasına katkı sağlamaktır. 1 BaĢbakanlığa bağlı bu birim, 2011 Haziran ayında T.C. Kalkınma Bakanlığı olmuģtur. 18

1. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ Bölgesel kalkınmaya yönelik araģtırmalar; sosyo-ekonomik bir çalıģma olduğundan, sistematik çalıģma gerektirmekle birlikte sayısal ve sayısal olmayan pek çok teknik ve metotlar içermektedir. Bu kapsamda; bilimsel metotlara dayandırılan bur çalıģmada hem kantitafif (nicel) hem de kalitatif (nitel) yöntemler kullanmıģtır. AraĢtırmanın ortaya çıkmasını sağlayan planlamalar (uluslararası, ulusal ve bölgesel), baģka bir deyiģle araģtırmanın gerekçeleri ve aģamaları kapsamlı bir Ģekilde aģağıda anlatılmaktadır. Ġlk etapta temel vizyonun belirlenmiģ akabinde bilimsel yöntemler ile veri toplama teknikleri kullanılmıģtır. Daha sonra toplanan veriler elmas modeli ile analiz edilmiģ ve raporlaģtırılmıģtır. 1.1 Araştırmanın Gerekçeleri Günümüzde, daha az maliyetle daha kaliteli ürün ya da hizmet üreten bir firma, çok önemli bir rekabet avantajına sahip olmaktadır. Nitekim bu avantaj beraberinde, elde edilen gelir, kâr gibi göstergelerde artıģlar sağlamaktadır. Kâr ve elde edilen gelir, sermaye olarak aynı bölgede birikmekte ve bölgeye yatırım olarak geri dönmektedir. Bu Ģekilde bir bölgede ekonomik hareketlilik ve yatırımların artması ile de bölgesel kalkınma sağlanmaktadır. 19

Bu çerçevede rekabet avantajı ve rekabet edilebilirlik gibi kavramlar; ABD, AB gibi geliģmiģ ülkelerin ve Ekonomik ĠĢbirliği ve Kalkınma TeĢkilatı (OECD), BirleĢmiĢ Milletler Kalkınma Programı (UNDP) gibi günümüzde etkin olan uluslararası örgütlerin yoğun olarak üzerinde durduğu olgular haline gelmiģtir. Bununla birlikte, AB ile üyelik müzakereleri yürüten ülkemizin, ulusal kalkınma politikalarını bu sürece uyumlu hale getirmesi ve AB ülkelerindekine benzer rekabet stratejilerini oluģturma ve uygulama çalıģmalarına ağırlık vermesi, gün geçtikçe önemini artırmakta ve AB üyeliğimize giden yolu sağlamlaģtırmaktadır. Oysa Türkiye deki ekonomik ve bölgesel kalkınma faaliyetlerinde ve politikalarına bakıldığında; firma (mikro), sektör (mezo) ve bölge (makro) düzeyinde rekabet edebilirlik ve rekabetçilik kavramları oldukça yeni olup rekabetçilik, rekabet edebilme ve rekabet avantajı elde etmede hangi faktörlerin önemli olduğu, bu kavramların uluslararası metotlarla ortaya konması, ölçülmesi ve gerekli siyasi araçların belirlenmesine iliģkin çalıģmaların ülkemiz genelinde oldukça az ve sınırlı sayıda olduğu görülmektedir. Buna karģın Dokuzuncu (9.) Kalkınma Planı ile birlikte gündemde yer almaya baģlayan bölgesel kalkınma ve rekabet edebilirlik kavramı ve bu kavramlara iliģkin siyasi araçların önümüzdeki süreçte ekonomik ve bölgesel kalkınmanın sağlanması açısından son derece önemli unsurlar olarak yer almaya baģlayacağı beklenmektedir. Bu çerçevede, Devlet Planlama TeĢkilatı nca (DPT) hazırlanan Dokuzuncu (9.) Kalkınma Planı ve ulusal kalkınma politikasında, rekabetçilik temelli sektörel kalkınma planlarının yapılması gerektiği vurgulanmıģtır. Bu kapsamda tasarlanan ve uygulanan bu çalıģma sayesinde, Karaman daki turizm sektörü ve alt sektörlerinin uluslararası rekabetçilik düzeylerinin tespit edilmesi, makro düzey kümelenme analizi ile stratejik planının yapılarak sektörlerin dönüģtürülmesi/geliģtirilmesi, böylece bölgesel kalkınmaya katkı sağlanması amaçlanmıģtır. Bu çalıģmanın ayrıca, kamu yatırımlarının yanı sıra özel sektör yatırımlarının desteklenmesi ve yönlendirilmesi açısından önemli bir girdi sağlayacağı beklenmektedir. Diğer bir ifade ile Karaman da öne çıkan turizm faaliyetlerini konu alan bu çalıģmanın, kamu tarafından desteklenmesinde yarar görülen sektörel envanterin çıkarılması ve kamu kaynaklarının rasyonel alanlara yönlendirilmesi açısından sağlam bir temel oluģturması ve bölge genelinde etkili iģleyen mekânsal odaklı bir teģvik sisteminin ortaya konmasına katkı sağlaması beklenmektedir. Nitekim ulusal düzeyde belirlenecek makro politikaların, sektörel ve bölgesel düzeyde dengelenmiģ mikro çalıģmalar ve buna bağlı politikalar ile desteklenmesi, sürdürülebilir ve dengeli bir büyümenin önemli koģulları arasında yer aldığı göz önüne alınmıģtır. 20

DPT 9. Kalkınma Planı nda da belirtildiği gibi, küresel rekabet koģulları altında kendileri birer rekabet birimine dönüģen Ģehirler ve bölgeler, dinamiklerini ve potansiyellerini değerlendiren uygun stratejiler çerçevesinde ve bütün kesimleri kalkınma sürecine katan iyi yönetiģim modellerini hayata geçirerek daha hızlı bir geliģme eğilimi yakalama Ģansına sahip olabilmektedir. Özellikle her bölgenin, kendi çekirdek yeteneklerini (core competence) daha da geliģtirip rekabet stratejilerini bu değiģkenler üzerine bina ederek rekabet avantajı sağladıkları görülmektedir; ancak ülkemizde, gerek kırsal ve kentsel yerleģim birimleri, gerekse bölgeler arasındaki sosyo-ekonomik yapı ve gelir düzeyi dengesizlikleri konumunu muhafaza etmektedir. Mevcut fiziki ve sosyal altyapı ile kentlerin sunduğu istihdam imkânları, yoğun göç hareketlerinin yarattığı nüfus baskısını karģılamakta yetersiz kalmaktadır. Bu yapı, bölgelerin, sorunlarına ve potansiyellerine göre farklılaģtırılmıģ tedbirleri içeren bütüncül (holistik) ve sistematik bir bölgesel geliģme politikasını gerekli kılmaktadır. Bu gerçekten hareketle, ana boyutları aģağıdaki tabloda iģaret edilen ve uluslararası rekabetçilik temeline oturtulan bu çalıģma, 9. Kalkınma Planı genel hedeflerinden biri olan bölgelerde yenilikçi, rekabet edebilir, dinamik ve yüksek katma değer yaratabilen öncü sektörlerin seçilerek desteklenmesine yönelik sağlam bir temel oluģturacağı ve ülke genelinde etkili iģleyen mekânsal odaklı bir teģvik sisteminin oluģturulmasına katkı sağlayacağı beklenmektedir. Bununla birlikte; yeni kalkınma paradigması çerçevesinden hareketle, rekabet edebilirliğin kısa vadeli araçlarla sağlanacak bir yaklaģım olarak görülmemesi; bu bağlamda sürdürülebilir rekabetin sağlanabilmesi için uzun erimli ve metodolojik çalıģmaların yapılması gerekmektedir. Bu nedenle bölgeler arasındaki rekabetin dinamiklerini doğuran ve besleyen faktörler; sadece düģük ücretler, vergi indirimi ve mali bazı yükümlülüklerin hafifletilmesi gibi finansal araçlar ya da bedelsiz altyapı sağlanması gibi fiziki teģvikler olarak ele alınmamalı, bölgedeki beģeri ve sosyal sermaye ile yenilikçilik altyapısının geliģtirilmesi gibi temel unsurlara da önem verilmelidir. 1.1.1 Uluslararası Planlamalarda Karaman a İlişkin Stratejilerin Analizi AĢağıdaki Tablo da da iģaret edildiği gibi, çalıģmanın kökenleri 2000 li yıllarda alınan uluslararası yeni kalkınma planları paradigmalarına dayanmaktadır. Alınan stratejik kararlarda görüldüğü gibi, artık bölgesel rekabetçilik kavramı öne çıkmakta ve bölgesel kalkınmanın birinci gündem maddesi olarak addedilmektedir. 21

Tablo 1: Uluslararası Stratejik Planlamalar ve Karaman Doküman Lizbon Stratejisi (2000-2010) Katılım Ortaklığı Belgesi (2006) Topluluk Stratejik Rehberi (2007-2013) Bölgesel Rekabet Edebilirlik Operasyonel Programı (BROP) (2007-2013) Bölgesel Temel Müdahale Eksenleri Dünyanın en dinamik ve en rekabetçi bilgi tabanlı ekonomisi olmak ve daha çok ve daha iyi istihdam ile sürdürülebilir ekonomik büyümeyi sağlamak ve sosyal uyum Bölgesel Politika ve Yapısal Araçların Koordinasyonu Avrupa yı ve bölgesini yatırım ve çalıģmak için daha çekici hale getirmek Sınırsal uyum ve ĠĢbirliği Bölgesel kalkınmanın sağlanması Müdahale Alanları Tematik Herkes için bilgi toplumunun sağlanması Avrupa araģtırma ve inovasyon alanının oluģturulması KuruluĢ aģamasındaki iģletmeler için iyi bir ortamın oluģturulması ve inovatif iģletmeleri ve özellikle KOBĠ leri geliģtirmek Etkin ve bütüncül bir finansal Pazar Daha çok ve daha iyi istihdam yaratmak, aktif bir istihdam politikası oluģturmak KOBĠ lerin iģ ortamının basitleģtirilmesinin sürdürülmesi AraĢtırma ve geliģtirmeye yatırımların arttırılması ve geliģtirilmesi GiriĢimciliğin arttırılması ve inovasyonun kolaylaģtırılması Herkes için bilgi toplumunun sağlanması Finansa eriģimin artırılması Daha çok insanın istihdam edilmesi ve sosyal koruma sistemlerinin modernizasyonu ĠĢçilerin ve isletmelerin adaptasyonunun arttırılması ve istihdam piyasasının esnek olması Daha iyi eğitim ve becerilerle insan sermayesine yatırımın arttırılması KuruluĢ aģamasındaki iģletmelerin desteklenmesi ĠĢletmelerin üretim becerilerini geliģtirmek için danıģmanlık hizmetleri Kümelenmelerin geliģtirilmesi ĠĢletmelere hizmet sağlayan kurum ve kuruluģların desteklenmesi Turizm altyapısının iyileģtirilmesi ve turizmin tanıtılması ĠĢletmelerin bilgisayar ve internet kullanımlarını arttırmak Mevcut isletmelerin giriģimcilik ve kurumsallaģma faaliyetlerinin desteklenmesi ĠĢletmeler arasında iģbirliği ağlarının oluģturulması ĠĢletmelerin standardizasyon, kalite ve belgelendirme faaliyetlerinin teģvik edilmesi ĠĢletmelerin risk sermayesi uygulamalarının yaygınlaģtırılması Ticari marka yaratılması ve teģvik edilmesi ĠĢletmeler ve isletmelere hizmet sağlayan kurumlar arasında iģbirliği ağları ve kümelenmeler Ġhracat faaliyetleri konusundaki desteklerin arttırılması Teknoloji GeliĢtirme Bölgeleri, Teknoloji GeliĢtirme Merkezleri ve inkübatörler gibi giriģimlerin desteklenmesi Fikri mülkiyet haklarının korunması ve geliģtirilmesi, fikri mülkiyet haklarının özellikle patent sayısının arttırılması ĠĢletmelerin Ar& Ge, inovasyon faaliyetlerinin desteklenmesi ĠĢletmelerin ileri teknoloji faaliyetlerinin teģvik edilmesi Bölgesel Dünyanın en dinamik ve en rekabetçi bilgi tabanlı ekonomisi olmak Bölgesel farklılıkların azaltılması amacıyla ekonomik ve sosyal uyuma iliģkin stratejik çerçevenin geliģtirilmesine devam edilmesi UlaĢtırma alt yapısının geliģtirilmesi ve geniģletilmesi Büyümeye ve istihdama çevresel katkının arttırılması Geleneksel enerji kaynaklarının yoğun olarak kullanılması Ģehirlerin istihdama ve büyümeye katkısı Kırsal alanlardaki ekonomik çeģitliliğe destek olunması ĠĢbirliği: Sınır ötesi, uluslar üstü / bölgeler arası 26 Düzey II Bölgesi 15 Cazibe Merkezi 1.1.2 Ulusal Planlamalarda Bölgeye İlişkin Stratejilerin Analizi Uluslararası stratejilerin yansıması olarak ulusal programlarımızın da benzer Ģekilde tasarlanmıģ olduğu görülmektedir. Nitekim Kalkınma Bakanlığının (DPT) 9. Kalkınma Planı, Orta Vadeli Program, KOBĠ Stratejisi ve Eylem Planı vb aynı Ģekilde rekabetçiliği öne çıkaran eksen ve temalarla tasarlanmıģtır. 22